Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша экологиялық құқық бұзушылықтар
Кіріспе 3
1 Экологиялық құқық бұзушылықтың мәні мен өзгешеліктері 4
1.1 Құқық бұзушылық ұғымы, оның жалпы сипаттамасы, түрлері 4
1.2 Экологиялық құқық бұзушылық түсінігі, жалпы сипаттамасы, түрлері және ерекшелігі 4
2 Экологиялық заңдарды бұзғаны үшін жауапкершіліктің түсінігі және жалпы сипаттамасы 4
2.1 Қоршаған ортаға келтірілген зиянның ұғымы мен ерекшеліктері 4
2.2 Экологиялық заңдарды бұзғаны үшін жауапкершіліктің түсінігі және оның түрлері 4
2.3 Экологиялық заңдарды бұзғаны үшін материалдық жауапкершілік және оның құрамы 4
3 Қазақстан Республикасындағы экологиялық құқық бұзушылық салдарынан туындайтын түйіткіл мәселелер 4
3.1 Экологиялық қызметке бақылауды жүзеге асыратын органның құзыреті, құқықтары мен міндеттері 4
3.2 Экологиялық құқық бұзушылықтарды реттеудегі отандық тәжірибе және шетелдік жүйе 4
Қорытынды 4
Қолданылған әдебиеттер тізімі 4
1 Экологиялық құқық бұзушылықтың мәні мен өзгешеліктері 4
1.1 Құқық бұзушылық ұғымы, оның жалпы сипаттамасы, түрлері 4
1.2 Экологиялық құқық бұзушылық түсінігі, жалпы сипаттамасы, түрлері және ерекшелігі 4
2 Экологиялық заңдарды бұзғаны үшін жауапкершіліктің түсінігі және жалпы сипаттамасы 4
2.1 Қоршаған ортаға келтірілген зиянның ұғымы мен ерекшеліктері 4
2.2 Экологиялық заңдарды бұзғаны үшін жауапкершіліктің түсінігі және оның түрлері 4
2.3 Экологиялық заңдарды бұзғаны үшін материалдық жауапкершілік және оның құрамы 4
3 Қазақстан Республикасындағы экологиялық құқық бұзушылық салдарынан туындайтын түйіткіл мәселелер 4
3.1 Экологиялық қызметке бақылауды жүзеге асыратын органның құзыреті, құқықтары мен міндеттері 4
3.2 Экологиялық құқық бұзушылықтарды реттеудегі отандық тәжірибе және шетелдік жүйе 4
Қорытынды 4
Қолданылған әдебиеттер тізімі 4
Қазақстан Республикасының Президенті үкіметтің алдына «қоңыр экономикадан» «жасыл экономикаға» өтудің міндетін қойды, ол «Қазақстан - 2050» жаңа стратегиясында айтылған. Қазіргі заманның экологиялық мәселесі күрделі, көпдеңгейлі құлымы бар және ғаламдық таралымына ие. Қазақстандағы тұрақты өсімнің тақырыбы аудандық экологиялық мәселелерді шешудің көзқарасымен қарастырылады.
ХХІ ғасырдың басында экономикалық ғаламданудың қарқыны мыңжылдықтың жалпыортақ талқылануына арналған жаңа импульс берді.
Қоршаған ортаны қорғау – қазіргі заманның өзекті мәселелерінің бірі. Ғылыми-техникалық прогресс пен табиғи ортаға антропогенді қысымның күшеюі экологиялық жағдайдың ушығуына алып келеді: табиғи ресурстардың қорлары азаяды, адам мен табиғаттың арасындағы табиғи байланыс жоғалтылады, эстетикалық құндылықтар жоғалады, адамдардың денсаулығы және адамгершілігі жоғалады, шикізаттық нарықтар, өмірлік кеңістік үшін экономикалық және саяси күрес күшейеді.
Қазақстан Республикасына келетін болсақ, онда ол ең нашар экологиялық жағдайы бар мемлекеттердің қатарына жатқызылады. Табиғи ортаның ластануы ірі масштабтарға жетті. Тек экономикалық сипаттағы шығындар экологиялық сипаттағы және адамдардың денсаулығына зияндылықты ескермегенде мамандардың есептері бойынша мемлекеттің ұлттық табысының жартысына тең соманы құрайды. ҚР бірінші орындағы экологиялық мәселе – қоршаған ортаның ластануы.
Жыл сайын экологиялық құқық бұзушылықтардың саны артып келеді. Олар қоғамдық қауіпсіздіктің күйіне әсер етеді, көптеген аудандарда саяси тұрақсыздықтың факторы ретінде көрінеді. Экологиялық құқық бұзушылықтар тек мемлекеттің экономикасына ғана зиян әкеліп қоймай, сонымен бірге адамның тіршілік етуінің биологиялық негіздерін бұзады.
Мұның бәрі барлық мемлекеттік, соның ішінде құқық қорғау органдарының, адамның тіршілік ету ортасын қорғау мен қалпына келтірудің арттырылуының қажеттілігін сипаттайды.
Экологиялық заңнаманы зерттеу құқықты негіздейтін және олармен қорғалатын және сонысымен қоғамдық және жеке мүдделерге зиян әкелетін мүдделерді құқық бұзушылықтар болғандықтан маңызды. Бұл құқық бұзушылықтың жағымсыз салдарларында көрінеді, олар құқықтық тәртіптің бұзылуын, қоғамдық қатынастардың ұйымсыздығын және бір уақытта азайтылығын, қандай да бір құндылықтың, субъективті құқықтың жойылуын, оларды қолданудың шектелуін, басқа субъектілердің мінез-құлық еркіндігінің ығыстырылуын көрсетеді.
ҚР бар және қоршаған ортаның қорғанысына қатысты заңнамалық актілердің жиынтығы табиғаттың қалпына келтірілуінде және сақталуында негізгі құрал болып табылады.
ХХІ ғасырдың басында экономикалық ғаламданудың қарқыны мыңжылдықтың жалпыортақ талқылануына арналған жаңа импульс берді.
Қоршаған ортаны қорғау – қазіргі заманның өзекті мәселелерінің бірі. Ғылыми-техникалық прогресс пен табиғи ортаға антропогенді қысымның күшеюі экологиялық жағдайдың ушығуына алып келеді: табиғи ресурстардың қорлары азаяды, адам мен табиғаттың арасындағы табиғи байланыс жоғалтылады, эстетикалық құндылықтар жоғалады, адамдардың денсаулығы және адамгершілігі жоғалады, шикізаттық нарықтар, өмірлік кеңістік үшін экономикалық және саяси күрес күшейеді.
Қазақстан Республикасына келетін болсақ, онда ол ең нашар экологиялық жағдайы бар мемлекеттердің қатарына жатқызылады. Табиғи ортаның ластануы ірі масштабтарға жетті. Тек экономикалық сипаттағы шығындар экологиялық сипаттағы және адамдардың денсаулығына зияндылықты ескермегенде мамандардың есептері бойынша мемлекеттің ұлттық табысының жартысына тең соманы құрайды. ҚР бірінші орындағы экологиялық мәселе – қоршаған ортаның ластануы.
Жыл сайын экологиялық құқық бұзушылықтардың саны артып келеді. Олар қоғамдық қауіпсіздіктің күйіне әсер етеді, көптеген аудандарда саяси тұрақсыздықтың факторы ретінде көрінеді. Экологиялық құқық бұзушылықтар тек мемлекеттің экономикасына ғана зиян әкеліп қоймай, сонымен бірге адамның тіршілік етуінің биологиялық негіздерін бұзады.
Мұның бәрі барлық мемлекеттік, соның ішінде құқық қорғау органдарының, адамның тіршілік ету ортасын қорғау мен қалпына келтірудің арттырылуының қажеттілігін сипаттайды.
Экологиялық заңнаманы зерттеу құқықты негіздейтін және олармен қорғалатын және сонысымен қоғамдық және жеке мүдделерге зиян әкелетін мүдделерді құқық бұзушылықтар болғандықтан маңызды. Бұл құқық бұзушылықтың жағымсыз салдарларында көрінеді, олар құқықтық тәртіптің бұзылуын, қоғамдық қатынастардың ұйымсыздығын және бір уақытта азайтылығын, қандай да бір құндылықтың, субъективті құқықтың жойылуын, оларды қолданудың шектелуін, басқа субъектілердің мінез-құлық еркіндігінің ығыстырылуын көрсетеді.
ҚР бар және қоршаған ортаның қорғанысына қатысты заңнамалық актілердің жиынтығы табиғаттың қалпына келтірілуінде және сақталуында негізгі құрал болып табылады.
1. Бланков А., Щеглова И. Административная ответственность за правонарушения в сфере предпринимательства. // Закон.-2011.- №9.- С.283.
2. Большаков А.А. Привлечение к административной ответственности за правонарушение, предусмотренное частью 3 статьи 16.23 КОАП РФ//Современное право.- 2009.- № 7.-С.339.
3. Бланков А., Щеглова И. Административная ответственность за правонарушения в сфере предпринимательства. // Закон.-2011.- №9.-С.82-83.
4. Дубовик О.Л. Административная ответственность за экологические правонарушения: предварительная оценка реформы законодательства// Экологическое право.-2012.- N 2.- С.334.
5. Збанацкий О. Об административных противоречиях//ЭЖ-Юрист.- 2007.- № 13.-С.349.
6. Лукьянов В. Административные правонарушения, посягающие на общественную безопасность//Российская юстиция.- 2011.- № 8.-С.234.
7. Приданникова М.А. О некоторых вопросах толкования и применения статьи 15.26 Кодекса Российской Федерации об административных правонарушениях//Юрист.- 2005.- №12.-С.315.
8. Стуканов А. Опасность административных правонарушений// Законность.- 2005.-№ 11.-С.213.
9. Ручкин А.Н. К вопросу о понятии и видах административных правонарушений корыстной направленности//Российский следователь.- 2005.- № 3.-С.227.
10. Шаров А.В. Об основных элементах административной реформы//Журнал российского права.- 2005.- № 4.-С.221.
11. Соловей Ю.П., Черников В.В. Комментарий к Кодексу Российской Федерации об административных правонарушениях: Вводный. - М.: Юрайт-М., 2012. - 324 с.
12. Тимошенко И.В. Административная ответственность: Учебное пособие. - М.: ИКЦ «МарТ»; Ростов н/Д: Издательский центр «МарТ», 2014.- 288 с.
13. Экологическое право: Курс лекций и практикум/Под ред. д.ю.н., проф. Ю.Е. Винокурова. - М.: Издательство "Экзамен", 2013.-164 с.
14. Экологическое право России. Сборник материалов научно-практических конференций. Выпуск четвертый / Под ред. А.К. Голиченкова. - М., 2003.-216с.
15. Большаков А.А. Привлечение к административной ответственности за правонарушение, предусмотренное частью 3 статьи 16.23 КОАП РФ//Современное право.- 2005.- № 7.-С.359.
16. Бахрах Д.Н. Административное право: Учебник для вузов.-М.:НОРМА, 2005.-344 с.
17. Боголюбов С.А. Экологическое право: Учебник для вузов.-М.: НОРМА-ИНФРА-М, 2002.- 667 с.
18. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексi. Қазақстан Республикасының Кодексі 2014 жылғы 3 шiлдедегі № 226-V ҚРЗ
19. Бринчук М.М. Экологическое право (Право окружающей среды).- М.: Юристъ, 2009.-213с.
20. Тимошенко И.В. Административная ответственность: Учебное пособие. - М.: ИКЦ «МарТ»; Ростов н/Д: Издательский центр «МарТ», 2012.- 288 с.
21. Экологическое право: Курс лекций и практикум/Под ред. д.ю.н., проф. Ю.Е. Винокурова. - М.: Издательство "Экзамен", 2003. - 164 с.
22. ҚР мемлекетімен құқығының негіздері. Баянов.Е Алматы 2003 ж. 236 б.
23. «Международные эколого-правовое сотрудничество» Алматы. Дәнекер 2001ж. 304 б.
24. Сапарғалиев.Ғ. “Мемлекет және құқық негіздері” Алматы 2010 ж. 312 б.
25. Вишневский А.Ф., Горбаток Н.А., Кунчинский В.А. Общая теория государства и права: Учебник для вузов. / Под ред. В.А. Кучинского - М.: Издательство деловой и учебной литературы, 2006.- С. 483.
26. Кулакова О.С. Экологическое право: Учебное пособие / О.С. Кулакова - М., Либрусек, 2012. - С. 402.
27. Петров В.В. Экологическое право России: Учебник для вузов./ В.В. Петров - М.: Издательство БЕК, 2014. - С. 263.
28. Хачатуров Р.Л., Липинский Д.А. Общая теория юридической ответственности: Учебное пособие./ Р.Л. Хачатуров, Д.А. Липинский - СПб.: Юридический центр Пресс, 2009. - С. 502.
29. Экологическое право: Курс лекций. /Под ред. А.П. Анисимова. - М.: Приор-издат, 2009. - С. 178.
30. Увалиева З.А. Гражданско-правовая ответственность за нарушение экологического законодательства / З.А. Увалиева // Юрист. - №3 – 2009.- с. 325
31. Карыбаева М.А. «Защита экологии - дело каждого». Статья [Электронный ресурс].-Информационный портал - Режим доступа www.pravstat.kz
32. Бринчук М.М. Обеспечение экологической безопасности как правовая категория / М.М. Бринчук // Государство и право. - №9. – 2008. – с.302
33. Байдельдинов Д.Л., Бекишева С.Д. Экологическое право Республики Казахстан. - учебное пособие / Д.Л.Байдельдинов, С.Д. Бекишева.- Алматы: Издательский центр ОФППИ «Интерлигал», 2010.-С.312.
34. Бринчук М.М. Экологическое право / М.М.Бринчук.- М.: Юристъ. – 2008.- с.724
35. Жаригов Ю.Г. Особенности предупреждения экологических правонарушений / Ю.Г. Жаригов // Экологическое право. - № 6. – 2013. – с.226
36. Культелеев С.Т. Экологическое право Республики Казахстан. – Алматы: ТОО ИК HAS, 2013, с. 423
37. Жевлаков Э.Н. Экологические правонарушения и ответственность. М., 2007, с. 410
38. Нерсесянц В.С. Общая теория права и государства. Учебник. М., 2009, С.523
39. Культелеев С.Т. Экологическое право Республики Казахстан / С.Т.Культелеев. – Алматы: ТОО ИК НАС. – 2013. – С.398
40. Петров В.В. Экологическое право России / В.В. Петров.- М.:БЕК. – 2005.- С.271
41. Бринчук М.М. Эколого-правовая ответственность – как самостоятельный вид юридической ответственности // Государство и право, 2009, № 4. с.348
42. Кодекс об административных правонарушениях Республики Казахстан // ЮРИСТ [Электронный ресурс] : справочная система. - Режим доступа www.prg.kz
43. Дюсенов Е.А. Административная ответственность за экологические правонарушения / Е.А. Дюсенов // Вестник КазНУ. Серия юридическая. - №3. – 2009. – с. 147
44. Нарышева Н.Г. Понятие и сущность таксовой ответственности за нарушение законодательства о природных ресурсах / Н.Г. Нарышева // Государство и право. - № 10. – 2007. – с.342
45. Протасов В.Ф., Молчанов А.В. Экология, здоровье, природопользование в России. М.:Наука 2009. - 287
46. Реймерс П.Ф.Природопользование. Словарь-справочник. М.: Мысль.2010.-638С.
47. Ретеюм А.Ю. Мониторинг развития. М.:Хорион. 2014. -160 с.
48. Степаненко B.C. Правовые основы экологической политики Европейского Союза: цели, принципы, действия. М.:НИА Природа,РЭФИА.2014.-124С.
49. Суханов Б.А. (Отв.ред.) Гражданское право: в 2т. Том I: Учебник. 2-ое изд., перераб.и доп.М.:БЕК. 2013. - 434
50. Тарбагаев. А. Н.Административная ответственность в уголовном праве //Правоведение. 2012. № 2.С.668.
51. Третьякова А.А. Экологические права граждан по законодательству государств - членов Европейского Союза. М.:Изд-во Московского университета. 2003 г. -207 с.
2. Большаков А.А. Привлечение к административной ответственности за правонарушение, предусмотренное частью 3 статьи 16.23 КОАП РФ//Современное право.- 2009.- № 7.-С.339.
3. Бланков А., Щеглова И. Административная ответственность за правонарушения в сфере предпринимательства. // Закон.-2011.- №9.-С.82-83.
4. Дубовик О.Л. Административная ответственность за экологические правонарушения: предварительная оценка реформы законодательства// Экологическое право.-2012.- N 2.- С.334.
5. Збанацкий О. Об административных противоречиях//ЭЖ-Юрист.- 2007.- № 13.-С.349.
6. Лукьянов В. Административные правонарушения, посягающие на общественную безопасность//Российская юстиция.- 2011.- № 8.-С.234.
7. Приданникова М.А. О некоторых вопросах толкования и применения статьи 15.26 Кодекса Российской Федерации об административных правонарушениях//Юрист.- 2005.- №12.-С.315.
8. Стуканов А. Опасность административных правонарушений// Законность.- 2005.-№ 11.-С.213.
9. Ручкин А.Н. К вопросу о понятии и видах административных правонарушений корыстной направленности//Российский следователь.- 2005.- № 3.-С.227.
10. Шаров А.В. Об основных элементах административной реформы//Журнал российского права.- 2005.- № 4.-С.221.
11. Соловей Ю.П., Черников В.В. Комментарий к Кодексу Российской Федерации об административных правонарушениях: Вводный. - М.: Юрайт-М., 2012. - 324 с.
12. Тимошенко И.В. Административная ответственность: Учебное пособие. - М.: ИКЦ «МарТ»; Ростов н/Д: Издательский центр «МарТ», 2014.- 288 с.
13. Экологическое право: Курс лекций и практикум/Под ред. д.ю.н., проф. Ю.Е. Винокурова. - М.: Издательство "Экзамен", 2013.-164 с.
14. Экологическое право России. Сборник материалов научно-практических конференций. Выпуск четвертый / Под ред. А.К. Голиченкова. - М., 2003.-216с.
15. Большаков А.А. Привлечение к административной ответственности за правонарушение, предусмотренное частью 3 статьи 16.23 КОАП РФ//Современное право.- 2005.- № 7.-С.359.
16. Бахрах Д.Н. Административное право: Учебник для вузов.-М.:НОРМА, 2005.-344 с.
17. Боголюбов С.А. Экологическое право: Учебник для вузов.-М.: НОРМА-ИНФРА-М, 2002.- 667 с.
18. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексi. Қазақстан Республикасының Кодексі 2014 жылғы 3 шiлдедегі № 226-V ҚРЗ
19. Бринчук М.М. Экологическое право (Право окружающей среды).- М.: Юристъ, 2009.-213с.
20. Тимошенко И.В. Административная ответственность: Учебное пособие. - М.: ИКЦ «МарТ»; Ростов н/Д: Издательский центр «МарТ», 2012.- 288 с.
21. Экологическое право: Курс лекций и практикум/Под ред. д.ю.н., проф. Ю.Е. Винокурова. - М.: Издательство "Экзамен", 2003. - 164 с.
22. ҚР мемлекетімен құқығының негіздері. Баянов.Е Алматы 2003 ж. 236 б.
23. «Международные эколого-правовое сотрудничество» Алматы. Дәнекер 2001ж. 304 б.
24. Сапарғалиев.Ғ. “Мемлекет және құқық негіздері” Алматы 2010 ж. 312 б.
25. Вишневский А.Ф., Горбаток Н.А., Кунчинский В.А. Общая теория государства и права: Учебник для вузов. / Под ред. В.А. Кучинского - М.: Издательство деловой и учебной литературы, 2006.- С. 483.
26. Кулакова О.С. Экологическое право: Учебное пособие / О.С. Кулакова - М., Либрусек, 2012. - С. 402.
27. Петров В.В. Экологическое право России: Учебник для вузов./ В.В. Петров - М.: Издательство БЕК, 2014. - С. 263.
28. Хачатуров Р.Л., Липинский Д.А. Общая теория юридической ответственности: Учебное пособие./ Р.Л. Хачатуров, Д.А. Липинский - СПб.: Юридический центр Пресс, 2009. - С. 502.
29. Экологическое право: Курс лекций. /Под ред. А.П. Анисимова. - М.: Приор-издат, 2009. - С. 178.
30. Увалиева З.А. Гражданско-правовая ответственность за нарушение экологического законодательства / З.А. Увалиева // Юрист. - №3 – 2009.- с. 325
31. Карыбаева М.А. «Защита экологии - дело каждого». Статья [Электронный ресурс].-Информационный портал - Режим доступа www.pravstat.kz
32. Бринчук М.М. Обеспечение экологической безопасности как правовая категория / М.М. Бринчук // Государство и право. - №9. – 2008. – с.302
33. Байдельдинов Д.Л., Бекишева С.Д. Экологическое право Республики Казахстан. - учебное пособие / Д.Л.Байдельдинов, С.Д. Бекишева.- Алматы: Издательский центр ОФППИ «Интерлигал», 2010.-С.312.
34. Бринчук М.М. Экологическое право / М.М.Бринчук.- М.: Юристъ. – 2008.- с.724
35. Жаригов Ю.Г. Особенности предупреждения экологических правонарушений / Ю.Г. Жаригов // Экологическое право. - № 6. – 2013. – с.226
36. Культелеев С.Т. Экологическое право Республики Казахстан. – Алматы: ТОО ИК HAS, 2013, с. 423
37. Жевлаков Э.Н. Экологические правонарушения и ответственность. М., 2007, с. 410
38. Нерсесянц В.С. Общая теория права и государства. Учебник. М., 2009, С.523
39. Культелеев С.Т. Экологическое право Республики Казахстан / С.Т.Культелеев. – Алматы: ТОО ИК НАС. – 2013. – С.398
40. Петров В.В. Экологическое право России / В.В. Петров.- М.:БЕК. – 2005.- С.271
41. Бринчук М.М. Эколого-правовая ответственность – как самостоятельный вид юридической ответственности // Государство и право, 2009, № 4. с.348
42. Кодекс об административных правонарушениях Республики Казахстан // ЮРИСТ [Электронный ресурс] : справочная система. - Режим доступа www.prg.kz
43. Дюсенов Е.А. Административная ответственность за экологические правонарушения / Е.А. Дюсенов // Вестник КазНУ. Серия юридическая. - №3. – 2009. – с. 147
44. Нарышева Н.Г. Понятие и сущность таксовой ответственности за нарушение законодательства о природных ресурсах / Н.Г. Нарышева // Государство и право. - № 10. – 2007. – с.342
45. Протасов В.Ф., Молчанов А.В. Экология, здоровье, природопользование в России. М.:Наука 2009. - 287
46. Реймерс П.Ф.Природопользование. Словарь-справочник. М.: Мысль.2010.-638С.
47. Ретеюм А.Ю. Мониторинг развития. М.:Хорион. 2014. -160 с.
48. Степаненко B.C. Правовые основы экологической политики Европейского Союза: цели, принципы, действия. М.:НИА Природа,РЭФИА.2014.-124С.
49. Суханов Б.А. (Отв.ред.) Гражданское право: в 2т. Том I: Учебник. 2-ое изд., перераб.и доп.М.:БЕК. 2013. - 434
50. Тарбагаев. А. Н.Административная ответственность в уголовном праве //Правоведение. 2012. № 2.С.668.
51. Третьякова А.А. Экологические права граждан по законодательству государств - членов Европейского Союза. М.:Изд-во Московского университета. 2003 г. -207 с.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 72 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 72 бет
Таңдаулыға:
Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша экологиялық құқық бұзушылықтар
Мазмұны
Кіріспе 3
1 Экологиялық құқық бұзушылықтың мәні мен өзгешеліктері 6
1.1 Құқық бұзушылық ұғымы, оның жалпы сипаттамасы, түрлері 6
1.2 Экологиялық құқық бұзушылық түсінігі, жалпы сипаттамасы, түрлері және ерекшелігі 12
2 Экологиялық заңдарды бұзғаны үшін жауапкершіліктің түсінігі және жалпы сипаттамасы 18
2.1 Қоршаған ортаға келтірілген зиянның ұғымы мен ерекшеліктері 18
2.2 Экологиялық заңдарды бұзғаны үшін жауапкершіліктің түсінігі және оның түрлері 22
2.3 Экологиялық заңдарды бұзғаны үшін материалдық жауапкершілік және оның құрамы 53
3 Қазақстан Республикасындағы экологиялық құқық бұзушылық салдарынан туындайтын түйіткіл мәселелер 61
3.1 Экологиялық қызметке бақылауды жүзеге асыратын органның құзыреті, құқықтары мен міндеттері 61
3.2 Экологиялық құқық бұзушылықтарды реттеудегі отандық тәжірибе және шетелдік жүйе 63
Қорытынды 66
Қолданылған әдебиеттер тізімі 71
Кіріспе
Қазақстан Республикасының Президенті үкіметтің алдына қоңыр экономикадан жасыл экономикаға өтудің міндетін қойды, ол Қазақстан - 2050 жаңа стратегиясында айтылған. Қазіргі заманның экологиялық мәселесі күрделі, көпдеңгейлі құлымы бар және ғаламдық таралымына ие. Қазақстандағы тұрақты өсімнің тақырыбы аудандық экологиялық мәселелерді шешудің көзқарасымен қарастырылады.
ХХІ ғасырдың басында экономикалық ғаламданудың қарқыны мыңжылдықтың жалпыортақ талқылануына арналған жаңа импульс берді.
Қоршаған ортаны қорғау - қазіргі заманның өзекті мәселелерінің бірі. Ғылыми-техникалық прогресс пен табиғи ортаға антропогенді қысымның күшеюі экологиялық жағдайдың ушығуына алып келеді: табиғи ресурстардың қорлары азаяды, адам мен табиғаттың арасындағы табиғи байланыс жоғалтылады, эстетикалық құндылықтар жоғалады, адамдардың денсаулығы және адамгершілігі жоғалады, шикізаттық нарықтар, өмірлік кеңістік үшін экономикалық және саяси күрес күшейеді.
Қазақстан Республикасына келетін болсақ, онда ол ең нашар экологиялық жағдайы бар мемлекеттердің қатарына жатқызылады. Табиғи ортаның ластануы ірі масштабтарға жетті. Тек экономикалық сипаттағы шығындар экологиялық сипаттағы және адамдардың денсаулығына зияндылықты ескермегенде мамандардың есептері бойынша мемлекеттің ұлттық табысының жартысына тең соманы құрайды. ҚР бірінші орындағы экологиялық мәселе - қоршаған ортаның ластануы.
Жыл сайын экологиялық құқық бұзушылықтардың саны артып келеді. Олар қоғамдық қауіпсіздіктің күйіне әсер етеді, көптеген аудандарда саяси тұрақсыздықтың факторы ретінде көрінеді. Экологиялық құқық бұзушылықтар тек мемлекеттің экономикасына ғана зиян әкеліп қоймай, сонымен бірге адамның тіршілік етуінің биологиялық негіздерін бұзады.
Мұның бәрі барлық мемлекеттік, соның ішінде құқық қорғау органдарының, адамның тіршілік ету ортасын қорғау мен қалпына келтірудің арттырылуының қажеттілігін сипаттайды.
Экологиялық заңнаманы зерттеу құқықты негіздейтін және олармен қорғалатын және сонысымен қоғамдық және жеке мүдделерге зиян әкелетін мүдделерді құқық бұзушылықтар болғандықтан маңызды. Бұл құқық бұзушылықтың жағымсыз салдарларында көрінеді, олар құқықтық тәртіптің бұзылуын, қоғамдық қатынастардың ұйымсыздығын және бір уақытта азайтылығын, қандай да бір құндылықтың, субъективті құқықтың жойылуын, оларды қолданудың шектелуін, басқа субъектілердің мінез-құлық еркіндігінің ығыстырылуын көрсетеді.
ҚР бар және қоршаған ортаның қорғанысына қатысты заңнамалық актілердің жиынтығы табиғаттың қалпына келтірілуінде және сақталуында негізгі құрал болып табылады.
Οcылайша, диплοмдық жұмыcтың өзeктiлiгi: Қазipгi кeздe қοғамымыз күнннeн-күнгe дамығанын cοң, қоршаған ортаның ластануы қоғамдағы әрбір адамды мазалап отырған мәселелердің бірі болып саналады. Мiнe cοндықтан да, бiздiң қаpаcтыpып жатқан Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша экологиялық құқық бұзушылықтарды зерттеудің өзектілігі артып келеді.
Зepттey жұмыcының пәнi. Қазақстан Pecпyбликаcының заңнамасындағы экологиялық құқық бұзушылықтардың негізін зерттеу.
Зepттey жұмыcының ныcаны: Экологиялық құқық бұзушылық түciнiгi жәнe түpлepi.
Зepттeyдiң жұмыcының мақcаты. Бүгінгі күндегі еліміздегі экологиялық жағдайға баға бере отырып, экологиялық құқық бұзушылықтың мәнін аша отырып, олардың ҚР заңнамасында көрсетілуін негіздеу.
Οcы мақcатқа қοл жeткiзy үшiн мынадай мiндeттepдi шeшy кepeк:
- Экологиялық құқық бұзушылықтың мәні мен өзгешеліктерін зерттеу;
- Құқық бұзушылық ұғымы, оның жалпы сипаттамасы, түрлерін анықтау;
- Экологиялық құқық бұзушылық түсінігі, жалпы сипаттамасы, түрлері және ерекшелігін талдау;
- Экологиялық заңдарды бұзғаны үшін жауапкершіліктің түсінігі және жалпы сипаттамасын қарастыру;
- Қоршаған ортаға келтірілген зиянның ұғымы мен ерекшеліктерін айқындау;
- Экологиялық заңдарды бұзғаны үшін жауапкершіліктің түсінігі және оның түрлерін қарастыру;
- Экологиялық заңдарды бұзғаны үшін материалдық жауапкершілік және оның құрамын анықтау;
- Қазақстан Республикасындағы экологиялық құқық бұзушылық салдарынан туындайтын түйіткіл мәселелерді қарастыру;
- Экологиялық қызметке бақылауды жүзеге асыратын органның құзыреті, құқықтары мен міндеттерін зерттеу;
- Экологиялық құқық бұзушылықтарды реттеудегі отандық тәжірибе және шетелдік жүзеге асырылуының тәжірибесін талдау.
Зepттey жұмыcының тeοpиялық құндылығы. Зepттey жұмыcының баpыcында экологиялық құқық бұзушылықтар cалаcының үлкeн аpнаcы ашылып, өзiнiң epeкшe зepттey ныcаны, ғылыми ұcтанымдаpы, түpлepi мeн үлгiлepi анықталды. Зepттeyдiң нәтижeлepi құқық cалаcында қοлданyдың epeкшeлiктepiнe нақты үлec қοcады. Зepттey баpыcында жаcалынған тұжыpымдамалаp мeн нәтижeлep экологиялық құқық бұзушылықтардың дамyына, қалыптаcyына ceптiгiн тигiзeдi.
Зepттey жұмыcының пpактикалық құндылығы. Алынған мәлiмeттep экологиялық құқық бұзушылықтар бοйынша зepттey жұмыcтаpы үшiн қοлданыла алынады, кypcтық, диплοмдық, диccepтациялық жұмыcтаpды жазy үшiн дe қοлданыла алады. Cοндай-ақ бұл зepттey жұмыcы заң мамандығына зepттeyдe, пpактикалық cабақтаpда, дәpicтepдe қοлданыла алады.
Жұмыcтың құpылымы зepттeyдiң мақcаты мeн мiндeтi аpқылы анықталады. Жұмыc кipicпeдeн, үш бөлiмнeн, қοpытындыдан, қοлданылған әдeбиeттepдeн тұpады.
1 Экологиялық құқық бұзушылықтың мәні мен өзгешеліктері
1.1 Құқық бұзушылық ұғымы, оның жалпы сипаттамасы, түрлері
Әкімшілік құқық бұзушылықтың заңды түсінігі ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Заңында бекітілген. Ол деп заңды немесе жеке тұлғаның құқыққа қарсы, кінәлі әрекеті мойындалады, ол үшін берілген заңнамада әкімшілік жауапкершілік орнатылған.
Бұл анықтама ресми болып табылады, өйткені ол әрекеттің заңды белгілерінен тұрады.
Құқық бұзушылық - бұл қоғамға қарсы, азаматтар, қоғам, мемлекет үшін зиянды мінез-құлық деп түсіндіріледі.
Қылмыстардың қоғамға қарсы сипаты ұлы болғандығы соншалықты олар қоғамдық қауіпті болып саналады. Көптеген әкімшілік құқық бұзушылықтардың зияндылығының деңгейі аз, олар қоғамдық қауіпті болып саналмайды.
Осылайша, әкімшілік құқық бұзушылықтың бірінші белгісі - қоғамдық қауіптілігі болып табылады.
Екінші белгісі - әкімшілік құқық бұзушылығы. Мұндай әрекет ҚР Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы заңында тыйым салынған.
Әкімшілік құқық бұзушылықтың үшінші белгісі - бұл әрекет, яғни бір немесе бірнеше адамдардың саналы, ерікті әрекеті немесе әрекетсіздігі.
Төртінші белгісі құқық бұзушылықтардың субъектілерін сипаттайды - бұл жеке немесе заңды тұлғамен жасалынған әрекет. Оны ұйымдастырылмаған адамдардың тобы, заңды тұлға болып табылмайтын (партия, қаржылық-өнеркәсіптік топ және т.б.), заңды тұлғаның бөлімшесі және басқа да құрылымдық бөлімшелері, күрделі ұйым жасай алмайды .
Әкімшілік құқық бұзушылықтың бесінші белгісі - кінәлілігі, яғни саналы, ерікті, қасақана немесе абайсызда жасалынған әрекет.
Әкімшілік құқық бұзушылықтың алтыншы белгісі - жазаланушылығы. Әкімшілік жазаларды қолданудың мүмкіндігі әкімшілік құқық бұзушылықтардың ортақ белгісі болып табылады. Көптеген жағдайларда егер айып анықталса, кінәліні әкімшілік жауапкершілікке тартады. Бірақ көптеген жағдайларда жаза қолданыла алмайды, мысалы, қолдану мерзімі өтіп кетеді, норма кейінге қалдырылады және т.б..
Әкімшілік құқық бұзушылықтардың жіктелуі әр түрлі негіздер бойынша жүргізіле алынады [1, б. 65].
Ең алдымен, құқықтық реттелудің әр түрлі көздерінің болуын ескеру қажет. Әкімшілік жауапкершілік ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңымен орнатылады.
ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Заңының 1-бабында Қазақстан Республикасының әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы былайша делінген:
1. Қазақстан Республикасының әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы заңдары Қазақстан Республикасының Әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы осы кодексiнен тұрады. Әкiмшiлiк жауаптылықты көздейтiн өзге заңдар осы Кодекске олар енгiзiлгеннен кейiн ғана қолданылуға тиiс.
2. Осы Кодекс Қазақстан Республикасының Конституциясына, халықаралық құқықтың жалпы жұрт таныған принциптерi мен нормаларына негiзделедi.
3. Қазақстан Республикасының әкiмшiлiк-деликттiк құқықтық қатынастарды реттейтiн халықаралық шарттық және өзге де мiндеттемелерi, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi мен Жоғарғы Сотының нормативтiк қаулылары әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы заңдардың құрамдас бөлiгi болып табылады.
4. Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттар осы Кодекс алдында басымдыққа ие болады және халықаралық шартты қолдану үшiн заң шығару қажет болатын реттердi қоспағанда, тiкелей қолданылады. Егер Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шартта Қазақстан Республикасының әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы заңдарында көзделгеннен өзгеше ережелер белгiленген болса, онда халықаралық шарттың ережелерi қолданылады.
Осылайша, әкімшілік құқық бұзушылықтың мынадай түрлерін бөліп көрсетуге болады: адамдардың құқықтарына қол сұғатын, денсаулығына қол сұғатын, тұрғындардың санитарлы-эпидемиологиялық қамсыздандырылуына және қоғамдық адамгершілігіне қол сұғатын, қоршаған ортаны және табиғатты пайдалануды қорғау, өнеркәсіп, құрылыс, энергетика, ауыл шаруашылығы, ветеринария мен жерлердің мелиорациясында, көлік, көліктік қозғалыс, байланыс пен ақпарат, кәсіпкерлік қызмет қаржы, салықтардың, құнды қағандардың, кедендік іс саласындағы құқық бұзушылықтар, мемлекеттік биліктің институттарына қол сұғатын, ҚР мемлекеттік шекарасын қорғау мен ҚР ауданындағы шет елдік азаматтардың және азаматтығы жоқ тұлғалардың болу тәртібін қамсыздандыруға қол сұғатын, қоғамдық тәртіп пен қоғамдық қауіпсіздікке қол сұғатын, әскери есеп саласындағы құқық бұзушылықтар [2, б. 54].
Әкімшілік құқық бұзушылықтарды әкімшілік жауапкершіліктің субъектілері бойынша жіктеуге болады, оларға азаматтар, лауазымды тұлғалар мен заңды тұлғалар жатқызылады.
Мысалы, сайлау комиссиясы, референдум комиссиясы, бақылау мүшелерінің құқықтарын бұзу азаматтардың және лауазымды тұлғалардың жауапкершілігіне алып келеді, сайлау кампаниясының жүргізілу барысындағы құқықтардың бұзылуы және басқа қызметтің бұзылуы - азаматтардың, лауазымды тұлғалардың және заңды тұлғалардың жауапкершілігіне алып келеді.
Әкімшілік құқық бұзушылықтарды кінәнің формасы бойынша да айыруға болады. Осылайша, қасақана құқық бұзушылықтар кездеседі, мысалы, біреудің мүлкін қасақана жою немесе құрту; абайсыздықпен жасалынған құқық бұзушылық, мысалы азаматтың жеке куәлігін кейіннен берілген куәліктің жоғалуына алып келген дұрыс сақтамау.
Көптеген жағдайларда тұлға жауапкершілікке құқық бұзушылық қасақана немесе абайсыздықпен жасалғандығына тәуелсіз тартылады. Бұл пайдалы қазбаларды дұрыс қолдану бойынша талаптардың бұзылысына, су көлігінде жолаушылардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету талаптарының бұзылысына, кедендік декларацияны беру мерзімдерінің сақталмауына қатысты айтылады. Әкімшілік жазалаулар әкімшілік құқық бұзушылықты жасағаны үшін мемлекетпен орнатылған жауапкершіліктің шарасын көрсетеді, ол жаңа деликтілерді құқық бұзушымен және басқа тұлғалармен жасаудың алдын алу мақсатында қолданылады.
Әкімшілік құқық бұзушылықтың тоғыз түрі қарастырылған. Әкімшілік жазалаудың әр түрінің сипаттамасына қысқаша тоқталып өтейік.
Алдын алу - бұл жеке немесе заңды тұлғаны ресми жазғыру. Ол жазбаша түрде беріледі. Негізінен ол кішкене әкімшілік құқық бұзушылықтарды жасаған тұлғаларға қатысты қолданылады. Мысал ретінде вагондарда темекіні тартуды айтуға болады.
Ескертуді ауызша ескертуден ажырата білу қажет, ол жасалған құқық бұзушылықтың аз мәнділігінде тұлғаны әкімшілік құқық бұзушылықтан босатқан кезінде жасалынады [3, б. 87].
Әкімшілік айып ақшалай жазалау болып табылады. Ол жиі қолданылады және кішкене шамада беріледі: 1) еңбек ақының минималды көлемінде; 2) әкімшілік құқық бұзушылықтың затының құндылығында; 3) төленбеген салықтардың, жинақтардың немесе кедендік баж салықтарында, заңсыз валюталық операцияның сомасында, арнайы қарастырылған ақшалай құралдардың сомасында; ішкі және сыртқы құнды қағаздардың құнында, төленбеген әкімшілік айыппұлдың сомасында беріледі. Сәйкес мысалдар ретінде келесідей құқық бұзушылықтарды келтіруге болады:
1) тұрғындарды қоректендіру ұйымына санитарлы-эпидемиологиялық талаптарды бұзуғаны үшін лауазымды тұлғаларға 20-дан бастап 30 минималды еңбек ақысының мөлшері ретіндегі әкімшілік айыппұл салынады;
2) мүлікті шағын ұрлау үшін ұрланғанның құнының үш еселенген көлеміндегі айыппұл қарастырылған;
3) заңсыз валюталық операцияларды жүзеге асыру заңсыз валюталық операцияның төрттен бір бөлігінен бір бөлігіне дейінгі әкімшілік айыппұл төлеуге алып келеді.
Әкімшілік құқық бұзушылықтың құралын немесе затын ақылай алу олардың мәжбүрлі түрде алуын және кейіннен алынған тауардың жүзеге асырылуына шығындарды алып тастауға шыққан соманы бұрынғы қызметкерге берумен жүзеге асырылуын білдіреді. Мысал ретінде құралдарды және патрондарды ақылай алуды келтіруге болады, бұл олардың сақтау, ұстау, құрту ережелерін бұзғанда қолданылады.
Бұл жазалауды қолдану шектеулеріне ие: аңшылық қаруды, оқ-дәрі қорын және басқа да аңшылыққа және балық аулауға рұқсат етілген қару-жарақтарды ақылай алу аңшылық пен балық аулау негізгі тіршілік көзі болып табылатын тұлғаларға қатысты қолданыла алмайды.
Жасау немесе әкімшілік құқық бұзушылықтың затын конфискациялау меншікке немесе ҚР субъектісінің меншігіне ақысыз қарауға негізделеді. Оған мысал ретінде қаруларды және патрондарды арнайы орындарда қолданылмауы үшін конфискациялау бола алады.
Конфискациялауды қолдану ақылай алуға орнатылғандай шектеуге ие.
Жеке тұлғаға ұсынылған әлеуметтік құқықтың алынуы осы құқықты қолданудың қатаң және жүйелі бұзылысы үшін орнатылады. Осылайша, ішімдікті ішіп алған кеме жүргізушісінен кемені басқару құқығынан айыру.
Берілген жазалауды қолданудың түрі кейбір шектеулерге ие. Мысалы, көліктік құралды басқару құқығынан айыру онымен мүгедектігіне байланысты қолданылатын тұлғаға қатысты қолданыла алмайды (кемені алькогольді мастығының кезінде басқару жағдайларын ескермегенде және т.б.). Аң аулау құқығынан айыру тіршілік етудің негізгі көзі болып табылатын тұлғаларға қолданыла алмайды .
Әкімшілік тұтқындау құқық бұзушыны қоғамнан оқшаулау жағдайларында ұстауға негізделеді. Ол ерекше жағдайларда ғана орнатылады. Мысалы, милиция қызметкерлеріне, әскери қызметкерлерге, есірткі құралдарын және психотропты заттардың айналымын бақылау бойынша органның қызметкерлеріне немесе қылмыстық-атқару жүйесі органдары қызметкерлеріне бағынбағаны үшін.
Әкімшілік тұтқындаудың максималды мерзімі - 15 күн, ал кездейсоқ жағдайлардың талаптарын немесе контр террористтік операцияларды жүргізу тәртібін бұзғаны үшін - 30 күн [4, б. 56].
Әкімшілік тұтқындауды қолдану алдында көрсетілгендей, белгілі бір шектеулеріне ие: ол жүкті әйелдерге, 14 жасқа дейінгі балалары бар әйелдерге және 18 жасқа толмаған тұлғаларға және I және II топтағы мүгедектерге, әскери қызметкерлерге қолданыла алмайды. Қазақстан Республикасының шекарасынан шет елдік азаматтарды немесе азаматтығы жоқ тұлғаларды шығарып салу мәжбүрлеудің және осы азаматтардың басқарылатын орын ауыстыруын білдіреді.
Берілген жазалаудың түрі ҚР мемлекеттік шекарасы арқылы өту жолдарындағы бұзылыстар, Қазақстанда болу тәртіптерін бұзғаны үшін қойылады.
Әкімшілік қуғындауды депортациядан айыра білу қажет.
Дисквалификация жеке тұлғаның атқарушы органда басқару лауазымын алудан, директорлар кеңесіне кіруден, заңды тұлғаны басқару бойынша кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырудан, заңды тұлғаны басқа жағдайларда басқарудан айыруға негізделеді. Ол ұйымдастырушылық-басқару немесе әкімшілік-шаруашылық қызметтерді заңды тұлғаның органында жүзеге асыратын тұлғаларға, сондай-ақ заңды тұлғаның білімісіз кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырушы тұлғаларға қолданылады.
Дисквалификация жалған немесе мақсатты банкроттылық, заңды тұлғаны тиісті емес басқару үшін тағайындалады. Дисквалификация алты айдан үш жыл мерзіміне дейін орнатылады.
2015 жылдың қаңтар айынан бастап елімізде жаңа Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекс қолданысқа енгізілді. Бұл Кодекстің негізгі қабылдану себептерінің бірі - тиісті заңнама ережелерін қылмыстық жауапкершіліктен әкімшілік тәртібіне өткізу, сонымен қатар әкімшілік құқық бұзушылық жауапкершілікті арттыру болып табылады. Ал бұл өзгерістер еліміздің әлеуметтік-экономикалық жағдайын дамытуға бағытталғандығы белгілі. Алайда осы Кодексте кәсіпкерлер үшін қандай өзгерістер болмақ, оларға әкімшілік құқық бұзбас үшін алдын ала нені білгені жөн. Аталған жағдайларға байланысты оқырманның назарына осы жаңа Кодекстің 466-бабының ережелерін қолданыстағы Әкімшілік құқық бұзушылық кодексінің 357-4-бабымен салыстырайық. Қазіргі қолданыстағы Әкімшілік құқық бұзушылық кодексінің 357-4-бабында: Заңнамада көзделген жағдайларда заңды тұлғаны, филиалды, өкiлдiктi қайта тiркемей қызметтi жүзеге асыра беру - шағын және орта кәсiпкерлiк субъектiлерi немесе коммерциялық емес ұйымдар болып табылатын заңды тұлғаларға - жиырма айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерiнде, ал iрi кәсiпкерлiк субъектiлерi болып табылатын заңды тұлғаларға қырыққа дейiнгi мөлшерiнде айыппұл салуға әкеп соқтырады. Бұған қоса тiркеушi органға заңды тұлғаның тұрғылықты мекенжайының өзгергенi туралы уақытында хабарламау - шағын және орта кәсiпкерлiк субъектiлерi немесе коммерциялық емес ұйымдар болып табылатын заңды тұлғаларға - он, iрi кәсiпкерлiк субъектiлерi болып табылатын заңды тұлғаларға отыз айлық есептiк көрсеткiш мөлшерiнде айыппұл салуға соқтырады [5, б. 49].
Ал жаңа Кодекстің 466-бабында қолданыстағы аталған баптың екі тармағы: заңнамада көзделген жағдайларда заңды тұлғаны, филиалды, өкiлдiктi қайта тiркемей, қызметтi жүзеге асыру, тiркеушi органға заңды тұлғаның тұратын жерiнiң өзгергенi туралы уақытында хабарламау, бұл ережелердің еліміздің әлеуметтік-экономикалық жағдайына әсері болғандықтан өзгеріссіз қалып, ондағы шағын кәсіпкерлік субъектісіне салынатын айыппұл бірінші тармақта тиісінше жиырмадан он айлық есептік көрсеткіш мөлшеріндегі айыппұлға, ал екінші тармақта оннан бес айлық есептік көрсеткіш мөлшеріне өзгеріп отыр. Мысалы, бір ауылда орналасқан Баймырза азаматтың Сауда атты жауапкершілігі шектеулі серіктестік (ЖШС) дүкені орналасқан жерін басқа көшеге немесе ауылға ауыстырып бұл жағдай туралы тіркеуші органды бір ай мерзімі ішінде ескертпесе, Кодекстің 466-бабы 2-тармағы бойынша ЖШС шағын кәсіпкерлік субъектісіне бес айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салынады. Ал еліміздің Бюджет кодексінің 10-бабы бойынша 2014 жылғы 1 қаңтардан бастап айыппұл санкцияларын қолдану үшін айлық есептік көрсеткіш - 1 852 теңгені құрайды. Сөйтіп, көрсетілген заңнама нормаларына байланысты жоғарыдағы әкімшілік құқық бұзушылықтың айыппұл мөлшері - 5 х 1 852 теңге = 9 260 теңге. Бұл арада ескерте кететін жағдай, есептелген айыппұл шағын кәсіпкерлік субъектісі немесе коммерциялық емес ұйымдар болып табылатын заңды тұлғаларға байланысты. Орта және ірі кәсіпкерлік субъектілері аталған заң бұзушылық үшін тиісінше 10 және 30 айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл төлейді. Демек, қаралып жатқан 466-баптың 1-тармағының ережесіне назар аударған. Онда айтылғандай, Заңнамада көзделген жағдайларда заңды тұлғаны, филиалды, өкiлдiктi қайта тiркемей, қызметтi жүзеге асыру әкімшілік құқық бұзушылық болып, айыппұл салуға әкеліп соғатынын ескеру керек. - Жалпы еліміздің Азаматтық кодексінің 42-бабында заңды тұлға мынадай жағдайларда: жарғылық капиталының мөлшері азайтылған; атауы өзгергенде; шаруашылық серіктестеріндегі қатысушылардың құрамы өзгергенде қайта тіркелуге тиіс. Осы орайда жоғарыда мысал ретінде келтірілген Сауда ЖШС-інде осы өзгерістер болса, онда ол оны тіркеген әділет органына бір ай мерзім ішінде тиісті құжаттарды жолдап, серіктестікті қайта тіркеуден өткізуі керек. Аталған құқық талаптарын орындау заңды тұлғаларға ешқандай қиындық туғызбайды және Қазақстан Республикасының әр азаматының заңға бағынуы арқылы мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық және саяси жағдайының дамуына қосқан үлесі деп түсінген жөн. Сонымен қатар, көпшілікті тағы бір хабар етеріміз, азаматтық хал актілерін тіркеу саласындағы әкімшілік жауапкершілік те арта түсті [6, б. 23].
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің (бұдан әрі - Кодекс) жаңа редакциясының 491-бабына сәйкес некеге тұруға кедергі келтіретін мән-жайларды жасырғаны немесе жалған мәліметтер бергені үшін азаматтық хал актілерін тіркеу органы - бес айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл төлеуді талап етеді. Атап өту керек, қазіргі қолданыстағы Кодекс нормаларына сәйкес аталған әкімшілік құқық бұзушылықты жасағаны үшін азаматтық хал актілерін тіркеу органы әкімшілік бұзушылық туралы хаттама толтырып, әкімшілік істі қарау үшін сотқа жолдайды. Ал енді жаңадан енгізілетін Кодекс нормаларына сәйкес әділет органдары әкімшілік бұзушылық туралы хаттама толтырады және істерді өзі қарайтын болады. Бұл өзгерістер азаматтық хал актілерін тіркеу саласындағы әкімшілік құқық бұзушылық үшін айыппұл мөлшерінің аздығымен (5 айлық есептік көрсеткіш), сондай-ақ, қазіргі таңда соттарда азаматтық істердің қаралуының көптігімен байланысты деуге болады. 2014 жылға бекітілген 1 айлық есептік көрсеткіштің мөлшері 1 852 теңге құрайды.
Кодекс 2015 жылдың 1 қаңтарынан қолданысқа енгізіледі деп жоспарланғандықтан, 2015 жылға арналған айлық есептік көрсеткіштің өзгеруі де мүмкін. Неке-отбасы заңнамасындағы әкімшілік құқық бұзушылықтардың субъектісі жеке тұлғалар болып табылады, себебі, некеге тұруға, бала тууды тіркеуге, әке болуды анықтауға, некені бұзу туралы өтінішпен жүгінетін тек жеке азаматтар. Жеке тұлғалардың азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу тәртібін сақтаудағы міндеттері Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы кодексінің 186-бабында белгіленген, яғни азаматтық хал актілерін тіркеген кезде некеге (ерлі-зайыптылыққа) тұруға кедергі келтіретін жайттарды жасыруға немесе жалған мәліметтер беруге тыйым салынады. Некеге тұруға кедергі келтіретін ең басты себеп ретінде, арыз білдірушінің өтініш берген сәтте басқа адаммен некеде тұруын атауға болады, себебі қолданыстағы неке-отбасы заңнамасымен бір адамның екі рет некеге отыруына жол берілмейді [7, б. 23].
Азаматтық хал актілерін тіркеу азаматтардың өтініштерінің және қажетті белгіленген құжаттар негізінде жүзеге асырылатынын атап өту қажет. Азаматтық хал актілерін тіркеуге қажетті өтініштер тізімі Қазақстан Республикасы Әділет министрінің 2012 жылғы 28 ақпандағы № 99 бұйрығымен бекітілген. Өтінішке азаматтар өзі қол қояды. Өтініш нысандарының барлығында азаматтардың жалған ақпарат бергені туралы жауапкершіліктің бар екендігі, яғни азаматтық хал актісін тіркеген кезде азаматтар жалған ақпарат бергені үшін әкімшілік жауапкершілікке тартылатындығы туралы ескертіледі. Өтініш берушінің некеде бар немесе жоқ екендігін тіркеуші орган республика аумағында 2008 жылдан бері жұмыс істеп келе жатқан АХАЖ ақпараттық жүйесі арқылы тексереді. Өтініш берушіге қатысты некеге тұру фактісі анықталған жағдайда тіркеуші орган әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттама толтырып, айыппұл төлеу туралы қаулы шығарады және некені тіркеуден бас тартады. Тіркеуші органдардың ақпаратына сәйкес 2013 жылы аталған бап бойынша әкімшілік құқық бұзушылық туралы 128 хаттама толтырылса, 2014 жылдың 1 жарты жылдығында 51 хаттама толтырылып, әкімшілік істер қарау үшін сотқа жолданған. Сотта қарау нәтижесінде кінәлі тұлғалар айыппұл, ескерту ретінде әкімшілік жауапкершілікке тартылған. Мысалы, А. деген азамат С. деген азаматшамен некеге тұру туралы өтініш бергенде бұрын некеде болғанын жасырған, яғни бұрынғы жұбайымен неке бұзу фактісі тіркелмеген. Сондай-ақ, бала туу фактісін тіркеу барысында баланың анасы некеде болғандығын жасырған. Міне, осы айтылғандарды қаперге алып жүргеннің еш артықтығы болмайды дейміз.
1.2 Экологиялық құқық бұзушылық түсінігі, жалпы сипаттамасы, түрлері және ерекшелігі
Экологиялық заңнаманы бұзғаны үшін заңдық жауапкершілік таңдауының негізгі экологиялық құқық бұзушылықты жасау болып табылады, одан экологиялық құқықтың нормаларын реттеуді бұзатын құқыққа қарсы кінәлі әрекет немесе әрекетсіздік, мемлекетке, табиғат пайдаланушыға және қоршаған ортаға зиян келтіретін, ал осы арқылы адамның денсаулығына да, не осындай зиян келтірудің нақты мазмұны болатын қоғамдық қатынастар түсініледі.
Бұл анықтамадан мынаны аңғаруға болады: экологиялық құқық бұзушылық бұл табиғи ресурстарды пайдалануды бұзатын құқыққа қарсы әрекет .
Қазақстан Республикасының жекелеген табиғат обьектілері бойынша қолданыстағы заңнамасында жер, су, орман жіне т.с.с. құқық бұзушылық заңдарының тізбесі келтірілген. Сонымен бірге Қазақстан Республикасының Қоршаған ортаны қорғау туралы Заңында осы жинақтайтын қисындау актісінде экологиялық құқық бұзушылықтың өзінің ұғымының сипаттамасы да берілмеген. Соған қарамастан, құқық бұзушылықтың өзінің құрамы мен түрлері болады.
Осы заманғы құқықтың теориясымен мыналар көзделген: құқық бұзушылықтың құрамына субьект, субьективтік тарап, обьект, обьективтік тарап жатады. Бұл құрамдас бөліктер экологиялық құқық бұзушылыққа да сипатты болады.
Экологиялық құқық бұзушылық субьектілері азаматтар, лауазымды адамдар, кәсіпорын, мекеме, ұйым болып табылады.
Бұл орайда жеке тұлғаларға шетелдік азаматтар, сондай-ақ азаматтығы жоқ адамдар жатады, өйткені олар да табиғат пайдалану жөніндегі құқықтық қатынастарына қатысуы және экологиялық заңнаманы бұзғаны үшін жауапты болуы мүмкін [8, б. 32].
Табиғат қорғай мен табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану саласындағы жеке тұлғалардың жауапкершілігі 16 жасқа толған кезде басталады. Қылмыстық заңда көрсетілген жағдайларда жеке тұлғалардың жауапкершілігі 14 жастан басталуы мүмкін (мысалы, ҚР-ның ҚК-нің 3-бөлімі 187-бабы - Мемлекет қорғауына алынған табиғи кешендерді немесе обьектілерді қасақана жою немесе бүлдіру). Заңды тұлғаларға, экологиялық құқық қатынастарының субьектілеріне мемлекеттік кәсіпорындар мен мекемелерді, коорперативтік, коммерциялық, шағын, шетелдік нысандары бар бірлескен кәсіпорындарды жатқызуға болады, олар да табиғат пайдаланушылар рөлін атқарып, экологиялық жауапты болуы мүмкін.
Экологиялық құқық бұзушылық обьектісі қылмыстық ниеттің неге бағытталғанын сипаттайды. Экологиялық құқық бұзушылықтың жалпы обьектісі табиғат жіне оның құрамындағы элементтер болады, олар экологиялық құқық қатынастарының кіші обьектілерінде суға, топыраққа, жануарлар мен өсімдіктер дүниесіне бөлінеді. Мынаны атап көрсету керек: экологиялық заңнамамен өз болмысында табғат обьектісі болатын құқық бұзулары, мысалға айтсақ, табиғи ресурстардың меншік иесі ретінде мемлекеттің заңдылық күші негізделген. Мысалы, Қазақстан республикасының Жер кодексінің 164-бабында былай делінген: меншік құқығы мен жер пайдалану құқығы ҚР-ның Азаматтық Кодексінде және ҚР-ның басқа да заң актілерінде көзделген тәртіппен қорғалады. Су, Орман кодексінің нормаларын келтіруге болады, бұларды экологиялық құқық бұзушылықтың обьектісі табиғат пайдаланушы мен табиғат иеленушінің заңдылығы болып табылады. Мысал ретінде, ҚР-ның Су кодексінің 138-бабына сәйкес өз бетінше басып алынған су обьектілері мен су шаруашылығы құрылыстары заңсыз пайдаланылған уақыт ішінде Қазақстан Республикасының су заңдарының бұзылуымен келтірілген зиян өтеліп иесіне қайтарылады. Өз бетінше басып алынған су обьектілерін қайтару Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен жүргізіледі. Жоғарыда айтылғанның негізінде мынадай дұрыс қорытынды жасау керек: экологиялық құқық бұзушылықтың обьектісі табиғат ортасы, мемлекет, табиғат пайдаланушылар мен табиғат иеленушілердің мүддесі танылады [9, б. 32].
Бұл құқық бұзудың обьективті жағы кінәлі адамның құқыққа қарсы әрекеттер жасауынан немесе әрекетсіздігінен көрінеді. Мысалға,Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексінде обьективтік жағына пәрменді әрекеттер жататын баптар бар - бұл 288- бап Заңсыз аңшылық, 287-бап - Су жануарлары мен өсімдіктерін заңсыз аулау, Жануарлар мен өсімдіктердің сирек кездесетін және кету қаупі төнген түрлерімен заңсыз іс-әрекеттер - 290-бап және т.б. Екіші жағынан, Қазақстан Республикасының экологиялық құқық бұзушылықтар көзделген, олардың обьективтік жағы әрекетсіздік болып табылады: қоршаған табиғи ортаны қалпына келтіру жіне табиғи ресурстарды молайту жөніндегі шаралар қабылдамау; қоршаған ортаға ластаушы заттардың өндірістік нормативтен тыс шығарылуы мен тастандылары жіне басқа да хиянды авариялық ықпалдары туралы хабарламау; мемлекеттік эклогиялық сараптама талаптарын орындамау. Мысалы, Қазақстан Республикасының ҚК Экологиялық ластау зардаптарын жою жөнінде шара қолданбау - 294-бап.
Экологиялық құқық бұзушылықтың субьективтік жағы кінәлі адам жасалған қыдмысқа, оның себептеріне, мүдделеріне қатыстымен сипатталады. Экологиялық жауапкершіліктің міндетті факторы бұзушыны кінәсі болып табылады. Мұнда да қолданыстағы заңнама кінәнің 2 нысанын: жанама ниет және абайсыздықта көздейді. Егер кінәлі адам табиғатқа немесе табиғат пайдаланушыларға зиян келтіретін әрекет жасаған және ол мұны ұмытып, осыған ниет етсе, онда біз тікелей ниетті қарастырамыз. Егер кінәлі адам келеңсіз салалардың басталуына жол беретін болса, оның құқыққа қарсы әрекеттерін тергеуінде жанама ние көрініс береді.
Абайсыздық дегеніміз кінәлі адам өзінің мінез-құлқының салдарларын алдын ала білуге тиіс болған, бірақ бұған байыпсыз қараған кезде ұқыпсыз мінез-құлықты білдіреді [10, б. 34].
Мысалы, отқа немесе аса қауіптің шығу көзіне қөыпсыз қараудың нәтижесінде орман алқаптарын абайсызда жоюда немесе зақымдау.
Экологиялық жауапкершілік шараларын қолдану үшін экологиялық құқық бұзушылықтың барлық белгілерінің және барлық элементтерінің болуы қажет.
Экологиялық құқық бұзушылықтың түрлері табиғат обьектісіне қарай бөлінеді. Олар мыналарға:
1. Жер құқық бұзушылығы;
2. Су құқық бұзушылығы;
3. Орман құқық бұзушылығы;
4. Тау-кен құқық бұзушылығы;
5. Жануарлар дүниесін қорғау жөніндегі құқық бұзушылығы (фауналық құқық бұзушылығы);
6. Ауаны қорғау құқық бұзушылығы болып бөлінеді.
Экологиялық құқық бұзушылық түрлерінің әрқайсысына жер, су, орман, және т.б. заңдарының үлкен тобы жатады, олардың тізбесі табиғаттың осы обюектілері туралы кодекстерде келтіріледі. Бұл ретте, экологиялық құқық бұзушылытың бір-бірінен өзгеше ерекшеліктері болады.
Қоғамға қауіптілік деңгейіне қарай экологиялық құқық бұзушылық экологиялық қылмыстарға бөлінеді, олар үшін қылмыстық жауапкершілік және теріс қылық үшін әкімшілік, азаматтық және тәртіптік жауапкершілік көзделген [11, б. 45].
Басқа құқық бұзушылықтардан өзгеше экологиялық құқық бұзушылықтың ерекшілігі табиғатқа келтірілген зиян фактісінің болуы не оның басталуының нақты қаупі болып табылады. Экологиялық құқық бұзушылықтың сипаттамасына мұндай көзқарасты көптеген ғалым экологтар қостайды. Бірақ бұл орайда, біздің ойымызша, егер олар табиғатқа келтірілген зиян келтіру фактісімен байланысты болмаса, экологиялық құқық бұзушылықтардың табиғат қорғау және табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану туралы заңды бұзуды бөліп қараған кезде қате қорытынды жасайды. Мысалы, табиғат пайдалану жөніндегі заңсыз мімілелерді тіркеу (Қазақстан Республикасының ҚК-нің 225-бабы) сияқты қылмысты экологиялық қылмысқа жатқызбайды, өйткені табиғат обьектісі ретінде суға зиян келтірмейді. Осыны табиғат обьектілеріне - сату-сатып алуға, сыйға тартуға жіне т.б. мемлекеттік меншік құқығын бұзатын мәмілелер туралы да айтуға болады - өйткені бұл арада да табиғатқа зиян келтіру болмайды.
Қоршаған табиғат ортасына келтірілген зиян мына жағдайларда:
- табиғи ортаның, қоршаған ортаның ластануы кезінде;
- қоршаған табиғи ортаның былғанып қалуы кезінде;
- табиғи ресурстардың таусылуы кезінде;
- экологиялық байланыстардың бұзылуы, жойылуы, табиғи ортадағы экологиялық тепе теңдіктің бұзылуы кезінде пайда болады.
Жеке және заңды тұлғалардың, мемлекеттік экологиялық құқықтары мен заңды мүдделеріне келтірілген зиянды экономикалық және антропогендік зиян деп бөлуге болады.
Экономикалық зиян табиғат пайдаланушылардың - жеке және заңды тұлғалардың, сондай-ақ мемлекеттің мүліктік құқықтары мен мүдделеріне қол сұғады. Ол мыналардан:
- табиғат тауарлы өнімнің ысырабынан;
- мүліктің, ауыл шаруашылығы өнімдерінің астық түсімінің бұзылуынан, жоғалуынан;
- пайдаланылған шығындардан, айырылып қалған пайдадан;
- табиғат ортасының бұзылған жай күйін қалпына келтіруге жұмсалған шығыстардан көрінеді [12, б. 54].
Антропогендік зиян - бұл адамның өзін қоршаған ортаның сапасының нашарлауы нәтижесінде оған келтірілген зиян. Яғни бұл адам ағзасына зиян.
Заңды жауаптылық дегеніміз құқыққа қарсы жасаған әрекеті үшін құқық бұзушыға қолданылатын, белгілі бір мүліктік және жеке сипаттағы зиян шектіретін мемлекеттік мәжбүрлеу шарасы. Экологиялық құқық бұзушылыққа қарсы заңды жауаптылық дегеніміз мемлекеттің қоршаған ортаны қорғау саласындағы арнаулы құзыретті, құқық қорғау органдары және басқа да құзыретті субьектілер мен экологиялық құқық бұзушылық арасындағы сол бұзушыға жаза қолдану жөніндегі қармы-қатынас.
Экологиялық құқық бұзушылыққа қарсы заңды жауаптылық түрлері. Экологиялық құқық бұзушылық өзінің құрамына қарай әкімшілік, тәртіптік теріс қылық немесе қылмыс болуы мүмкін. Жасалғаны үшін әкімшлік, тәртіптік және қылмыстық сияқты жауаптылық туындайды. Сонымен қатар, келтірілген залал, зиян, нұқсаны үшін азаматтық құқықтық және материалдық жауапкершілік туады [13, б. 97].
Тәртіптік жауаптылық. Тәртіптік жауаптылық еңбек саласы, қызмет бабы, лауазым дәрежесімен тығыз байланысты. Экологиялық құқық бұзушылық немес қоршаған ортаға бағытталған теріс қылығы үшін қызметкерге жаза түрінде қолданылатын санкцияны тәртіптік жауаптылық дейміз. Сондықтан тәртіптік теріс қылық деп қызметкердің кінәсінен оған жүктелген қызметтік міндеттердің дұрыс орындалмауын не мүлде орындалмауын айтамыз. Сондықтан, жұмыс беруші қызметкерге қызмет, шарт бойынша өзінің қоршаған ортаға байланысты қызметтік міндетін орындамағаны үшін оған тәртіптік жазалар қолданылады. Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 10 желтоқсандағы Еңбек туралы Заңының 94-бабына сәйкес тәртіптік жазалардың 4 түрі қолданылады: 1)ескерту жасау; 2)сөгіс беру; 2-1)қатаң сөгіс беру; 3)осы Заңның 26-бабының 9-12 тармақшаларына сәйкес жеке еңбек шартын бұзу.
Егер экология саласында теріс қылық жасаушы мемлеккеттік қызметкер болса, Мемлекет қызмет туралы Заңның 28-бабына сәйкес төмендегідей тәртіптік жазалар қолданылады: 1)ескерту жасау; 2)сөгіс беру; 3) қатаң сөгіс беру; 4)қызметіне толық емес сәйкес келетіндігі туралы ескерту; 5)қызметінен бостау [14, б. 45].
Тәртіптік жаза қолдану үшін қызметкерден жазбаша түсініктеме алынады. Жаза тағайындау туралы бұйрық қызметкерден қолхат алу арқылы жарияланады. Жаза 1 ай өтпей тағайындалады.
Экологиялық құқық бұзушылық үшін материалдық жауаптылық. Қоршаған ортаға келтірілген зиян, әсіресе мүліктік нұқсанды қызметкер белгіленген мөлшерде және тәртіп бойынша орнына толтыру керек. Материалды жауаптылықтың: толық және шектелген сияқты 2түрі бар. Толық материалды жауаптылық егер қызметкерге толық материалды жауаптылық міндеттелсе, ішімдіктің, нашаның әсерімен жасаса, тікелей оның кінәсі бойынша қоршаған ортаға зиян келтірілсе, егер кәсіпорын сотқа шағымданған жағдайда сот шешімімен тағайындалады.
Шектелген материалдық жауаптылық кәсіпорын басшысының шешімімен, айлық орташа еңбекақы көлемінен аспайды.
Ұжымдық материалдық жауаптылық әрбір қызметкердің материалды жауаптылығын анықтау мүмкін болмаған және жазбаша шарт ұжымымен жасалғанда қолданылады.
Экологиялық құқық бұзушылыққа қарсы әкімшілік жауаптылық.Жеке адамның әкімшілік жауаптылық көзделген құқыққа қарсы, кінәлі (қасақана немесе абайсызда жасалған) іс-әрекеті немесе іс-әрекетсіздігі әкімшілік құқық бұзушылық деп танылады [15, б. 88].
Экологиялық қатынастар тек табиғатты қорғау тұрғысында ғана емес, сонымен қатар оны пайдалану мәселелері бойынша да туындайды. Демек, мемлекеттің рұқсатымен табиғат пайдалануды жүзеге асыратын тұлғалардың мүдделері де экологиялық құқықтың нормаларымен қорғалуы тиіс. Сондықтан экологиялық құқықтың бұзылуынан елтіретін зиян табиғи ресурстардың иесі ретінде табиғат пайдаланушыларының мүдделері мемлекетке келтірілуі мүмкін.
2 Экологиялық заңдарды бұзғаны үшін жауапкершіліктің түсінігі және жалпы сипаттамасы
2.1 Қоршаған ортаға келтірілген зиянның ұғымы мен ерекшеліктері
Қазіргі кезеңдегі табиғат пен адам арасындағы қарым-қатынас қоршаған ортаға антропогендік ықпалдың пәрменділігімен сипатталады. Бүгінгі күні оларды игеру емес, негізгі мәселе ретінде құндылықты қорғау және сақтап қалу проблемасы алға шығып отыр. Өсімдіктер мен жануарлар дүниесіне, қоршаған ортаға қол сұғатын экологиялық қылмыстылық қоршаған ортаны құрайтын құндылықтарға қарсы бағытталған қоғамға қауіпті, кінәлі, заңға қайшы әрекеттердің жиынтығынан тұрады. Бұл жиынтық тек қана жеке адамның экологиялық қауіпсіздігіне ғана емес, жалпы халықтың, қоғамның, ұлттың экологиялық қауіпсіздігіне зиян келтіруге қабілетті және мемлекеттің тұрақты дамуына кері ықпал етеді. Сонымен қатар, ол тек қылмыстардың жиынтығы ғана емес, қылмыстылық атты құбылыстардың бір бөлшегін құрайтындықтан, бөлек организм бола тұратын қылмыстылық-құқықтық сипатқа ие, тарихи өзгермелі әлеуметтік құбылысты да құрайды.
Қоршаған ортаның ластануы - адамға және табиғи экожүйеге зиянды әсер ететін физикалық-химиялық және биологиялық заттардың қоршаған ортаға нұқсан келтіруі. Табиғат құбылыстары мен заңдылықтарына қайшы келетін және оның қалыпты жағдайына нұқсан келтіретін сандық, сапалық және құрамдық өзгерістердің барлығы қоршаған ортаның ластануына алып келеді. Қоршаған ортаның ластануы кейде табиғат құбылыстары әсерінен, негізінен адам әрекетінен пайда болады. Қоршаған ортаның ластануы табиғи және антропогендік болып бөлінеді. Табиғи ластану күшті табиғи процестер салдарынан (жанартау атқылауы, сел жүру, топан су басу, өрт, т.б.), антропогендік ластану адамның шаруашылық іс-әрекетінің салдарынан қалыптасады. Антропогендік ластануға өндірістік, тұрмыстық қалдықтар мен әр түрлі улы заттардың қоршаған ортаға белгілі мөлшерден тыс шығарылуы, табиғи нысандарды орынсыз пайдалану жатады. Семей сынақ алаңында болған ядролық жарылыстар, Арал өңірінің экологиялық жағдайлары (қ. Арал экологиясы), т.б. қоршаған ортаға нұқсан келтірудің айқын мысалы болып саналады [16, б. 43].
Ластаушы заттар мен оны қоршаған ортаға қалдық күйінде бөлетін ластаушы жүйелерді классификациялауды Р.Парсон ұсынды. Бұлклассификациялау - ластаушы заттүрін, оны бөлетін жүйені, оның салдарын бақылау шамаларын қамтиды. Оның пайымдауынша, ластаушы түрлер болып негізінен мыналар саналады:
- сарқынды сулар және оттегін жұтатын өзге қалдықтар;
- инфекцияны тасымалдаушы жүйелер;
- өсімдіктерге бағалы қоректік зат болып табылатын дүниелер;
- органикалық қышқылдар мен тұздар, минералдар;
- шайылу барысында түзілген шөгіңділер;
- радиоактавті заттар;
Қоршаған ортаның бүлінуі табиғи апаттардан, атап айтқанда жер сілкініс, өрт жөне т.б. орын алса, оны табғии деп, ал адамзат баласының іс-қимыл әрекеті барысында ластанса, оны антропогенді деп атайды.
Экологиялық тұрғыдан ластану объектісі әрдайым экожүйе (биогеоценоз) болып табылытындығын түсіну қажет. Бұдан өзге, табиғи заттардың бір заттың көптігі немесе онда басқа заттардың болмауы (жаңа қоспалардың) экологиялық факторлардың режимдерінің өзгергендігін білдіреді, себебі зиянды заттар өзінің шынайы мәнінде эколгиялық фокторлар болып табылыды. Демек, бұл факторлардың режимі (немесе олардың құрамы) қандай да организмнің (немесе қоректік тізбектегі түйіннің) экологиялық қуысының талаптарынан ауытқиды. Бұл кезде зат алмасу үрдістері бұзылады, продуценттердің ассимиляция қарқындылығы, ендеше бүтін биогеоценоздың да өнімділігі кемиді.
Осылайша, ауаның, су мен топырақтың құрамында бар кез келген зат алмасушы агент бола алады. Қоршаған ортаның құрамына кіретін заттарды құрамдас бөліктер деп атайды. Құрамдас бөліктер табиғи да (мысалы, жанартаудың атқылау, өсімдік тозаңы, жел көтерген шаң т.б.),антропогенді де (қоғамның іс - әрекетінің нәтижесі) текті бола алады [17, б. 34].
Ортаның ластануы - күрделі, көп түрлі үрдіс. өндіріс қалдықтарындағы химиялық қосылыстар әдетте өздері бастапқы болмаған жерлерге тап болады. Олардың көпшілігі химиялық белсенді, әрі тірі ағзаның ұлпасының құрамына кіретін молекулармен өзара әрекеттесуге немесе ауада белсенді түрде тотығуға қабілетті. Мұндай заттардың барлық тіршілік иелері үшін у болып табылатыны түсінікті.
Ластану түрлерінің жіктелуі. Шыққан тегі бойынаша ластанудың екі түрін қарастыруға болады:
- адамдардың қатысынсыз табиғи құбылыстардың нәтижесінде болатын ластанулар;
- адамдардың іс - әрекеттерінің нәтижесінде болатын антропогенді ластанулар; бұған өнеркәсіптік өндірістің техногендік әсерлердің үлкен үлес қосады.
Антропогенді ластаушыларды мынадай түрге бөледі:
1) Биологиялық -- кездейсоқ, не адамзатіс-әрекеті нәтижесінде ластануы;
2) Механикалық -- қоршаған ортаның, тек механикалық әсерлердің
нәтижесінде ластануы:
3) Химиялық -- қоршаған ортанын химиялық құрамының өзгеріп, ұзақ
жылдар бойы қалыптаеқан әр түрлі зат мөлшерінің, қалыпты жағдайдан артып кетуі;
4) Физикалық ластану -- бұл бес түрге бөлінеді:
а) Өнеркөсіп жөне жылу-энергетикалық комплекстердің жұмысы
арысында коршаған орта температурасьшың бұзылуы, мұны жылулық деп атайды.
ә) Жарықтық - жергілікті жерлердін табиғи жарық көздерінен баска, жасанды жарық көздері арқылы, өсімдік жөне жануарлар дүниесінің тіршілікету жағдайының өзгеріске үшырауы;
б) Шу, дабыл нәтижесінде;
в) Электромагнитгі толқындардың шектен тыс артуы;
г) Радиоактивті ластану.
5) Микробиологиялық ластану - адамның тіршілік етуі барысында, антропогенді жүйелерде немесе ортада әр түрлі ауру тарататын зиянкес организмдердің көбеюі.
Қоршаған ортаның ластануы - кез-келген экологиялық жүйеге, оған тән емес сипаттағы жанды-жансыз компоненттердің қосылуы немесеқұрылысының өзгеруі нөтижесінде, экожүйенің -- зат, энергия алмасуы бұзылып, өнімділігінің төмендеуі.
Ластаушылардың табиғаты бойынша ластанудың мына түрлерін айырады:
1. биологиялық ластану - экожүйеге оған жат организм түрлерін әкелу және олардың көбеюі. Микроорганизмдермен ластануды сондай - ақ бактериологиялық, немесе микробиологиялық ластану деп те атайды;
2. физикалық (радиациялық, жылулық, жарықтық, электромагниттік, шулық және т.б.);
3. химиялық (биосфераның химиялық заттармен ластануы.
Түзілу әдісіне байланысты біріншілік және екіншілік ластануды айырады. Біріншілік ластануға - биосферадағы табиғи және антропогенді процестер арқылы қоршаған ортаға түсетін ластаушыларды жатқызады. Екіншілік ластану - қоршаған ортадағы физикалық- химиялық процестердің нәтижесінде орта мен адамға зиянды заттардың түзілуі жатады. Мысалы, екіншілік ластануға ауадағы газдардың әр түрлі газдардың қосылысынан түзілетін қала үстіндегі тұманды келтіруге болады.
Кеңістік тұрғыдан бүкіл әлемдік, аймақтық және жергілікті ластануларды бөледі.
Қоршаған ортаның компоненттеріне байланысты біріншіден атмосфераның, гидросфераның, (литосфераның) және атмосфералық ауаның, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мазмұны
Кіріспе 3
1 Экологиялық құқық бұзушылықтың мәні мен өзгешеліктері 6
1.1 Құқық бұзушылық ұғымы, оның жалпы сипаттамасы, түрлері 6
1.2 Экологиялық құқық бұзушылық түсінігі, жалпы сипаттамасы, түрлері және ерекшелігі 12
2 Экологиялық заңдарды бұзғаны үшін жауапкершіліктің түсінігі және жалпы сипаттамасы 18
2.1 Қоршаған ортаға келтірілген зиянның ұғымы мен ерекшеліктері 18
2.2 Экологиялық заңдарды бұзғаны үшін жауапкершіліктің түсінігі және оның түрлері 22
2.3 Экологиялық заңдарды бұзғаны үшін материалдық жауапкершілік және оның құрамы 53
3 Қазақстан Республикасындағы экологиялық құқық бұзушылық салдарынан туындайтын түйіткіл мәселелер 61
3.1 Экологиялық қызметке бақылауды жүзеге асыратын органның құзыреті, құқықтары мен міндеттері 61
3.2 Экологиялық құқық бұзушылықтарды реттеудегі отандық тәжірибе және шетелдік жүйе 63
Қорытынды 66
Қолданылған әдебиеттер тізімі 71
Кіріспе
Қазақстан Республикасының Президенті үкіметтің алдына қоңыр экономикадан жасыл экономикаға өтудің міндетін қойды, ол Қазақстан - 2050 жаңа стратегиясында айтылған. Қазіргі заманның экологиялық мәселесі күрделі, көпдеңгейлі құлымы бар және ғаламдық таралымына ие. Қазақстандағы тұрақты өсімнің тақырыбы аудандық экологиялық мәселелерді шешудің көзқарасымен қарастырылады.
ХХІ ғасырдың басында экономикалық ғаламданудың қарқыны мыңжылдықтың жалпыортақ талқылануына арналған жаңа импульс берді.
Қоршаған ортаны қорғау - қазіргі заманның өзекті мәселелерінің бірі. Ғылыми-техникалық прогресс пен табиғи ортаға антропогенді қысымның күшеюі экологиялық жағдайдың ушығуына алып келеді: табиғи ресурстардың қорлары азаяды, адам мен табиғаттың арасындағы табиғи байланыс жоғалтылады, эстетикалық құндылықтар жоғалады, адамдардың денсаулығы және адамгершілігі жоғалады, шикізаттық нарықтар, өмірлік кеңістік үшін экономикалық және саяси күрес күшейеді.
Қазақстан Республикасына келетін болсақ, онда ол ең нашар экологиялық жағдайы бар мемлекеттердің қатарына жатқызылады. Табиғи ортаның ластануы ірі масштабтарға жетті. Тек экономикалық сипаттағы шығындар экологиялық сипаттағы және адамдардың денсаулығына зияндылықты ескермегенде мамандардың есептері бойынша мемлекеттің ұлттық табысының жартысына тең соманы құрайды. ҚР бірінші орындағы экологиялық мәселе - қоршаған ортаның ластануы.
Жыл сайын экологиялық құқық бұзушылықтардың саны артып келеді. Олар қоғамдық қауіпсіздіктің күйіне әсер етеді, көптеген аудандарда саяси тұрақсыздықтың факторы ретінде көрінеді. Экологиялық құқық бұзушылықтар тек мемлекеттің экономикасына ғана зиян әкеліп қоймай, сонымен бірге адамның тіршілік етуінің биологиялық негіздерін бұзады.
Мұның бәрі барлық мемлекеттік, соның ішінде құқық қорғау органдарының, адамның тіршілік ету ортасын қорғау мен қалпына келтірудің арттырылуының қажеттілігін сипаттайды.
Экологиялық заңнаманы зерттеу құқықты негіздейтін және олармен қорғалатын және сонысымен қоғамдық және жеке мүдделерге зиян әкелетін мүдделерді құқық бұзушылықтар болғандықтан маңызды. Бұл құқық бұзушылықтың жағымсыз салдарларында көрінеді, олар құқықтық тәртіптің бұзылуын, қоғамдық қатынастардың ұйымсыздығын және бір уақытта азайтылығын, қандай да бір құндылықтың, субъективті құқықтың жойылуын, оларды қолданудың шектелуін, басқа субъектілердің мінез-құлық еркіндігінің ығыстырылуын көрсетеді.
ҚР бар және қоршаған ортаның қорғанысына қатысты заңнамалық актілердің жиынтығы табиғаттың қалпына келтірілуінде және сақталуында негізгі құрал болып табылады.
Οcылайша, диплοмдық жұмыcтың өзeктiлiгi: Қазipгi кeздe қοғамымыз күнннeн-күнгe дамығанын cοң, қоршаған ортаның ластануы қоғамдағы әрбір адамды мазалап отырған мәселелердің бірі болып саналады. Мiнe cοндықтан да, бiздiң қаpаcтыpып жатқан Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша экологиялық құқық бұзушылықтарды зерттеудің өзектілігі артып келеді.
Зepттey жұмыcының пәнi. Қазақстан Pecпyбликаcының заңнамасындағы экологиялық құқық бұзушылықтардың негізін зерттеу.
Зepттey жұмыcының ныcаны: Экологиялық құқық бұзушылық түciнiгi жәнe түpлepi.
Зepттeyдiң жұмыcының мақcаты. Бүгінгі күндегі еліміздегі экологиялық жағдайға баға бере отырып, экологиялық құқық бұзушылықтың мәнін аша отырып, олардың ҚР заңнамасында көрсетілуін негіздеу.
Οcы мақcатқа қοл жeткiзy үшiн мынадай мiндeттepдi шeшy кepeк:
- Экологиялық құқық бұзушылықтың мәні мен өзгешеліктерін зерттеу;
- Құқық бұзушылық ұғымы, оның жалпы сипаттамасы, түрлерін анықтау;
- Экологиялық құқық бұзушылық түсінігі, жалпы сипаттамасы, түрлері және ерекшелігін талдау;
- Экологиялық заңдарды бұзғаны үшін жауапкершіліктің түсінігі және жалпы сипаттамасын қарастыру;
- Қоршаған ортаға келтірілген зиянның ұғымы мен ерекшеліктерін айқындау;
- Экологиялық заңдарды бұзғаны үшін жауапкершіліктің түсінігі және оның түрлерін қарастыру;
- Экологиялық заңдарды бұзғаны үшін материалдық жауапкершілік және оның құрамын анықтау;
- Қазақстан Республикасындағы экологиялық құқық бұзушылық салдарынан туындайтын түйіткіл мәселелерді қарастыру;
- Экологиялық қызметке бақылауды жүзеге асыратын органның құзыреті, құқықтары мен міндеттерін зерттеу;
- Экологиялық құқық бұзушылықтарды реттеудегі отандық тәжірибе және шетелдік жүзеге асырылуының тәжірибесін талдау.
Зepттey жұмыcының тeοpиялық құндылығы. Зepттey жұмыcының баpыcында экологиялық құқық бұзушылықтар cалаcының үлкeн аpнаcы ашылып, өзiнiң epeкшe зepттey ныcаны, ғылыми ұcтанымдаpы, түpлepi мeн үлгiлepi анықталды. Зepттeyдiң нәтижeлepi құқық cалаcында қοлданyдың epeкшeлiктepiнe нақты үлec қοcады. Зepттey баpыcында жаcалынған тұжыpымдамалаp мeн нәтижeлep экологиялық құқық бұзушылықтардың дамyына, қалыптаcyына ceптiгiн тигiзeдi.
Зepттey жұмыcының пpактикалық құндылығы. Алынған мәлiмeттep экологиялық құқық бұзушылықтар бοйынша зepттey жұмыcтаpы үшiн қοлданыла алынады, кypcтық, диплοмдық, диccepтациялық жұмыcтаpды жазy үшiн дe қοлданыла алады. Cοндай-ақ бұл зepттey жұмыcы заң мамандығына зepттeyдe, пpактикалық cабақтаpда, дәpicтepдe қοлданыла алады.
Жұмыcтың құpылымы зepттeyдiң мақcаты мeн мiндeтi аpқылы анықталады. Жұмыc кipicпeдeн, үш бөлiмнeн, қοpытындыдан, қοлданылған әдeбиeттepдeн тұpады.
1 Экологиялық құқық бұзушылықтың мәні мен өзгешеліктері
1.1 Құқық бұзушылық ұғымы, оның жалпы сипаттамасы, түрлері
Әкімшілік құқық бұзушылықтың заңды түсінігі ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Заңында бекітілген. Ол деп заңды немесе жеке тұлғаның құқыққа қарсы, кінәлі әрекеті мойындалады, ол үшін берілген заңнамада әкімшілік жауапкершілік орнатылған.
Бұл анықтама ресми болып табылады, өйткені ол әрекеттің заңды белгілерінен тұрады.
Құқық бұзушылық - бұл қоғамға қарсы, азаматтар, қоғам, мемлекет үшін зиянды мінез-құлық деп түсіндіріледі.
Қылмыстардың қоғамға қарсы сипаты ұлы болғандығы соншалықты олар қоғамдық қауіпті болып саналады. Көптеген әкімшілік құқық бұзушылықтардың зияндылығының деңгейі аз, олар қоғамдық қауіпті болып саналмайды.
Осылайша, әкімшілік құқық бұзушылықтың бірінші белгісі - қоғамдық қауіптілігі болып табылады.
Екінші белгісі - әкімшілік құқық бұзушылығы. Мұндай әрекет ҚР Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы заңында тыйым салынған.
Әкімшілік құқық бұзушылықтың үшінші белгісі - бұл әрекет, яғни бір немесе бірнеше адамдардың саналы, ерікті әрекеті немесе әрекетсіздігі.
Төртінші белгісі құқық бұзушылықтардың субъектілерін сипаттайды - бұл жеке немесе заңды тұлғамен жасалынған әрекет. Оны ұйымдастырылмаған адамдардың тобы, заңды тұлға болып табылмайтын (партия, қаржылық-өнеркәсіптік топ және т.б.), заңды тұлғаның бөлімшесі және басқа да құрылымдық бөлімшелері, күрделі ұйым жасай алмайды .
Әкімшілік құқық бұзушылықтың бесінші белгісі - кінәлілігі, яғни саналы, ерікті, қасақана немесе абайсызда жасалынған әрекет.
Әкімшілік құқық бұзушылықтың алтыншы белгісі - жазаланушылығы. Әкімшілік жазаларды қолданудың мүмкіндігі әкімшілік құқық бұзушылықтардың ортақ белгісі болып табылады. Көптеген жағдайларда егер айып анықталса, кінәліні әкімшілік жауапкершілікке тартады. Бірақ көптеген жағдайларда жаза қолданыла алмайды, мысалы, қолдану мерзімі өтіп кетеді, норма кейінге қалдырылады және т.б..
Әкімшілік құқық бұзушылықтардың жіктелуі әр түрлі негіздер бойынша жүргізіле алынады [1, б. 65].
Ең алдымен, құқықтық реттелудің әр түрлі көздерінің болуын ескеру қажет. Әкімшілік жауапкершілік ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңымен орнатылады.
ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Заңының 1-бабында Қазақстан Республикасының әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы былайша делінген:
1. Қазақстан Республикасының әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы заңдары Қазақстан Республикасының Әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы осы кодексiнен тұрады. Әкiмшiлiк жауаптылықты көздейтiн өзге заңдар осы Кодекске олар енгiзiлгеннен кейiн ғана қолданылуға тиiс.
2. Осы Кодекс Қазақстан Республикасының Конституциясына, халықаралық құқықтың жалпы жұрт таныған принциптерi мен нормаларына негiзделедi.
3. Қазақстан Республикасының әкiмшiлiк-деликттiк құқықтық қатынастарды реттейтiн халықаралық шарттық және өзге де мiндеттемелерi, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi мен Жоғарғы Сотының нормативтiк қаулылары әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы заңдардың құрамдас бөлiгi болып табылады.
4. Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттар осы Кодекс алдында басымдыққа ие болады және халықаралық шартты қолдану үшiн заң шығару қажет болатын реттердi қоспағанда, тiкелей қолданылады. Егер Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шартта Қазақстан Республикасының әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы заңдарында көзделгеннен өзгеше ережелер белгiленген болса, онда халықаралық шарттың ережелерi қолданылады.
Осылайша, әкімшілік құқық бұзушылықтың мынадай түрлерін бөліп көрсетуге болады: адамдардың құқықтарына қол сұғатын, денсаулығына қол сұғатын, тұрғындардың санитарлы-эпидемиологиялық қамсыздандырылуына және қоғамдық адамгершілігіне қол сұғатын, қоршаған ортаны және табиғатты пайдалануды қорғау, өнеркәсіп, құрылыс, энергетика, ауыл шаруашылығы, ветеринария мен жерлердің мелиорациясында, көлік, көліктік қозғалыс, байланыс пен ақпарат, кәсіпкерлік қызмет қаржы, салықтардың, құнды қағандардың, кедендік іс саласындағы құқық бұзушылықтар, мемлекеттік биліктің институттарына қол сұғатын, ҚР мемлекеттік шекарасын қорғау мен ҚР ауданындағы шет елдік азаматтардың және азаматтығы жоқ тұлғалардың болу тәртібін қамсыздандыруға қол сұғатын, қоғамдық тәртіп пен қоғамдық қауіпсіздікке қол сұғатын, әскери есеп саласындағы құқық бұзушылықтар [2, б. 54].
Әкімшілік құқық бұзушылықтарды әкімшілік жауапкершіліктің субъектілері бойынша жіктеуге болады, оларға азаматтар, лауазымды тұлғалар мен заңды тұлғалар жатқызылады.
Мысалы, сайлау комиссиясы, референдум комиссиясы, бақылау мүшелерінің құқықтарын бұзу азаматтардың және лауазымды тұлғалардың жауапкершілігіне алып келеді, сайлау кампаниясының жүргізілу барысындағы құқықтардың бұзылуы және басқа қызметтің бұзылуы - азаматтардың, лауазымды тұлғалардың және заңды тұлғалардың жауапкершілігіне алып келеді.
Әкімшілік құқық бұзушылықтарды кінәнің формасы бойынша да айыруға болады. Осылайша, қасақана құқық бұзушылықтар кездеседі, мысалы, біреудің мүлкін қасақана жою немесе құрту; абайсыздықпен жасалынған құқық бұзушылық, мысалы азаматтың жеке куәлігін кейіннен берілген куәліктің жоғалуына алып келген дұрыс сақтамау.
Көптеген жағдайларда тұлға жауапкершілікке құқық бұзушылық қасақана немесе абайсыздықпен жасалғандығына тәуелсіз тартылады. Бұл пайдалы қазбаларды дұрыс қолдану бойынша талаптардың бұзылысына, су көлігінде жолаушылардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету талаптарының бұзылысына, кедендік декларацияны беру мерзімдерінің сақталмауына қатысты айтылады. Әкімшілік жазалаулар әкімшілік құқық бұзушылықты жасағаны үшін мемлекетпен орнатылған жауапкершіліктің шарасын көрсетеді, ол жаңа деликтілерді құқық бұзушымен және басқа тұлғалармен жасаудың алдын алу мақсатында қолданылады.
Әкімшілік құқық бұзушылықтың тоғыз түрі қарастырылған. Әкімшілік жазалаудың әр түрінің сипаттамасына қысқаша тоқталып өтейік.
Алдын алу - бұл жеке немесе заңды тұлғаны ресми жазғыру. Ол жазбаша түрде беріледі. Негізінен ол кішкене әкімшілік құқық бұзушылықтарды жасаған тұлғаларға қатысты қолданылады. Мысал ретінде вагондарда темекіні тартуды айтуға болады.
Ескертуді ауызша ескертуден ажырата білу қажет, ол жасалған құқық бұзушылықтың аз мәнділігінде тұлғаны әкімшілік құқық бұзушылықтан босатқан кезінде жасалынады [3, б. 87].
Әкімшілік айып ақшалай жазалау болып табылады. Ол жиі қолданылады және кішкене шамада беріледі: 1) еңбек ақының минималды көлемінде; 2) әкімшілік құқық бұзушылықтың затының құндылығында; 3) төленбеген салықтардың, жинақтардың немесе кедендік баж салықтарында, заңсыз валюталық операцияның сомасында, арнайы қарастырылған ақшалай құралдардың сомасында; ішкі және сыртқы құнды қағаздардың құнында, төленбеген әкімшілік айыппұлдың сомасында беріледі. Сәйкес мысалдар ретінде келесідей құқық бұзушылықтарды келтіруге болады:
1) тұрғындарды қоректендіру ұйымына санитарлы-эпидемиологиялық талаптарды бұзуғаны үшін лауазымды тұлғаларға 20-дан бастап 30 минималды еңбек ақысының мөлшері ретіндегі әкімшілік айыппұл салынады;
2) мүлікті шағын ұрлау үшін ұрланғанның құнының үш еселенген көлеміндегі айыппұл қарастырылған;
3) заңсыз валюталық операцияларды жүзеге асыру заңсыз валюталық операцияның төрттен бір бөлігінен бір бөлігіне дейінгі әкімшілік айыппұл төлеуге алып келеді.
Әкімшілік құқық бұзушылықтың құралын немесе затын ақылай алу олардың мәжбүрлі түрде алуын және кейіннен алынған тауардың жүзеге асырылуына шығындарды алып тастауға шыққан соманы бұрынғы қызметкерге берумен жүзеге асырылуын білдіреді. Мысал ретінде құралдарды және патрондарды ақылай алуды келтіруге болады, бұл олардың сақтау, ұстау, құрту ережелерін бұзғанда қолданылады.
Бұл жазалауды қолдану шектеулеріне ие: аңшылық қаруды, оқ-дәрі қорын және басқа да аңшылыққа және балық аулауға рұқсат етілген қару-жарақтарды ақылай алу аңшылық пен балық аулау негізгі тіршілік көзі болып табылатын тұлғаларға қатысты қолданыла алмайды.
Жасау немесе әкімшілік құқық бұзушылықтың затын конфискациялау меншікке немесе ҚР субъектісінің меншігіне ақысыз қарауға негізделеді. Оған мысал ретінде қаруларды және патрондарды арнайы орындарда қолданылмауы үшін конфискациялау бола алады.
Конфискациялауды қолдану ақылай алуға орнатылғандай шектеуге ие.
Жеке тұлғаға ұсынылған әлеуметтік құқықтың алынуы осы құқықты қолданудың қатаң және жүйелі бұзылысы үшін орнатылады. Осылайша, ішімдікті ішіп алған кеме жүргізушісінен кемені басқару құқығынан айыру.
Берілген жазалауды қолданудың түрі кейбір шектеулерге ие. Мысалы, көліктік құралды басқару құқығынан айыру онымен мүгедектігіне байланысты қолданылатын тұлғаға қатысты қолданыла алмайды (кемені алькогольді мастығының кезінде басқару жағдайларын ескермегенде және т.б.). Аң аулау құқығынан айыру тіршілік етудің негізгі көзі болып табылатын тұлғаларға қолданыла алмайды .
Әкімшілік тұтқындау құқық бұзушыны қоғамнан оқшаулау жағдайларында ұстауға негізделеді. Ол ерекше жағдайларда ғана орнатылады. Мысалы, милиция қызметкерлеріне, әскери қызметкерлерге, есірткі құралдарын және психотропты заттардың айналымын бақылау бойынша органның қызметкерлеріне немесе қылмыстық-атқару жүйесі органдары қызметкерлеріне бағынбағаны үшін.
Әкімшілік тұтқындаудың максималды мерзімі - 15 күн, ал кездейсоқ жағдайлардың талаптарын немесе контр террористтік операцияларды жүргізу тәртібін бұзғаны үшін - 30 күн [4, б. 56].
Әкімшілік тұтқындауды қолдану алдында көрсетілгендей, белгілі бір шектеулеріне ие: ол жүкті әйелдерге, 14 жасқа дейінгі балалары бар әйелдерге және 18 жасқа толмаған тұлғаларға және I және II топтағы мүгедектерге, әскери қызметкерлерге қолданыла алмайды. Қазақстан Республикасының шекарасынан шет елдік азаматтарды немесе азаматтығы жоқ тұлғаларды шығарып салу мәжбүрлеудің және осы азаматтардың басқарылатын орын ауыстыруын білдіреді.
Берілген жазалаудың түрі ҚР мемлекеттік шекарасы арқылы өту жолдарындағы бұзылыстар, Қазақстанда болу тәртіптерін бұзғаны үшін қойылады.
Әкімшілік қуғындауды депортациядан айыра білу қажет.
Дисквалификация жеке тұлғаның атқарушы органда басқару лауазымын алудан, директорлар кеңесіне кіруден, заңды тұлғаны басқару бойынша кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырудан, заңды тұлғаны басқа жағдайларда басқарудан айыруға негізделеді. Ол ұйымдастырушылық-басқару немесе әкімшілік-шаруашылық қызметтерді заңды тұлғаның органында жүзеге асыратын тұлғаларға, сондай-ақ заңды тұлғаның білімісіз кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырушы тұлғаларға қолданылады.
Дисквалификация жалған немесе мақсатты банкроттылық, заңды тұлғаны тиісті емес басқару үшін тағайындалады. Дисквалификация алты айдан үш жыл мерзіміне дейін орнатылады.
2015 жылдың қаңтар айынан бастап елімізде жаңа Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекс қолданысқа енгізілді. Бұл Кодекстің негізгі қабылдану себептерінің бірі - тиісті заңнама ережелерін қылмыстық жауапкершіліктен әкімшілік тәртібіне өткізу, сонымен қатар әкімшілік құқық бұзушылық жауапкершілікті арттыру болып табылады. Ал бұл өзгерістер еліміздің әлеуметтік-экономикалық жағдайын дамытуға бағытталғандығы белгілі. Алайда осы Кодексте кәсіпкерлер үшін қандай өзгерістер болмақ, оларға әкімшілік құқық бұзбас үшін алдын ала нені білгені жөн. Аталған жағдайларға байланысты оқырманның назарына осы жаңа Кодекстің 466-бабының ережелерін қолданыстағы Әкімшілік құқық бұзушылық кодексінің 357-4-бабымен салыстырайық. Қазіргі қолданыстағы Әкімшілік құқық бұзушылық кодексінің 357-4-бабында: Заңнамада көзделген жағдайларда заңды тұлғаны, филиалды, өкiлдiктi қайта тiркемей қызметтi жүзеге асыра беру - шағын және орта кәсiпкерлiк субъектiлерi немесе коммерциялық емес ұйымдар болып табылатын заңды тұлғаларға - жиырма айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерiнде, ал iрi кәсiпкерлiк субъектiлерi болып табылатын заңды тұлғаларға қырыққа дейiнгi мөлшерiнде айыппұл салуға әкеп соқтырады. Бұған қоса тiркеушi органға заңды тұлғаның тұрғылықты мекенжайының өзгергенi туралы уақытында хабарламау - шағын және орта кәсiпкерлiк субъектiлерi немесе коммерциялық емес ұйымдар болып табылатын заңды тұлғаларға - он, iрi кәсiпкерлiк субъектiлерi болып табылатын заңды тұлғаларға отыз айлық есептiк көрсеткiш мөлшерiнде айыппұл салуға соқтырады [5, б. 49].
Ал жаңа Кодекстің 466-бабында қолданыстағы аталған баптың екі тармағы: заңнамада көзделген жағдайларда заңды тұлғаны, филиалды, өкiлдiктi қайта тiркемей, қызметтi жүзеге асыру, тiркеушi органға заңды тұлғаның тұратын жерiнiң өзгергенi туралы уақытында хабарламау, бұл ережелердің еліміздің әлеуметтік-экономикалық жағдайына әсері болғандықтан өзгеріссіз қалып, ондағы шағын кәсіпкерлік субъектісіне салынатын айыппұл бірінші тармақта тиісінше жиырмадан он айлық есептік көрсеткіш мөлшеріндегі айыппұлға, ал екінші тармақта оннан бес айлық есептік көрсеткіш мөлшеріне өзгеріп отыр. Мысалы, бір ауылда орналасқан Баймырза азаматтың Сауда атты жауапкершілігі шектеулі серіктестік (ЖШС) дүкені орналасқан жерін басқа көшеге немесе ауылға ауыстырып бұл жағдай туралы тіркеуші органды бір ай мерзімі ішінде ескертпесе, Кодекстің 466-бабы 2-тармағы бойынша ЖШС шағын кәсіпкерлік субъектісіне бес айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салынады. Ал еліміздің Бюджет кодексінің 10-бабы бойынша 2014 жылғы 1 қаңтардан бастап айыппұл санкцияларын қолдану үшін айлық есептік көрсеткіш - 1 852 теңгені құрайды. Сөйтіп, көрсетілген заңнама нормаларына байланысты жоғарыдағы әкімшілік құқық бұзушылықтың айыппұл мөлшері - 5 х 1 852 теңге = 9 260 теңге. Бұл арада ескерте кететін жағдай, есептелген айыппұл шағын кәсіпкерлік субъектісі немесе коммерциялық емес ұйымдар болып табылатын заңды тұлғаларға байланысты. Орта және ірі кәсіпкерлік субъектілері аталған заң бұзушылық үшін тиісінше 10 және 30 айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл төлейді. Демек, қаралып жатқан 466-баптың 1-тармағының ережесіне назар аударған. Онда айтылғандай, Заңнамада көзделген жағдайларда заңды тұлғаны, филиалды, өкiлдiктi қайта тiркемей, қызметтi жүзеге асыру әкімшілік құқық бұзушылық болып, айыппұл салуға әкеліп соғатынын ескеру керек. - Жалпы еліміздің Азаматтық кодексінің 42-бабында заңды тұлға мынадай жағдайларда: жарғылық капиталының мөлшері азайтылған; атауы өзгергенде; шаруашылық серіктестеріндегі қатысушылардың құрамы өзгергенде қайта тіркелуге тиіс. Осы орайда жоғарыда мысал ретінде келтірілген Сауда ЖШС-інде осы өзгерістер болса, онда ол оны тіркеген әділет органына бір ай мерзім ішінде тиісті құжаттарды жолдап, серіктестікті қайта тіркеуден өткізуі керек. Аталған құқық талаптарын орындау заңды тұлғаларға ешқандай қиындық туғызбайды және Қазақстан Республикасының әр азаматының заңға бағынуы арқылы мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық және саяси жағдайының дамуына қосқан үлесі деп түсінген жөн. Сонымен қатар, көпшілікті тағы бір хабар етеріміз, азаматтық хал актілерін тіркеу саласындағы әкімшілік жауапкершілік те арта түсті [6, б. 23].
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің (бұдан әрі - Кодекс) жаңа редакциясының 491-бабына сәйкес некеге тұруға кедергі келтіретін мән-жайларды жасырғаны немесе жалған мәліметтер бергені үшін азаматтық хал актілерін тіркеу органы - бес айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл төлеуді талап етеді. Атап өту керек, қазіргі қолданыстағы Кодекс нормаларына сәйкес аталған әкімшілік құқық бұзушылықты жасағаны үшін азаматтық хал актілерін тіркеу органы әкімшілік бұзушылық туралы хаттама толтырып, әкімшілік істі қарау үшін сотқа жолдайды. Ал енді жаңадан енгізілетін Кодекс нормаларына сәйкес әділет органдары әкімшілік бұзушылық туралы хаттама толтырады және істерді өзі қарайтын болады. Бұл өзгерістер азаматтық хал актілерін тіркеу саласындағы әкімшілік құқық бұзушылық үшін айыппұл мөлшерінің аздығымен (5 айлық есептік көрсеткіш), сондай-ақ, қазіргі таңда соттарда азаматтық істердің қаралуының көптігімен байланысты деуге болады. 2014 жылға бекітілген 1 айлық есептік көрсеткіштің мөлшері 1 852 теңге құрайды.
Кодекс 2015 жылдың 1 қаңтарынан қолданысқа енгізіледі деп жоспарланғандықтан, 2015 жылға арналған айлық есептік көрсеткіштің өзгеруі де мүмкін. Неке-отбасы заңнамасындағы әкімшілік құқық бұзушылықтардың субъектісі жеке тұлғалар болып табылады, себебі, некеге тұруға, бала тууды тіркеуге, әке болуды анықтауға, некені бұзу туралы өтінішпен жүгінетін тек жеке азаматтар. Жеке тұлғалардың азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу тәртібін сақтаудағы міндеттері Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы кодексінің 186-бабында белгіленген, яғни азаматтық хал актілерін тіркеген кезде некеге (ерлі-зайыптылыққа) тұруға кедергі келтіретін жайттарды жасыруға немесе жалған мәліметтер беруге тыйым салынады. Некеге тұруға кедергі келтіретін ең басты себеп ретінде, арыз білдірушінің өтініш берген сәтте басқа адаммен некеде тұруын атауға болады, себебі қолданыстағы неке-отбасы заңнамасымен бір адамның екі рет некеге отыруына жол берілмейді [7, б. 23].
Азаматтық хал актілерін тіркеу азаматтардың өтініштерінің және қажетті белгіленген құжаттар негізінде жүзеге асырылатынын атап өту қажет. Азаматтық хал актілерін тіркеуге қажетті өтініштер тізімі Қазақстан Республикасы Әділет министрінің 2012 жылғы 28 ақпандағы № 99 бұйрығымен бекітілген. Өтінішке азаматтар өзі қол қояды. Өтініш нысандарының барлығында азаматтардың жалған ақпарат бергені туралы жауапкершіліктің бар екендігі, яғни азаматтық хал актісін тіркеген кезде азаматтар жалған ақпарат бергені үшін әкімшілік жауапкершілікке тартылатындығы туралы ескертіледі. Өтініш берушінің некеде бар немесе жоқ екендігін тіркеуші орган республика аумағында 2008 жылдан бері жұмыс істеп келе жатқан АХАЖ ақпараттық жүйесі арқылы тексереді. Өтініш берушіге қатысты некеге тұру фактісі анықталған жағдайда тіркеуші орган әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттама толтырып, айыппұл төлеу туралы қаулы шығарады және некені тіркеуден бас тартады. Тіркеуші органдардың ақпаратына сәйкес 2013 жылы аталған бап бойынша әкімшілік құқық бұзушылық туралы 128 хаттама толтырылса, 2014 жылдың 1 жарты жылдығында 51 хаттама толтырылып, әкімшілік істер қарау үшін сотқа жолданған. Сотта қарау нәтижесінде кінәлі тұлғалар айыппұл, ескерту ретінде әкімшілік жауапкершілікке тартылған. Мысалы, А. деген азамат С. деген азаматшамен некеге тұру туралы өтініш бергенде бұрын некеде болғанын жасырған, яғни бұрынғы жұбайымен неке бұзу фактісі тіркелмеген. Сондай-ақ, бала туу фактісін тіркеу барысында баланың анасы некеде болғандығын жасырған. Міне, осы айтылғандарды қаперге алып жүргеннің еш артықтығы болмайды дейміз.
1.2 Экологиялық құқық бұзушылық түсінігі, жалпы сипаттамасы, түрлері және ерекшелігі
Экологиялық заңнаманы бұзғаны үшін заңдық жауапкершілік таңдауының негізгі экологиялық құқық бұзушылықты жасау болып табылады, одан экологиялық құқықтың нормаларын реттеуді бұзатын құқыққа қарсы кінәлі әрекет немесе әрекетсіздік, мемлекетке, табиғат пайдаланушыға және қоршаған ортаға зиян келтіретін, ал осы арқылы адамның денсаулығына да, не осындай зиян келтірудің нақты мазмұны болатын қоғамдық қатынастар түсініледі.
Бұл анықтамадан мынаны аңғаруға болады: экологиялық құқық бұзушылық бұл табиғи ресурстарды пайдалануды бұзатын құқыққа қарсы әрекет .
Қазақстан Республикасының жекелеген табиғат обьектілері бойынша қолданыстағы заңнамасында жер, су, орман жіне т.с.с. құқық бұзушылық заңдарының тізбесі келтірілген. Сонымен бірге Қазақстан Республикасының Қоршаған ортаны қорғау туралы Заңында осы жинақтайтын қисындау актісінде экологиялық құқық бұзушылықтың өзінің ұғымының сипаттамасы да берілмеген. Соған қарамастан, құқық бұзушылықтың өзінің құрамы мен түрлері болады.
Осы заманғы құқықтың теориясымен мыналар көзделген: құқық бұзушылықтың құрамына субьект, субьективтік тарап, обьект, обьективтік тарап жатады. Бұл құрамдас бөліктер экологиялық құқық бұзушылыққа да сипатты болады.
Экологиялық құқық бұзушылық субьектілері азаматтар, лауазымды адамдар, кәсіпорын, мекеме, ұйым болып табылады.
Бұл орайда жеке тұлғаларға шетелдік азаматтар, сондай-ақ азаматтығы жоқ адамдар жатады, өйткені олар да табиғат пайдалану жөніндегі құқықтық қатынастарына қатысуы және экологиялық заңнаманы бұзғаны үшін жауапты болуы мүмкін [8, б. 32].
Табиғат қорғай мен табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану саласындағы жеке тұлғалардың жауапкершілігі 16 жасқа толған кезде басталады. Қылмыстық заңда көрсетілген жағдайларда жеке тұлғалардың жауапкершілігі 14 жастан басталуы мүмкін (мысалы, ҚР-ның ҚК-нің 3-бөлімі 187-бабы - Мемлекет қорғауына алынған табиғи кешендерді немесе обьектілерді қасақана жою немесе бүлдіру). Заңды тұлғаларға, экологиялық құқық қатынастарының субьектілеріне мемлекеттік кәсіпорындар мен мекемелерді, коорперативтік, коммерциялық, шағын, шетелдік нысандары бар бірлескен кәсіпорындарды жатқызуға болады, олар да табиғат пайдаланушылар рөлін атқарып, экологиялық жауапты болуы мүмкін.
Экологиялық құқық бұзушылық обьектісі қылмыстық ниеттің неге бағытталғанын сипаттайды. Экологиялық құқық бұзушылықтың жалпы обьектісі табиғат жіне оның құрамындағы элементтер болады, олар экологиялық құқық қатынастарының кіші обьектілерінде суға, топыраққа, жануарлар мен өсімдіктер дүниесіне бөлінеді. Мынаны атап көрсету керек: экологиялық заңнамамен өз болмысында табғат обьектісі болатын құқық бұзулары, мысалға айтсақ, табиғи ресурстардың меншік иесі ретінде мемлекеттің заңдылық күші негізделген. Мысалы, Қазақстан республикасының Жер кодексінің 164-бабында былай делінген: меншік құқығы мен жер пайдалану құқығы ҚР-ның Азаматтық Кодексінде және ҚР-ның басқа да заң актілерінде көзделген тәртіппен қорғалады. Су, Орман кодексінің нормаларын келтіруге болады, бұларды экологиялық құқық бұзушылықтың обьектісі табиғат пайдаланушы мен табиғат иеленушінің заңдылығы болып табылады. Мысал ретінде, ҚР-ның Су кодексінің 138-бабына сәйкес өз бетінше басып алынған су обьектілері мен су шаруашылығы құрылыстары заңсыз пайдаланылған уақыт ішінде Қазақстан Республикасының су заңдарының бұзылуымен келтірілген зиян өтеліп иесіне қайтарылады. Өз бетінше басып алынған су обьектілерін қайтару Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен жүргізіледі. Жоғарыда айтылғанның негізінде мынадай дұрыс қорытынды жасау керек: экологиялық құқық бұзушылықтың обьектісі табиғат ортасы, мемлекет, табиғат пайдаланушылар мен табиғат иеленушілердің мүддесі танылады [9, б. 32].
Бұл құқық бұзудың обьективті жағы кінәлі адамның құқыққа қарсы әрекеттер жасауынан немесе әрекетсіздігінен көрінеді. Мысалға,Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексінде обьективтік жағына пәрменді әрекеттер жататын баптар бар - бұл 288- бап Заңсыз аңшылық, 287-бап - Су жануарлары мен өсімдіктерін заңсыз аулау, Жануарлар мен өсімдіктердің сирек кездесетін және кету қаупі төнген түрлерімен заңсыз іс-әрекеттер - 290-бап және т.б. Екіші жағынан, Қазақстан Республикасының экологиялық құқық бұзушылықтар көзделген, олардың обьективтік жағы әрекетсіздік болып табылады: қоршаған табиғи ортаны қалпына келтіру жіне табиғи ресурстарды молайту жөніндегі шаралар қабылдамау; қоршаған ортаға ластаушы заттардың өндірістік нормативтен тыс шығарылуы мен тастандылары жіне басқа да хиянды авариялық ықпалдары туралы хабарламау; мемлекеттік эклогиялық сараптама талаптарын орындамау. Мысалы, Қазақстан Республикасының ҚК Экологиялық ластау зардаптарын жою жөнінде шара қолданбау - 294-бап.
Экологиялық құқық бұзушылықтың субьективтік жағы кінәлі адам жасалған қыдмысқа, оның себептеріне, мүдделеріне қатыстымен сипатталады. Экологиялық жауапкершіліктің міндетті факторы бұзушыны кінәсі болып табылады. Мұнда да қолданыстағы заңнама кінәнің 2 нысанын: жанама ниет және абайсыздықта көздейді. Егер кінәлі адам табиғатқа немесе табиғат пайдаланушыларға зиян келтіретін әрекет жасаған және ол мұны ұмытып, осыған ниет етсе, онда біз тікелей ниетті қарастырамыз. Егер кінәлі адам келеңсіз салалардың басталуына жол беретін болса, оның құқыққа қарсы әрекеттерін тергеуінде жанама ние көрініс береді.
Абайсыздық дегеніміз кінәлі адам өзінің мінез-құлқының салдарларын алдын ала білуге тиіс болған, бірақ бұған байыпсыз қараған кезде ұқыпсыз мінез-құлықты білдіреді [10, б. 34].
Мысалы, отқа немесе аса қауіптің шығу көзіне қөыпсыз қараудың нәтижесінде орман алқаптарын абайсызда жоюда немесе зақымдау.
Экологиялық жауапкершілік шараларын қолдану үшін экологиялық құқық бұзушылықтың барлық белгілерінің және барлық элементтерінің болуы қажет.
Экологиялық құқық бұзушылықтың түрлері табиғат обьектісіне қарай бөлінеді. Олар мыналарға:
1. Жер құқық бұзушылығы;
2. Су құқық бұзушылығы;
3. Орман құқық бұзушылығы;
4. Тау-кен құқық бұзушылығы;
5. Жануарлар дүниесін қорғау жөніндегі құқық бұзушылығы (фауналық құқық бұзушылығы);
6. Ауаны қорғау құқық бұзушылығы болып бөлінеді.
Экологиялық құқық бұзушылық түрлерінің әрқайсысына жер, су, орман, және т.б. заңдарының үлкен тобы жатады, олардың тізбесі табиғаттың осы обюектілері туралы кодекстерде келтіріледі. Бұл ретте, экологиялық құқық бұзушылытың бір-бірінен өзгеше ерекшеліктері болады.
Қоғамға қауіптілік деңгейіне қарай экологиялық құқық бұзушылық экологиялық қылмыстарға бөлінеді, олар үшін қылмыстық жауапкершілік және теріс қылық үшін әкімшілік, азаматтық және тәртіптік жауапкершілік көзделген [11, б. 45].
Басқа құқық бұзушылықтардан өзгеше экологиялық құқық бұзушылықтың ерекшілігі табиғатқа келтірілген зиян фактісінің болуы не оның басталуының нақты қаупі болып табылады. Экологиялық құқық бұзушылықтың сипаттамасына мұндай көзқарасты көптеген ғалым экологтар қостайды. Бірақ бұл орайда, біздің ойымызша, егер олар табиғатқа келтірілген зиян келтіру фактісімен байланысты болмаса, экологиялық құқық бұзушылықтардың табиғат қорғау және табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану туралы заңды бұзуды бөліп қараған кезде қате қорытынды жасайды. Мысалы, табиғат пайдалану жөніндегі заңсыз мімілелерді тіркеу (Қазақстан Республикасының ҚК-нің 225-бабы) сияқты қылмысты экологиялық қылмысқа жатқызбайды, өйткені табиғат обьектісі ретінде суға зиян келтірмейді. Осыны табиғат обьектілеріне - сату-сатып алуға, сыйға тартуға жіне т.б. мемлекеттік меншік құқығын бұзатын мәмілелер туралы да айтуға болады - өйткені бұл арада да табиғатқа зиян келтіру болмайды.
Қоршаған табиғат ортасына келтірілген зиян мына жағдайларда:
- табиғи ортаның, қоршаған ортаның ластануы кезінде;
- қоршаған табиғи ортаның былғанып қалуы кезінде;
- табиғи ресурстардың таусылуы кезінде;
- экологиялық байланыстардың бұзылуы, жойылуы, табиғи ортадағы экологиялық тепе теңдіктің бұзылуы кезінде пайда болады.
Жеке және заңды тұлғалардың, мемлекеттік экологиялық құқықтары мен заңды мүдделеріне келтірілген зиянды экономикалық және антропогендік зиян деп бөлуге болады.
Экономикалық зиян табиғат пайдаланушылардың - жеке және заңды тұлғалардың, сондай-ақ мемлекеттің мүліктік құқықтары мен мүдделеріне қол сұғады. Ол мыналардан:
- табиғат тауарлы өнімнің ысырабынан;
- мүліктің, ауыл шаруашылығы өнімдерінің астық түсімінің бұзылуынан, жоғалуынан;
- пайдаланылған шығындардан, айырылып қалған пайдадан;
- табиғат ортасының бұзылған жай күйін қалпына келтіруге жұмсалған шығыстардан көрінеді [12, б. 54].
Антропогендік зиян - бұл адамның өзін қоршаған ортаның сапасының нашарлауы нәтижесінде оған келтірілген зиян. Яғни бұл адам ағзасына зиян.
Заңды жауаптылық дегеніміз құқыққа қарсы жасаған әрекеті үшін құқық бұзушыға қолданылатын, белгілі бір мүліктік және жеке сипаттағы зиян шектіретін мемлекеттік мәжбүрлеу шарасы. Экологиялық құқық бұзушылыққа қарсы заңды жауаптылық дегеніміз мемлекеттің қоршаған ортаны қорғау саласындағы арнаулы құзыретті, құқық қорғау органдары және басқа да құзыретті субьектілер мен экологиялық құқық бұзушылық арасындағы сол бұзушыға жаза қолдану жөніндегі қармы-қатынас.
Экологиялық құқық бұзушылыққа қарсы заңды жауаптылық түрлері. Экологиялық құқық бұзушылық өзінің құрамына қарай әкімшілік, тәртіптік теріс қылық немесе қылмыс болуы мүмкін. Жасалғаны үшін әкімшлік, тәртіптік және қылмыстық сияқты жауаптылық туындайды. Сонымен қатар, келтірілген залал, зиян, нұқсаны үшін азаматтық құқықтық және материалдық жауапкершілік туады [13, б. 97].
Тәртіптік жауаптылық. Тәртіптік жауаптылық еңбек саласы, қызмет бабы, лауазым дәрежесімен тығыз байланысты. Экологиялық құқық бұзушылық немес қоршаған ортаға бағытталған теріс қылығы үшін қызметкерге жаза түрінде қолданылатын санкцияны тәртіптік жауаптылық дейміз. Сондықтан тәртіптік теріс қылық деп қызметкердің кінәсінен оған жүктелген қызметтік міндеттердің дұрыс орындалмауын не мүлде орындалмауын айтамыз. Сондықтан, жұмыс беруші қызметкерге қызмет, шарт бойынша өзінің қоршаған ортаға байланысты қызметтік міндетін орындамағаны үшін оған тәртіптік жазалар қолданылады. Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 10 желтоқсандағы Еңбек туралы Заңының 94-бабына сәйкес тәртіптік жазалардың 4 түрі қолданылады: 1)ескерту жасау; 2)сөгіс беру; 2-1)қатаң сөгіс беру; 3)осы Заңның 26-бабының 9-12 тармақшаларына сәйкес жеке еңбек шартын бұзу.
Егер экология саласында теріс қылық жасаушы мемлеккеттік қызметкер болса, Мемлекет қызмет туралы Заңның 28-бабына сәйкес төмендегідей тәртіптік жазалар қолданылады: 1)ескерту жасау; 2)сөгіс беру; 3) қатаң сөгіс беру; 4)қызметіне толық емес сәйкес келетіндігі туралы ескерту; 5)қызметінен бостау [14, б. 45].
Тәртіптік жаза қолдану үшін қызметкерден жазбаша түсініктеме алынады. Жаза тағайындау туралы бұйрық қызметкерден қолхат алу арқылы жарияланады. Жаза 1 ай өтпей тағайындалады.
Экологиялық құқық бұзушылық үшін материалдық жауаптылық. Қоршаған ортаға келтірілген зиян, әсіресе мүліктік нұқсанды қызметкер белгіленген мөлшерде және тәртіп бойынша орнына толтыру керек. Материалды жауаптылықтың: толық және шектелген сияқты 2түрі бар. Толық материалды жауаптылық егер қызметкерге толық материалды жауаптылық міндеттелсе, ішімдіктің, нашаның әсерімен жасаса, тікелей оның кінәсі бойынша қоршаған ортаға зиян келтірілсе, егер кәсіпорын сотқа шағымданған жағдайда сот шешімімен тағайындалады.
Шектелген материалдық жауаптылық кәсіпорын басшысының шешімімен, айлық орташа еңбекақы көлемінен аспайды.
Ұжымдық материалдық жауаптылық әрбір қызметкердің материалды жауаптылығын анықтау мүмкін болмаған және жазбаша шарт ұжымымен жасалғанда қолданылады.
Экологиялық құқық бұзушылыққа қарсы әкімшілік жауаптылық.Жеке адамның әкімшілік жауаптылық көзделген құқыққа қарсы, кінәлі (қасақана немесе абайсызда жасалған) іс-әрекеті немесе іс-әрекетсіздігі әкімшілік құқық бұзушылық деп танылады [15, б. 88].
Экологиялық қатынастар тек табиғатты қорғау тұрғысында ғана емес, сонымен қатар оны пайдалану мәселелері бойынша да туындайды. Демек, мемлекеттің рұқсатымен табиғат пайдалануды жүзеге асыратын тұлғалардың мүдделері де экологиялық құқықтың нормаларымен қорғалуы тиіс. Сондықтан экологиялық құқықтың бұзылуынан елтіретін зиян табиғи ресурстардың иесі ретінде табиғат пайдаланушыларының мүдделері мемлекетке келтірілуі мүмкін.
2 Экологиялық заңдарды бұзғаны үшін жауапкершіліктің түсінігі және жалпы сипаттамасы
2.1 Қоршаған ортаға келтірілген зиянның ұғымы мен ерекшеліктері
Қазіргі кезеңдегі табиғат пен адам арасындағы қарым-қатынас қоршаған ортаға антропогендік ықпалдың пәрменділігімен сипатталады. Бүгінгі күні оларды игеру емес, негізгі мәселе ретінде құндылықты қорғау және сақтап қалу проблемасы алға шығып отыр. Өсімдіктер мен жануарлар дүниесіне, қоршаған ортаға қол сұғатын экологиялық қылмыстылық қоршаған ортаны құрайтын құндылықтарға қарсы бағытталған қоғамға қауіпті, кінәлі, заңға қайшы әрекеттердің жиынтығынан тұрады. Бұл жиынтық тек қана жеке адамның экологиялық қауіпсіздігіне ғана емес, жалпы халықтың, қоғамның, ұлттың экологиялық қауіпсіздігіне зиян келтіруге қабілетті және мемлекеттің тұрақты дамуына кері ықпал етеді. Сонымен қатар, ол тек қылмыстардың жиынтығы ғана емес, қылмыстылық атты құбылыстардың бір бөлшегін құрайтындықтан, бөлек организм бола тұратын қылмыстылық-құқықтық сипатқа ие, тарихи өзгермелі әлеуметтік құбылысты да құрайды.
Қоршаған ортаның ластануы - адамға және табиғи экожүйеге зиянды әсер ететін физикалық-химиялық және биологиялық заттардың қоршаған ортаға нұқсан келтіруі. Табиғат құбылыстары мен заңдылықтарына қайшы келетін және оның қалыпты жағдайына нұқсан келтіретін сандық, сапалық және құрамдық өзгерістердің барлығы қоршаған ортаның ластануына алып келеді. Қоршаған ортаның ластануы кейде табиғат құбылыстары әсерінен, негізінен адам әрекетінен пайда болады. Қоршаған ортаның ластануы табиғи және антропогендік болып бөлінеді. Табиғи ластану күшті табиғи процестер салдарынан (жанартау атқылауы, сел жүру, топан су басу, өрт, т.б.), антропогендік ластану адамның шаруашылық іс-әрекетінің салдарынан қалыптасады. Антропогендік ластануға өндірістік, тұрмыстық қалдықтар мен әр түрлі улы заттардың қоршаған ортаға белгілі мөлшерден тыс шығарылуы, табиғи нысандарды орынсыз пайдалану жатады. Семей сынақ алаңында болған ядролық жарылыстар, Арал өңірінің экологиялық жағдайлары (қ. Арал экологиясы), т.б. қоршаған ортаға нұқсан келтірудің айқын мысалы болып саналады [16, б. 43].
Ластаушы заттар мен оны қоршаған ортаға қалдық күйінде бөлетін ластаушы жүйелерді классификациялауды Р.Парсон ұсынды. Бұлклассификациялау - ластаушы заттүрін, оны бөлетін жүйені, оның салдарын бақылау шамаларын қамтиды. Оның пайымдауынша, ластаушы түрлер болып негізінен мыналар саналады:
- сарқынды сулар және оттегін жұтатын өзге қалдықтар;
- инфекцияны тасымалдаушы жүйелер;
- өсімдіктерге бағалы қоректік зат болып табылатын дүниелер;
- органикалық қышқылдар мен тұздар, минералдар;
- шайылу барысында түзілген шөгіңділер;
- радиоактавті заттар;
Қоршаған ортаның бүлінуі табиғи апаттардан, атап айтқанда жер сілкініс, өрт жөне т.б. орын алса, оны табғии деп, ал адамзат баласының іс-қимыл әрекеті барысында ластанса, оны антропогенді деп атайды.
Экологиялық тұрғыдан ластану объектісі әрдайым экожүйе (биогеоценоз) болып табылытындығын түсіну қажет. Бұдан өзге, табиғи заттардың бір заттың көптігі немесе онда басқа заттардың болмауы (жаңа қоспалардың) экологиялық факторлардың режимдерінің өзгергендігін білдіреді, себебі зиянды заттар өзінің шынайы мәнінде эколгиялық фокторлар болып табылыды. Демек, бұл факторлардың режимі (немесе олардың құрамы) қандай да организмнің (немесе қоректік тізбектегі түйіннің) экологиялық қуысының талаптарынан ауытқиды. Бұл кезде зат алмасу үрдістері бұзылады, продуценттердің ассимиляция қарқындылығы, ендеше бүтін биогеоценоздың да өнімділігі кемиді.
Осылайша, ауаның, су мен топырақтың құрамында бар кез келген зат алмасушы агент бола алады. Қоршаған ортаның құрамына кіретін заттарды құрамдас бөліктер деп атайды. Құрамдас бөліктер табиғи да (мысалы, жанартаудың атқылау, өсімдік тозаңы, жел көтерген шаң т.б.),антропогенді де (қоғамның іс - әрекетінің нәтижесі) текті бола алады [17, б. 34].
Ортаның ластануы - күрделі, көп түрлі үрдіс. өндіріс қалдықтарындағы химиялық қосылыстар әдетте өздері бастапқы болмаған жерлерге тап болады. Олардың көпшілігі химиялық белсенді, әрі тірі ағзаның ұлпасының құрамына кіретін молекулармен өзара әрекеттесуге немесе ауада белсенді түрде тотығуға қабілетті. Мұндай заттардың барлық тіршілік иелері үшін у болып табылатыны түсінікті.
Ластану түрлерінің жіктелуі. Шыққан тегі бойынаша ластанудың екі түрін қарастыруға болады:
- адамдардың қатысынсыз табиғи құбылыстардың нәтижесінде болатын ластанулар;
- адамдардың іс - әрекеттерінің нәтижесінде болатын антропогенді ластанулар; бұған өнеркәсіптік өндірістің техногендік әсерлердің үлкен үлес қосады.
Антропогенді ластаушыларды мынадай түрге бөледі:
1) Биологиялық -- кездейсоқ, не адамзатіс-әрекеті нәтижесінде ластануы;
2) Механикалық -- қоршаған ортаның, тек механикалық әсерлердің
нәтижесінде ластануы:
3) Химиялық -- қоршаған ортанын химиялық құрамының өзгеріп, ұзақ
жылдар бойы қалыптаеқан әр түрлі зат мөлшерінің, қалыпты жағдайдан артып кетуі;
4) Физикалық ластану -- бұл бес түрге бөлінеді:
а) Өнеркөсіп жөне жылу-энергетикалық комплекстердің жұмысы
арысында коршаған орта температурасьшың бұзылуы, мұны жылулық деп атайды.
ә) Жарықтық - жергілікті жерлердін табиғи жарық көздерінен баска, жасанды жарық көздері арқылы, өсімдік жөне жануарлар дүниесінің тіршілікету жағдайының өзгеріске үшырауы;
б) Шу, дабыл нәтижесінде;
в) Электромагнитгі толқындардың шектен тыс артуы;
г) Радиоактивті ластану.
5) Микробиологиялық ластану - адамның тіршілік етуі барысында, антропогенді жүйелерде немесе ортада әр түрлі ауру тарататын зиянкес организмдердің көбеюі.
Қоршаған ортаның ластануы - кез-келген экологиялық жүйеге, оған тән емес сипаттағы жанды-жансыз компоненттердің қосылуы немесеқұрылысының өзгеруі нөтижесінде, экожүйенің -- зат, энергия алмасуы бұзылып, өнімділігінің төмендеуі.
Ластаушылардың табиғаты бойынша ластанудың мына түрлерін айырады:
1. биологиялық ластану - экожүйеге оған жат организм түрлерін әкелу және олардың көбеюі. Микроорганизмдермен ластануды сондай - ақ бактериологиялық, немесе микробиологиялық ластану деп те атайды;
2. физикалық (радиациялық, жылулық, жарықтық, электромагниттік, шулық және т.б.);
3. химиялық (биосфераның химиялық заттармен ластануы.
Түзілу әдісіне байланысты біріншілік және екіншілік ластануды айырады. Біріншілік ластануға - биосферадағы табиғи және антропогенді процестер арқылы қоршаған ортаға түсетін ластаушыларды жатқызады. Екіншілік ластану - қоршаған ортадағы физикалық- химиялық процестердің нәтижесінде орта мен адамға зиянды заттардың түзілуі жатады. Мысалы, екіншілік ластануға ауадағы газдардың әр түрлі газдардың қосылысынан түзілетін қала үстіндегі тұманды келтіруге болады.
Кеңістік тұрғыдан бүкіл әлемдік, аймақтық және жергілікті ластануларды бөледі.
Қоршаған ортаның компоненттеріне байланысты біріншіден атмосфераның, гидросфераның, (литосфераның) және атмосфералық ауаның, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz