Жалпы білім беру мектептерінің ортаңғы сынып оқушыларына аутентикалық материалдарды қолдана отырып ағылшын тілін проблемалық жағдайда оқыту
Кіріспе 3
1 Жалпы білім беру мектептерінің ортаңғы сынып оқушыларына аутентикалық мәліметтер арқылы ағылшын тіліне оқытудың теориялық негіздері 3
1.1 Ағылшын тілі сабағына оқыту процесінде қолданылатын аутентикалық материалдар түсінігі мен олардың түрлері 3
1.2 Ағылшын тілі сабағының барысында аутентикалық фильмдерді, аудиожазбаларды қолданудың оқытушылық мүмкіншіліктері 3
1.3 8 сынып оқушыларына ағылшын тілі сабағында проблемалық жағдайда оқыту әдістердің теориялық негіздері 3
2 Жалпы білім беру мектептерінің 8 сынып оқушыларына аутентикалық материалдарды қолдана отырып ағылшын тілін проблемалық жағдайда оқытудың ерекшеліктері 3
2.1 Ағылшын тілі сабағында 8 сынып оқушыларын аутентикалық фильмдер бойынша оқытудың әдістемелік негіздері 3
2.2 8 сынып оқушыларын аутентикалық фильмдерді қолдана отырып, проблемалық жағдайда оқытуда жүргізілетін жұмыстарды эксперименттік талдау 3
Қорытынды 3
Қолданылған әдебиеттер тізімі 3
1 Жалпы білім беру мектептерінің ортаңғы сынып оқушыларына аутентикалық мәліметтер арқылы ағылшын тіліне оқытудың теориялық негіздері 3
1.1 Ағылшын тілі сабағына оқыту процесінде қолданылатын аутентикалық материалдар түсінігі мен олардың түрлері 3
1.2 Ағылшын тілі сабағының барысында аутентикалық фильмдерді, аудиожазбаларды қолданудың оқытушылық мүмкіншіліктері 3
1.3 8 сынып оқушыларына ағылшын тілі сабағында проблемалық жағдайда оқыту әдістердің теориялық негіздері 3
2 Жалпы білім беру мектептерінің 8 сынып оқушыларына аутентикалық материалдарды қолдана отырып ағылшын тілін проблемалық жағдайда оқытудың ерекшеліктері 3
2.1 Ағылшын тілі сабағында 8 сынып оқушыларын аутентикалық фильмдер бойынша оқытудың әдістемелік негіздері 3
2.2 8 сынып оқушыларын аутентикалық фильмдерді қолдана отырып, проблемалық жағдайда оқытуда жүргізілетін жұмыстарды эксперименттік талдау 3
Қорытынды 3
Қолданылған әдебиеттер тізімі 3
Заманауи лингвистика ғылымында «сөйлеу» термині екі түсінік береді: қысқаша және толық. «Сөйлеу» терминінің қысқаша түсінігі тек сөз дыбысының сөйлеуымен ғана шектеледі. Бұл терминнің толық түсінігі кезінде ол тілдің фонетикалық құрылымының барлық компоненттерін қосып алады:
- оның дыбыстық құрамы, яғни оның сегменттік фонемалардың жүйесін сол немесе басқа фонемалардың аллофондары (түстері, нұсқалары) болатын нақты дыбыстар түрінде іске асыру;
- тілдің буын құрылымы (буын жасалу және буынға бөлу);
- сөздік екпін;
- интонация – бұл терминнің де кең мағынада, яғни сөйлеудің фразалық әуен, фразалық екпін, қарқын, үзіліс, ырғақ және дауыс ырғағының сөйлеуының диалектикалық бірлігі.
Тіл сөзде айтылатын және естілетін дыбыстардың материалды формада болса, адамдардың араласуының негізгі құралы болып келуі мүмкін, сөйлеуды игеруімен оның барлық функцияларында тілдің қолдануы үшін қажет. Сөз психологиясында сөйлеу жазба түрде сиякты өз ішінен ішкі артикулярлық оқу кезіндегідей жазатын және оқитын адамның миында болады, бірақ ол ана тілде сөйлегендей басқа тілде де дауыстап сөйлеу мен оқу кезінде болады. Сөйлеудің сыртқы көрінісінен (сөйлеу және дауыстап оқу кезінде) ғана емес, сонымен қатар ішкі (жазу және өз ішінен артикулярлық оқу кезінде) шетел тілдің сөйлеуына кез келген оқыту мекемесінде, әсіресе шетел тілдерді оқытатын орта мектептерде оқытудың зор маңыздылығы туралы қорытынды шығады.
Орта мектептер үшін шетел тілдер бойынша бағдарлама (шетел тілі бойынша орташа (толық) жалпы білімнің білім стандарты бойында) оқушыларды шетел тілде сөз қызметінің барлық түрлерін, сол сияқты сөйлеу және дауыстап оқуға оқытуды (белгілі бір шекте) көздейді. Бәрін оқытуы үшін, әсіресе шетел тілде сөз қызметінің соңғы екі түрі бойынша үздіксіз талаптар шетел тілде сөйлеуына сәйкес оқыту болып табылады. Осылайша, шетел тілді сөйлеуына оқыту – бұл сонымен қатар бағдарламалық талап.
Осыған байланысты соңғы жылдары шетел тілдерді оқыту әдістемесінде аутенттік мәселеге орасан мән бөлінуде екендігін айту орынды. Ағылшын тіліндегі «аутенттік» сөзінің аудармасы «табиғи» дегенді білдіреді. Бұл термин сабақта пайдаланатын мәтіндердің сипаттамасы үшін жиірек қолданылады. Аутенттік ретінде оқыту мақсатында алғашында арналмаған мәтінді дәстүрлі қабылдауға болады. Дегенмен «аутентика» түсінігі оқыту үдісінің басқа да жақтарында таралған.
- оның дыбыстық құрамы, яғни оның сегменттік фонемалардың жүйесін сол немесе басқа фонемалардың аллофондары (түстері, нұсқалары) болатын нақты дыбыстар түрінде іске асыру;
- тілдің буын құрылымы (буын жасалу және буынға бөлу);
- сөздік екпін;
- интонация – бұл терминнің де кең мағынада, яғни сөйлеудің фразалық әуен, фразалық екпін, қарқын, үзіліс, ырғақ және дауыс ырғағының сөйлеуының диалектикалық бірлігі.
Тіл сөзде айтылатын және естілетін дыбыстардың материалды формада болса, адамдардың араласуының негізгі құралы болып келуі мүмкін, сөйлеуды игеруімен оның барлық функцияларында тілдің қолдануы үшін қажет. Сөз психологиясында сөйлеу жазба түрде сиякты өз ішінен ішкі артикулярлық оқу кезіндегідей жазатын және оқитын адамның миында болады, бірақ ол ана тілде сөйлегендей басқа тілде де дауыстап сөйлеу мен оқу кезінде болады. Сөйлеудің сыртқы көрінісінен (сөйлеу және дауыстап оқу кезінде) ғана емес, сонымен қатар ішкі (жазу және өз ішінен артикулярлық оқу кезінде) шетел тілдің сөйлеуына кез келген оқыту мекемесінде, әсіресе шетел тілдерді оқытатын орта мектептерде оқытудың зор маңыздылығы туралы қорытынды шығады.
Орта мектептер үшін шетел тілдер бойынша бағдарлама (шетел тілі бойынша орташа (толық) жалпы білімнің білім стандарты бойында) оқушыларды шетел тілде сөз қызметінің барлық түрлерін, сол сияқты сөйлеу және дауыстап оқуға оқытуды (белгілі бір шекте) көздейді. Бәрін оқытуы үшін, әсіресе шетел тілде сөз қызметінің соңғы екі түрі бойынша үздіксіз талаптар шетел тілде сөйлеуына сәйкес оқыту болып табылады. Осылайша, шетел тілді сөйлеуына оқыту – бұл сонымен қатар бағдарламалық талап.
Осыған байланысты соңғы жылдары шетел тілдерді оқыту әдістемесінде аутенттік мәселеге орасан мән бөлінуде екендігін айту орынды. Ағылшын тіліндегі «аутенттік» сөзінің аудармасы «табиғи» дегенді білдіреді. Бұл термин сабақта пайдаланатын мәтіндердің сипаттамасы үшін жиірек қолданылады. Аутенттік ретінде оқыту мақсатында алғашында арналмаған мәтінді дәстүрлі қабылдауға болады. Дегенмен «аутентика» түсінігі оқыту үдісінің басқа да жақтарында таралған.
1. Гальскова, Н.Д. Современная методика обучения иностранным языкам [Текст]: пособие для учителя / Н.Д. Гальскова. – М.: АРКТИ, 2000. – 165 с.
2. Елухина, Н.В. Роль дискурса в межкультурной коммуникации и методика формирования дискурсивной компетенции [Текст] / Н.В. Елухина// Иностранные языки в школе. - 2002. - № 3. - С.381.
3. Зимняя, И.А. Психология обучения иностранного языка в школе [Текст] / И.А. Зимняя М. – М.: Просвещение, 1991. – 222 с.
4. Иличкина, Е.В. Взаимосвязанное обучение чтению и говорению [Текст] / Е.В. Иличкина // Иностранные языки в школе. -2006. - № 6. – С.482.
5. Киреева, Т.В. Совершенствование и контроль разговорных навыков учащихся [Текст] / Т.В. Киреева// Иностранные языки в школе. - 2006. - № 3. - С. 46.
6. Лытаева, М. А. Совершенствование умений говорения на основе текста для чтения на старшем этапе [Текст] / М. А. Лытаева// Иностранные языки в школе. – 2004. - № 3. – С. 559
7. Мильруд, В.П.; Гончаров, А.А. Теоретические и практические проблемы обучения пониманию коммуникативного смысла иноязычного текста [Текст] / Р.П. Мильруд; А.А. Гончаров // Иностранные языки в школе.- 2003. - № 1. – С.119.
8. Соловова, Е.Н. Методика обучения иностранным языкам: базовый курс лекций: пособие для студентов пед.вузов и учителей. [Текст] / Е.Н. Соловова. – М.: Просвещение, 2005. – 239 с.
9. Кондорф Б. Методика преподавания английского языка. – М., 1958
10. Бим И.Л. Цели обучения иностранному языку в рамках базового курса. //Ин.яз. в шк.-1996-№1-C.452.
11. Верещагина И.Н., Афанасьева О.В. Новый УМК для 5 класса школ с углубленным изучением английского языка. //Ин.яз. в шк.-1996-№4- C.448; №5-C.317-(В помощь учителю).
12. Васильев В.П. Организация телепередач с использованием аутентичных видеоматериалов для обучения немецкому языку в школе ( для учащихся старших классов школ с углубленным изучением немецкого языка). //Ин.яз. в шк.-1996-№2-C.27-33.
13. Верещагина И.Н., Афанасьева О.В. Планирование учебного материала к новому УМК для 9 класса с углубленным изучением английского языка. //Ин.яз. в шк. -1995-№6-C.41-48.
14. Исенко, И.А. Использование испанских аутентичных фильмов для формирования социолингвистической компетенции/ И.А. Исенко// ИЯШ.- 2009.- №1. - С. 78-83. 4.
15. Соловова Е.Н. Методика обучения иностранным языкам: базовый курс лекций: пособие для студентов пед. вузов и учителей/ Е.Н. Соловова. – 4-е изд. – М.: Просвещение, 2006. – 239 с.
16. Chichibu, Toshiya;Kihara, Toshiyuki, (2013), “How Japanese Schools build a professional learning community by lesson study” International Journal for Lesson and Learning Studies, Vol. 2 Iss: 1 pp. 12 – 25
17. Dadley, Pete, (2011), “Handbook of Lesson Study”http://lessonstudy.co.uk/
18. Fernandez, Clea; Yoshida, Makoto, (2004), “Lesson Study: A Japanese Approach To Improving Mathematics Teaching and Learning”, Lawrence Erlbaum Associates
19. Kolb, David; Wolfe, Donald, (1981), “Professional Education and career development: a cross sectional study of adaptive competencies in experimental learning” National Institute of Education, Washington, D.C.
20. Kuno, Hiroyuki, (2011), “The trends of Lesson Study in the world ”, WALS expert seminar
21. Kolb, David; Wolfe, Donald, (1981), “Professional Education and career development: a cross sectional study of adaptive competencies in experimental learning” National Institute of Education, Washington, D.C.
22. Lewis, Catherine; Hurd, Jacqueline. (2011), “Lesson Study Step by Step: How Teacher Learning Communities Improve Instruction”, Heinemann
23. Барышников Н.В. Методика обучения второму иностранному языку в школе. - М.: Просвещение, 2003.
24. Бгашев В., Эрнарестьен Н. Универсальный курс по интенсивному обучению английскому разговорному языку(по методике Н.Эрнарестьен): Американский вариант: Учебное пособие, 3-е изд., перераб. и доп. - М.: АСТ Издательство, 2006.
25. Выготский Л.С. "Детская психология" М.: Просвещение 1997.
26. Дейкина А Ю познавательный интерес: сущность и проблемы изучения М.: Просвещение 2002
27. Каджаспирова Г. М. Педагогика : учебник. - М. : Гардарики, 2007. -
28. Каджаспирова Г.М., Петров К.В. Технические средства обучения и методика их использования. - М.: Академия ИЦ, 2008
29. Каменецкая Н.П., Ефременко В.А. Применение информационных технологий на уроках иностранного языка// Иностранные языки в школе, 2007.
30. Каменецкая Н.П., Мятова М.И. Использование видеофильмов при обучении инстранному языку в средней общеобразовательной школе.//Иностранные языки в школе, 2006.
31. Каменецкая Н.П., Леонович Е.О. Об использовании некоторых традиционных норм обращения в английском языке.// Иностранные языки в школе, 2006.
32. Каменецкая Н.П., Ефременко В.А. Антропова А.И. Педагогические технологии в медиаобразовании при обучении английскому языку// Иностранные языки в школе, 2006.
33. Каменецкая Н.П., Смирнов И.Б. Развитие устной речи учащихся на основе аутентичного художественного фильма.// Иностранные языки в школе, 2006. №6. - с.11
34. Ким Н.А., Королева Г.В., Ливенец М.А., Малышева С.В., Перкова В.Г., Рожкина Е.В., Сапрыкин Э.Э., Черкасский В.С., Щеглов Ю.А. Дидактические материалы к базовому курсу обучения компьютерным технологиям. - Новосибирск: Ферт-М, 2001.
35. Колкер Я. М., Устинова Е. С. Практическая методика обучения иностранному языку. Учебное пособие. -М.: "Академия"2001год.
36. Маслыко Е.А., Бабинская П.К., Будько А.Ф., Петрова С.И. (под ред.). Настольная книга преподавателя иностранного языка. - Минск: Вышэйная школа, 2001.
37. Рогова Г.В., Верещагина И.Н. Методика обучения английскому языку на начальном этапе в средней школе. - М.: English Publication, 1986.
38. Шубин Э.П. Языковая коммуникация и обучение иностранным языкам. М.: Просвещение, 1972.
39. Щукин А.Н. Современные интенсивные методы и технологии обучения иностранным языкам. - М.: Филоматис, 2008.
40. Щукина Г. И. "Проблема познавательного интереса в педагогике" М.: Просвещение 1997
41. Щукина Г. И. "Методы изучения и формирования познавательных интересов учащихся" М.: Педагогика 1989.
42. Gebhard J.G. Teaching English as a Foreign Language: A Teacher Self-Development and Methodology Guide. Ann Arbor: The University of Michigan Press, 1996.
43. Harmer J. The Practice of English Language Teaching. – London, 1991.
44. Scarcella R.C., Oxford R.L. The Tapestry of Language Learning. The Individual in the Communicative Classroom. – Boston, 1992.
45. Носонович Е.В., Мильруд Р.П. Параметры аутентичного учебного текста // Иностранные языки в школе . 1999. № 1 С.18-23.
46. Носонович Е.В., Мильруд Р.П. Критерии аутентичного учебного текста // Иностранные языки в школе . 1999.№ 2.С.16-18.
47. Ильченко Е. Использование видеозаписи на уроках английского языка //Первое сентября, Английский язык. 2003. № 9. С. 7-9.
48. Пруссаков Н.Н. Трудности при обучению аудированию иноязычного звучащего текста // Иностранные языки в школе . 1994. № 6. С.6-7
49. Миролюбов А.А., Садомова Л.В. Примерные нормы оценок успешности овладения иностранным языком//Иностранные языки в школе. 1997. №4. С.43
50. Breen M.P. Authenticity in the Language Classroom// Applied Linguistics. -1985. 6/1. P. 60-70.
2. Елухина, Н.В. Роль дискурса в межкультурной коммуникации и методика формирования дискурсивной компетенции [Текст] / Н.В. Елухина// Иностранные языки в школе. - 2002. - № 3. - С.381.
3. Зимняя, И.А. Психология обучения иностранного языка в школе [Текст] / И.А. Зимняя М. – М.: Просвещение, 1991. – 222 с.
4. Иличкина, Е.В. Взаимосвязанное обучение чтению и говорению [Текст] / Е.В. Иличкина // Иностранные языки в школе. -2006. - № 6. – С.482.
5. Киреева, Т.В. Совершенствование и контроль разговорных навыков учащихся [Текст] / Т.В. Киреева// Иностранные языки в школе. - 2006. - № 3. - С. 46.
6. Лытаева, М. А. Совершенствование умений говорения на основе текста для чтения на старшем этапе [Текст] / М. А. Лытаева// Иностранные языки в школе. – 2004. - № 3. – С. 559
7. Мильруд, В.П.; Гончаров, А.А. Теоретические и практические проблемы обучения пониманию коммуникативного смысла иноязычного текста [Текст] / Р.П. Мильруд; А.А. Гончаров // Иностранные языки в школе.- 2003. - № 1. – С.119.
8. Соловова, Е.Н. Методика обучения иностранным языкам: базовый курс лекций: пособие для студентов пед.вузов и учителей. [Текст] / Е.Н. Соловова. – М.: Просвещение, 2005. – 239 с.
9. Кондорф Б. Методика преподавания английского языка. – М., 1958
10. Бим И.Л. Цели обучения иностранному языку в рамках базового курса. //Ин.яз. в шк.-1996-№1-C.452.
11. Верещагина И.Н., Афанасьева О.В. Новый УМК для 5 класса школ с углубленным изучением английского языка. //Ин.яз. в шк.-1996-№4- C.448; №5-C.317-(В помощь учителю).
12. Васильев В.П. Организация телепередач с использованием аутентичных видеоматериалов для обучения немецкому языку в школе ( для учащихся старших классов школ с углубленным изучением немецкого языка). //Ин.яз. в шк.-1996-№2-C.27-33.
13. Верещагина И.Н., Афанасьева О.В. Планирование учебного материала к новому УМК для 9 класса с углубленным изучением английского языка. //Ин.яз. в шк. -1995-№6-C.41-48.
14. Исенко, И.А. Использование испанских аутентичных фильмов для формирования социолингвистической компетенции/ И.А. Исенко// ИЯШ.- 2009.- №1. - С. 78-83. 4.
15. Соловова Е.Н. Методика обучения иностранным языкам: базовый курс лекций: пособие для студентов пед. вузов и учителей/ Е.Н. Соловова. – 4-е изд. – М.: Просвещение, 2006. – 239 с.
16. Chichibu, Toshiya;Kihara, Toshiyuki, (2013), “How Japanese Schools build a professional learning community by lesson study” International Journal for Lesson and Learning Studies, Vol. 2 Iss: 1 pp. 12 – 25
17. Dadley, Pete, (2011), “Handbook of Lesson Study”http://lessonstudy.co.uk/
18. Fernandez, Clea; Yoshida, Makoto, (2004), “Lesson Study: A Japanese Approach To Improving Mathematics Teaching and Learning”, Lawrence Erlbaum Associates
19. Kolb, David; Wolfe, Donald, (1981), “Professional Education and career development: a cross sectional study of adaptive competencies in experimental learning” National Institute of Education, Washington, D.C.
20. Kuno, Hiroyuki, (2011), “The trends of Lesson Study in the world ”, WALS expert seminar
21. Kolb, David; Wolfe, Donald, (1981), “Professional Education and career development: a cross sectional study of adaptive competencies in experimental learning” National Institute of Education, Washington, D.C.
22. Lewis, Catherine; Hurd, Jacqueline. (2011), “Lesson Study Step by Step: How Teacher Learning Communities Improve Instruction”, Heinemann
23. Барышников Н.В. Методика обучения второму иностранному языку в школе. - М.: Просвещение, 2003.
24. Бгашев В., Эрнарестьен Н. Универсальный курс по интенсивному обучению английскому разговорному языку(по методике Н.Эрнарестьен): Американский вариант: Учебное пособие, 3-е изд., перераб. и доп. - М.: АСТ Издательство, 2006.
25. Выготский Л.С. "Детская психология" М.: Просвещение 1997.
26. Дейкина А Ю познавательный интерес: сущность и проблемы изучения М.: Просвещение 2002
27. Каджаспирова Г. М. Педагогика : учебник. - М. : Гардарики, 2007. -
28. Каджаспирова Г.М., Петров К.В. Технические средства обучения и методика их использования. - М.: Академия ИЦ, 2008
29. Каменецкая Н.П., Ефременко В.А. Применение информационных технологий на уроках иностранного языка// Иностранные языки в школе, 2007.
30. Каменецкая Н.П., Мятова М.И. Использование видеофильмов при обучении инстранному языку в средней общеобразовательной школе.//Иностранные языки в школе, 2006.
31. Каменецкая Н.П., Леонович Е.О. Об использовании некоторых традиционных норм обращения в английском языке.// Иностранные языки в школе, 2006.
32. Каменецкая Н.П., Ефременко В.А. Антропова А.И. Педагогические технологии в медиаобразовании при обучении английскому языку// Иностранные языки в школе, 2006.
33. Каменецкая Н.П., Смирнов И.Б. Развитие устной речи учащихся на основе аутентичного художественного фильма.// Иностранные языки в школе, 2006. №6. - с.11
34. Ким Н.А., Королева Г.В., Ливенец М.А., Малышева С.В., Перкова В.Г., Рожкина Е.В., Сапрыкин Э.Э., Черкасский В.С., Щеглов Ю.А. Дидактические материалы к базовому курсу обучения компьютерным технологиям. - Новосибирск: Ферт-М, 2001.
35. Колкер Я. М., Устинова Е. С. Практическая методика обучения иностранному языку. Учебное пособие. -М.: "Академия"2001год.
36. Маслыко Е.А., Бабинская П.К., Будько А.Ф., Петрова С.И. (под ред.). Настольная книга преподавателя иностранного языка. - Минск: Вышэйная школа, 2001.
37. Рогова Г.В., Верещагина И.Н. Методика обучения английскому языку на начальном этапе в средней школе. - М.: English Publication, 1986.
38. Шубин Э.П. Языковая коммуникация и обучение иностранным языкам. М.: Просвещение, 1972.
39. Щукин А.Н. Современные интенсивные методы и технологии обучения иностранным языкам. - М.: Филоматис, 2008.
40. Щукина Г. И. "Проблема познавательного интереса в педагогике" М.: Просвещение 1997
41. Щукина Г. И. "Методы изучения и формирования познавательных интересов учащихся" М.: Педагогика 1989.
42. Gebhard J.G. Teaching English as a Foreign Language: A Teacher Self-Development and Methodology Guide. Ann Arbor: The University of Michigan Press, 1996.
43. Harmer J. The Practice of English Language Teaching. – London, 1991.
44. Scarcella R.C., Oxford R.L. The Tapestry of Language Learning. The Individual in the Communicative Classroom. – Boston, 1992.
45. Носонович Е.В., Мильруд Р.П. Параметры аутентичного учебного текста // Иностранные языки в школе . 1999. № 1 С.18-23.
46. Носонович Е.В., Мильруд Р.П. Критерии аутентичного учебного текста // Иностранные языки в школе . 1999.№ 2.С.16-18.
47. Ильченко Е. Использование видеозаписи на уроках английского языка //Первое сентября, Английский язык. 2003. № 9. С. 7-9.
48. Пруссаков Н.Н. Трудности при обучению аудированию иноязычного звучащего текста // Иностранные языки в школе . 1994. № 6. С.6-7
49. Миролюбов А.А., Садомова Л.В. Примерные нормы оценок успешности овладения иностранным языком//Иностранные языки в школе. 1997. №4. С.43
50. Breen M.P. Authenticity in the Language Classroom// Applied Linguistics. -1985. 6/1. P. 60-70.
Жалпы білім беру мектептерінің ортаңғы сынып оқушыларына аутентикалық материалдарды қолдана отырып ағылшын тілін проблемалық жағдайда оқыту
Жоспар
Кіріспе 3
1 Жалпы білім беру мектептерінің ортаңғы сынып оқушыларына аутентикалық мәліметтер арқылы ағылшын тіліне оқытудың теориялық негіздері 6
1.1 Ағылшын тілі сабағына оқыту процесінде қолданылатын аутентикалық материалдар түсінігі мен олардың түрлері 6
1.2 Ағылшын тілі сабағының барысында аутентикалық фильмдерді, аудиожазбаларды қолданудың оқытушылық мүмкіншіліктері 24
1.3 8 сынып оқушыларына ағылшын тілі сабағында проблемалық жағдайда оқыту әдістердің теориялық негіздері 28
2 Жалпы білім беру мектептерінің 8 сынып оқушыларына аутентикалық материалдарды қолдана отырып ағылшын тілін проблемалық жағдайда оқытудың ерекшеліктері 37
2.1 Ағылшын тілі сабағында 8 сынып оқушыларын аутентикалық фильмдер бойынша оқытудың әдістемелік негіздері 37
2.2 8 сынып оқушыларын аутентикалық фильмдерді қолдана отырып, проблемалық жағдайда оқытуда жүргізілетін жұмыстарды эксперименттік талдау 50
Қорытынды 58
Қолданылған әдебиеттер тізімі 61
Кіріспе
Заманауи лингвистика ғылымында сөйлеу термині екі түсінік береді: қысқаша және толық. Сөйлеу терминінің қысқаша түсінігі тек сөз дыбысының сөйлеуымен ғана шектеледі. Бұл терминнің толық түсінігі кезінде ол тілдің фонетикалық құрылымының барлық компоненттерін қосып алады:
- оның дыбыстық құрамы, яғни оның сегменттік фонемалардың жүйесін сол немесе басқа фонемалардың аллофондары (түстері, нұсқалары) болатын нақты дыбыстар түрінде іске асыру;
- тілдің буын құрылымы (буын жасалу және буынға бөлу);
- сөздік екпін;
- интонация - бұл терминнің де кең мағынада, яғни сөйлеудің фразалық әуен, фразалық екпін, қарқын, үзіліс, ырғақ және дауыс ырғағының сөйлеуының диалектикалық бірлігі.
Тіл сөзде айтылатын және естілетін дыбыстардың материалды формада болса, адамдардың араласуының негізгі құралы болып келуі мүмкін, сөйлеуды игеруімен оның барлық функцияларында тілдің қолдануы үшін қажет. Сөз психологиясында сөйлеу жазба түрде сиякты өз ішінен ішкі артикулярлық оқу кезіндегідей жазатын және оқитын адамның миында болады, бірақ ол ана тілде сөйлегендей басқа тілде де дауыстап сөйлеу мен оқу кезінде болады. Сөйлеудің сыртқы көрінісінен (сөйлеу және дауыстап оқу кезінде) ғана емес, сонымен қатар ішкі (жазу және өз ішінен артикулярлық оқу кезінде) шетел тілдің сөйлеуына кез келген оқыту мекемесінде, әсіресе шетел тілдерді оқытатын орта мектептерде оқытудың зор маңыздылығы туралы қорытынды шығады.
Орта мектептер үшін шетел тілдер бойынша бағдарлама (шетел тілі бойынша орташа (толық) жалпы білімнің білім стандарты бойында) оқушыларды шетел тілде сөз қызметінің барлық түрлерін, сол сияқты сөйлеу және дауыстап оқуға оқытуды (белгілі бір шекте) көздейді. Бәрін оқытуы үшін, әсіресе шетел тілде сөз қызметінің соңғы екі түрі бойынша үздіксіз талаптар шетел тілде сөйлеуына сәйкес оқыту болып табылады. Осылайша, шетел тілді сөйлеуына оқыту - бұл сонымен қатар бағдарламалық талап.
Осыған байланысты соңғы жылдары шетел тілдерді оқыту әдістемесінде аутенттік мәселеге орасан мән бөлінуде екендігін айту орынды. Ағылшын тіліндегі аутенттік сөзінің аудармасы табиғи дегенді білдіреді. Бұл термин сабақта пайдаланатын мәтіндердің сипаттамасы үшін жиірек қолданылады. Аутенттік ретінде оқыту мақсатында алғашында арналмаған мәтінді дәстүрлі қабылдауға болады. Дегенмен аутентика түсінігі оқыту үдісінің басқа да жақтарында таралған.
Тақырыптың өзектілігі: Аутентикалық материалдарды толығымен зерттеп, ағылшын тілін сабағында оқушыларда сөйлеу қабілетін қалыптастыруда олардың алатын рөлін зерттеу, жаңа әдістер ұсыну.
Зерттеу жұмысының мақсаты: заманауи кезеңде сөйлеу дағдыларын қалыптастыруға арналған аутенттік материалдарды пайдалану мүмкіндігін қарастыру.
Қойылған мақсатқа келесі міндеттерді орындағаннан кейін ғана жетуге әбден болады:
- ағылшын тілі сабағында аутенттік материалдарды қолдана отырып сөйлеу қабілетін қалыптастырудың теоретикалық негіздерін қарастыру;
- 7 сынып оқушыларының сөйлеу қабілетін қалыптастыру негіздерін, шет тілінде сөйлеу және оның түрлерін зерттеу;
- мәтіннің аутентикалылығы және оның қабылдануы, оқу тапсырмаларының аутентикалылығы, әлеуметтік контекстінің аутентикалылығы, оқу мәтінінің әдістемелік аутентикалылығын талдау;
- ағылшын тілі сабағында аутенттік материалдарды қолдана отырып сөйлеу қабілетін қалыптастыру әдістемесін жасау;
- 7 сынып оқушыларының сөйлеу қабілетін қалыптастыратын жаттығулар комплексін жасау.
Зерттеу жұмысының нысаны: орта мектепте шетел тілі сабақтарында сөйлеудің кезінде фонетикалық дағдыларының қалыптасуына арналған аутентикалық мәтіндердің негізінде әдістеме дайындау.
Зерттеу жұмысының пәні: орта мектепте шетел тілі сабақтарында сөйлеу дағдыларын қалыптастыруға көмектесетін аутенттік материалдар.
Зерттеу жұмысының болжамы: мектепте шетел тілі сабақтарында аутенттік материалдарды пайдалану оқушыларда сөйлеу дағдыларының қалыптасуы кезінде негізгі фактор болып табылады.
Зерттеу жұмысын жазу барысында келесі әдістер қолданылды:
Салғастырмалы - дипломдық жұмыстың тақырыбында белгіленген мәселелер айнасында әдістемелік материалдарды және зерттеушілердің көзқарастарын зерттеу;
Салыстырмалы - ағылшын тілінен әр түрлі авторлардың оқу құралдарын сол оқу құралдарында аутенттік материалдардың ең көп қолданған коэффициентті анықтау мақсатында зерттеу;
Тәжірибелік - орта мектепте оқу практикасы уақытында шетел тілі бойынша оқыту сабақтарын жүргізу кезінде аутенттік материалдарды пайдалану, нәтижелерді сипаттау және жалпылау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: заманауи кезеңде аутентика мәселесі оқу құралдарында және ғылыми басылымдарда аса үстіртін қарастырылады. Оның болуы, бәлкім, шетел тілі сабақтарында сөйлеу дағдыларының қалыптасуы кезінде аутенттік материалдардың практикалық мағынасы ешкімде де күдік келтірмеуінде байланысты болар, осындай материалдарды пайдаланудың нақты нәтижелері бізбен қарастырылған зерттеулердің ешқайсысында көрсетілмеген. Сондықтан біз зерттеу жұмысының ағылшын тілі сабағында аутенттік материалдарды қолдана отырып, сөйлеу қабілетін қалыптастыруға арналған әдістеме жұмысын дайындадық.
Зерттеу жұмысының теориялық құндылығы: мұнда көрсетілген бақылаулар мен тұжырымдар ағылшын тілін орта мектепте оқыту сабақтарында күнделікті қолданысқа енгізуге мүмкіндік береді. Бұл жұмыс істейтін болашақ шет тілі пәнінің оқытушылары үшін маңызды болып келеді.
Зерттеу жұмысының практикалық құндылығы мынаған негізделген: зерттеудің нәтижелері ағылшын тілі практикалық курстарында, жалпы шет тілін меңгеру саласында, арнайы курстар мен арнайы семинарларда, дипломдық, курстық жұмыстарда қолданыла алады.
Зерттеу жұмысының құрылымы зерттеудің мақсаты мен міндеті арқылы анықталады. Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттерден тұрады.
1 Жалпы білім беру мектептерінің ортаңғы сынып оқушыларына аутентикалық мәліметтер арқылы ағылшын тіліне оқытудың теориялық негіздері
1.1 Ағылшын тілі сабағына оқыту процесінде қолданылатын аутентикалық материалдар түсінігі мен олардың түрлері
Көптеген әдістемеші ғалымдар мәтінді оқытудың негізгі бірлігі ретінде таниды. Мәтін тілдік бірліктердің қызмет етуін көрсетеді, мәдени ақпаратқа ие, мәдени ақпаратқа ие, оқушыларды мотивациялайды, коммуникацияға ықпал етеді, пәнге деген қызығушылықты арттырады. Оқыту процесінде оның әртүрлілігі зерттеулердің маңыздылығын анықтайды.
Соңғы жылдары шет тілін оқытушы құрал ретіндегі аутенттік мәтіндерге деген қызығушылық артты. Аутенттік мәтін деп тілде сөйлеушімен жасалған және оқыту мақсаттарына арналмаған мәтіндерді түсіну қабылданған. Мұндай мәтіндердің көптеген артықшылықтары бар, өйткені олар:
1) сол тілде сөйлеушілерінің тіліндегі шынайы функциялауды және табиғи әлеуметтік контекстіде көрсетеді;
2) жанры мен табиғаты бойынша әркелкі;
3) оқушылардың қызығушылығын арттырады;
4) сабақтағы коммуникативтік қатілеттеріне ықпал етеді;
5) оқушыларды тілді аутенттік ортада қабылдауға дайындайды;
6) шетел мәдениетімен танысудың тиімді құралы болып табылады.
Аутенттік мәтіндерге көбінесе оқу мәтіндері қарама-қарсы келеді, яғни өзге ұлт өкілдерін оқытуға арналған мәтіндер; авторлар сол тілде сөйлеушілер болып табылмайды.
Қазіргі заманғы кітаптар аутенттік материалдарды қолдану тенденциясын көрсетеді. Аутенттік түсінігі әдістемелік жағынан мәтіннің қасиеттерін сипаттаумен шектелмейді, сонымен қатар ол оқу процесін барлық жағынан қарастырады: оқуда әсерлесу, көрнекілік пен материалды рәсімдеу әдістері, тапсырмалардың сипаттамалары, қабылдаудың ерекшеліктері және т.б.
Аутенттік мәтіндер шет елдік және отандық мынадай ғалымдардың зерттеуінің негізіне айналды: Сұлтанова Н.Т. Ағылшын тлін үйретудің интерактивті жаттығулар, Сейдуалиева З.Д. Аутенттік мәтіндерді қолдану, Примбаева А.Н. Ағылшын тілі сабақтарындағы аудиоматериалдар, Құнанбаева С.С Қазіргі шет тілдік білім, Беляев Б.В. Очерки по психологии обучения иностранным языкам, Бондаренко O.P. Характеристики текстов для обучения межнациональной специфике общения на иностранном языке, Мильруд Р.П. Вопросы методики обучения некоторым аутентичным структурам, Скалкин В.Л. Коммуникативные упражнения на английском языке Abbot G., Wingard P. The Teaching of English as an International Language, Andrews R., Burgess J., Slaouti D. Introducing Communicative Language Teaching to In-Service Teachers. University of Manchster, Been Sh. Reading in the Foreign Language Teaching Program, Breen M.P. Authenticity in the Language Classroom, Kramsch C. Context and Culture in Language Teaching, Lee W.Y. Authenticity Revisited, Morrow K. Authentic Texts in ESP.
Шет тілдерін үйретуде қолданылатын аутенттік ақпараттар (біздің жағдайда, мәтіндердің) мәселесі, өз бетінше, көптеген қарама-қайшылықтарға ие. Аутенттік мәтін деген түсінік әдістемеде пайда болғанына көп уақыт өткен жоқ, бұл қазіргі заманғы шет тілін үйретудің негізгі бір жолы.
Қазіргі кезде аутенттік мәтіндердің мәнін анықтаудың бірнеше амал-тәсілдері ерекшеленген.
Күнделікті және тұрмыстық өмірдің мәліметтері прагматикалық ақпараттар немесе мәтіндердің жеке тобына енеді: хабарландырулар, сауалнамалар, маңдайша жазулар, заттаңбалар, мәзір мен есепшоттар, карталар, туризм, демалыс, тауарлар, жұмыс орындары және т.б. бойынша жарнама түріндегі анықтамалық басылымдар. Олар шет тілдерінде сөйлейтіндердің қоғамдық ортасына еніп кетуге мүмкіндік береді, алайда кітаптағы мәліметтерден көлемі бойынша аз.
Біздің ойымызша, прагматикалық мәліметтерге ақпараттық радио- мен телебағдарламаларды, жаңалықтар ақпараттарын, ауа-райын, әуежайлардағы, вокзалдардағы басылымдар түрінде көрсетілген ақпараттық хабарландыруларды жатқызуға болады. Осындай мәліметтерді қолдану біз үшін өте маңызды, себебі олар қазіргі заманғы шет тілінің үлгісі болып табылады және сол елдің күнделікті өміріне иллюзиялық түрде қатысуға мүмкіндік береді, бұл оқушылардың шет тілін меңгеруге құлшынысын арттырады [1, б. 46].
Қандай да бір салада қолданылуына байланысты прагматикалық мәліметтердің келесі түрде жіктелуін көрсетуге болады:
- оқу-кәсіби саладағы қарым-қатынастар;
- әлеуметтік-мәдени ортадағы қарым-қатынастар;
- тұрмыстық ортадағы қарым-қатынастар;
- сауда саласындағы қарым-қатынастар;
- отбасылық-тұрмыстық қарым-қатынастар;
- спорттық-сауықтыру саласындағы қарым-қатынастар;
Аутенттік мәтіндер - шет тілдерінде сөйлейтіндердің коммуникативті тәжірибесінен алынған мәліметтер деген қорытындыға келуге болады.
Аутенттік мәтіндердің жанрына қарай 2 топқа бөлуге болады:
1 кесте. - Аутенттік мәтіндердің жанрлары
Нұсқау, түсіндіру, жарнамалау, сақтандыру қызметтерін орындайтын күнделікті жағдайлардың функционалдық мәтіндері
Ақпараттық қызмет атқарушы және үнемі жаңарып отыратын мәліметтері бар ақпараттық мәтіндер
Көрсеткіштер, жол белгілері, схемалар, диаграммалар, суреттер, театрлық қойылымдар және т.б.
Мақалалар, сауалнамалар, көзқарастардың сауалнамалары, баспа орындарына жіберетін оқырмандардың хаттары, көкейкесті таң қаларлық мәліметтер, хабарландырулар, статистикаға, графиктерге, жарнамаларға сынаулар мен жарияламалар және т.б.
Тілді аутенттік мәтіндердің негізінде үйрену, яғни түпнұсқалық негіздерден алынған және оқу мақсаттарына арналмаған мәліметтерден үйренген жақсы. Бірақ басқа жағынан алғанда, мұндай материалдар тілдік аспектіден алғанда қиын және оқудың нақты міндеттері мен жағдайларына үнемі сәйкес келе бермейді. Сондықтан, біздің ойымызша, әдістемелік немесе оқу аутенттік мәтіндердің жеке тобын бөліп қарастырған жөн. Соңғысында оқу әдістемелік құралдардың авторлары аутенттік оқу мәліметтерінің барлық параметрлерін ескере отырып, мәтіндер құрастырады.
Аутенттік оқу мәліметтері келесідей параметрлерге ие:
Функционалдық аутенттік - тілдік міндеттерді шешу үшін лингвистикалық құралдарды таңдаудың шынайылығын көрсететін түсінік, функционалдық аутенттік мәтінмен оқушының жұмысы оны тілдің шынайы жағдайларда қолданылуына жақындатады, оны әр түрлі лингвистикалық құралдармен таныстырады және осы тілдік құралдарды өз бетінше функционалдық аутенттік қолданылуына дайындайды.
Лексика-фразеологиялық аутенттік - оқу мәтінінің аутентикалығы көбінесе лексика мен фразеологияның дұрыс таңдалуымен анықталады. Бұл кезде таңдаудың негізгі белгілеріне сол не басқа бірліктердің аутентикалығы, оның жиілігі, олардың нағыз ағылшын тілінде қолданылуы жатады.
Грамматикалық аутенттік - бұл ауызша және жазбаша тілдік қасиеттерге тән грамматикалық құрылымдарды қолданумен байланысты.
Құрылымдық аутенттік - мәтіннің ерекше құрылымымен, логикасымен, мазмұны мен ресмилігімен байланысты ұғым. Мәтіннің құрылымдық аутенттік белгілеріне мазмұндық және ресми толықтығы, оның құрамындағылардың арасындағы берік логика-грамматикалық байланыстар жатады [2, б. 84].
Аутенттік мәтіннің статистикалық сипаттамасы деп - тілдік туындыға тән заңдылықтар мен сандық сипаттамаларды айтады. Статистикалық сипаттама аутенттік мәтіннің басқа бөліктерімен байланысқанда әдістемелік мақсатта жасалынған аутенттік мәтіннің тиімді моделін жасауға мүмкіндік береді.
Мазмұнды аутенттіктың белгілеріне келесілерді жатқызуға болады:
Мәдени аспект - оқу әдістемелік құралдарының құрамында елді танысумен байланысты ақпараттар көп көлемде болады, олардың элементтері шет тілін меңгеруге қызығушылық мен құлшынысты біршама арттырады.
Ақпараттық аспект - оқу мәліметтерін таңдауда қолданылатын анықтаушы мәліметтер. Кез-келген оқу материалдарында оны қабылдаушыны қызықтырушы жаңа ақпараттардың болуы. Материалдар оқушылардың жастық ерекшеліктеріне, қызығушылықтарына қарай таңдалынуы тиіс, ақпараттар оның мәнділігі мен қол жетімділігіне қарай бағалануы қажет. Шет тілдер сабағының мақсаты ақпараттарды жеткізу ғана емес, оған қоса оқушылардың қызығушылығын арттырудың құралы екенін ұмытпаған жөн.
Ситуациялық аспект - оқу материалы ретінде ұсынылатын шынайы жағдайды, белгілі эмоциялық зарядтың болуын білдіреді. Ситуациялық аутенттік оқушылардың қызығушылығы мен эмоциялық жауапты реакциясын көрсетуге көмектеседі, ол өз кезегінде, заттарға деген жағымды қарым-қатынасты қалыптастырады.
Ұлттық ментальдық аспект - Қазақстанда оқу үрдісін ұйымдастыруда біздің елдің менталитеті мен қалыптасқан өмір салтын ескерген жөн. Аутенттік мәлімет тым өзгеше болмауы қажет және ұлттық мәдениеттердің үлкен айырмашылықтарына байланысты түсініксіз болмауы керек.
Рәсімдеу аспектісі нағыз мәлімет әсерін жасауы қажет. Мысалы аудиомәтіндерде дыбыстар (environmental clues), көліктің шуы, қоршаған ортадағы адамдардың әңгімелері, телефон қоңыраулары, әндер маңызды. Бұл ұсынылатын жағдайлардың сипаттамасын жақсы түсінуге көмектеседі, шет елдің өмірін қабылдау әдетін қалыптастырады. Аутенттік мәліметтермен жұмыс істеу нақты жағдайларда нақты адамдардың арасындағы шынайы коммуникация қасиеттеріне ие болуы қажет. Аутенттік рәсімдеу мәліметтердің коммуникативтік міндеттерін түсінуін жеңілдетеді [3, б. 45].
Оқу тапсырмасының аспектісіне оқу материалдарының аутентикалығы өте маңызды. Оларға оқу үрдісінен тыс уақытта ақпараттар көздерімен жұмыс кезінде мәтінмен тапсырмалардың байланысына ықпал етуші әсерлер жатады. Ойлануды дамытатын тапсырмаларға ерекше мән берген жөн, өйткені олар аутенттік коммуникативтік әрекет болып табылады, оған оқушы күнделікті қарым-қатынас ұстау кезінде жүгінеді. Ол тағы да сабақтың шеңберінде аутенттік мәтінмен жұмыс істеудің негізіне айналады.
Аутенттік материалдарға жеке хаттарды, әзілдерді, мақалаларды, ежелгі өмірден хаттарды, жарнаманы, аспаздық рецептіні, ертегілерді, сауалнамаларды, ғылыми және ел танушылық мәтіндерді жатқызуға болады аутенттік жанрдың сақталуы маңызды, өйткені жанрлық-композициялық алуандық оқушыны өмірдің әр түрлі саласымен байланысты және әр түрлі стильдерге жататын тілдік клишемен, фразеологиямен, лексикамен танысуға мүмкіндік береді.
Сонда да, көптеген факторлармен байланысты оқу материалының аутентикалылығын ерекше бөліп қараған жөн: ол қолданылатын жағдайлар; оқушылардың жеке қабілеттері; оқытушының мақсаттары және т.б.
Енді біз шет тілін үйренуде қолданылатын барлық аутенттік мәліметтерді аутенттікқа және оқу-аутенттікқа бөліп қарастырамыз.
Осылайша, аутенттік мәліметтер деп - лексикалық және грамматикалық толықтығымен, қолданылатын тілдік құралдарының адекваттылығымен сипатталатын түпнұсқалық көздерден алынған мәліметтерді айтамыз, олар аутенттік сөздердің қолданылу аясын көрсетеді, олар оқу мақсатына арналмаса да, бірақ шет тілін оқуда қолданылуы мүмкін.
Оқу-аутенттік мәліметтер - бұл аутенттік оқу үрдісінің барлық параметрлерін, аутенттіктың сынауларын ескерумен дайындалған және нақты оқу тапсырмаларын шешуге арналған арнайы мәліметтер [4, б. 39].
Аутенттіктың негізгі белгісіне біз оның функционалдық белгісін жатқызамыз. Функционалдық деп - аутенттік мәліметтердің өмірлік қолдануға, шынайы тілдік ортаға бейімделу көрінісіне бағытталуын түсінеміз, бұл шет тілін меңгеруде маңызды фактор болып табылады. Функционалдық аутенттік мәліметтермен жұмыс істеу оқушыны шынайы жағдайларға жақындата түседі, оны әр алуан лингвистикалық құралдармен таныстырады және осы тілдік құралдарды өз бетінше қолдана алуына дайындайды.
Аутентиканың барлық аспектілерін сипаттауға түрлі амалдар бар. Солардың кейбіріне тоқталып кетсек.
X. Уиддоусон аутентиканы тілдік сөйлеуіне тән қасиеттен бұрын, оқу үрдісінің сипаттамасы ретінде қарастырады. Ол шынайылық және аутентика түсініктерін шектейді. Шынайы ретінде оқыту мақсатында емес тілді пайдаланудың барлық жағдайлары жатады. Аутентика болса оқытудың өзара әсерлесуінің қасиеті ретінде қарастырады. Сондықтан сыныпқа тек шетел газеттің бір бетін әкелу аздық, оның үстінен аутентикалық тұрғыда жұмыс үрдісін жасау керек. Мәтінмен жұмыс жасауды жаттығу ретінде емес, аутентикалық коммуникативті қызмет ретінде мұғалім балаларды үйретуі керек, мұғалім осылайша сабақта табиғи әсерлесуді ынталандырады. Басқа сөзбен айтқанда, аутентика әдістемелік жоспарда шетел адамы үшін емес, осы тілді сол тілде сөйлеуші үшін авторға арналған мәтін түрде әкелген бірдене болып табылмайды. Аутентика оқу үрдісінде оқушылардың мәтінмен жұмыс жасау барысында, мұғаліммен және бір-бірімен әсерлесуі кезінде құрылады. Осылайша, сабақта қолданатын тілдің және нақты тілдің дәстүрлі қарама-қайшы қойылуынан босатылады. Оқытуды аутентикалық емес деп белгілеуі қажет емес, бәрі оқу материалын қалай пайдаланатынан байланысты.
Л. Лиер аутентикалық оқыту үрдісіне қажет жағдайлар жүйесін өңдеу шығарды және аутентиканы үш типке бөлді: материалдардың аутентикасы, прагматикалық аутентика және тұлғалық аутентика.
Материалдардың аутентикасы тілді үйренуге бағытталған әдіскерлермен арнайы жасалған мәтіндерді пайдалануды жоққа шығармайды, дегенмен олармен аутентикалық мәтіннің (байланыс, ақпараттық және эмоциалық қанығу, оқырманның мүдделері мен қажеттіліктерін ескеру, және т.б.) қасиетін, сол сияқты сабақта оқу материалдардың аутентикалық пайдалануында сақталуын ескереді.
Прагматикалық аутентика келесі аспектілерден жатады: тілді пайдаланатын контексттің аутентикасы, яғни нақты жағдайда тілдік құралдардың дәлме-дәлдігі, мақсат аутентикасы, яғни сөйлеудің өзара әсерлесудің күтілетін қорытындысы, осы өзара әсерлесудің аутентикасы.
Өзара әсерлесу аутентикасы (немесе интерактивті аутентика) мақсат аутентикасымен бірге бола бермейді, егер біз педагогикалық мақсаттарды айтатын болсақ. Мұғалім оқушымен өзара әсерлесуі кезінде көбінесе сөз сөйлеудің мазмұнды жағына емес, жіберілген қателіктерге елейді және оларды түзетуге негізгі көңіл бөледі, осылайша өзара әсерлесу аутентикасын бұзады. Оқытудың өзара әсерлесуінің кейбір шарттылығынан құтылу мүмкін емес: ол мектеп жағдайындағы ерекшеліктерімен түсіндіріледі, бұрыш басында оқыту мақсаттары тұрады, аутентикалық араласу кезінде мақсат ретінде табиғи коммуникация үрдісі болып табылады. Дегенмен, сөйлеу коррекция үрдісі сонымен қатар ерікті араласу формасында іске асырылуы мүмкін, мысалы қайта сұраудан (Did you mean to say that... ) немесе оқушының ойын дұрыс формаға келтіру арқылы көмектесу (Yes, you certainly mean to say that...) Келесі коррекция үшін оқушының қателіктерінің жазбаша тіркеу ұсынылады.
Тұлғалық аутентикаға келетін болсақ, ол оқушының жеке қабілеттіліктерімен байланысты. Зерттеуші-лингвист Л. Лиердің ойы бойынша, тұлғалық аутентикалық сипатталатын адам не жасайтынын және не үшін жасайтынын нақты біледі, өз қадамдары үшін жауапты екендігін түсінеді, таңдау жасай алады, жағдайға байланысты өз мінез-қылығын (оған қоса сөйлеу мінез-қылығы) өзгерте алады. Зерттеуші М Брин аутентиканы төрт типке бөлген: 1)оқу үрдісінде пайдаланатын мәтіндер аутентикасы; 2) оқушылардың осы мәтіндерді қабылдау аутентикасы; 3) оқыту тапсырмаларының аутентикасы; 4) сабақтағы әлеуметтік жағдайлар аутентикасы.
М Брин бірінші орынға мәтіндер аутентикасын қояды. Дегенмен әдістемелік жоспарда қай мәтінді аутентикалық екендігін қабылдау туралы бірыңғай ой жоқ. Аутентика - бұл салыстырмалы түсінік. М Бриннің ойы бойынша, бұл қасиет осындай мәтінге тән емес, ол нақты контекстегі мәтінге тән, аутентиканың қалған үш типтері құрады [5, б. 57].
Бізбен қарастырылған көзқарастар аутентиканың қорытылған, глобальды анықтамасы жоқ екендігіне куәландырады. Сабақтың әр құрамдас элементтері - мәтіндер, оқыту мекемелері, сабақтағы жағдай, оқытудың өзара әсерлесуі - аутентиканы аутентика еместен ерекшелейтін өзіне тән өлшемдері бар. Мұғалімнің міндеті аутентиканың барлық параметрлерінің үйлесімді үйлестіруді таба білуінде жатыр. Әрқайсысын нақтырақ қарастырайық.
Орталық мәселе ретінде оқу үрдісінің негізгі түйіні мәтін аутентикасы болып табылады. Тілді таратушы үшін арналған алмаспаған аутентикалық мәтіндерді пайдалану жағына көмек болатын келесі агрументтер куәландырады.
1. Жасанды үстіртін мәтіндерді пайдалану шынайы өмірден алынған мәтіндерді түсінуге қиындық тудыруы мүмкін.
2. Өңделген және үстіртін оқу мәтіндері коммуникацияның негізгі бірлігі ретінде сипаттамалық белгілерін жоғалтады, авторлық жекеліктен, ұлттық өзіне тән болуынан айырылады.
3. Аутентикалық мәтіндер стилі және тақырыбы бойынша әртүрлі болады, оқушыларда олармен жұмыс жасаған қызығушылық тудырады.
4. Аутентикалық мәтіндер үйренетін тілдің сол елдің мәдениетіне үйретудің бірден бір оңтайлы құралы болып табылады.
5. Аутентикалық мәтіндер сол тілде сөйлеушілерімен қабылданған формада және табиғи әлеуметтік контекстте тілдің функциясын дәйектейді.
Дегенмен мектеп білімінде аутентикалық мәтіндерді пайдалану, әсіресе бастапқы кезеңде, лексика мен грамматикалық формаларлардың, авторлық стилдегі жеке ерекшеліктердің әртүрлілігінен, әр түрлі мәдениет өкілдерінің фондық білімінің айырмашылығынан және т.б. өзекті болып келеді. Егер аутентикалық мәтіндер ретінде тек тілді сол тілде сөйлейші үшін авторларға арналған мәтіндер болса, бұл оқуда аутентикалық материалдарды пайдалану үшін үлкен қиындық туғызуы мүмкін [6, б. 86].
Тілді оңайлатуымен бірге реципиенттің қажеттіліктерімен сәйкес табиғи коммуникацияның ажырамас бөлімі болып табылады. Мысал ретінде үлкендердің баламен немесе тілді таратушының шетелдік адаммен сөйлесуін келтіруге болады; оңайланған, қолжетімді тілде туристік буклеттер, нұсқаулар, жарнамалық мәтіндер жазылады. Телеграмма тілі де шекті оңайланды, осы тұрғыда аутентикалық түрде қалады. Солайша, жай аутентикалық емес дегенді білдірмейді. Осыдан қорытынды жасасақ, дегенмен авторлар арасында өзара талқыға салады, мәтінді оның аутентикасын бұзбай әдістемелік өңдеу оқыту мақсаттарында мәтінді арнайы құруға жол беріледі. Шетелдік зерттеу жұмыстарында осындай мәтіндерді белгілеуге әртүрлі терминдерді кездестіреміз: жартылайаутентикалық мәтіндер (semi-authentic texts), түзетілген аутентикалық мәтіндер (edited authentic texts); бейімделген аутентикалық мәтіндер (roughly-tuned authentic texts); аутентикаға жақын мәтіндер (near-authentic texts); аутентикаға ұқсас мәтіндер (authentic-looking texts); оқу-аутентикалық мәтіндер (learner authentic texts). Осы барлық анықтамалар бір идеяны береді: аутентика және мәтіндердің әдістемелік өңдеуі өзара алып тастайтын түсініктер болып табылмайды.
Оқу мәтіндерінде әдістемелік өңдеуді қажетті және рауалды екенін ескерсек те, оқу мәтіндер белгілі бір талаптарға жауап беру керек. Осындай талаптарға жатады: лексика, фразеология және грамматика аутентикасы, мәтін байланысы, ұсынылған жағдайларда пайдаланылған тілдік құралдардың дәлме-дәлдігі, осы жағдайдың табиғаттылығы, тілді осы тілде сөйлеушінің ұлттық ділділік және мәдениет ерекшеліктерін бейнелеу, ақпараттық және эмоциональды қанығу және т.б. Мәтін аутентикасының осы және басқа да параметрлері сөйлемнің жай жинағынан тұтас сөйлеуді өндіру айырмашылық жасайды. Сонымен қатар, оқушылармен мәтіндер нақты бар мәтін типтерінің (хат, жарнама, нұсқаулар және т.б.) ұқсас болса қабылданатынын атап кету керек. Мәтінді қабылдауда аутентиканың қолжетуі үшін оны рәсімдеу маңызды рөл атқарады. Осылай, заманауи оқулықтарда хабарландыру қабырғаға жабыстырылған парақтар түрінде, мақалалар - газет қимасы ретінде, құттықтау хаттың мәтіні қолдан жазылады және т.б. Бұл оқушыларда мәтіннің шынайлылығы әсерлі көрсетеді. Құрылымның аутентикасы, мәтіндердің мазмұны мен рәсімделуі оқушыларда уәждеменің жоғарлауына әкеледі және сабақта тілдік ортаға әсерлі батуға талаптар жасайды [7, б. 76].
Көптеген зерттеушілер аутентикалық оқу тапсырмаларды зерттей отырып, қалыптасу кезеңдері мен дағдыларды практикалық пайданалу арасында қыр жүргізеді. Осында авторлардың негізінде оқу тапсырмалардың екі типін көрсетеді: skill-getting және skill-using, pre-communicative және communicative, language-learning және language-using. Бірінші типтің тапсырмалары аутентикалық болып табылмайды, дегенмен олар оқу үрдісінде қажет және табиғи, себебі олар оқушыларды екінші типтің жаттығуларында тілдің аутентикалық пайдалануына итермелейді.
Әдістемеде аутентика деп есептейтін тапсырмалардың нақты анықттамасы өңделмегенін айтып кету керек. Көбі нақты контекстке тәуелді. Дегенмен, біздің көзқарасымыз бойынша, шынайы өмірде аутентикалық емес мінез-қылығында шетел тілді зерттеу жағдайында аутентикалық болуы мүмкін, әйтпесе біз аутентикалыққа жатқызуға болатын тапсырмалар шеңберін ұзартуға қауіп туғызуымыз мүмкін. Педагогикалық мақсатпен басқара отырып, осындай тапсырмаларды пайдалану дұрыс емес етістіктер жіктелуі немесе хорлы жұмыс сияқты оларды оқу үрдісі үшін табиғи разрядқа жатқызуға болады, бірақ аутентикалық разрядқа жатпайды. Сол сияқты аутентика және тиімділік түсініктерін араластыруға болмайды. Аутентикалық сөйлеу қылығын аутентикалық еместен бөлетін нақты шекараны аутентикалық емес тапсырмалардың оқыту тиімділігінен тәуелсіз, олар сабақта табиғи болса да, бекіту қажет.
Сабақта әлеуметтік жағдай аутентикасының мәселесін қозғай отырып, М.Брин сыныптың өзінен әлеуметтік контекст ретінде қарастырады, мұнда оқушылардың тіл туралы ақпаратта, жағдайда қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін жағдайлар жасалуы керек деп ойын білдірді. Осы әлеуметтік контексттің негізгі функция ретінде оқу болып табылады. Автор осы контекстте оқу мазмұнын меңгеру, туындаған тілдік мәселелерді талқылау және оларды шешу әдістері мақсатында араласуды аса аутентикалық деп санайды. М.Бриннің ойы бойынша ойдан табылған ахуалдарды қиял жағдайларда ойнау, аталмыш адамға келмейтін оқыту айдиториясында орынсыз бөтен рөлді орындау, аутентикаға жатпайды. Ол шетел тілі кабинетінде оқушы аутентикалық болып сол оқушының рөлі болып табылады, және нақ соның арқасында оқушы тілді меңгереді деп есептейді.
М.Бриннің көзқарасы бірмәнді болып келмейді, себебі ол оқытудың мүмкіншіліктерін шектейді, оқыту үрдісін әлсіретеді және акценттерді оқытудың соңғы мақсаттарынан оның аралық тапсырмаларына ығыстырады. Адам тілді сол туралы және қателіктерді жеңу әдістері туралы ақпарат алу үшін меңгермейді, дегенмен оқыту кезінде бұл еспектілер үлкен рөл атқарады. Тілді меңгеріп шығу бойынша жұмыс мақсаты көптеген жағдайларда шетел тілі кабинетінен тыс коммуникативті міндеттерді шешуге және араласудағы әр түрлі жағдайларда түрлі әлеуметтік рөлдерді (бұл рөлдерде оқушы рөлі кірмейді) орындауға мүмкіндік беретін нақты білім деңгейіне жету болып табылады. Сондықтан, біздің ойымыз бойынша, сабақтағы қиял жағдайды ойнау, мысалы, сатушы мен сатып алушының арасындағы диалог сату-сатып алу жағдайы оқыту аудиториясында аутентикалыққа жатпайды және оқушылардың өмірінде сатушының рөлі мүлдем тән емес жағдайға қарамастан, жіберілген бақылау қателіктері туралы мұғалім мен оқушының арасындағы сөйлесу сияқты, яғни сол дәрежедегі оқыту аутентикасымен (М. Бриннің термині) сипатталады.
Тілді үйреніп жүргендермен оның шетелдікпен пайдалану нақты өзіне тән өзгешелігі бар. Шетел тілі сабағында құтыла алмайтын кейбір шарттылық ана тілінің орнына басқа тілді пайдалану өзіндік факторымен анықталады. Бұл сабақ жалпы оқыту үрдісінде зәлімдеу болып тұр және оқыту қызметінде ерекшеліктер жанында сипатталады. Шарттылық, ойын элементтері, қиял шетел тілді меңгеруде аутентикалық және ажырамас элементтері болып табылады.
Сонымен, шетел зерттеушілердің жұмыстарында оқыту үрдісіне қосымшада аутентиканың әртүрлі аспектілері жазылған. Алуан түрлі келісімдерге қарамастан, бір жағынан, лингвистика және социолингвистика талаптары арасында нақты тепе-теңдікке жету, екнші жағынан, шетел тілдерді оқытудың әдістемелері мәселесі әлі де ашық тұрғыда шешімін таппады. Оқыту мақсаттарына арналмаған мәтіндерді оқуда пайдалану талабы әдістемелік шындыққа жатпайды. Сол уақытта оқыту аутентика термині кең түсіндірмені жібереді, осылайша, кез келген оқыту материалдарын және тілді меңгеруге көмектесетін тапсырмаларды пайдалануды ақтайды және осы негізде оларды автоматты түрде аутентикалыққа жатқызады [8, б. 109].
Лингвистика, социолингвистика және шетел тілдерді үйрету әдістемелері талаптары арасында қажетті тепе-теңдікке жету жоспарында бізге әдістемелік аутентика термині ұсынылады. Оның оқыту аутентикасы түсінігінен ұстанымды айырмашылығы мұнда: әдістемелік аутентикалық материалдарды құру және іріктеу кезінде біз қойылған нәтижені алуға тиімділігімен ғана емес, сонымен қатар олардың мәтіндес, байланыстық, ақпараттық, жағдайлық және т.б. осындай негізгі критерияларға сәйкес болуымен басқарамыз.
Әдістемелік аутентика дегенде біз оқыту мақсаттарында табиғи максимальды жақын материалдар, тапсырмалар мен жағдайларды құруды түсінеміз. Осылайша, нақты мәтіндерді оңайлату және кітаптар авторлары мен мұғалімдермен мәтіндерді құруға рұқсат етіледі, осы жағдайда мәтіннің критериялары сияқты анықталатын мәтін табиғи сөйлеу сөйлеудің барлық сипаттамасын сақтайды. Әдістемелік аутентика сөйлесудің қалыпты жағдайларында және аутентикалық контекстте кездесетін айтудың құрылым ұлттық дәстүрлерге сәйкес келетін оқыту мәтінін пайдалануын болжайды. әдістемелік аутентикалық мәтін біріншіден, қабылданған осы тілде сөйлеушілермен тілдік нормаларға және екіншіден, оқытудың нақты міндеттеріне жауап береді.
Жайылма грамматикалық құрылымдарды пайдалану оқыту мәтіннің аутентикалыққа жатпайтын көрсететін белгілері бар, диалогта немесе сұраққа жауап берген кезде жеке сөздердің немесе грамматикалық құбылыстардың қайталануы, мұндай мәтін көбінесе мәтін жанры немесе бар болатын типтің ұқсас бола алмайды, оның мазмұны әдетте, жабайы.
Зерттеушілердің жұмыстарында түзетілген аутентикалық мәтін үшін грамматиканы оңайлату, негізгі идеяны қайталау, танымайтын лексиканы қысқарту, артық дегендерді (авторлық шегініс, мысалдар) алып тастау немесе түсінуді жақсартатын (сөйлем арасында логикалық байланысты бекітетінғ сөйлемді түсіндіретін коннекторлар, дәлелдер, т.б.) жеке элементтерді қосу тән екендігі атап жазылған. Дегенмен мұндай сипаттама табиғат және әдістемелік аутентикалық мәтіндердің қасиеттері туралы жеткілікті көрініс бермейді және қосымша мен жалпылауды болжайды.
Біз К.А. Филипповтың зерттеулері артынан әдістемелік аутентикалық мәтіннің негізгі үш аспектілері - әдістемелік, құрылымдық және мазмұнды - белгіледік. Әдістемелік аспект мәтіннің қолжетімділігін, оның оқытудың нақты міндеттеріне сәйкестігін, оның әдістемелік тиімділігін қарастырады. Құрылымдық параметрлерге мәтіннің композициялық және тілдік сипаттамасы, оның құрылымының ерекшеліктері, оның бөлімдерінің өзара байланысы, лексика-грамматикалық рәсімдеудің аутентикасы, нақты контекстте тілдік құралдардың дәлме-дәлдігі және т.б. жатады. Мазмұнды жоспарда әдістемелік аутентикалық мәтін суреттеген жағдайдың табиғаттылығымен, үйреніп жүрген тілдің елдің ұлттық-мәдени өзіне тән көрінісімен, ақпараттандыруымен және оқушыларда құштарлық және аутентикалық эмоциональды реакцияны тудыру қабілеттілігімен сипатталады [9, б. 85].
Тәжірибе көрсеткендей, оқу талаптарында бейімделген немесе арнайы құрылған мәтіндер қажет, себебі мәтіндерді тұпнұсқалы көздерден пайдалану мүмкіншілігі шектелген. Әдістемелік аутентикалық мәтіндер өздігінен табиғи мәтіндердің шынайы моделді көрсетеді, олар оқушының тілдік деңгейі мен оқытудың нақты міндеттеріне түзетулермен сөйлеудің аутентикалық туындылардың негізгі қасиеттерін сақтайды.
Ал енді аутенттік мәтіндермен сатылай жұмыс істеудің формаларына тоқтала кетейік.
1. Оқытудың алғашқы сатысытентичный текст учебный материал
Оқудың алғашқы сатысында оқу мәтіндерімен жұмыс істеген дұрыс. Кейде оқушылардың дүниетанымын кеңейту үшін аутентикалық мәтіндерді кіргізуге болады. Аутентикалық мәтіндерді меңгеру сапасын белгілі тапсырмалар мен жаттығуларды орындаумен көтеруге болады.
Оқу технологиясы мәтінге дейінгі, мәтіндік, мәтіннен кейінгі тапсырмаларды орындаумен жақсы меңгеріледі.
Мәтінге дейінгі тапсырмалар нақты мәтінге қажетті және жеткілікті рецепциялау үшін негізгі білімді модельдеуге, оны түсінудегі мағыналық және тілдік қиындықтарды жоюға және бір уақытта оқу дағдыларын қалыптастыруға және түсіну стратегиясын меңгеруге бағытталған. Мұнда оқылатын мәтіннің лексика-грамматикалық, құрылымдық-мазмұндық, лингвистикалық және лингвоелтанулық ерекшеліктері ескеріледі..
Оқушылардың мәтіндік тапсырмаларында коммуникативті нұсқаулар ұсынылады. Бұл оқушыларға оқу түріне нұсқау, оқу үрдісі кезіндегі белгілі танымдық-коммуникативтік міндеттерді шешудің жылдамдығы мен қажеттілігін анықтайды. Алдындағы сұрақтар келесі талаптарға сай келуі қажет:
- олар белсенді меңгерілген лексика мен грамматикалық құрылымның негізінде құрылады;
- алдындағы сұраққа жауап сәйкес мәтін бөлігінің негізгі мазмұнын көрсетуі қажет және мәтіндегі тек бір сөйлемге ғана тірелмеуі керек;
- бірге алынған сұрақтар мәтіннің бейімделген интерпретациясы болуы қажет.
Сонымен қатар, оқушылар нақты оқу дағдысы мен әдісін қамтамасыз етуші мәтіннің тапсырмаларын орындайды.
Мәтіннен кейінгі тапсырмалар оқыған мәтінді түсінуге, оқу қабілетінің қалыптасуын бақылауға және алынған мәліметтерді кейіннен кәсіби қызметте қолдануға арналған.
Мәтінмен тапсырмалар орындауда олардың тілдік күрделілігі көрініс табады. Оқушыларды оқуға үйрету кезінде шешілетін (бейімделген) және шешілмейтін (аутентикалық) қиындықтар ұсынылады, сонда да мағыналық тапсырмаларды орындау негізгі мақсат болып қала береді. Тілдік мәліметтерге назар аудартушы және тілдік қиындықтарды шешетін мәліметтер тілді меңгеруде негізгі құралдың рөлін атқарады және өзіндік сипаттамасына ие. Төменде мәтіндерге тапсырмалар ұсынылады. Бұл тапсырмалар мәтінді түсінуді бақылаумен байланысты.
Мәтінді оқыңыз және сәйкес заттарды суреттен көрсетіңіз.
Мәтінді оқыңыз. Осы берілген суреттердің ішінен мәтіннің мазмұнына сәйкес келетін суретті таңдаңыз; оның нөмірін атаңыз (сәйкес нөмірмен белгі картасын көтеріңіз).
Мәтінді және сызылған сөйлемді оқыңыз. Белгі картасының көмегімен мәтіннің мазмұнына сәйкес келмейтін сөйлемнің нөмірін көрсетіңіз.
Мәтінді және сызықтың астындағы сөйлемді оқыңыз. Сөйлемдердің нөмірі бар қағаз бетіне егер сөйлем мәтіннің мазмұнына сәйкес келсе, + белгісін қойыңыз, ал егер сәйкес келмесе - белгісін қойыңыз.
Мәтінді оқыңыз және сіз оқыған шындыққа сәйкес келсе, сөйлемнің нөмірінің алдына + белгісін қойыңыз, ал егер сәйкес келмесе - белгісін қойыңыз.
Мәтінді оқыңыз және болып жатқан мәтіндегі жағдайларға байланысты суреттерді нөмірлеп шығыңыз.
Әдеттік тапсырмалар нақты әрекеттерді көрсетеді:
Мәтінді оқыңыз және сурет салыңыз (немесе тағы бір нұсқа: мазмұнына сәйкес келетін суреттерді таңдаңыз).
Мәтінді оқыңыз және ондағы арифметикалық тапсырмаларды шешіңіз.
Мәтін-нұсқауды оқыңыз және өз бетіңізбен осы шырша әшекейін жасаңыз.
Қазіргі кезде оқуға үйретуде белгісі бар, яғни түсінуге оңай болу үшін сандар мен әріптер бар мәтіндік тапсырмалар қолданылады. Көп жағдайда оқуға қарай көп таңдаулары бар тесттер және сәйкестікке тесттер қолданылады. Мәтіннен дәйексөз алуды болжайтын тапсырмалар. Нақты дәйексөз алу - өнімді жұмыс формаларын қолданусыз түсінудің сенімді дәйектемесі;оқырман мазмұндық тапсырмаға қарай таңдай отырып, дәйексөз алу арқылы мәтіннің дайын мәліметтерін қолданады. Дәйексөз алуда ішінен оқу мен дыбыстап оқумен сәйкес келеді (ал кейде жазбамен). Дәйексөз алумен жаттығулар оқумен жұмыс істеуде көп орын алады. Кейде дәйексөз алу қаншалықты мәтін анық оқылғандығын анықтайтын құрал болып табылады. Бұл жағдайда тапсырма мәтіннің сөйлемінде қазақша эквивалентпен көрсетілгенді табуға бағытталған. Мысалы: Мәтіннен қазақша сөйлемдерге сәйкес келетін сөйлемдерді табыңыз. Дәйексөздер деректі сипаттағы құбылыстарды қабылдауға немесе теріске шығаруға, проблемалық сұрақтарды шешуге көмектеседі. Дәйексөз алу оқудың барлық сатыларында ерекше орынға ие. Сұрақ-жауап жаттығуларымен байланысты тапсырмалар. Олар мәтіннің түсінігіне ықпал етуші және бақылаушы жаттығулардың ішінен ерекше орынға ие. Мысалы, мәтінге сұрақта: Туристер не үшін Эрфуртқа аттанды? - нақты фактілер көрсетілген: қатысушы адамдар (туристтер), олар қайда аттанғаны (Эрфурт), оған қоса, сұрақта туристердің жолсапарының мақсаты туралы айтылады. Осылайша, сұрақ анықталмағандық деңгейін төмендетеді, ол оқырманның назарын қатаң бақылайды [10, б. 85].
Түсінуді анықтауға бағытталған алуан түрлі сұрақтар бар. Жауабында дәйексөзге нұсқау көрсетілген мәтінге сұрақтар болуы мүмкін, яғни дайын мәлімет. Бұл ретте тапсырмалар бір-бірімен байланысты: мәтінді оқыңыз да, одан сұрақтарға жауаптарды табыңыз. Осы түрдегі тапсырманы орындау түсінікті айқын көрсетеді.
Мәтін-жұмбаққа кіретін сұрақтар болуы да мүмкін. Әдетте сұраққа жауап ықшам болып келеді: оның артында зейінді және қызығушылықпен оқылу салдарынан туындайтын жай ғана жауап. Осы типтегі тапсырмалардың үлгілері:
Осы үзінді қай ертегіден алынғанын анықтаңыз.
Неліктен мәтін осылай аталатынын анықтаңыз.
Оқып шығып, осы мәтін кім туралы екенін айтыңыз.
Мәтіннің мазмұнынан шығатын жинақты жауапты талап ететін сұрақтар бар. Мұндай сұрақ жұмыстың өнімдік формасын мобилизациялайды. Бұл негізінен себептік-тергеулік қатынасты анықтайтын сұрақтар: Не мақсатпен? Не үшін? Қалай? Бұл мәтіннен кейінгіге мынадай түрдегі сұрақтар болуы мүмкін: Бременские музыканты ертегісіндегі Есектің, Иттің, Мысықтың, Әтештің қожайындарының қандай ұқсастықтары бар?, Есектің, Иттің, Мысықтың, Әтештің ортақ қандай қасиеттері бар?. Немесе басқа мәтінмен байланысты: сатып алу, сату, сатушы, сатып алушы, кассир сөздері бұл мәтінде не үшін тырнақшаға алынған? (болжанатын жауап: Мұнда сөз нағыз дүкен туралы емес, ал дүкенге ойын туралы) және т.б.
Еркін жауапты талап етуші сұрақта өз тіліндегі жауап берілуге мүмкін, өйткені ең бастысы - оқушыларға оқылғанның мағынасын түсінуге мүмкіндік беру, шет тілінде жауап құрастырудың әдісін көрсету емес.
Көбісі сұрақтың орнына да байланысты: ол сұрақ мәтінге дейін қойыла ма, әлде одан кейін. Мәтінді оқуға дейін қойылатын сұрақ оқырманның назарын бақылайды, ол әңгіменің тақырыбын анықтайды, сол арқылы оның анықталмағандық дәрежесін төмендетеді. Мәтіннен кейінгі сұрақ нақты мәліметтің өңделуіне ықпал етеді, басты және мәнді бөлшектерді анықтауға көмектеседі.
Мәтінге сұрақтар оқудың түрін анықтайды. Және мәтіннің жалпы идеясын ашады: Мәтін не туралы? Оның басты ойы неде? немесе: Тақырыпта көрсетілген сұраққа жауап беріңіз - мәтіннің көріністік оқылуына бағыттайды [11, б. 86].
Негізгі мазмұнға сұрақтардың сериясы оқудың танымдық сипатын көрсетеді.
Мәтінге, мәтіннен кейінгіге, оның бөлшектеріне қойылатын сұрақтар оның оқылуына ықпал етеді.
2. Оқытудың ортаңғы сатысы
Аутентикалық мәтінмен жұмыс істеуде жаттығулар өз формасында қолданылмайды, тілдік жағдайға айналады және көбінесе ойын түрінде, оның ішінде ролдік ойын ретінде жеке, топтармен, ұжыммен орындалады. Келесідей түрдегі мәтіндермен жұмыстар технологиясын қарастырайық: мәтін-үлгі; әңгіме; хат; пікір.
Мәтін-үлгі бағдарламаушы немесе тіреу қызметін атқарады. Лексикалық жоспарда мұндай мәтіндер тым қиын емес.
Мәтінмен жұмыс үш сатыда жүргізіледі:
Біріншісінің міндеті - мәтіннің мазмұндық жоспарын, тілдік мәліметтерін, композициясын максималды түрде меңгеру. Бұған әр түрлі деңгейде мәтіннен алынатын ақпараттар ықпал етеді:
- мәтін-үлгіге тән грамматикалық және лексикалық құбылыстарды анықтау;
- коммуникативтік-бағыттаушы грамматикалық және лексикалық құбылыстардың жүйеленуі;
- сұрақтарға жауаптар;
- жоспарды немесе логикалық-семантикалық карталарды жасау;
- жоспардың әр пунктіне басты сөздерді таңдау;
- әр үлгіден басты сөздерді теріп алу;
- ассоциограммаларды жасау;
- мәтіннің логикасы мен бірізділік әрекетіне әсер етуші байланыстырушы сөздерді іздеу.
Екінші саты мәтінді өз сөзімен айтып беруді болжайды:
- мәтінге жақын;
- әр түрлі әрекет етуші тұлғалардың атынан.
Бұл сатыда сөйлеу өнімдік сипатқа ие, бұл мәтінді бөлшектеп трансформациялаумен, оның элементтеріне өзгертулер мен пайымдаулар енгізумен байланысты.
Үшінші сатыда мәтіннің толық өңделуін болжайды. Жаңа құрылған мәтін қызығушылықмен, коммуникативтілікпен, жеке бояуымен сипатталады, шығармашылықтың жаңа құрылысында оқушының өнімді жұмыс істеуіне әсер етеді.
Мәтін-әңгімемен жұмыс істеу әдістемесі мәтін-үлгімен жұмыстан ерекшеленеді. Лексикалық және композициялық мағынада әңгіме мәтін-үлгіден қиын болуы мүмкін және онымен жұмыс істеудегі негізгі міндеттер келесідей: мәтіннің толық түсінуі үшін жағдайлар жасау, болжау, ойлап табу, тілдік қиындықтарды елемеу, оқылғанға эмоциялық сипатты дамыту. Әрекет етуші тұлғалардың проблемалары мен толғаныстарын, олардың қарым-қатынастарын әңгімелейтін әңгіме мәдениет аралық дағдылардың қалыптасуының негізі, тұлғааралық қарым-қатынастардың құралы болады.
Мәтін-әңгімемен жұмыс мәтінге дейінгі, мәтіндік, мәтіннен кейінгі жұмыстарды анықтайды.
Мәтінге дейінгі жұмыс барысында оқушыларды оқуға дайындаумен байланысты жұмыстар жүргізіледі. Бұл сатының міндеті - оқушыларда мәтінмен танысуға ықыласын ояту. Мәтінді оқу кезіндегі жеке қызығушылық оған деген эмоциялық қарым-қатынас жұмыстың өнімділігін арттырады. Сөйлеуге дейінгі жағдайды анықтау мақсатында арнайы мәтінге дейінгі жаттығулар орындалады. Бұл автор туралы және жазылу уақыты туралы мәліметтер болуы мүмкін. Мәтінге дейінгі жаттығулар үшін мәтіннің тілдік құралдарының таңдалуы жүргізіледі (тарихи және ұлттық-мәдени мәліметтеріне сүйенетін меңгерілетін тіл елінің шынайылығы, автордың кейіпкерлеріне қатынасын көрсететін лексикалық бірліктері, кейіпкерлердің әлеуметтік болмысы). Қосымша, кеңейтуші мәліметтерді енгізудің есебінен мәнмәтіннің ұлғаюы байқалады: бұл иллюстрациялар, сілтемелер болуы мүмкін. Мұнымен қоса, оқу механизмінің өңделуіне, тілдік ойланудың дамуына, сөздік қордың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жоспар
Кіріспе 3
1 Жалпы білім беру мектептерінің ортаңғы сынып оқушыларына аутентикалық мәліметтер арқылы ағылшын тіліне оқытудың теориялық негіздері 6
1.1 Ағылшын тілі сабағына оқыту процесінде қолданылатын аутентикалық материалдар түсінігі мен олардың түрлері 6
1.2 Ағылшын тілі сабағының барысында аутентикалық фильмдерді, аудиожазбаларды қолданудың оқытушылық мүмкіншіліктері 24
1.3 8 сынып оқушыларына ағылшын тілі сабағында проблемалық жағдайда оқыту әдістердің теориялық негіздері 28
2 Жалпы білім беру мектептерінің 8 сынып оқушыларына аутентикалық материалдарды қолдана отырып ағылшын тілін проблемалық жағдайда оқытудың ерекшеліктері 37
2.1 Ағылшын тілі сабағында 8 сынып оқушыларын аутентикалық фильмдер бойынша оқытудың әдістемелік негіздері 37
2.2 8 сынып оқушыларын аутентикалық фильмдерді қолдана отырып, проблемалық жағдайда оқытуда жүргізілетін жұмыстарды эксперименттік талдау 50
Қорытынды 58
Қолданылған әдебиеттер тізімі 61
Кіріспе
Заманауи лингвистика ғылымында сөйлеу термині екі түсінік береді: қысқаша және толық. Сөйлеу терминінің қысқаша түсінігі тек сөз дыбысының сөйлеуымен ғана шектеледі. Бұл терминнің толық түсінігі кезінде ол тілдің фонетикалық құрылымының барлық компоненттерін қосып алады:
- оның дыбыстық құрамы, яғни оның сегменттік фонемалардың жүйесін сол немесе басқа фонемалардың аллофондары (түстері, нұсқалары) болатын нақты дыбыстар түрінде іске асыру;
- тілдің буын құрылымы (буын жасалу және буынға бөлу);
- сөздік екпін;
- интонация - бұл терминнің де кең мағынада, яғни сөйлеудің фразалық әуен, фразалық екпін, қарқын, үзіліс, ырғақ және дауыс ырғағының сөйлеуының диалектикалық бірлігі.
Тіл сөзде айтылатын және естілетін дыбыстардың материалды формада болса, адамдардың араласуының негізгі құралы болып келуі мүмкін, сөйлеуды игеруімен оның барлық функцияларында тілдің қолдануы үшін қажет. Сөз психологиясында сөйлеу жазба түрде сиякты өз ішінен ішкі артикулярлық оқу кезіндегідей жазатын және оқитын адамның миында болады, бірақ ол ана тілде сөйлегендей басқа тілде де дауыстап сөйлеу мен оқу кезінде болады. Сөйлеудің сыртқы көрінісінен (сөйлеу және дауыстап оқу кезінде) ғана емес, сонымен қатар ішкі (жазу және өз ішінен артикулярлық оқу кезінде) шетел тілдің сөйлеуына кез келген оқыту мекемесінде, әсіресе шетел тілдерді оқытатын орта мектептерде оқытудың зор маңыздылығы туралы қорытынды шығады.
Орта мектептер үшін шетел тілдер бойынша бағдарлама (шетел тілі бойынша орташа (толық) жалпы білімнің білім стандарты бойында) оқушыларды шетел тілде сөз қызметінің барлық түрлерін, сол сияқты сөйлеу және дауыстап оқуға оқытуды (белгілі бір шекте) көздейді. Бәрін оқытуы үшін, әсіресе шетел тілде сөз қызметінің соңғы екі түрі бойынша үздіксіз талаптар шетел тілде сөйлеуына сәйкес оқыту болып табылады. Осылайша, шетел тілді сөйлеуына оқыту - бұл сонымен қатар бағдарламалық талап.
Осыған байланысты соңғы жылдары шетел тілдерді оқыту әдістемесінде аутенттік мәселеге орасан мән бөлінуде екендігін айту орынды. Ағылшын тіліндегі аутенттік сөзінің аудармасы табиғи дегенді білдіреді. Бұл термин сабақта пайдаланатын мәтіндердің сипаттамасы үшін жиірек қолданылады. Аутенттік ретінде оқыту мақсатында алғашында арналмаған мәтінді дәстүрлі қабылдауға болады. Дегенмен аутентика түсінігі оқыту үдісінің басқа да жақтарында таралған.
Тақырыптың өзектілігі: Аутентикалық материалдарды толығымен зерттеп, ағылшын тілін сабағында оқушыларда сөйлеу қабілетін қалыптастыруда олардың алатын рөлін зерттеу, жаңа әдістер ұсыну.
Зерттеу жұмысының мақсаты: заманауи кезеңде сөйлеу дағдыларын қалыптастыруға арналған аутенттік материалдарды пайдалану мүмкіндігін қарастыру.
Қойылған мақсатқа келесі міндеттерді орындағаннан кейін ғана жетуге әбден болады:
- ағылшын тілі сабағында аутенттік материалдарды қолдана отырып сөйлеу қабілетін қалыптастырудың теоретикалық негіздерін қарастыру;
- 7 сынып оқушыларының сөйлеу қабілетін қалыптастыру негіздерін, шет тілінде сөйлеу және оның түрлерін зерттеу;
- мәтіннің аутентикалылығы және оның қабылдануы, оқу тапсырмаларының аутентикалылығы, әлеуметтік контекстінің аутентикалылығы, оқу мәтінінің әдістемелік аутентикалылығын талдау;
- ағылшын тілі сабағында аутенттік материалдарды қолдана отырып сөйлеу қабілетін қалыптастыру әдістемесін жасау;
- 7 сынып оқушыларының сөйлеу қабілетін қалыптастыратын жаттығулар комплексін жасау.
Зерттеу жұмысының нысаны: орта мектепте шетел тілі сабақтарында сөйлеудің кезінде фонетикалық дағдыларының қалыптасуына арналған аутентикалық мәтіндердің негізінде әдістеме дайындау.
Зерттеу жұмысының пәні: орта мектепте шетел тілі сабақтарында сөйлеу дағдыларын қалыптастыруға көмектесетін аутенттік материалдар.
Зерттеу жұмысының болжамы: мектепте шетел тілі сабақтарында аутенттік материалдарды пайдалану оқушыларда сөйлеу дағдыларының қалыптасуы кезінде негізгі фактор болып табылады.
Зерттеу жұмысын жазу барысында келесі әдістер қолданылды:
Салғастырмалы - дипломдық жұмыстың тақырыбында белгіленген мәселелер айнасында әдістемелік материалдарды және зерттеушілердің көзқарастарын зерттеу;
Салыстырмалы - ағылшын тілінен әр түрлі авторлардың оқу құралдарын сол оқу құралдарында аутенттік материалдардың ең көп қолданған коэффициентті анықтау мақсатында зерттеу;
Тәжірибелік - орта мектепте оқу практикасы уақытында шетел тілі бойынша оқыту сабақтарын жүргізу кезінде аутенттік материалдарды пайдалану, нәтижелерді сипаттау және жалпылау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: заманауи кезеңде аутентика мәселесі оқу құралдарында және ғылыми басылымдарда аса үстіртін қарастырылады. Оның болуы, бәлкім, шетел тілі сабақтарында сөйлеу дағдыларының қалыптасуы кезінде аутенттік материалдардың практикалық мағынасы ешкімде де күдік келтірмеуінде байланысты болар, осындай материалдарды пайдаланудың нақты нәтижелері бізбен қарастырылған зерттеулердің ешқайсысында көрсетілмеген. Сондықтан біз зерттеу жұмысының ағылшын тілі сабағында аутенттік материалдарды қолдана отырып, сөйлеу қабілетін қалыптастыруға арналған әдістеме жұмысын дайындадық.
Зерттеу жұмысының теориялық құндылығы: мұнда көрсетілген бақылаулар мен тұжырымдар ағылшын тілін орта мектепте оқыту сабақтарында күнделікті қолданысқа енгізуге мүмкіндік береді. Бұл жұмыс істейтін болашақ шет тілі пәнінің оқытушылары үшін маңызды болып келеді.
Зерттеу жұмысының практикалық құндылығы мынаған негізделген: зерттеудің нәтижелері ағылшын тілі практикалық курстарында, жалпы шет тілін меңгеру саласында, арнайы курстар мен арнайы семинарларда, дипломдық, курстық жұмыстарда қолданыла алады.
Зерттеу жұмысының құрылымы зерттеудің мақсаты мен міндеті арқылы анықталады. Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттерден тұрады.
1 Жалпы білім беру мектептерінің ортаңғы сынып оқушыларына аутентикалық мәліметтер арқылы ағылшын тіліне оқытудың теориялық негіздері
1.1 Ағылшын тілі сабағына оқыту процесінде қолданылатын аутентикалық материалдар түсінігі мен олардың түрлері
Көптеген әдістемеші ғалымдар мәтінді оқытудың негізгі бірлігі ретінде таниды. Мәтін тілдік бірліктердің қызмет етуін көрсетеді, мәдени ақпаратқа ие, мәдени ақпаратқа ие, оқушыларды мотивациялайды, коммуникацияға ықпал етеді, пәнге деген қызығушылықты арттырады. Оқыту процесінде оның әртүрлілігі зерттеулердің маңыздылығын анықтайды.
Соңғы жылдары шет тілін оқытушы құрал ретіндегі аутенттік мәтіндерге деген қызығушылық артты. Аутенттік мәтін деп тілде сөйлеушімен жасалған және оқыту мақсаттарына арналмаған мәтіндерді түсіну қабылданған. Мұндай мәтіндердің көптеген артықшылықтары бар, өйткені олар:
1) сол тілде сөйлеушілерінің тіліндегі шынайы функциялауды және табиғи әлеуметтік контекстіде көрсетеді;
2) жанры мен табиғаты бойынша әркелкі;
3) оқушылардың қызығушылығын арттырады;
4) сабақтағы коммуникативтік қатілеттеріне ықпал етеді;
5) оқушыларды тілді аутенттік ортада қабылдауға дайындайды;
6) шетел мәдениетімен танысудың тиімді құралы болып табылады.
Аутенттік мәтіндерге көбінесе оқу мәтіндері қарама-қарсы келеді, яғни өзге ұлт өкілдерін оқытуға арналған мәтіндер; авторлар сол тілде сөйлеушілер болып табылмайды.
Қазіргі заманғы кітаптар аутенттік материалдарды қолдану тенденциясын көрсетеді. Аутенттік түсінігі әдістемелік жағынан мәтіннің қасиеттерін сипаттаумен шектелмейді, сонымен қатар ол оқу процесін барлық жағынан қарастырады: оқуда әсерлесу, көрнекілік пен материалды рәсімдеу әдістері, тапсырмалардың сипаттамалары, қабылдаудың ерекшеліктері және т.б.
Аутенттік мәтіндер шет елдік және отандық мынадай ғалымдардың зерттеуінің негізіне айналды: Сұлтанова Н.Т. Ағылшын тлін үйретудің интерактивті жаттығулар, Сейдуалиева З.Д. Аутенттік мәтіндерді қолдану, Примбаева А.Н. Ағылшын тілі сабақтарындағы аудиоматериалдар, Құнанбаева С.С Қазіргі шет тілдік білім, Беляев Б.В. Очерки по психологии обучения иностранным языкам, Бондаренко O.P. Характеристики текстов для обучения межнациональной специфике общения на иностранном языке, Мильруд Р.П. Вопросы методики обучения некоторым аутентичным структурам, Скалкин В.Л. Коммуникативные упражнения на английском языке Abbot G., Wingard P. The Teaching of English as an International Language, Andrews R., Burgess J., Slaouti D. Introducing Communicative Language Teaching to In-Service Teachers. University of Manchster, Been Sh. Reading in the Foreign Language Teaching Program, Breen M.P. Authenticity in the Language Classroom, Kramsch C. Context and Culture in Language Teaching, Lee W.Y. Authenticity Revisited, Morrow K. Authentic Texts in ESP.
Шет тілдерін үйретуде қолданылатын аутенттік ақпараттар (біздің жағдайда, мәтіндердің) мәселесі, өз бетінше, көптеген қарама-қайшылықтарға ие. Аутенттік мәтін деген түсінік әдістемеде пайда болғанына көп уақыт өткен жоқ, бұл қазіргі заманғы шет тілін үйретудің негізгі бір жолы.
Қазіргі кезде аутенттік мәтіндердің мәнін анықтаудың бірнеше амал-тәсілдері ерекшеленген.
Күнделікті және тұрмыстық өмірдің мәліметтері прагматикалық ақпараттар немесе мәтіндердің жеке тобына енеді: хабарландырулар, сауалнамалар, маңдайша жазулар, заттаңбалар, мәзір мен есепшоттар, карталар, туризм, демалыс, тауарлар, жұмыс орындары және т.б. бойынша жарнама түріндегі анықтамалық басылымдар. Олар шет тілдерінде сөйлейтіндердің қоғамдық ортасына еніп кетуге мүмкіндік береді, алайда кітаптағы мәліметтерден көлемі бойынша аз.
Біздің ойымызша, прагматикалық мәліметтерге ақпараттық радио- мен телебағдарламаларды, жаңалықтар ақпараттарын, ауа-райын, әуежайлардағы, вокзалдардағы басылымдар түрінде көрсетілген ақпараттық хабарландыруларды жатқызуға болады. Осындай мәліметтерді қолдану біз үшін өте маңызды, себебі олар қазіргі заманғы шет тілінің үлгісі болып табылады және сол елдің күнделікті өміріне иллюзиялық түрде қатысуға мүмкіндік береді, бұл оқушылардың шет тілін меңгеруге құлшынысын арттырады [1, б. 46].
Қандай да бір салада қолданылуына байланысты прагматикалық мәліметтердің келесі түрде жіктелуін көрсетуге болады:
- оқу-кәсіби саладағы қарым-қатынастар;
- әлеуметтік-мәдени ортадағы қарым-қатынастар;
- тұрмыстық ортадағы қарым-қатынастар;
- сауда саласындағы қарым-қатынастар;
- отбасылық-тұрмыстық қарым-қатынастар;
- спорттық-сауықтыру саласындағы қарым-қатынастар;
Аутенттік мәтіндер - шет тілдерінде сөйлейтіндердің коммуникативті тәжірибесінен алынған мәліметтер деген қорытындыға келуге болады.
Аутенттік мәтіндердің жанрына қарай 2 топқа бөлуге болады:
1 кесте. - Аутенттік мәтіндердің жанрлары
Нұсқау, түсіндіру, жарнамалау, сақтандыру қызметтерін орындайтын күнделікті жағдайлардың функционалдық мәтіндері
Ақпараттық қызмет атқарушы және үнемі жаңарып отыратын мәліметтері бар ақпараттық мәтіндер
Көрсеткіштер, жол белгілері, схемалар, диаграммалар, суреттер, театрлық қойылымдар және т.б.
Мақалалар, сауалнамалар, көзқарастардың сауалнамалары, баспа орындарына жіберетін оқырмандардың хаттары, көкейкесті таң қаларлық мәліметтер, хабарландырулар, статистикаға, графиктерге, жарнамаларға сынаулар мен жарияламалар және т.б.
Тілді аутенттік мәтіндердің негізінде үйрену, яғни түпнұсқалық негіздерден алынған және оқу мақсаттарына арналмаған мәліметтерден үйренген жақсы. Бірақ басқа жағынан алғанда, мұндай материалдар тілдік аспектіден алғанда қиын және оқудың нақты міндеттері мен жағдайларына үнемі сәйкес келе бермейді. Сондықтан, біздің ойымызша, әдістемелік немесе оқу аутенттік мәтіндердің жеке тобын бөліп қарастырған жөн. Соңғысында оқу әдістемелік құралдардың авторлары аутенттік оқу мәліметтерінің барлық параметрлерін ескере отырып, мәтіндер құрастырады.
Аутенттік оқу мәліметтері келесідей параметрлерге ие:
Функционалдық аутенттік - тілдік міндеттерді шешу үшін лингвистикалық құралдарды таңдаудың шынайылығын көрсететін түсінік, функционалдық аутенттік мәтінмен оқушының жұмысы оны тілдің шынайы жағдайларда қолданылуына жақындатады, оны әр түрлі лингвистикалық құралдармен таныстырады және осы тілдік құралдарды өз бетінше функционалдық аутенттік қолданылуына дайындайды.
Лексика-фразеологиялық аутенттік - оқу мәтінінің аутентикалығы көбінесе лексика мен фразеологияның дұрыс таңдалуымен анықталады. Бұл кезде таңдаудың негізгі белгілеріне сол не басқа бірліктердің аутентикалығы, оның жиілігі, олардың нағыз ағылшын тілінде қолданылуы жатады.
Грамматикалық аутенттік - бұл ауызша және жазбаша тілдік қасиеттерге тән грамматикалық құрылымдарды қолданумен байланысты.
Құрылымдық аутенттік - мәтіннің ерекше құрылымымен, логикасымен, мазмұны мен ресмилігімен байланысты ұғым. Мәтіннің құрылымдық аутенттік белгілеріне мазмұндық және ресми толықтығы, оның құрамындағылардың арасындағы берік логика-грамматикалық байланыстар жатады [2, б. 84].
Аутенттік мәтіннің статистикалық сипаттамасы деп - тілдік туындыға тән заңдылықтар мен сандық сипаттамаларды айтады. Статистикалық сипаттама аутенттік мәтіннің басқа бөліктерімен байланысқанда әдістемелік мақсатта жасалынған аутенттік мәтіннің тиімді моделін жасауға мүмкіндік береді.
Мазмұнды аутенттіктың белгілеріне келесілерді жатқызуға болады:
Мәдени аспект - оқу әдістемелік құралдарының құрамында елді танысумен байланысты ақпараттар көп көлемде болады, олардың элементтері шет тілін меңгеруге қызығушылық мен құлшынысты біршама арттырады.
Ақпараттық аспект - оқу мәліметтерін таңдауда қолданылатын анықтаушы мәліметтер. Кез-келген оқу материалдарында оны қабылдаушыны қызықтырушы жаңа ақпараттардың болуы. Материалдар оқушылардың жастық ерекшеліктеріне, қызығушылықтарына қарай таңдалынуы тиіс, ақпараттар оның мәнділігі мен қол жетімділігіне қарай бағалануы қажет. Шет тілдер сабағының мақсаты ақпараттарды жеткізу ғана емес, оған қоса оқушылардың қызығушылығын арттырудың құралы екенін ұмытпаған жөн.
Ситуациялық аспект - оқу материалы ретінде ұсынылатын шынайы жағдайды, белгілі эмоциялық зарядтың болуын білдіреді. Ситуациялық аутенттік оқушылардың қызығушылығы мен эмоциялық жауапты реакциясын көрсетуге көмектеседі, ол өз кезегінде, заттарға деген жағымды қарым-қатынасты қалыптастырады.
Ұлттық ментальдық аспект - Қазақстанда оқу үрдісін ұйымдастыруда біздің елдің менталитеті мен қалыптасқан өмір салтын ескерген жөн. Аутенттік мәлімет тым өзгеше болмауы қажет және ұлттық мәдениеттердің үлкен айырмашылықтарына байланысты түсініксіз болмауы керек.
Рәсімдеу аспектісі нағыз мәлімет әсерін жасауы қажет. Мысалы аудиомәтіндерде дыбыстар (environmental clues), көліктің шуы, қоршаған ортадағы адамдардың әңгімелері, телефон қоңыраулары, әндер маңызды. Бұл ұсынылатын жағдайлардың сипаттамасын жақсы түсінуге көмектеседі, шет елдің өмірін қабылдау әдетін қалыптастырады. Аутенттік мәліметтермен жұмыс істеу нақты жағдайларда нақты адамдардың арасындағы шынайы коммуникация қасиеттеріне ие болуы қажет. Аутенттік рәсімдеу мәліметтердің коммуникативтік міндеттерін түсінуін жеңілдетеді [3, б. 45].
Оқу тапсырмасының аспектісіне оқу материалдарының аутентикалығы өте маңызды. Оларға оқу үрдісінен тыс уақытта ақпараттар көздерімен жұмыс кезінде мәтінмен тапсырмалардың байланысына ықпал етуші әсерлер жатады. Ойлануды дамытатын тапсырмаларға ерекше мән берген жөн, өйткені олар аутенттік коммуникативтік әрекет болып табылады, оған оқушы күнделікті қарым-қатынас ұстау кезінде жүгінеді. Ол тағы да сабақтың шеңберінде аутенттік мәтінмен жұмыс істеудің негізіне айналады.
Аутенттік материалдарға жеке хаттарды, әзілдерді, мақалаларды, ежелгі өмірден хаттарды, жарнаманы, аспаздық рецептіні, ертегілерді, сауалнамаларды, ғылыми және ел танушылық мәтіндерді жатқызуға болады аутенттік жанрдың сақталуы маңызды, өйткені жанрлық-композициялық алуандық оқушыны өмірдің әр түрлі саласымен байланысты және әр түрлі стильдерге жататын тілдік клишемен, фразеологиямен, лексикамен танысуға мүмкіндік береді.
Сонда да, көптеген факторлармен байланысты оқу материалының аутентикалылығын ерекше бөліп қараған жөн: ол қолданылатын жағдайлар; оқушылардың жеке қабілеттері; оқытушының мақсаттары және т.б.
Енді біз шет тілін үйренуде қолданылатын барлық аутенттік мәліметтерді аутенттікқа және оқу-аутенттікқа бөліп қарастырамыз.
Осылайша, аутенттік мәліметтер деп - лексикалық және грамматикалық толықтығымен, қолданылатын тілдік құралдарының адекваттылығымен сипатталатын түпнұсқалық көздерден алынған мәліметтерді айтамыз, олар аутенттік сөздердің қолданылу аясын көрсетеді, олар оқу мақсатына арналмаса да, бірақ шет тілін оқуда қолданылуы мүмкін.
Оқу-аутенттік мәліметтер - бұл аутенттік оқу үрдісінің барлық параметрлерін, аутенттіктың сынауларын ескерумен дайындалған және нақты оқу тапсырмаларын шешуге арналған арнайы мәліметтер [4, б. 39].
Аутенттіктың негізгі белгісіне біз оның функционалдық белгісін жатқызамыз. Функционалдық деп - аутенттік мәліметтердің өмірлік қолдануға, шынайы тілдік ортаға бейімделу көрінісіне бағытталуын түсінеміз, бұл шет тілін меңгеруде маңызды фактор болып табылады. Функционалдық аутенттік мәліметтермен жұмыс істеу оқушыны шынайы жағдайларға жақындата түседі, оны әр алуан лингвистикалық құралдармен таныстырады және осы тілдік құралдарды өз бетінше қолдана алуына дайындайды.
Аутентиканың барлық аспектілерін сипаттауға түрлі амалдар бар. Солардың кейбіріне тоқталып кетсек.
X. Уиддоусон аутентиканы тілдік сөйлеуіне тән қасиеттен бұрын, оқу үрдісінің сипаттамасы ретінде қарастырады. Ол шынайылық және аутентика түсініктерін шектейді. Шынайы ретінде оқыту мақсатында емес тілді пайдаланудың барлық жағдайлары жатады. Аутентика болса оқытудың өзара әсерлесуінің қасиеті ретінде қарастырады. Сондықтан сыныпқа тек шетел газеттің бір бетін әкелу аздық, оның үстінен аутентикалық тұрғыда жұмыс үрдісін жасау керек. Мәтінмен жұмыс жасауды жаттығу ретінде емес, аутентикалық коммуникативті қызмет ретінде мұғалім балаларды үйретуі керек, мұғалім осылайша сабақта табиғи әсерлесуді ынталандырады. Басқа сөзбен айтқанда, аутентика әдістемелік жоспарда шетел адамы үшін емес, осы тілді сол тілде сөйлеуші үшін авторға арналған мәтін түрде әкелген бірдене болып табылмайды. Аутентика оқу үрдісінде оқушылардың мәтінмен жұмыс жасау барысында, мұғаліммен және бір-бірімен әсерлесуі кезінде құрылады. Осылайша, сабақта қолданатын тілдің және нақты тілдің дәстүрлі қарама-қайшы қойылуынан босатылады. Оқытуды аутентикалық емес деп белгілеуі қажет емес, бәрі оқу материалын қалай пайдаланатынан байланысты.
Л. Лиер аутентикалық оқыту үрдісіне қажет жағдайлар жүйесін өңдеу шығарды және аутентиканы үш типке бөлді: материалдардың аутентикасы, прагматикалық аутентика және тұлғалық аутентика.
Материалдардың аутентикасы тілді үйренуге бағытталған әдіскерлермен арнайы жасалған мәтіндерді пайдалануды жоққа шығармайды, дегенмен олармен аутентикалық мәтіннің (байланыс, ақпараттық және эмоциалық қанығу, оқырманның мүдделері мен қажеттіліктерін ескеру, және т.б.) қасиетін, сол сияқты сабақта оқу материалдардың аутентикалық пайдалануында сақталуын ескереді.
Прагматикалық аутентика келесі аспектілерден жатады: тілді пайдаланатын контексттің аутентикасы, яғни нақты жағдайда тілдік құралдардың дәлме-дәлдігі, мақсат аутентикасы, яғни сөйлеудің өзара әсерлесудің күтілетін қорытындысы, осы өзара әсерлесудің аутентикасы.
Өзара әсерлесу аутентикасы (немесе интерактивті аутентика) мақсат аутентикасымен бірге бола бермейді, егер біз педагогикалық мақсаттарды айтатын болсақ. Мұғалім оқушымен өзара әсерлесуі кезінде көбінесе сөз сөйлеудің мазмұнды жағына емес, жіберілген қателіктерге елейді және оларды түзетуге негізгі көңіл бөледі, осылайша өзара әсерлесу аутентикасын бұзады. Оқытудың өзара әсерлесуінің кейбір шарттылығынан құтылу мүмкін емес: ол мектеп жағдайындағы ерекшеліктерімен түсіндіріледі, бұрыш басында оқыту мақсаттары тұрады, аутентикалық араласу кезінде мақсат ретінде табиғи коммуникация үрдісі болып табылады. Дегенмен, сөйлеу коррекция үрдісі сонымен қатар ерікті араласу формасында іске асырылуы мүмкін, мысалы қайта сұраудан (Did you mean to say that... ) немесе оқушының ойын дұрыс формаға келтіру арқылы көмектесу (Yes, you certainly mean to say that...) Келесі коррекция үшін оқушының қателіктерінің жазбаша тіркеу ұсынылады.
Тұлғалық аутентикаға келетін болсақ, ол оқушының жеке қабілеттіліктерімен байланысты. Зерттеуші-лингвист Л. Лиердің ойы бойынша, тұлғалық аутентикалық сипатталатын адам не жасайтынын және не үшін жасайтынын нақты біледі, өз қадамдары үшін жауапты екендігін түсінеді, таңдау жасай алады, жағдайға байланысты өз мінез-қылығын (оған қоса сөйлеу мінез-қылығы) өзгерте алады. Зерттеуші М Брин аутентиканы төрт типке бөлген: 1)оқу үрдісінде пайдаланатын мәтіндер аутентикасы; 2) оқушылардың осы мәтіндерді қабылдау аутентикасы; 3) оқыту тапсырмаларының аутентикасы; 4) сабақтағы әлеуметтік жағдайлар аутентикасы.
М Брин бірінші орынға мәтіндер аутентикасын қояды. Дегенмен әдістемелік жоспарда қай мәтінді аутентикалық екендігін қабылдау туралы бірыңғай ой жоқ. Аутентика - бұл салыстырмалы түсінік. М Бриннің ойы бойынша, бұл қасиет осындай мәтінге тән емес, ол нақты контекстегі мәтінге тән, аутентиканың қалған үш типтері құрады [5, б. 57].
Бізбен қарастырылған көзқарастар аутентиканың қорытылған, глобальды анықтамасы жоқ екендігіне куәландырады. Сабақтың әр құрамдас элементтері - мәтіндер, оқыту мекемелері, сабақтағы жағдай, оқытудың өзара әсерлесуі - аутентиканы аутентика еместен ерекшелейтін өзіне тән өлшемдері бар. Мұғалімнің міндеті аутентиканың барлық параметрлерінің үйлесімді үйлестіруді таба білуінде жатыр. Әрқайсысын нақтырақ қарастырайық.
Орталық мәселе ретінде оқу үрдісінің негізгі түйіні мәтін аутентикасы болып табылады. Тілді таратушы үшін арналған алмаспаған аутентикалық мәтіндерді пайдалану жағына көмек болатын келесі агрументтер куәландырады.
1. Жасанды үстіртін мәтіндерді пайдалану шынайы өмірден алынған мәтіндерді түсінуге қиындық тудыруы мүмкін.
2. Өңделген және үстіртін оқу мәтіндері коммуникацияның негізгі бірлігі ретінде сипаттамалық белгілерін жоғалтады, авторлық жекеліктен, ұлттық өзіне тән болуынан айырылады.
3. Аутентикалық мәтіндер стилі және тақырыбы бойынша әртүрлі болады, оқушыларда олармен жұмыс жасаған қызығушылық тудырады.
4. Аутентикалық мәтіндер үйренетін тілдің сол елдің мәдениетіне үйретудің бірден бір оңтайлы құралы болып табылады.
5. Аутентикалық мәтіндер сол тілде сөйлеушілерімен қабылданған формада және табиғи әлеуметтік контекстте тілдің функциясын дәйектейді.
Дегенмен мектеп білімінде аутентикалық мәтіндерді пайдалану, әсіресе бастапқы кезеңде, лексика мен грамматикалық формаларлардың, авторлық стилдегі жеке ерекшеліктердің әртүрлілігінен, әр түрлі мәдениет өкілдерінің фондық білімінің айырмашылығынан және т.б. өзекті болып келеді. Егер аутентикалық мәтіндер ретінде тек тілді сол тілде сөйлейші үшін авторларға арналған мәтіндер болса, бұл оқуда аутентикалық материалдарды пайдалану үшін үлкен қиындық туғызуы мүмкін [6, б. 86].
Тілді оңайлатуымен бірге реципиенттің қажеттіліктерімен сәйкес табиғи коммуникацияның ажырамас бөлімі болып табылады. Мысал ретінде үлкендердің баламен немесе тілді таратушының шетелдік адаммен сөйлесуін келтіруге болады; оңайланған, қолжетімді тілде туристік буклеттер, нұсқаулар, жарнамалық мәтіндер жазылады. Телеграмма тілі де шекті оңайланды, осы тұрғыда аутентикалық түрде қалады. Солайша, жай аутентикалық емес дегенді білдірмейді. Осыдан қорытынды жасасақ, дегенмен авторлар арасында өзара талқыға салады, мәтінді оның аутентикасын бұзбай әдістемелік өңдеу оқыту мақсаттарында мәтінді арнайы құруға жол беріледі. Шетелдік зерттеу жұмыстарында осындай мәтіндерді белгілеуге әртүрлі терминдерді кездестіреміз: жартылайаутентикалық мәтіндер (semi-authentic texts), түзетілген аутентикалық мәтіндер (edited authentic texts); бейімделген аутентикалық мәтіндер (roughly-tuned authentic texts); аутентикаға жақын мәтіндер (near-authentic texts); аутентикаға ұқсас мәтіндер (authentic-looking texts); оқу-аутентикалық мәтіндер (learner authentic texts). Осы барлық анықтамалар бір идеяны береді: аутентика және мәтіндердің әдістемелік өңдеуі өзара алып тастайтын түсініктер болып табылмайды.
Оқу мәтіндерінде әдістемелік өңдеуді қажетті және рауалды екенін ескерсек те, оқу мәтіндер белгілі бір талаптарға жауап беру керек. Осындай талаптарға жатады: лексика, фразеология және грамматика аутентикасы, мәтін байланысы, ұсынылған жағдайларда пайдаланылған тілдік құралдардың дәлме-дәлдігі, осы жағдайдың табиғаттылығы, тілді осы тілде сөйлеушінің ұлттық ділділік және мәдениет ерекшеліктерін бейнелеу, ақпараттық және эмоциональды қанығу және т.б. Мәтін аутентикасының осы және басқа да параметрлері сөйлемнің жай жинағынан тұтас сөйлеуді өндіру айырмашылық жасайды. Сонымен қатар, оқушылармен мәтіндер нақты бар мәтін типтерінің (хат, жарнама, нұсқаулар және т.б.) ұқсас болса қабылданатынын атап кету керек. Мәтінді қабылдауда аутентиканың қолжетуі үшін оны рәсімдеу маңызды рөл атқарады. Осылай, заманауи оқулықтарда хабарландыру қабырғаға жабыстырылған парақтар түрінде, мақалалар - газет қимасы ретінде, құттықтау хаттың мәтіні қолдан жазылады және т.б. Бұл оқушыларда мәтіннің шынайлылығы әсерлі көрсетеді. Құрылымның аутентикасы, мәтіндердің мазмұны мен рәсімделуі оқушыларда уәждеменің жоғарлауына әкеледі және сабақта тілдік ортаға әсерлі батуға талаптар жасайды [7, б. 76].
Көптеген зерттеушілер аутентикалық оқу тапсырмаларды зерттей отырып, қалыптасу кезеңдері мен дағдыларды практикалық пайданалу арасында қыр жүргізеді. Осында авторлардың негізінде оқу тапсырмалардың екі типін көрсетеді: skill-getting және skill-using, pre-communicative және communicative, language-learning және language-using. Бірінші типтің тапсырмалары аутентикалық болып табылмайды, дегенмен олар оқу үрдісінде қажет және табиғи, себебі олар оқушыларды екінші типтің жаттығуларында тілдің аутентикалық пайдалануына итермелейді.
Әдістемеде аутентика деп есептейтін тапсырмалардың нақты анықттамасы өңделмегенін айтып кету керек. Көбі нақты контекстке тәуелді. Дегенмен, біздің көзқарасымыз бойынша, шынайы өмірде аутентикалық емес мінез-қылығында шетел тілді зерттеу жағдайында аутентикалық болуы мүмкін, әйтпесе біз аутентикалыққа жатқызуға болатын тапсырмалар шеңберін ұзартуға қауіп туғызуымыз мүмкін. Педагогикалық мақсатпен басқара отырып, осындай тапсырмаларды пайдалану дұрыс емес етістіктер жіктелуі немесе хорлы жұмыс сияқты оларды оқу үрдісі үшін табиғи разрядқа жатқызуға болады, бірақ аутентикалық разрядқа жатпайды. Сол сияқты аутентика және тиімділік түсініктерін араластыруға болмайды. Аутентикалық сөйлеу қылығын аутентикалық еместен бөлетін нақты шекараны аутентикалық емес тапсырмалардың оқыту тиімділігінен тәуелсіз, олар сабақта табиғи болса да, бекіту қажет.
Сабақта әлеуметтік жағдай аутентикасының мәселесін қозғай отырып, М.Брин сыныптың өзінен әлеуметтік контекст ретінде қарастырады, мұнда оқушылардың тіл туралы ақпаратта, жағдайда қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін жағдайлар жасалуы керек деп ойын білдірді. Осы әлеуметтік контексттің негізгі функция ретінде оқу болып табылады. Автор осы контекстте оқу мазмұнын меңгеру, туындаған тілдік мәселелерді талқылау және оларды шешу әдістері мақсатында араласуды аса аутентикалық деп санайды. М.Бриннің ойы бойынша ойдан табылған ахуалдарды қиял жағдайларда ойнау, аталмыш адамға келмейтін оқыту айдиториясында орынсыз бөтен рөлді орындау, аутентикаға жатпайды. Ол шетел тілі кабинетінде оқушы аутентикалық болып сол оқушының рөлі болып табылады, және нақ соның арқасында оқушы тілді меңгереді деп есептейді.
М.Бриннің көзқарасы бірмәнді болып келмейді, себебі ол оқытудың мүмкіншіліктерін шектейді, оқыту үрдісін әлсіретеді және акценттерді оқытудың соңғы мақсаттарынан оның аралық тапсырмаларына ығыстырады. Адам тілді сол туралы және қателіктерді жеңу әдістері туралы ақпарат алу үшін меңгермейді, дегенмен оқыту кезінде бұл еспектілер үлкен рөл атқарады. Тілді меңгеріп шығу бойынша жұмыс мақсаты көптеген жағдайларда шетел тілі кабинетінен тыс коммуникативті міндеттерді шешуге және араласудағы әр түрлі жағдайларда түрлі әлеуметтік рөлдерді (бұл рөлдерде оқушы рөлі кірмейді) орындауға мүмкіндік беретін нақты білім деңгейіне жету болып табылады. Сондықтан, біздің ойымыз бойынша, сабақтағы қиял жағдайды ойнау, мысалы, сатушы мен сатып алушының арасындағы диалог сату-сатып алу жағдайы оқыту аудиториясында аутентикалыққа жатпайды және оқушылардың өмірінде сатушының рөлі мүлдем тән емес жағдайға қарамастан, жіберілген бақылау қателіктері туралы мұғалім мен оқушының арасындағы сөйлесу сияқты, яғни сол дәрежедегі оқыту аутентикасымен (М. Бриннің термині) сипатталады.
Тілді үйреніп жүргендермен оның шетелдікпен пайдалану нақты өзіне тән өзгешелігі бар. Шетел тілі сабағында құтыла алмайтын кейбір шарттылық ана тілінің орнына басқа тілді пайдалану өзіндік факторымен анықталады. Бұл сабақ жалпы оқыту үрдісінде зәлімдеу болып тұр және оқыту қызметінде ерекшеліктер жанында сипатталады. Шарттылық, ойын элементтері, қиял шетел тілді меңгеруде аутентикалық және ажырамас элементтері болып табылады.
Сонымен, шетел зерттеушілердің жұмыстарында оқыту үрдісіне қосымшада аутентиканың әртүрлі аспектілері жазылған. Алуан түрлі келісімдерге қарамастан, бір жағынан, лингвистика және социолингвистика талаптары арасында нақты тепе-теңдікке жету, екнші жағынан, шетел тілдерді оқытудың әдістемелері мәселесі әлі де ашық тұрғыда шешімін таппады. Оқыту мақсаттарына арналмаған мәтіндерді оқуда пайдалану талабы әдістемелік шындыққа жатпайды. Сол уақытта оқыту аутентика термині кең түсіндірмені жібереді, осылайша, кез келген оқыту материалдарын және тілді меңгеруге көмектесетін тапсырмаларды пайдалануды ақтайды және осы негізде оларды автоматты түрде аутентикалыққа жатқызады [8, б. 109].
Лингвистика, социолингвистика және шетел тілдерді үйрету әдістемелері талаптары арасында қажетті тепе-теңдікке жету жоспарында бізге әдістемелік аутентика термині ұсынылады. Оның оқыту аутентикасы түсінігінен ұстанымды айырмашылығы мұнда: әдістемелік аутентикалық материалдарды құру және іріктеу кезінде біз қойылған нәтижені алуға тиімділігімен ғана емес, сонымен қатар олардың мәтіндес, байланыстық, ақпараттық, жағдайлық және т.б. осындай негізгі критерияларға сәйкес болуымен басқарамыз.
Әдістемелік аутентика дегенде біз оқыту мақсаттарында табиғи максимальды жақын материалдар, тапсырмалар мен жағдайларды құруды түсінеміз. Осылайша, нақты мәтіндерді оңайлату және кітаптар авторлары мен мұғалімдермен мәтіндерді құруға рұқсат етіледі, осы жағдайда мәтіннің критериялары сияқты анықталатын мәтін табиғи сөйлеу сөйлеудің барлық сипаттамасын сақтайды. Әдістемелік аутентика сөйлесудің қалыпты жағдайларында және аутентикалық контекстте кездесетін айтудың құрылым ұлттық дәстүрлерге сәйкес келетін оқыту мәтінін пайдалануын болжайды. әдістемелік аутентикалық мәтін біріншіден, қабылданған осы тілде сөйлеушілермен тілдік нормаларға және екіншіден, оқытудың нақты міндеттеріне жауап береді.
Жайылма грамматикалық құрылымдарды пайдалану оқыту мәтіннің аутентикалыққа жатпайтын көрсететін белгілері бар, диалогта немесе сұраққа жауап берген кезде жеке сөздердің немесе грамматикалық құбылыстардың қайталануы, мұндай мәтін көбінесе мәтін жанры немесе бар болатын типтің ұқсас бола алмайды, оның мазмұны әдетте, жабайы.
Зерттеушілердің жұмыстарында түзетілген аутентикалық мәтін үшін грамматиканы оңайлату, негізгі идеяны қайталау, танымайтын лексиканы қысқарту, артық дегендерді (авторлық шегініс, мысалдар) алып тастау немесе түсінуді жақсартатын (сөйлем арасында логикалық байланысты бекітетінғ сөйлемді түсіндіретін коннекторлар, дәлелдер, т.б.) жеке элементтерді қосу тән екендігі атап жазылған. Дегенмен мұндай сипаттама табиғат және әдістемелік аутентикалық мәтіндердің қасиеттері туралы жеткілікті көрініс бермейді және қосымша мен жалпылауды болжайды.
Біз К.А. Филипповтың зерттеулері артынан әдістемелік аутентикалық мәтіннің негізгі үш аспектілері - әдістемелік, құрылымдық және мазмұнды - белгіледік. Әдістемелік аспект мәтіннің қолжетімділігін, оның оқытудың нақты міндеттеріне сәйкестігін, оның әдістемелік тиімділігін қарастырады. Құрылымдық параметрлерге мәтіннің композициялық және тілдік сипаттамасы, оның құрылымының ерекшеліктері, оның бөлімдерінің өзара байланысы, лексика-грамматикалық рәсімдеудің аутентикасы, нақты контекстте тілдік құралдардың дәлме-дәлдігі және т.б. жатады. Мазмұнды жоспарда әдістемелік аутентикалық мәтін суреттеген жағдайдың табиғаттылығымен, үйреніп жүрген тілдің елдің ұлттық-мәдени өзіне тән көрінісімен, ақпараттандыруымен және оқушыларда құштарлық және аутентикалық эмоциональды реакцияны тудыру қабілеттілігімен сипатталады [9, б. 85].
Тәжірибе көрсеткендей, оқу талаптарында бейімделген немесе арнайы құрылған мәтіндер қажет, себебі мәтіндерді тұпнұсқалы көздерден пайдалану мүмкіншілігі шектелген. Әдістемелік аутентикалық мәтіндер өздігінен табиғи мәтіндердің шынайы моделді көрсетеді, олар оқушының тілдік деңгейі мен оқытудың нақты міндеттеріне түзетулермен сөйлеудің аутентикалық туындылардың негізгі қасиеттерін сақтайды.
Ал енді аутенттік мәтіндермен сатылай жұмыс істеудің формаларына тоқтала кетейік.
1. Оқытудың алғашқы сатысытентичный текст учебный материал
Оқудың алғашқы сатысында оқу мәтіндерімен жұмыс істеген дұрыс. Кейде оқушылардың дүниетанымын кеңейту үшін аутентикалық мәтіндерді кіргізуге болады. Аутентикалық мәтіндерді меңгеру сапасын белгілі тапсырмалар мен жаттығуларды орындаумен көтеруге болады.
Оқу технологиясы мәтінге дейінгі, мәтіндік, мәтіннен кейінгі тапсырмаларды орындаумен жақсы меңгеріледі.
Мәтінге дейінгі тапсырмалар нақты мәтінге қажетті және жеткілікті рецепциялау үшін негізгі білімді модельдеуге, оны түсінудегі мағыналық және тілдік қиындықтарды жоюға және бір уақытта оқу дағдыларын қалыптастыруға және түсіну стратегиясын меңгеруге бағытталған. Мұнда оқылатын мәтіннің лексика-грамматикалық, құрылымдық-мазмұндық, лингвистикалық және лингвоелтанулық ерекшеліктері ескеріледі..
Оқушылардың мәтіндік тапсырмаларында коммуникативті нұсқаулар ұсынылады. Бұл оқушыларға оқу түріне нұсқау, оқу үрдісі кезіндегі белгілі танымдық-коммуникативтік міндеттерді шешудің жылдамдығы мен қажеттілігін анықтайды. Алдындағы сұрақтар келесі талаптарға сай келуі қажет:
- олар белсенді меңгерілген лексика мен грамматикалық құрылымның негізінде құрылады;
- алдындағы сұраққа жауап сәйкес мәтін бөлігінің негізгі мазмұнын көрсетуі қажет және мәтіндегі тек бір сөйлемге ғана тірелмеуі керек;
- бірге алынған сұрақтар мәтіннің бейімделген интерпретациясы болуы қажет.
Сонымен қатар, оқушылар нақты оқу дағдысы мен әдісін қамтамасыз етуші мәтіннің тапсырмаларын орындайды.
Мәтіннен кейінгі тапсырмалар оқыған мәтінді түсінуге, оқу қабілетінің қалыптасуын бақылауға және алынған мәліметтерді кейіннен кәсіби қызметте қолдануға арналған.
Мәтінмен тапсырмалар орындауда олардың тілдік күрделілігі көрініс табады. Оқушыларды оқуға үйрету кезінде шешілетін (бейімделген) және шешілмейтін (аутентикалық) қиындықтар ұсынылады, сонда да мағыналық тапсырмаларды орындау негізгі мақсат болып қала береді. Тілдік мәліметтерге назар аудартушы және тілдік қиындықтарды шешетін мәліметтер тілді меңгеруде негізгі құралдың рөлін атқарады және өзіндік сипаттамасына ие. Төменде мәтіндерге тапсырмалар ұсынылады. Бұл тапсырмалар мәтінді түсінуді бақылаумен байланысты.
Мәтінді оқыңыз және сәйкес заттарды суреттен көрсетіңіз.
Мәтінді оқыңыз. Осы берілген суреттердің ішінен мәтіннің мазмұнына сәйкес келетін суретті таңдаңыз; оның нөмірін атаңыз (сәйкес нөмірмен белгі картасын көтеріңіз).
Мәтінді және сызылған сөйлемді оқыңыз. Белгі картасының көмегімен мәтіннің мазмұнына сәйкес келмейтін сөйлемнің нөмірін көрсетіңіз.
Мәтінді және сызықтың астындағы сөйлемді оқыңыз. Сөйлемдердің нөмірі бар қағаз бетіне егер сөйлем мәтіннің мазмұнына сәйкес келсе, + белгісін қойыңыз, ал егер сәйкес келмесе - белгісін қойыңыз.
Мәтінді оқыңыз және сіз оқыған шындыққа сәйкес келсе, сөйлемнің нөмірінің алдына + белгісін қойыңыз, ал егер сәйкес келмесе - белгісін қойыңыз.
Мәтінді оқыңыз және болып жатқан мәтіндегі жағдайларға байланысты суреттерді нөмірлеп шығыңыз.
Әдеттік тапсырмалар нақты әрекеттерді көрсетеді:
Мәтінді оқыңыз және сурет салыңыз (немесе тағы бір нұсқа: мазмұнына сәйкес келетін суреттерді таңдаңыз).
Мәтінді оқыңыз және ондағы арифметикалық тапсырмаларды шешіңіз.
Мәтін-нұсқауды оқыңыз және өз бетіңізбен осы шырша әшекейін жасаңыз.
Қазіргі кезде оқуға үйретуде белгісі бар, яғни түсінуге оңай болу үшін сандар мен әріптер бар мәтіндік тапсырмалар қолданылады. Көп жағдайда оқуға қарай көп таңдаулары бар тесттер және сәйкестікке тесттер қолданылады. Мәтіннен дәйексөз алуды болжайтын тапсырмалар. Нақты дәйексөз алу - өнімді жұмыс формаларын қолданусыз түсінудің сенімді дәйектемесі;оқырман мазмұндық тапсырмаға қарай таңдай отырып, дәйексөз алу арқылы мәтіннің дайын мәліметтерін қолданады. Дәйексөз алуда ішінен оқу мен дыбыстап оқумен сәйкес келеді (ал кейде жазбамен). Дәйексөз алумен жаттығулар оқумен жұмыс істеуде көп орын алады. Кейде дәйексөз алу қаншалықты мәтін анық оқылғандығын анықтайтын құрал болып табылады. Бұл жағдайда тапсырма мәтіннің сөйлемінде қазақша эквивалентпен көрсетілгенді табуға бағытталған. Мысалы: Мәтіннен қазақша сөйлемдерге сәйкес келетін сөйлемдерді табыңыз. Дәйексөздер деректі сипаттағы құбылыстарды қабылдауға немесе теріске шығаруға, проблемалық сұрақтарды шешуге көмектеседі. Дәйексөз алу оқудың барлық сатыларында ерекше орынға ие. Сұрақ-жауап жаттығуларымен байланысты тапсырмалар. Олар мәтіннің түсінігіне ықпал етуші және бақылаушы жаттығулардың ішінен ерекше орынға ие. Мысалы, мәтінге сұрақта: Туристер не үшін Эрфуртқа аттанды? - нақты фактілер көрсетілген: қатысушы адамдар (туристтер), олар қайда аттанғаны (Эрфурт), оған қоса, сұрақта туристердің жолсапарының мақсаты туралы айтылады. Осылайша, сұрақ анықталмағандық деңгейін төмендетеді, ол оқырманның назарын қатаң бақылайды [10, б. 85].
Түсінуді анықтауға бағытталған алуан түрлі сұрақтар бар. Жауабында дәйексөзге нұсқау көрсетілген мәтінге сұрақтар болуы мүмкін, яғни дайын мәлімет. Бұл ретте тапсырмалар бір-бірімен байланысты: мәтінді оқыңыз да, одан сұрақтарға жауаптарды табыңыз. Осы түрдегі тапсырманы орындау түсінікті айқын көрсетеді.
Мәтін-жұмбаққа кіретін сұрақтар болуы да мүмкін. Әдетте сұраққа жауап ықшам болып келеді: оның артында зейінді және қызығушылықпен оқылу салдарынан туындайтын жай ғана жауап. Осы типтегі тапсырмалардың үлгілері:
Осы үзінді қай ертегіден алынғанын анықтаңыз.
Неліктен мәтін осылай аталатынын анықтаңыз.
Оқып шығып, осы мәтін кім туралы екенін айтыңыз.
Мәтіннің мазмұнынан шығатын жинақты жауапты талап ететін сұрақтар бар. Мұндай сұрақ жұмыстың өнімдік формасын мобилизациялайды. Бұл негізінен себептік-тергеулік қатынасты анықтайтын сұрақтар: Не мақсатпен? Не үшін? Қалай? Бұл мәтіннен кейінгіге мынадай түрдегі сұрақтар болуы мүмкін: Бременские музыканты ертегісіндегі Есектің, Иттің, Мысықтың, Әтештің қожайындарының қандай ұқсастықтары бар?, Есектің, Иттің, Мысықтың, Әтештің ортақ қандай қасиеттері бар?. Немесе басқа мәтінмен байланысты: сатып алу, сату, сатушы, сатып алушы, кассир сөздері бұл мәтінде не үшін тырнақшаға алынған? (болжанатын жауап: Мұнда сөз нағыз дүкен туралы емес, ал дүкенге ойын туралы) және т.б.
Еркін жауапты талап етуші сұрақта өз тіліндегі жауап берілуге мүмкін, өйткені ең бастысы - оқушыларға оқылғанның мағынасын түсінуге мүмкіндік беру, шет тілінде жауап құрастырудың әдісін көрсету емес.
Көбісі сұрақтың орнына да байланысты: ол сұрақ мәтінге дейін қойыла ма, әлде одан кейін. Мәтінді оқуға дейін қойылатын сұрақ оқырманның назарын бақылайды, ол әңгіменің тақырыбын анықтайды, сол арқылы оның анықталмағандық дәрежесін төмендетеді. Мәтіннен кейінгі сұрақ нақты мәліметтің өңделуіне ықпал етеді, басты және мәнді бөлшектерді анықтауға көмектеседі.
Мәтінге сұрақтар оқудың түрін анықтайды. Және мәтіннің жалпы идеясын ашады: Мәтін не туралы? Оның басты ойы неде? немесе: Тақырыпта көрсетілген сұраққа жауап беріңіз - мәтіннің көріністік оқылуына бағыттайды [11, б. 86].
Негізгі мазмұнға сұрақтардың сериясы оқудың танымдық сипатын көрсетеді.
Мәтінге, мәтіннен кейінгіге, оның бөлшектеріне қойылатын сұрақтар оның оқылуына ықпал етеді.
2. Оқытудың ортаңғы сатысы
Аутентикалық мәтінмен жұмыс істеуде жаттығулар өз формасында қолданылмайды, тілдік жағдайға айналады және көбінесе ойын түрінде, оның ішінде ролдік ойын ретінде жеке, топтармен, ұжыммен орындалады. Келесідей түрдегі мәтіндермен жұмыстар технологиясын қарастырайық: мәтін-үлгі; әңгіме; хат; пікір.
Мәтін-үлгі бағдарламаушы немесе тіреу қызметін атқарады. Лексикалық жоспарда мұндай мәтіндер тым қиын емес.
Мәтінмен жұмыс үш сатыда жүргізіледі:
Біріншісінің міндеті - мәтіннің мазмұндық жоспарын, тілдік мәліметтерін, композициясын максималды түрде меңгеру. Бұған әр түрлі деңгейде мәтіннен алынатын ақпараттар ықпал етеді:
- мәтін-үлгіге тән грамматикалық және лексикалық құбылыстарды анықтау;
- коммуникативтік-бағыттаушы грамматикалық және лексикалық құбылыстардың жүйеленуі;
- сұрақтарға жауаптар;
- жоспарды немесе логикалық-семантикалық карталарды жасау;
- жоспардың әр пунктіне басты сөздерді таңдау;
- әр үлгіден басты сөздерді теріп алу;
- ассоциограммаларды жасау;
- мәтіннің логикасы мен бірізділік әрекетіне әсер етуші байланыстырушы сөздерді іздеу.
Екінші саты мәтінді өз сөзімен айтып беруді болжайды:
- мәтінге жақын;
- әр түрлі әрекет етуші тұлғалардың атынан.
Бұл сатыда сөйлеу өнімдік сипатқа ие, бұл мәтінді бөлшектеп трансформациялаумен, оның элементтеріне өзгертулер мен пайымдаулар енгізумен байланысты.
Үшінші сатыда мәтіннің толық өңделуін болжайды. Жаңа құрылған мәтін қызығушылықмен, коммуникативтілікпен, жеке бояуымен сипатталады, шығармашылықтың жаңа құрылысында оқушының өнімді жұмыс істеуіне әсер етеді.
Мәтін-әңгімемен жұмыс істеу әдістемесі мәтін-үлгімен жұмыстан ерекшеленеді. Лексикалық және композициялық мағынада әңгіме мәтін-үлгіден қиын болуы мүмкін және онымен жұмыс істеудегі негізгі міндеттер келесідей: мәтіннің толық түсінуі үшін жағдайлар жасау, болжау, ойлап табу, тілдік қиындықтарды елемеу, оқылғанға эмоциялық сипатты дамыту. Әрекет етуші тұлғалардың проблемалары мен толғаныстарын, олардың қарым-қатынастарын әңгімелейтін әңгіме мәдениет аралық дағдылардың қалыптасуының негізі, тұлғааралық қарым-қатынастардың құралы болады.
Мәтін-әңгімемен жұмыс мәтінге дейінгі, мәтіндік, мәтіннен кейінгі жұмыстарды анықтайды.
Мәтінге дейінгі жұмыс барысында оқушыларды оқуға дайындаумен байланысты жұмыстар жүргізіледі. Бұл сатының міндеті - оқушыларда мәтінмен танысуға ықыласын ояту. Мәтінді оқу кезіндегі жеке қызығушылық оған деген эмоциялық қарым-қатынас жұмыстың өнімділігін арттырады. Сөйлеуге дейінгі жағдайды анықтау мақсатында арнайы мәтінге дейінгі жаттығулар орындалады. Бұл автор туралы және жазылу уақыты туралы мәліметтер болуы мүмкін. Мәтінге дейінгі жаттығулар үшін мәтіннің тілдік құралдарының таңдалуы жүргізіледі (тарихи және ұлттық-мәдени мәліметтеріне сүйенетін меңгерілетін тіл елінің шынайылығы, автордың кейіпкерлеріне қатынасын көрсететін лексикалық бірліктері, кейіпкерлердің әлеуметтік болмысы). Қосымша, кеңейтуші мәліметтерді енгізудің есебінен мәнмәтіннің ұлғаюы байқалады: бұл иллюстрациялар, сілтемелер болуы мүмкін. Мұнымен қоса, оқу механизмінің өңделуіне, тілдік ойланудың дамуына, сөздік қордың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz