Тауарлардың экспорты және импортын реттеудегі БҰҰ-ның ролі
Кіріспе 3
1 Тауарлардың экспорты мен импортын реттеудегі Біріккен Ұлттар Ұйымының мәні 3
1.1 Тауарлардың экспорты мен импорты және Қазақстандағы экспортты.импортты операцияларды реттеу құралдары 3
1.2 БҰҰ.ның тауарлардың экспорты мен импортын реттеудегі орны мен рөлі 3
1.3 БҰҰ.ның тауарлардың экспорты мен импортын реттеудегі атқаратын қызметтері мен алатын орны 3
2 Тауарлардың экспорты мен импортын реттеудегі ЮНКТАД рөлі және оның негізгі проблемелары мен оны шешу жолдары 3
2.1 Тауарлардың импорты мен экспортын реттеудегі ЮНКТАД мәні 3
2.2 ЮНКТАД және ЮНСИТРАЛ атқаратын қызметтері мен қазіргі кездегі жағдайы 3
2.2 Тауарлардың импорты мен экспортын реттеудегі ЮНКТАД проблемалары мен оны шешу жолдары 3
Қорытынды 3
Қолданылған әдебиеттер тізімі 3
1 Тауарлардың экспорты мен импортын реттеудегі Біріккен Ұлттар Ұйымының мәні 3
1.1 Тауарлардың экспорты мен импорты және Қазақстандағы экспортты.импортты операцияларды реттеу құралдары 3
1.2 БҰҰ.ның тауарлардың экспорты мен импортын реттеудегі орны мен рөлі 3
1.3 БҰҰ.ның тауарлардың экспорты мен импортын реттеудегі атқаратын қызметтері мен алатын орны 3
2 Тауарлардың экспорты мен импортын реттеудегі ЮНКТАД рөлі және оның негізгі проблемелары мен оны шешу жолдары 3
2.1 Тауарлардың импорты мен экспортын реттеудегі ЮНКТАД мәні 3
2.2 ЮНКТАД және ЮНСИТРАЛ атқаратын қызметтері мен қазіргі кездегі жағдайы 3
2.2 Тауарлардың импорты мен экспортын реттеудегі ЮНКТАД проблемалары мен оны шешу жолдары 3
Қорытынды 3
Қолданылған әдебиеттер тізімі 3
Сыртқы экономикалық қызмет республиканың халық шаруашылығы мен экономикалық тұрақтылығының дамуының маңызды факторына айналып келеді. Қазіргі кезде өнеркәсіптік дамыған мемлекеттердің ішінде сыртқы экономикалық қызмет саласына еніп кетпеген мемлекет жоқ десе де болады.
Сыртқы экономикалық қызметтің дамуы қазіргі заманғы жағдайларда маңызды рөл атқарады, өйткені қазір экономиканың әлемдік шаруашылыққа интерграциялану процесі жүріп жатыр. қазақстан әлемнің 100 мемлекетімен экспорттық-импорттық байланыстарға ие. Бүгінгі күні бірде бір СЭҚ ірі кәсіпорындардың қатысуынсыз елестету мүмкін емес.
БҰҰ үлкен институционалдық түрлілік тән, ол БҰҰ кіретін және одан тарайтын ұйымдардың кең репрезентативтілігінде көрінеді. Біріншіден, БҰҰ органдардың жиынтығынан тұрады (Бас Ассамблея, Экономикалық және Әлеуметтік кеңес, Хатшы және т.б.). Екіншіден, мамандандырылған және басқа дербес мекемелерден тұратын ұйымдардың жүйесі ретінде көрінеді (Дүниежүзілік банк, Халықаралық Валюталық қор, сауда мен даму бойынша БҰҰ Конференциясы, өнеркәсіптік даму бойынша БҰҰ және т.б.). Халықаралық мамандандырылған мекемелер БҰҰ дейін және одан кейін құрылған. Үшіншіден, БҰҰ серіктестік желісі жеке және қоғамдық ұйымдардан тұрады.
ЮНКТАД халықаралық сауда, қаржы, қаржыландыру мен технологиялар мәселесін шешуде негізгі рөл атқарады, соның ішінде дамып келе жатқан мемлекеттерге кәсіпорындар мен кәсіпкерліктің дамуына ықпал етеді. Кәсіпкерлік, іскерлік тәжірибені қысқарту, дамыту және кәсіпкерлікті тиімді жүзеге асыру бойынша ЮНКТАД комиссиясы жеке және мемлекеттік секторлардың диалогына ықпал етеді. ЮНКТАД техникалық серіктестігінің жобаларының арасында кедендік мәліметтерді автоманттанған жүйесін, сауда мәселелері бойынша орталықтар желілерінің бағдарламасын, ЭМПРЕТЕК бағдарламасын атап өткен жөн.
Осыған орай, курстық жұмыстың тақырыбының өзектілігі тауарлардың экспорты мен импортын реттеудегі БҰҰ-ның рөлін анықтау.
Курстық жұмыстың мақсаты Қазақстандағы тауарлардың экспортының және импортының ерекшеліктерін анықтай отырып, БҰҰ-ның, соның ішінде ЮНКТАД пен ЮНСИТРАЛ тауарларды импорттау мен экспорттаудағы мәселелерін талдау.
Аталған мaқcaтқa табысты қοл жeткiзy үшiн келесі мiндeттepдi шeшy кepeк:
- тауарлардың экспорты мен импорты және Қазақстандағы экспортты-импортты операцияларды реттеудің жолдарын қарастыру;
- ЮНКТАД пен ЮНСИТРАЛ атқаратын қызметтері мен қазіргі кездегі жағдайын бағалау;
- Тауарлардың экспорты мен импортын реттеудегі БҰҰ-ның рөлі және атқаратын қызметтерін зерттеу;
- Тауарлардың экспортын реттеудегі ЮНКТАД мәнін анықтау;
- Тауарлардың импорты мен экспортын реттеудегі ЮНКТАД проблемалары мен оны шешу жолдарын қарастыру.
Сыртқы экономикалық қызметтің дамуы қазіргі заманғы жағдайларда маңызды рөл атқарады, өйткені қазір экономиканың әлемдік шаруашылыққа интерграциялану процесі жүріп жатыр. қазақстан әлемнің 100 мемлекетімен экспорттық-импорттық байланыстарға ие. Бүгінгі күні бірде бір СЭҚ ірі кәсіпорындардың қатысуынсыз елестету мүмкін емес.
БҰҰ үлкен институционалдық түрлілік тән, ол БҰҰ кіретін және одан тарайтын ұйымдардың кең репрезентативтілігінде көрінеді. Біріншіден, БҰҰ органдардың жиынтығынан тұрады (Бас Ассамблея, Экономикалық және Әлеуметтік кеңес, Хатшы және т.б.). Екіншіден, мамандандырылған және басқа дербес мекемелерден тұратын ұйымдардың жүйесі ретінде көрінеді (Дүниежүзілік банк, Халықаралық Валюталық қор, сауда мен даму бойынша БҰҰ Конференциясы, өнеркәсіптік даму бойынша БҰҰ және т.б.). Халықаралық мамандандырылған мекемелер БҰҰ дейін және одан кейін құрылған. Үшіншіден, БҰҰ серіктестік желісі жеке және қоғамдық ұйымдардан тұрады.
ЮНКТАД халықаралық сауда, қаржы, қаржыландыру мен технологиялар мәселесін шешуде негізгі рөл атқарады, соның ішінде дамып келе жатқан мемлекеттерге кәсіпорындар мен кәсіпкерліктің дамуына ықпал етеді. Кәсіпкерлік, іскерлік тәжірибені қысқарту, дамыту және кәсіпкерлікті тиімді жүзеге асыру бойынша ЮНКТАД комиссиясы жеке және мемлекеттік секторлардың диалогына ықпал етеді. ЮНКТАД техникалық серіктестігінің жобаларының арасында кедендік мәліметтерді автоманттанған жүйесін, сауда мәселелері бойынша орталықтар желілерінің бағдарламасын, ЭМПРЕТЕК бағдарламасын атап өткен жөн.
Осыған орай, курстық жұмыстың тақырыбының өзектілігі тауарлардың экспорты мен импортын реттеудегі БҰҰ-ның рөлін анықтау.
Курстық жұмыстың мақсаты Қазақстандағы тауарлардың экспортының және импортының ерекшеліктерін анықтай отырып, БҰҰ-ның, соның ішінде ЮНКТАД пен ЮНСИТРАЛ тауарларды импорттау мен экспорттаудағы мәселелерін талдау.
Аталған мaқcaтқa табысты қοл жeткiзy үшiн келесі мiндeттepдi шeшy кepeк:
- тауарлардың экспорты мен импорты және Қазақстандағы экспортты-импортты операцияларды реттеудің жолдарын қарастыру;
- ЮНКТАД пен ЮНСИТРАЛ атқаратын қызметтері мен қазіргі кездегі жағдайын бағалау;
- Тауарлардың экспорты мен импортын реттеудегі БҰҰ-ның рөлі және атқаратын қызметтерін зерттеу;
- Тауарлардың экспортын реттеудегі ЮНКТАД мәнін анықтау;
- Тауарлардың импорты мен экспортын реттеудегі ЮНКТАД проблемалары мен оны шешу жолдарын қарастыру.
1. Балаков П. "Международные торговые отношения и расчеты" М.: Дело, 2004
2. Буглай В.Б. Международные экономические отношения. М.: Финансы и статистика, 2003.
3. Киреев А. Международная экономика, - М.: Международные отношения,-2007
4. Круглов А.С. и др. Основны таможенного дела, М.: РИО РТА, 2006
5. Линдерт П.Х. Экономика мирохозяйственных связей – М.: Прогресс, 2002
6. Всемирная торговая организация. Краткое пособие для бизнеса. М.: Центр торговой политики и права, 2005.
7. ГерчиковаИ.Н. Международные экономические организации. М: Кон-салтбанкир, 2000.
8. Международные экономические отношения: Учебник для вузов / В.Е. Рыбалкин, Ю.А. Щербанин, Л.В, Балдин и др. 6-е изд. М.; ЮНИТИ-ДАНА, 2006.
9. Хасбулатов Р.И. Мировая экономика: В 2 т. М.: Экономика, 2001.
10. П. ЩенинР.К. Роль ООН и ВТО в регулировании и развитии международного бизнеса // Международная экономика. 2005. № 12.
11. 12. Global Development Finance. Striving for Stability in Development Finance. Washington, World Bank, 2003.
12. Global Economic Prospects and the Developing Countries Investing to Unlock Global Opportunities. Washington, World Bank, 2003.
13. Nelson J. Building Partnerships: Cooperation between the United Nations system and the private sector. New York: United Nations Department of Public Information, 2002.
14. Tesner S. The United Nations and Business: A Partnership Recovered. New York: St. Martin's Press, 2010.
15. World Investment Report 2003. Policies for Development: National and International Perspectives. New York and United Nations, 2005.
2. Буглай В.Б. Международные экономические отношения. М.: Финансы и статистика, 2003.
3. Киреев А. Международная экономика, - М.: Международные отношения,-2007
4. Круглов А.С. и др. Основны таможенного дела, М.: РИО РТА, 2006
5. Линдерт П.Х. Экономика мирохозяйственных связей – М.: Прогресс, 2002
6. Всемирная торговая организация. Краткое пособие для бизнеса. М.: Центр торговой политики и права, 2005.
7. ГерчиковаИ.Н. Международные экономические организации. М: Кон-салтбанкир, 2000.
8. Международные экономические отношения: Учебник для вузов / В.Е. Рыбалкин, Ю.А. Щербанин, Л.В, Балдин и др. 6-е изд. М.; ЮНИТИ-ДАНА, 2006.
9. Хасбулатов Р.И. Мировая экономика: В 2 т. М.: Экономика, 2001.
10. П. ЩенинР.К. Роль ООН и ВТО в регулировании и развитии международного бизнеса // Международная экономика. 2005. № 12.
11. 12. Global Development Finance. Striving for Stability in Development Finance. Washington, World Bank, 2003.
12. Global Economic Prospects and the Developing Countries Investing to Unlock Global Opportunities. Washington, World Bank, 2003.
13. Nelson J. Building Partnerships: Cooperation between the United Nations system and the private sector. New York: United Nations Department of Public Information, 2002.
14. Tesner S. The United Nations and Business: A Partnership Recovered. New York: St. Martin's Press, 2010.
15. World Investment Report 2003. Policies for Development: National and International Perspectives. New York and United Nations, 2005.
Курстық жұмыс
Тақырыбы:
Тауарлардың экспорты және импортын реттеудегі БҰҰ-ның ролі
Мазмұны
Кіріспе 3
1 Тауарлардың экспорты мен импортын реттеудегі Біріккен Ұлттар Ұйымының мәні 5
1.1 Тауарлардың экспорты мен импорты және Қазақстандағы экспортты-импортты операцияларды реттеу құралдары 5
1.2 БҰҰ-ның тауарлардың экспорты мен импортын реттеудегі орны мен рөлі 8
1.3 БҰҰ-ның тауарлардың экспорты мен импортын реттеудегі атқаратын қызметтері мен алатын орны 11
2 Тауарлардың экспорты мен импортын реттеудегі ЮНКТАД рөлі және оның негізгі проблемелары мен оны шешу жолдары 16
2.1 Тауарлардың импорты мен экспортын реттеудегі ЮНКТАД мәні 16
2.2 ЮНКТАД және ЮНСИТРАЛ атқаратын қызметтері мен қазіргі кездегі жағдайы 21
2.2 Тауарлардың импорты мен экспортын реттеудегі ЮНКТАД проблемалары мен оны шешу жолдары 26
Қорытынды 34
Қолданылған әдебиеттер тізімі 37
Кіріспе
Сыртқы экономикалық қызмет республиканың халық шаруашылығы мен экономикалық тұрақтылығының дамуының маңызды факторына айналып келеді. Қазіргі кезде өнеркәсіптік дамыған мемлекеттердің ішінде сыртқы экономикалық қызмет саласына еніп кетпеген мемлекет жоқ десе де болады.
Сыртқы экономикалық қызметтің дамуы қазіргі заманғы жағдайларда маңызды рөл атқарады, өйткені қазір экономиканың әлемдік шаруашылыққа интерграциялану процесі жүріп жатыр. қазақстан әлемнің 100 мемлекетімен экспорттық-импорттық байланыстарға ие. Бүгінгі күні бірде бір СЭҚ ірі кәсіпорындардың қатысуынсыз елестету мүмкін емес.
БҰҰ үлкен институционалдық түрлілік тән, ол БҰҰ кіретін және одан тарайтын ұйымдардың кең репрезентативтілігінде көрінеді. Біріншіден, БҰҰ органдардың жиынтығынан тұрады (Бас Ассамблея, Экономикалық және Әлеуметтік кеңес, Хатшы және т.б.). Екіншіден, мамандандырылған және басқа дербес мекемелерден тұратын ұйымдардың жүйесі ретінде көрінеді (Дүниежүзілік банк, Халықаралық Валюталық қор, сауда мен даму бойынша БҰҰ Конференциясы, өнеркәсіптік даму бойынша БҰҰ және т.б.). Халықаралық мамандандырылған мекемелер БҰҰ дейін және одан кейін құрылған. Үшіншіден, БҰҰ серіктестік желісі жеке және қоғамдық ұйымдардан тұрады.
ЮНКТАД халықаралық сауда, қаржы, қаржыландыру мен технологиялар мәселесін шешуде негізгі рөл атқарады, соның ішінде дамып келе жатқан мемлекеттерге кәсіпорындар мен кәсіпкерліктің дамуына ықпал етеді. Кәсіпкерлік, іскерлік тәжірибені қысқарту, дамыту және кәсіпкерлікті тиімді жүзеге асыру бойынша ЮНКТАД комиссиясы жеке және мемлекеттік секторлардың диалогына ықпал етеді. ЮНКТАД техникалық серіктестігінің жобаларының арасында кедендік мәліметтерді автоманттанған жүйесін, сауда мәселелері бойынша орталықтар желілерінің бағдарламасын, ЭМПРЕТЕК бағдарламасын атап өткен жөн.
Осыған орай, курстық жұмыстың тақырыбының өзектілігі тауарлардың экспорты мен импортын реттеудегі БҰҰ-ның рөлін анықтау.
Курстық жұмыстың мақсаты Қазақстандағы тауарлардың экспортының және импортының ерекшеліктерін анықтай отырып, БҰҰ-ның, соның ішінде ЮНКТАД пен ЮНСИТРАЛ тауарларды импорттау мен экспорттаудағы мәселелерін талдау.
Аталған мaқcaтқa табысты қοл жeткiзy үшiн келесі мiндeттepдi шeшy кepeк:
- тауарлардың экспорты мен импорты және Қазақстандағы экспортты-импортты операцияларды реттеудің жолдарын қарастыру;
- ЮНКТАД пен ЮНСИТРАЛ атқаратын қызметтері мен қазіргі кездегі жағдайын бағалау;
- Тауарлардың экспорты мен импортын реттеудегі БҰҰ-ның рөлі және атқаратын қызметтерін зерттеу;
- Тауарлардың экспортын реттеудегі ЮНКТАД мәнін анықтау;
- Тауарлардың импорты мен экспортын реттеудегі ЮНКТАД проблемалары мен оны шешу жолдарын қарастыру.
Зepттey жұмыcының пәнi. Тауарлардың экспорты мен импортын реттеудегі БҰҰ рөлі.
Жұмыcтың құpылымы зepттeyдiң мaқcaты мeн мiндeтi apқылы aнықтaлaды. Жұмыc кipicпeдeн, екі бөлiмнeн, қοpытындыдaн, қοлдaнылғaн әдeбиeттepдeн тұpaды.
1 Тауарлардың экспорты мен импортын реттеудегі Біріккен Ұлттар Ұйымының мәні
1.1 Тауарлардың экспорты мен импорты және Қазақстандағы экспортты-импортты операцияларды реттеу құралдары
Мемлекет қоғамдық өмірдің барлық салаларында макро деңгейде, ал қазіргі өндірістік кәсіпорындар мен шаруашылықтарды дамыту ісінде микро деңгейде ашық экономикалық саясат бағытын ұстанатын болады.
Көптеген елдер үшiн сыртқы экономикалық қызметті жүзеге асыруда тауарлар экспорты мен импорты басым болу рөлiн атқарады. Экспорт валюта түсiмдерiнiң негiзгі көзi ретiнде, ал импорт дамымаған салалардың өтемiн жасайтын қызмет ретiнде. Алайда, тауар елден шикiзат немесе өнiм түрiнде өндеу мақсатымен шығарылып, қайтадан дайын өнiм түрiнде қайтып келуi мүмкiн. Негiзгi 14 режимдi атап өтейiк:
1) еркiн айналым үшiн тауарлар және транспорттық құралдарды шығару;
2) тауарлар және транспорттық құралдар экспорты;
3) тауарлар және транспорттық құралдар реимпорты;
4) тауарлар және транспорттық құралдар реэкспорты;
5) тауарлар және транспорттық құралдар транзитi;
б) кедендiк қойма;
7) бажсыз сауда дүкенi;
8) Қазақстан Республикасының территориясында тауарларды өңдеу;
9) кедендiк бақылау жағдайында тауарларды өңдеу;
10) тауарлар және транспорттық құралдарды уақытша кiргiзу және уақытша шығару;
11) еркiн кедендiк аймақ және еркiн қойма;
12) кедендiк территориядан тыс жерде тауарды өңдеу;
13) тауарларды жою;
14) мемлекет пайдасы үшiн тауарлардан бас тарту.
Тауарлар экспорты - импортпен қатар халықаралык саудада кең таралған процесс болып табылады әане Қазақстан Республикасы үшiн қaзipгi таңда маңызды болып келедi. Осыған сәйкес тауарлар экспорты - тауарлардың Қазақстан Республикасының кедендік территориясынан шығарылуына арналады.
Қазақстан Республикасының Кеден Занымен экономикалық саясат шаралары анықталынып кедендік төлемдер мен алымдар төленгеннен кейiн ғана тауар территория шекарасынан шығарылады. Кедендiк дайындаудың барлық нысандылықтары орындалғаннан кейiн тауар иесi тауар шығаруды кедендiк декларацияға сәйкес жасау керек. Кедендiк декларация - кедендік дайындық кезiнде толтырылатын мiндеттi құжат, онда тауарлар және транспорттық құралдар жөнiндегi толық мағлұмат және олардың кедендiк режимi көрсетiледi [1, б. 67].
Экспорт туралы айтқанда оның Қазақстан Республи - касы үшін маңыздылығын атап көрсету керек.Қaзipгi кезде республиканың сыртқы саудасы сауда балансының оң сальдосымен сипатталады. Алайда экспорттың үлкен бөлігін шикiзат және табиғи ресурстар құрайды.Бұл өнiмді шетелге сату және өңдеушi сала дайын өнiмдi өткізу кезiнде мағынаға ие бола алады. Экспорттың шикізаттық бағыттылығына оны сатып алатын шетел әрiп - тестеpi де өз әсерiн тигiзуде.
Экспортты өндірушінің ынталандыратын келесі экономикалық әдістер бар: экспортталуышылардың тікелей қаржыландырылуы. Компания және фирмаларға бюджеттен өнімнің өзіндік құны және экспортты баға арасындағы айырмашылықты төлеу үшін қосымша төлемдер түрінде іске асады. Әдетте мемлекет қорының экспортты өндірісте жаңа тауарларды зерттеу және енгізу үшін ғылыми, зерттеу, құрылымдық жұмыстарды жүргізуге 30 % бөледі. Жанама қаржыландыру - экспорттаушылардың несиелік қойылымдарын азайту үшін мемлекет арнайы дотациялар береді. Жанама қаржыландыру дегеніміз экспорттаушыларға шикізатты енгізу кезінде төленген баж салығын қайтару, және экспорттаушыларға тұрақты және жоғары бағалар бойынша үкіметтік және әскери тапсырыстар беру; экспорттаушылар салығын төмендету. Компаниялардың өндірістегі экспорт үлесіне қарай салықтарын тікелей төмендету қарастырылады. Сонымен қатар фирма-экспорттаушылар экспортты өндірісті дамыту резервті қорына аударымдарын іске асырады.
Экспорттарды несиелендіру келесі жағдайлармен іске асады:
- ішкі мемлекеттік банктердің ұлттық және еркін валюта бойынша экспортты өндірісті дамытуға орта мерзімді және ұзақ мерзімді несиелерді ұсынуы арқылы іске асады, сондай-ақ ол несиелер қолайлы шарттар және тұрақты қойылымдар бойынша жүргізілуі керек;
- Сыртқы импорттаушыларға қаржылық және тауарлы түрдегі несиелерді бөлуге бағытталған. Мемлекет бюджеттен фирмалық және банктік несиелерді субсидиялайды, олар мақсатты болу керек және тек қана фирмадан тауар алу үшін ғана шетел алушыларымен қолданылу керек.
Экспортты сақтандыру сыртқы және ішкі болып бөлінеді:
- ішкі бюджеттегі қорлар арқылы ірі капитал салымдары кезінде экспортты өндіріске тәуекелдердің жарты бөлігін жабуға көмектесетін мемлекет арқылы іске асырылады;
- сыртқы мемлекет бюджет есебінен экспорт бойынша саяси және коммерциялық тәуекелдерді өз мойнына алады. Саяси тәуекелдерге соғыстар, саяси жағдайдың тез өзгеруі жатады. Коммерциялық валюта бағамының ауысуы, тоқырау, кеден және салық жүйелеріндегі өзгерістер [2, б. 48].
Қазақстанда экспортты операцияларды реттеудің негізгі құралы болып кеден тарифі табылады - тауарларды енгізген кезде төлем көлемін анықтайтын жүйелендірілген қойылымдар тарифі немесе кеден баж салығы.
Қазіргі кезде кеден тарифінде баж салығының бірнеше түрі қолданылады, оларды бекіту әдістерімен байланысты.
Адваторлы баж салықтары - төлем тауар құнына пайыздық қатынас түрінде бекітіледі.
Арнайы баж салықтары - олардың көлемі тауар көлемінен алынатын нақты құн көлемі түрінде іске асады.
Жинақталған қойылымдар - бір уақытта адваторлы, бір тауарға қатысты арнайы баж салығы бекітіледі.
Соңғы жылдары біздің еліміз әр түрлі мемлекеттермен сыртқы экономикалық байланыстарын интенсивті дамытады. Сыртқы экономикалық әрекетті мемлекеттік реттеу және Қазақстанда халықаралық сауда саясатының тәртіптерін сақтау мақсатында СЭӘ тарифтік және тарифтік емес реттеу механизмдері қолданылады.
Реттеудің тарифтік әдістері кедендік тарифтерді қолдануға негізделген. Реттелудің тарифтік әдістері кедендік тарифті қолдануға бағытталған. Кедендік тариф тауарлардың жүйелендірілген тізімін көрсетеді, кедендік тариф үш маңызды функцияны орындайды.
Фискалды, импортты және экспортты операцияларға таралады.
Кедендік төлемдер бюджеттің табысты бөлігін толтыру көздерінінің бірі болады. Республикалық бюджет заңымен және басқа Қазақстан Республикасының басқа нормативті актілерімен жыл сайын төлемдер және салықтардың түрлері өзгеріп отырады.
Кедендік төлемдер бюджеттің негізгі көздерінің табысты бөлігін құраушы болып табылады. Қазақстан Республикасының Республикалық бюджет туралы заңдармен және нормативті актілерімен жинақтар және төлемдер бойынша жыл сайынғы жинақтар бектіледі. Сонымен қатар, кедендік жинақтар және салықтар бойынша тапсырмалар жыл сайын жоғарылайды. Отандық өндірушіні қорғайтын кеден импорттың өсуіне қызығушылық білдіреді.
Протекционды. Экспортты-импортты операцияларды реттеп кедендік тариф отандық өндірісті дамыту үшін қолайлы жағдайлар құру қажет, жергілікті өндірушілерді қажетсіз шетел бәсекелесінен, ал басқа жағынан халықаралық сауданы кеңейтеді.
Баланстық. Бұл функция экспортты баж салықтарына жатады және олар тауарлы қолайсыз экспортын жою мақсатында жүргізіледі. Оларға деген ішкі бағалар әлемдік бағалардан төмен. Басқа жағынан, экспортты баж салықтарын қолдану мемлекеттің әлемдік нарыққа шикізатты тауарларды жеткізуді шектеу мақсатымен анықталады.
Кедендік тариф дамушы елдермен және өтпелі экономика елдерімен қолданылады. Төмен қаржылық және салықтық тәртіппен осы елдердің көбісі тұрғындардан мемлекеттік салықтарды жинауға қабілетсіз, осындан қажетті деңгейде әлуметтік төлемдерді, экономиканы қаржыландыруға қабілетсіз. Кедендік төлемдерді және салықтарды жинау өте оңай, себебі олар тауардың шекарадан өту кезеңінен бастап 10 күн ішінде төленуі керек. Алайда импортты тарифті бюджетті табыстардың маңызды көзі ретінде жергілікті өнеркәсіп тарифтің арқасында импортты өнімнің аналогын шығарғаннан кейін қолдануға болады [3, б. 58].
ҚР заңдылығымен анықталған кедендік төлемдер: кедендік баж салығы; қорғаныс баж салығы; ҚР кеден органдарына лиценция беру жинақтары; кедендік дайындау бойынша кедендік жинақтар; бастапқы шешім қабылдауға төлем. ҚР СЭӘ реттеудің тарифтік механизмдерімен қатар, тарифтік емес механизмдер де қолданылады. СЭК реттеудің тарифтік емес механизмдері әсер етудің жоғарғы дәрежесіне ие.
Әлемдік тәжірибеде тарифтік емес шектеулерді қолдану қарама-қайщы болып келеді. Басқа жағынан, әлемдік сауда ұйымы реттелудің тарифтік емес шараларын жақсарту бойынша және сыртқы сауданы реттеуге өтуге мақсат қойып отыр. Басқа жағынан, кейбір тарифтік емес әдістер жойылмайды, себебі ішкі экономикалық саясаттың басқа елдердің сауда-экономикалық қатынастарына әсер етеді. Қазақстанда қабылданған тарифтік емес.
Ұлттық өндірістің нақты салаларын қорғау мақсатында импорт және экспортты тікелей шектеуге бағытталған әдістер. Оларға лицензия және квоталар, сонымен қатар тауарларды кіргізуге және шығаруға шектеулер немесе ден қоюлар, лицензиялар жатады.
Тауарлардың және транспорт құралдарының экспортын және импортын бақылау, тауарлы және әкімшілік құжаттар, сертификация, валюталық бақылау, кедендік құнды анықтау әдістері және басқа құжаттар [4, б. 38].
Қауіпсіздік техникасы, экология, санитарлы-ветеринарлы нормалар, орама, маркерлеу нормаларымен байланысты талаптар және стандарттар.
СЭӘ тарифтік емес механизмдерді лицензиялаудың негізгі белгісі - өз тауар өндірушілерін қорғау, мемлекеттік қауіпсіздікті қамтамасыз ету, қоршаған ортаны қорғау.
Мемлекеттің сыртқы экономикалық әрекетін реттеуде тарифтік және тарифтік емес әдістер қолданылады. СЭӘ реттеу механизмін таңдау әр мемлекеттің сауда саясатына байланысты.
1.2 БҰҰ-ның тауарлардың экспорты мен импортын реттеудегі орны мен рөлі
БҰҰ қызметі маңызды әлеуметтік-экономикалық процестердің ғаламдық және ұлттық деңгейдегі сипаты мен дамуына көп әсер етеді. Адам қызметінің барлық салаларында дерлік саяси шешімдерді талқылау мен қабылдауға арналған халықаралық форум ретінде әлемдік экономикалық кеңістікті қалыптастыру бойынша дамудың алғышарттарын, мақсаттары мен міндеттерін анықтайды.
БҰҰ қызметі төрт бағытта жүргізіледі:
1) жалпы әлемдік экономикалық мәселелерді шешу;
2) экономикалық дамуы әр түрлі мемлекеттерге серіктестікке жәрдем беру;
3) сдамушы мемлекеттердің экономикалық өсіміне көмек көрсету;
4) аудандық дамуға қатысты мәселелердің шешімін табу.
Міндеттерді шешу мақсатында қызметтің келесідей түрлері қолданылады:
1. Ақпараттық қызметі. Оның мақсаты - экономикалық саясат саласынан мемлекеттерге әсер ету. Бұл жұмыстың нәтижесі тек болашақта көріне алынады. Әр түрлі облыстардан статистикалық мәліметтер жинақталады, талданады, солардың негізінде мемлекет экономикалық дамуға қатысты ақпараттарды алады.
2. Техникалық-кеңестік қызмет. Ол әр түрлі мемлекеттерге көмек ретінде көрінеді. Бірақ мұндай көмек көрсетілгенде мемлекеттің ішкі істеріне қол сұқпайдың принципі қолданылуы тиіс, техника расында да ең жоғарғы дәрежелі болуы тиіс және мемлекет үшін ыңғайлы формада ұсынылуы қажет.
3. Валюталық-қаржылық қызметі. Ол халықаралық ұйымдардың көмегімен жүзеге асырылады: Халықаралық қаржылық корпорация, Халықаралық қайта құру мен даму банкі, Халықаралық даму ассоциациясы. Ресми көзқараспен алғанда, осы барлық ұйымдар БҰҰ мамандандырылған бөлімдері болып табылады.
Жарғыда айтылған БҰҰ алты негізгі органдары бар. Бірақ экономикалық серіктестіктің шеңберінде тек үшеуін бөліп көрсетеді: Бас Ассамблея, Экономикалық және Әлеуметтік Кеңес және хатшылық.
Таяуда ғана отандық компаниялар тек бір-бірімен бәсекеге түсетін, үш жыл бұрын бәсекелестік күшейді - нарыққа Кеден одағы елдерінен келген компаниялар еркін түрде кіре бастады. Ары қарай БЭК, содан кейін ДСҰ келеді. Жүйенің тез өзгеретін қоршаған ортаға бейімделуін қамтамасыз ететін басқару талап етіледі. Егер компанияның шаштараз қызметтерін көрсету жөніндегі стратегиясы жаңа клиенттерді тартуға және қазіргі клиенттерді ұстап қалуға бағытталуы тиіс болса, онда экспортер- компанияның стратегиясы - анағұрлым күрделі өнім [14, б. 65].
Анық әрі жақсы дәлелденген стратегия тәуекелді болдырмай, өсу әлеуетін іске асырып, өз ресурстарын ұтымды пайдала - нумен шектеліп қана қоймай, ол бизнестің басқарымдылығын да жоғарылату мүмкіндігін береді.
Біріншіден, сауда мен инвестициялар мемлекеттің экономикалық дамуының маңызды факторлары болып табылады. Жеке сектордың қоғамдық байлық пен жаңа жұмыс орындарының жасалуындағы рөлінің артуы бойынша мемлекеттердің үкіметі халықаралық саясатты жеке іскерлік шеңберлер мен осындай серіктестікті тиімді қалыптастырудың механизмдеріне бағыттайтын болады. Бұл әсіресе жеке сектор ресурстардың мобильденуіне көмектесетін мемлекеттер үшін маңызды, мысалы, капиталды енгізу жолымен, жаңа технологияларға қол жеткізу жолымен, алдыңғы қатарлы басқару тәжірибесін тарату жолымен және т.б.
Екіншіден, іскерлік серіктестік халықаралық ұйымдардың рөлін кәсіпкерлік қызмет үшін жағымды және тұрақты қарым-қатынастарды қамтамасыз етуде түсініп келуде. Халықаралық бизнес үкіметаралық ұйымдардың тыныштық пен қауіпсіздікті бекіту, экономикалық, техникалық, құқықтық және басқа салалардағы нормалар мен стандарттарды орнату салаларындағы қызметтерді кеңінен қолданып келеді.
Үшіншіден, іскерлік қауымдастық үкімет аралық ұйымдарды тек жалпы халықаралық нормалар мен принциптерді орнату бойынша функционалды органдардың жағынан ғана емес, сондай-ақ бір мемлекеттегі қоғамдық және мемлекеттік сектордағы көп тарапты қарым-қатынастардың толыққанды қатысушысы ретінде қарастырады [9, б. 106].
БҰҰ үлкен инстуционалдық түрлілік тән, ол онда кіретін және одан тарайтын ұйымдардың репрезентативтілігінде көрінеді. Біріншіден, БҰҰ органдардың жиынтығынан тұрады (Бас Ассамблея, Экономикалық және Әлеуметтік кеңес, Хатшы және т.б.). Екіншіден, мамандандырылған және басқа дербес мекемелерден тұратын ұйымдардың жүйесі ретінде көрінеді (Дүниежүзілік банк, Халықаралық Валюталық қор, сауда мен даму бойынша БҰҰ Конференциясы, өнеркәсіптік даму бойынша БҰҰ және т.б.). Халықаралық мамандандырылған мекемелер БҰҰ дейін және одан кейін құрылған. Үшіншіден, БҰҰ серіктестік желісі жеке және қоғамдық ұйымдардан тұрады.
Халықаралық экономикалық инфрақұралымды қалыптастырудағы БҰҰ рөлінің бірегейлігі ғаламдық басқару саласындағы қоғамдық мәнді қызметтерді орындауға негізделеді. Халықаралық реттеудің объектілеріне халықаралық деңгейдегі көптеген байланыстар мен халықаралық деңгейдегі қарым-қатынастар жатады, олардың болуы мен тұрақтылығы орынды болып келеді. БҰҰ шеңберінде қабылданған және осы күнге дейін әрекет етіп жүрген нормалар, ережелер мен тәртіптер жүргізілетін операцияларға заңнамалық тұрғыдан орнатылған талаптарды сақтауды қамтамасыз етеді, сыртқы экономикалық қарым-қатынастардың жалпы стандарттарын анықтайды, жеке меншіктің құқықтарын қорғайды. Мысалы, ашық теңіз туралы БҰҰ Конвенциясы шекаралық сулардың шегіндегі ашық теңізде еркін қозғалуды қамтамасыз етеді, сондай-ақ су астындағы кабельдер мен құбыр жолдарын салуды білдіреді. Халықаралық аудармалы вексельдер мен халықаралық қарапайым вексельдер туралы БҰҰ Конвенциясы халықаралық есептегі кредиттік-қаржылық қарым-қатынастарды реттейді.
БҰҰ көптеген маманданған мекемелері экономикалық саясаттың шараларын дамыту мен унифициялауға белсенді рөл атқарады, халықаралық нарықтар мен инфрақұрылымдардың жағдайын талдайды, коммерциялық құқықтың ережелері мен процедураларының келісілуіне ықпал етеді. БҰҰ мен агенттіктерінің халықаралық бизнестің регламентацияның нормативтерінің жасалуына жауапты регулятивті қызметтерінің ішінде келесілері маңызды болып келеді:
- мемлекеттік заңнама саласындағы келісімдердің өмірге келтірілуі (Бас Ассамблея), ол қандай мемлекеттің қандай да бір құрлықтық немесе сурлы аудандарға қатысты заңдылықтарға ие екендігін анықтауға көмектеседі, мысалы, пайдалы қазбаларды тасымалдаудың немесе алудың шарттары, интеллектуалдық меншіктіліктің құқығу туралы келісімшарттарды өсірге келтіру. Жоғарғы технологиялық өнімнің сарапшысы, сауда белгілері мен патенттердің қорғанысы интеллектуалдық меншіктіліктің қатаң регламентелген құқықтарын сақтамаусыз күрделенген болатын, олардың қорғанысы ВОИС пен ТРИПС арқылы қамтамасыз етіледі [10, б. 23].
- экономикалық терминдердің, шаралар жүйесінің және көрсеткіштерінің унификациясы (БҰҰ статистикалық комиссиясы, халықаралық сауда құқығы бойынша БҰҰ комиссиясы - ЮНСИТРАЛ және т.б.). БҰҰ барлық органдары стандартталуды қамтамасыз етеді, бұл объективті халықаралық салыстыруларды жүргізуді оңайлатады.
- халықаралық коммерциялық қызметтің ережелерін жасау мен келісу.
- Ұсынылатын құралдар мен процедуралардың көмегімен коммерциялық қызметтерді реттеу, өз алдына, сауданың дамуына ықпал етеді және тауарлар мен ақпараттардың ғаламдық ағымыын логикалық байланыстырады.
- әлемдік нарықтарда ұсынылған тауарлар мен қызмет көрсетулерге зиянды болдырмау және ұсталымдардың үстемақыларын қамтамасыз ету.
- экономикалық қызметпен күресу.
- халықаралық келісімдерді бекітуге ықпал ететін анық экономикалық ақпараттарды жинау, талдау мен тарату (ЮНСИТРАЛ, ЮНКТАД, Дүниежүзілік банк), мемлекеттерге және компанияларға өздерінің ресурстары мен мүмкіндіктерін бағалауға көмектеседі.
ЮНКТАД БҰҰ жүйесінде халықаралық сауданың, қаржының, инвестицияның және технологиялардың мәселелерін шешуге маңызды рөл атқарады, ол дамып келе жатқан мемлекеттерге кәсіпорындарды жасауға және кәсіпкерліктің дамытылуына ықпал етеді. Кәсіпкерлік, іскерлік тәжірибенің жеңілдетілуі мен дамытылуы бойынша ЮНКТАД комиссиясы кәсіпкерліктің тиімді дамуының стратегияларының дамуы мен жүзеге асырылуына ықпал етеді, жеке және мемлекеттік секторлардың арасындағы диалогқа ықпал етеді. ЮНКТАД техникалық серіктестігінің жобаларының ішінде кедендік мәліметтерді автоматтандырылған жүйесін, сауда мәселесі бойынша орталықтар желілерінің бағдарламасын, ЭМПРЕТЕК бағдарламасын атап өткен жөн.
Кедендік мәліметтерді өңдеудің автоматтандырылған жобасы кедендік процедураларды модернизациялауға және кедендік қызметтерді басқаруға көмектеседі, бұл сыртқы экономикалық қызметтің бюрократиялық құрамын оңайлатады. Сауда мәселелері бойынша орталықтар желілерінің бағдарламалары барлық дүние жүзі бойынша сауда ұйымдарының ақпараттық желілерін қамтамасыз етеді.
1.3 БҰҰ-ның тауарлардың экспорты мен импортын реттеудегі атқаратын қызметтері мен алатын орны
Халықаралық экономикалық қатынастардың дәстүрлі және ең кең дамыған нысанына сыртқы сауда жатады. Дүниежүзіндегі елдердің барлығы үшін сыртқы сауданың ролі ерекше маңызды.
Американ ғалымы Дж.Скастың пікірінше "қандай бір ел болмасын оның экономикалық жетістігі сыртқы саудаға байланысты. Дүниежүзілік экономикадан окшауланып, ешқандай ел дені сау, жөні түзу экономика жасай алған жоқ".
Халықаралық сауда - еңбек бөлінісі негізінде әр түрлі елдердің тауар өндірушілер арасында пайда болатын байланыстардың нысаны және олардың экономикалық тәуелділігі.
Ғылыми-техникалық өрлеудің ықпалымен эконо - микада жүріп жатқан құрылымдық өзгерістер, өнеркәсіп өндірісінің мамандануы мен кооперациялануы ұлттық шаруашылықтардың қарым-қатынасын күшейтеді. Мұның озі халықаралық сауданың мейлінше дамуына мүмкіндіктер туғызады.
Халықаралық сауда дегеніміз: дүниежүзі елдері арасындағы төлемді, жиынтық тауар айналысы.
Сыртқы сауда да "фритретерствоны" (еркін сауда), немесе "протекционизмді" (өз тауар өндірушілерін қолдау) таңдап алудағы ымырсыздық өткен уакыттардың еншісіне қалды. Қазіргі кезде бұл екі бағыт өзара кірігіп, араласып кетті.
Фритретерство саясатының ең алғаш А.Смит өзінің "Салыстырмалы артықшылықтар теориясында" анықтаған. Ол: "айырбас қандай елге болса да қолайлы, әрбір ел одан абсолютті артықшылықтар табады", - деп жазған.
XX ғасырдың екінші жартысынан бастап халықаралық сауда жоғары қарқынмен жедел дами бастады.
Халыкаралық сауданың жедел өсуіне мынадай факторлар әсер етеді:
1. халықаралық еңбек бөлінісі мен өндірісті интернационалдаудың дамуы;
2. экономикада жаңа салалардың пайда болуына және негізгі капиталды жаңартуға иті әсерін тигізген ғылыми-техникалық революция;
3. дүниежүзілік рыноктағы трансұлттық корпорациялардың белсенді қызметі;
4. тарифтер мен сауда туралы Бас келісімнің шаралары арқылы халықаралық сауданың реттелуі;
5. коптеген елдердің импортына кедергілердің жиылып, кеден бажы төмендеп, еркін экономикалық аймақтардың құрылуы;
6. сауда-экономикалық интеграция процестері дамып, жалпыға бірдей рыноктардың қалыптасуы;
7. сыртқы рынокқа бейімделген экономикасы бар "жаңа индустриалды елдердің" пайда болуы т.б.
Соңғы онжылдықтарда сыртқы сауда динамикасының әркелкіге біліне бастады. Бұл дүниежүзілік рынокқа белсенді қатысушы елдердің өзара сауда-экономикалық қатынастарына әсерін тигізеді. АҚШ дүниежүзілік рыноктағы басымдығынан айырыла бастады.
Егер 1950 жылы АҚШ-тың үлесіне дүниежүзілік экспорттың 31 тиген болса, 1990 жылы ол тек қана 81 тең болды. Өз кезегінде Алманияның экспорты АҚШ-тың деңгейіне жақындады.
Сөйтіп 90 жылдары Батыс Еуропа халықаралық сауданың орталығына айналды. 80 жылдары халықаралық сауда-саттықта Жапония едәуір жетістіктерге жетті. Бұл жылдары машина мен жабдықтар экспорттауда Жапония дүниежүзінде бірінші орынға шықты. Сол кезең өз тауарларының бәсекелік мүмкіңдіктері бойынша Жапонияға Азияның "жаңа индустриалды елдері" - Сингапур, Гонконг және Тайвань жақындады.
Бәсекеге қабілеттіліктің дүниежүзілік классификациясы төрт жүзге жуық критерийлерден тұрады. Олардың негізгілеріне жан басына шаққандағы табыс, инфляцияның деңгейі және сыртқы сауда тепе-тендігі жатады Классификацияда, аталғандардан басқа қазба байлыктар, инфрақұрылым, байланыс құрал-жабдықтар т.б факторлар ескеріледі.
Женевада өткен дүниежүзілік экономикалық форумның баяндамасында бәсекелікті нақты мемлекеттің дүниежүзілік рынокқа салыстырмалы түрде бәсекелестерінен артық байлық шығаруы деп анықтады.
Мамандардың болжауы бойынша XXI ғасырдың алғашқы жылдарында бәсекеге ең қабілетті елдер санатында АҚШ пен Азиялық мемлекеттер болды. 2030 жылы бәсекеге ең қабілетті үш мемлекеттің қатарында АҚШ, Қытай, Жапония болмақ. Бұлардан соң Алмания, Сингапур Оңтүстік Корея, Индия, Тайвань, Малайзия және Швейцария мемлекеттерінің мүмкіндіктері мол.
Дамушы елдердің өз экспортын диверсификациялауға (шаруашылық қызметіне жаңа өріс табуға) ұмтылыстары, өнеркәсібі дамыған елдер тарапынан қандай нысанда болмасын, қарсылыққа кездесуде. Дегенмен, кейбір дамушы елдер, ең алдымен "жаңа индустриялды елдер" өз экспорттарының құрылымын өзгерту ісінде айтарлықтай жетістіктерге жетті. Олардың экспортында дайын өнімнің, өнеркәсіп бұйымдарының соның ішіңде машиналар мен жабдықтар үлесі артты. Женевадағы дүниежүзілік сауда ұйымының деректеріне сәйкес 1894 жылы ең үлкен экспорттаушы мемлекеттердің қатарына мыналар кіреді.
XX ғасырдың соңғы ширегінде халықаралык экономикалық қатынастар жүйесінде Азия-Тынық мұхит аймағының ролі күшейді Дүниежүзілік банктің есептеуі бойнша 2000 жылға қарай дүниежүзілік сауда көлемінің 40% Тынық мұхит бассейнінде шоғырланады.
Өнеркәсібі дамыған елдер арасындағы халықаралық еңбек бөлінісінің теңдеуі олардың өзара сауда қарым-қатынастарын ұлғайтып, дамушы елдердің үлестерін азайтады.
Қазіргі уақытта негізгі тауар тасқыны "үлкен үштік " АҚШ - Батыс Еуропа - Жапония шеңберінде ағылып жатыр.
Халықаралық сауданы реттеп, оның еркін дамуы жолындағы кедергілерді жойып отыратын негізгі халықаралық ұйым - Тарифтер мен сауда жөніндегі Бас келісім (ГАТТ).
ГАТТ-ты құру туралы келісімге 1947 жылы ең алдымен 23 ел қол қойып, ол келісім 1948 жылы күшіне кірген болатын. 1995 жылы ГАТТ өз қызметін тоқтатып Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымы (БСҰ) болып кайта құрылды. Бұл беделді халықаралық ұйымның аты өзгергеиімен, заты, принциптері, құқықтық механизмі өзінің жалғасын Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымын тауып отыр.
Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымы - қатысушы елдердің өзара саудасын белгілі принциптері, құқықтық нормалары, сауда жүргізу ережелері арқылы мемлекет деңгейінде реттейтін көп жақты халықаралық келісім.
ГАТТ-тың құкықтық механизмі төмендегі принциптерге негізделген болатын:
1. Мемлекетаралық сауда қарым-қатынастарыңда бір-бірінс ең қолайлы жағдай жасау. Осы тәртінке сәйкес келісімшарт жасаған елдер бір-біріне жеңілдіктер мен артықшылықтар беруі тиіс, екі ел арасындағы жасалған келісім автоматты түрде баска мүше елдерге де міндетті;
2. Алаламау (дискриминациялау) принципі. Бұл принципке сәйкес ГАТТ-қа қатысушы елдердің барлығының сауда қарым-қатынастары тең құқықтық жағдайда аткарылуы тиіс;
3. Ұлттық рынокты қорғауда мүмкіндігінше тарифтік құралдарды қолдану, импорттық тауарларды т.б тарифтік емес шектеулерді алып тастау;
4. Көп жақты келіссөздер арқылы кеден бажын прогрессивті түрде төмендету;
5. Дамушы елдермен сауда қарым-қатынастарында преференциялар (жеңілдіктер мен артықшылықтар) беру;
6. Сауда-саттық қатынастарындағы кездескен қайшылықтарды келіссөздер арқылы шешу.
ГАТТ-тың қызмет жасаған жылдардағы жұмыс нәтижелері томендегідей болды.
1996 жылдың басында ГАТТ-тың мүшелігінде 130 мемлекет болды. Осы жылдың қаңтарында ГАТТ Бүкілдүнисжүзілік сауда ұйымы (БСҰ) болып қайта құрылды. Қазіргі кезде оған 81 мемлекет мүше. Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымы ГАТТ-тың принциптеріне қосымша қызмет көрсету саудасы және интеллектуалдық меншік саудасы жөніндегі келісімдермен толықтырылды. Жаңа ұйым инвестицияларды қорғауды бақылаудың да жүзеге асырып, реттейтін болады.
Эксперттердің анықтауы бойынша, Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымының бақылауында 5 трлн доллар тауар айналымы болмак. Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымының қызметі дүниежүзілік экономикаға жылына қосымша 250 млрд доллар жуық табыс әкелмек.
Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымының жоғарғы баскарушы органы -- Министрлер конференциясы.
Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымы ГАТТ-тың қатысуымен жасалған келісімдердің толық орындалуын қадағалайтын болады. БСҰ-ға мүшелік. әр-бір қатысумен мемлекетке бұрын келісілген құжаттардың барлығының мүлтіксіз орындалуын жүктейді.
Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымының құрылуы халықаралық экономикалық қатынастарды, оның ірі саласы халықаралық сауданы жаңа белестерге шығарып, барлық мемлекеттердің сауда қарым-қатынастары деңгейін жоғарылатады деген сенім бар
БСҰ-бейбіт, қатар өмір сүру принциптерін мейілінше тиянақтайтын беделді халықаралық ұйым.
2 Тауарлардың экспорты мен импортын реттеудегі ЮНКТАД рөлі және оның негізгі проблемелары мен оны шешу жолдары
2.1 Тауарлардың импорты мен экспортын реттеудегі ЮНКТАД мәні
Қазіргі кездегі тауарлардың импорты мен экспортында маңызды орынға ие ЮНКТАД болып табылады. Оған БҰҰ-ның 186 мемлекеті кіреді.
ЮНКТАД (UNCTAD - Unіted Natіons Conference on Trade and Development - Біріккен Ұлттар Ұйымының Сауда және даму жөніндегі конференциясы) - Біріккен Ұлттар Ұйымы Бас Ассамблеясының халықаралық сауда ұйымы болып табылмайтын органы. 1964 ж. құрылған‚ оған 168 ел мүше. Негізгі міндеттері: халықараралық сауданы‚ мемлекеттер арасындағы тең құқықты өзара тиімді ынтымақтастықты дамытуға жәрдемдесу‚ халықараралық экономикалық қатынастардың жұмыс істеуі жөнінде жан-жақты ұсыныстар әзірлеу‚ т.б. Жұмыстың топтық әдісі бойынша мүше мемлекеттер әлеумметтік-экономикалық және географиялық қағидаттар бойынша төрт топқа бөлінген. ЮНКТАД шешімдері қарарлар немесе мәлімдемелер нысанында қабылданады және ұсыныс сипатында болады. Бұл ұйымның қамқорлығымен көп тарапты келісімдер мен конвенциялар әзірленеді‚ оның жұмысына бірқатар халықаралық ұйымдар қатысады. Жоғары органы - Сауда және даму жөніндегі Конференция мен Кеңес‚ оның шеңберінде алты комитет жұмыс істейді.
ЮНКТАД қызметінің негізгі мақсаттары:
- экономикалық өсім мен дамуды жетелдетуге көмек беру, әсіресе, дамып келе жатқан мемлекеттерге;
- халықаралық саудаға қатысты және сонымен байланысты экономикалық дамудың проблемаларымен байланысты принциптер мен саясатты орнату;
- БҰҰ-ның шеңберіндегі халықаралық сауда мен сәйкес экономикалық дамудың саласындағы басқа мемлекеттердің қызметтерін қарастыру мен оларға ықпал ету;
- келіссөздерді жүргізуге арналған қажетті шараларды қабылдау және сауда саласындағы көп жақты құқықтық актілерді бекіту;
- сауда саласындағы және оның дамуымен байланысты саладағы үкіметтер мен аудандық экономикалық топтардың саясатын келістіру. Қазіргі кезде ЮНКТАД келесідей бағыттарда жұмыстарды атқарады:
1. Мемлекеттер арасындағы сауда және экономикалық қарым-қатынастарды жүйелеу, әлемдік сауданың дамуының тұжырымдамалары мен принциптерін жасау. Мұнда сауда қарым-қатынастары мен сауда саясатының принциптерін жасау ерекше орынға ие. Бұл: теңділіктің негізіндегі мемлекеттердің арасындағы сауда және басқа экономикалық қарым-қатынастарды жүзеге асыру, сувернитетті қадірлеу, мемлекеттердің ішкі істеріне және өзара пайдасына араласпау; кез-келген формадағы дискриминацияның және экономикалық қысым түрлерінің болуына рұқсат бермеу; сауданың барлық салаларындағы ең үлкен жағымды кедергілердің ретті және универсалды қолданылуы, онда дамыған мемлекеттер дамушы елдерге жеңілдіктерді және пайданың ерекше формаларын ұсынады; дамыған мемлекеттер дамушы елдерде қолданатын преференциялардан бас тарту; үшінші мемлекеттердің экономикалық топтардың мүше-мемлекеттерінің нарығындағы тауарлардың қол жетімділігінің жеңілдетілуі; тұрақтанған тауарлық келісімдерді бекіту жолымен шикізаттық тауарлар нарығының тұрақталуы; дамушы мемлекеттердің дайын өнімдер мен жартылай өнімдердің үлес салмағының жоғарылау жолымен тауарлық экспортының жақсартылуы; осы мемлекеттердің көрінбейтін саудасының жақсаруына ықпал ету; экономикалық және техникалық ықпал ету және жеңілдіктік, мемлекеттік және жеке жеңілдіктерді ұсыну, дамыған мемлекеттермен дамушы мемлекеттерге кредиттерді беру. Кейіннен көрсетілген принциптер мемлекеттердің экономикалық құқықтары мен міндеттемелерінің хартиясының негізіне енді [11, б. 56].
2. Шикізаттық тауарлармен халықаралық сауданы реттеу бойынша шараларды жетілдіру.ЮНКТАД әлемдік тауарлық белгілерді реттеу мәселесімен айналысатын барлық халықаралық ұйымдар жүйесінде маңызды рөл атқарады. Бұл сұрақтар ЮНКТАД-тың сессияларында, сауда мен даму бойынша Кеңесте және ЮНКТАД-тың шеңберінде өткізілетін барлық арнайы жиналыстарда қарастырылады.
ЮНКТАД-тың шеңберінде жүргізілген халықаралық келіссөздердің шеңберінде көптеген тауарлық келіссөздер бекітілді; шикізаттық тауарлар бойынша зерттеу топтары құрылды, онда өндіруші мемлекеттер мен тұтынушы мемлекеттер қатысады; әр түрлі салалардағы конвенциялар мен келісімдерге қол қойылды. Әлемдік тауарлық нарықтарды реттеу жүйесінде шикізаттық тауарларға арналған интеграцияланған бағдарлама маңызды рөл атқарады. Бағдарламаның міндеті 18 шикізаттық тауарларға арналған әлемдік нарықтардағы шарттарды жақсартуда болатын, ол дамушы мемлекеттердің экспорты үшін маңызды.
3. Дайын саясат пен экономикалық серіктестіктің құралдары мен шараларын өндіру. ЮНКТАД-тың шеңберінде тауарларды дамушы мемлекеттерден импорттаған кездегі жалпы преференциялардың жүйесі жасалған болатын, ол 1976 ж. күшіне енді; тарифтік кедергілерді жою бойынша шаралар; экономиканың қайта құрылысындағы дамушы мемлекеттерге көмек көрсету бойынша негізгі шаралар; өнеркәсіптік және сауда серіктестігі туралы келісімдердің жаңа формалары жасалынды.
4. Дамушы мемлекеттердің арасындағы экономикалық серіктестіктің дамуына ықпал ету; дамушы мемлекеттердің арасындағы преференциялардың ғаламдық жүйесін жасау бойынша келіссөздерді жүргізу; аз дамыған мемлекеттердің экономикалық қалып қоюын жеңу бойынша әлемдік қауымдастықтың әрекеттерінің бағдарламасын жасау.
5. Әлемдік сауда мен басқа мәселелердің дамытылуы бойынша дипломатиялық келіссөздер, сарапшылардың жиналысын өткізу.
Халықаралық саудаға тікелей әсер ететін мәселелерден басқа, ЮНКТАД халықаралық экономикалық серіктестіктің басқа мәселелерімен айналысады: валюта мен қаржы; теңіздік тасымалдаулар; технологиялардың берілісін сақтандыру; дамушы мемлекеттердің арасындағы экономикалық серіктестік; ең аз дамыған, аралдық және континен ішіндегі дамушы мемлекеттердің пайдасына ерекше шаралар.
Әлемдік көліктік мәселелерді реттеу мәселесі ерекше орынға ие болды. ЮНКТАД-тың шеңберінде мыналар жасалған болаты: Ішкі континенттік мемлекеттердің транзиттік саудасы туралы конвенция; сызықтық конференцияларды жүргізу бойынша Кодекс; халықаралық аралас жүктерді тасымалдау бойынша БҰҰ конвенциясы [12, б. 48].
6. Шектеуші іскерлік тәжірибені реттеу келісілген Кодексті шектеулі іскерлік тәжірибені бақылау бойынша принциптер мен ережелердің көп тараптық негізінде, сондай-ақ транұлттық корпорациялардың қызметін реттеу бойынша шаралардың негізінде жасайды. Ұзақ жылдар бойы ЮНКТАД-та технологияларды беру саласындағы Кодексті жасау бойынша жұмыстар жүргізілуде.
7. Проблемалардың кең шеңбері бойынша аналитикалық жұмыстарды жүргізу.
8. Халықаралық экономикалық қарым-қатынастардың мәселелері бойынша әр түрлі мемлекеттердің ұстанымдарын талқылау мен салыстыру үшін, халықаралық сауда мен дамудың нақты мәселелері бойынша әр түрлі топтар арасындағы келіссөздерді жүргізу үшін форумның рөлін орындау.
9. Халықаралық сауда мәселесі бойынша БҰҰ-ның қызмет координациялауға көмек көрсету; Бас Ассамблея, ЭКОСОС пен әлемдік шаруашылық байланыстарды дамыту мәселелері бойынша құжаттарды дайындау; БҰҰ ЭКОСОС аудандық комиссияларымен халықаралық сауданың аспектілері бойынша серіктестік.
10. Халықаралық экономикалық ұйымдармен, ең алдымен ВТО-мен, ЮНКТАДВТО халықаралық сауда орталығымен серіктестік.
ЮНКТАД-тың ең жоғарғы органы Конференция болып табылады. ЮНКТАД-тың атқарушы органы сауда мен даму бойынша Кеңес болып табылады, ол Конференцияның сессияларының арасындағы жұмысты қамтамасыз етеді. Кеңес жыл сайын Конференцияға және Бас Ассамблеяға ЭКОСОС арқылы өзінің қызметі туралы баяндамаларды ұсынады. Кеңестің құрамына рұқсат ЮНКТАД-тың барлық мүше мемлекеттеріне ашық.
Сауда мен даму бойынша кеңес жүйелі сессияларды жылына бір рет күзде 10 күннің ішінде өткізеді. Сонымен қатар, Кеңеспен арнайы сессиялар, комиссияның және басқа қосымша органдардың отырыстары әлемдік сауда мен экономиканың проблемалардың кең шеңбері бойынша өткізіледі. Жүйелі сессияларда ғаламдық саясаттың, әлем мемлекеттерінің өзара тәуелділігінің, сауда мен валюталық-қаржылық қатынастардың, сауда саясатының және құрылымдық қайта құрылыс пен экономикалық реформалардың мәселелері талқыланады. Кеңес ЮНКТАД қызметінің барлық саласын басқарады, ең аз дамыған мемлекеттердегі Бағдарламаның әрекеттерді жүзеге асыруын бақылайды [13, б. 46].
ЮНКТАД-тың қызметі халықаралық сауданы реттеудің барлық жан-жақты жүйесіне біршама әсер етті. Соның ішінде, ГАТТ модернизациялауын жүзеге асыруды негіздеді. Бас келісімнің құрамында халықаралық экономикалық қатынастардағы дамушы мемлекеттердің ерекше рөлі мойындалатын жаңа төртінші бөлімі пайда болды. ЮНКТАД-тың қызметімен МВФ пен МБРР қызметіндегі өзгерістер байланысты, ол белгілі бір дәрежеде дамушы мемлекеттердің және әсіресе ең аз дамыған мемлекеттердің қажеттіліктеріне айналып соқты. ЮНКТАД әлемдік тауарық нарықты реттеу жүйесінде маңызды өзгерістерге алып келді.
Халықаралық ұйымдардың (БҰҰ, ХВҚ) мәлімсттері бойынша соңғы онжылдықта (1985-8бж.ж) халықаралық сауда жыл сайын орта есептен 5,2% өскен Бірақ мұншалықты өсу барлық уақытта бірдей емес. Мысалы, 1989 жылы 4%-ке дейін төмендеген. Мұның басты себебі өнеркәсібі дамыған елдерде байқалған экономикалық тоқырау. Ал дәл осы кезенде азиялық "жаңа индустриялды елдерді" сыртқы сауда қарқыны 10%-тен асқан.
1994 жылы халықаралық сауданың көлемі 9,5%-ке жоғарылап, осы жылдардың басындағы томендеу тенденциясы тоқтаған. Бұл тенденциясы төмендегі кестенің көрсеткіштері дәлелдейді.
Дүниежүзілік сауданың 90-жылдардың орта шенінде жедел өсу АҚШ-тың, Италияның, Канаданың, Испанияның импортының қарқынды өсуімен байланысты. Сонымен қатар бұл процеске Қиыр Шығыс, Латын Америкасы елдерінің шаруашылық коньюнктурасының жақсарғаны да әсер етті.
Егер сауда саласындағы кедергілер біртіндеп жойыла берсе, онда халықаралық тауарлар рыногы жыл сайын орта есеппен 6%-ке өсері анық.
Жекелеген елдердің дүниежүзілік саудадағы ролін қарастырсақ, онда дуниежүзіндегі ең ірі экспорттаушы және импорттаушы елге АҚШ жатады. 1994 жылы АҚШ-тың сыртқы сауда айналымы 1,2 трлн доллар дан асты. Мұның өзі дүниежүзілік сауда келемінің 28%-ін құрайды. АҚШ-тан кейінгі Алмания мен Жапонияның көрсеткіштері жоғары.
Алманияның сыртқы сауда айналымы 802 млрд доллар болып, дүниежүзілік сауда көлемінің 18,8%-ін құрады.
Жапонияның бұл көрсеткіштерімен қатар 672 млрд доллар мен 15,2% болды. Ең ірі сауда мемлекеттерінің қатарына Франция, Ұлыбритания, Италия, Канада, Голландия, Гонконг, Бельгия (Люксембургпен бірге) кіреді Қытай, Сингапур, Чили, Финляндия елдерінің де экспорты жедел қарқынмен дамып келеді.
Дүниежүзілік саудада жүріп жатқан процестерді талдасақ, оның басты тенденциясы сыртқы сауданы ырықтандыру дер едік. Олардың негізгісі - мемлекетаралық экономикалық топтар мен сауда-экономикалық одақтар деңгейіндегі протекционистік тенденциялардың ұлғаюы Дүниежүзілік банктің есептеулеріне қарасақ бұл одақтардың шеңберінде 90 жылдары дүниежүзілік сауданың 42% жүзеге асырылған.
Ең ірі тоғыз халықаралық аймақтың сауда одақтарының құрамы мынадый:
1. Еуропалық Одақ - Австрия, Алмания, Ұлыбритания, Италия, Ирландия, Финляндия, Дания, Бельгия, Люксембург, Нидерланды, Греция.
2. Еуропалық еркін сауда ассоциациясы -- ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыбы:
Тауарлардың экспорты және импортын реттеудегі БҰҰ-ның ролі
Мазмұны
Кіріспе 3
1 Тауарлардың экспорты мен импортын реттеудегі Біріккен Ұлттар Ұйымының мәні 5
1.1 Тауарлардың экспорты мен импорты және Қазақстандағы экспортты-импортты операцияларды реттеу құралдары 5
1.2 БҰҰ-ның тауарлардың экспорты мен импортын реттеудегі орны мен рөлі 8
1.3 БҰҰ-ның тауарлардың экспорты мен импортын реттеудегі атқаратын қызметтері мен алатын орны 11
2 Тауарлардың экспорты мен импортын реттеудегі ЮНКТАД рөлі және оның негізгі проблемелары мен оны шешу жолдары 16
2.1 Тауарлардың импорты мен экспортын реттеудегі ЮНКТАД мәні 16
2.2 ЮНКТАД және ЮНСИТРАЛ атқаратын қызметтері мен қазіргі кездегі жағдайы 21
2.2 Тауарлардың импорты мен экспортын реттеудегі ЮНКТАД проблемалары мен оны шешу жолдары 26
Қорытынды 34
Қолданылған әдебиеттер тізімі 37
Кіріспе
Сыртқы экономикалық қызмет республиканың халық шаруашылығы мен экономикалық тұрақтылығының дамуының маңызды факторына айналып келеді. Қазіргі кезде өнеркәсіптік дамыған мемлекеттердің ішінде сыртқы экономикалық қызмет саласына еніп кетпеген мемлекет жоқ десе де болады.
Сыртқы экономикалық қызметтің дамуы қазіргі заманғы жағдайларда маңызды рөл атқарады, өйткені қазір экономиканың әлемдік шаруашылыққа интерграциялану процесі жүріп жатыр. қазақстан әлемнің 100 мемлекетімен экспорттық-импорттық байланыстарға ие. Бүгінгі күні бірде бір СЭҚ ірі кәсіпорындардың қатысуынсыз елестету мүмкін емес.
БҰҰ үлкен институционалдық түрлілік тән, ол БҰҰ кіретін және одан тарайтын ұйымдардың кең репрезентативтілігінде көрінеді. Біріншіден, БҰҰ органдардың жиынтығынан тұрады (Бас Ассамблея, Экономикалық және Әлеуметтік кеңес, Хатшы және т.б.). Екіншіден, мамандандырылған және басқа дербес мекемелерден тұратын ұйымдардың жүйесі ретінде көрінеді (Дүниежүзілік банк, Халықаралық Валюталық қор, сауда мен даму бойынша БҰҰ Конференциясы, өнеркәсіптік даму бойынша БҰҰ және т.б.). Халықаралық мамандандырылған мекемелер БҰҰ дейін және одан кейін құрылған. Үшіншіден, БҰҰ серіктестік желісі жеке және қоғамдық ұйымдардан тұрады.
ЮНКТАД халықаралық сауда, қаржы, қаржыландыру мен технологиялар мәселесін шешуде негізгі рөл атқарады, соның ішінде дамып келе жатқан мемлекеттерге кәсіпорындар мен кәсіпкерліктің дамуына ықпал етеді. Кәсіпкерлік, іскерлік тәжірибені қысқарту, дамыту және кәсіпкерлікті тиімді жүзеге асыру бойынша ЮНКТАД комиссиясы жеке және мемлекеттік секторлардың диалогына ықпал етеді. ЮНКТАД техникалық серіктестігінің жобаларының арасында кедендік мәліметтерді автоманттанған жүйесін, сауда мәселелері бойынша орталықтар желілерінің бағдарламасын, ЭМПРЕТЕК бағдарламасын атап өткен жөн.
Осыған орай, курстық жұмыстың тақырыбының өзектілігі тауарлардың экспорты мен импортын реттеудегі БҰҰ-ның рөлін анықтау.
Курстық жұмыстың мақсаты Қазақстандағы тауарлардың экспортының және импортының ерекшеліктерін анықтай отырып, БҰҰ-ның, соның ішінде ЮНКТАД пен ЮНСИТРАЛ тауарларды импорттау мен экспорттаудағы мәселелерін талдау.
Аталған мaқcaтқa табысты қοл жeткiзy үшiн келесі мiндeттepдi шeшy кepeк:
- тауарлардың экспорты мен импорты және Қазақстандағы экспортты-импортты операцияларды реттеудің жолдарын қарастыру;
- ЮНКТАД пен ЮНСИТРАЛ атқаратын қызметтері мен қазіргі кездегі жағдайын бағалау;
- Тауарлардың экспорты мен импортын реттеудегі БҰҰ-ның рөлі және атқаратын қызметтерін зерттеу;
- Тауарлардың экспортын реттеудегі ЮНКТАД мәнін анықтау;
- Тауарлардың импорты мен экспортын реттеудегі ЮНКТАД проблемалары мен оны шешу жолдарын қарастыру.
Зepттey жұмыcының пәнi. Тауарлардың экспорты мен импортын реттеудегі БҰҰ рөлі.
Жұмыcтың құpылымы зepттeyдiң мaқcaты мeн мiндeтi apқылы aнықтaлaды. Жұмыc кipicпeдeн, екі бөлiмнeн, қοpытындыдaн, қοлдaнылғaн әдeбиeттepдeн тұpaды.
1 Тауарлардың экспорты мен импортын реттеудегі Біріккен Ұлттар Ұйымының мәні
1.1 Тауарлардың экспорты мен импорты және Қазақстандағы экспортты-импортты операцияларды реттеу құралдары
Мемлекет қоғамдық өмірдің барлық салаларында макро деңгейде, ал қазіргі өндірістік кәсіпорындар мен шаруашылықтарды дамыту ісінде микро деңгейде ашық экономикалық саясат бағытын ұстанатын болады.
Көптеген елдер үшiн сыртқы экономикалық қызметті жүзеге асыруда тауарлар экспорты мен импорты басым болу рөлiн атқарады. Экспорт валюта түсiмдерiнiң негiзгі көзi ретiнде, ал импорт дамымаған салалардың өтемiн жасайтын қызмет ретiнде. Алайда, тауар елден шикiзат немесе өнiм түрiнде өндеу мақсатымен шығарылып, қайтадан дайын өнiм түрiнде қайтып келуi мүмкiн. Негiзгi 14 режимдi атап өтейiк:
1) еркiн айналым үшiн тауарлар және транспорттық құралдарды шығару;
2) тауарлар және транспорттық құралдар экспорты;
3) тауарлар және транспорттық құралдар реимпорты;
4) тауарлар және транспорттық құралдар реэкспорты;
5) тауарлар және транспорттық құралдар транзитi;
б) кедендiк қойма;
7) бажсыз сауда дүкенi;
8) Қазақстан Республикасының территориясында тауарларды өңдеу;
9) кедендiк бақылау жағдайында тауарларды өңдеу;
10) тауарлар және транспорттық құралдарды уақытша кiргiзу және уақытша шығару;
11) еркiн кедендiк аймақ және еркiн қойма;
12) кедендiк территориядан тыс жерде тауарды өңдеу;
13) тауарларды жою;
14) мемлекет пайдасы үшiн тауарлардан бас тарту.
Тауарлар экспорты - импортпен қатар халықаралык саудада кең таралған процесс болып табылады әане Қазақстан Республикасы үшiн қaзipгi таңда маңызды болып келедi. Осыған сәйкес тауарлар экспорты - тауарлардың Қазақстан Республикасының кедендік территориясынан шығарылуына арналады.
Қазақстан Республикасының Кеден Занымен экономикалық саясат шаралары анықталынып кедендік төлемдер мен алымдар төленгеннен кейiн ғана тауар территория шекарасынан шығарылады. Кедендiк дайындаудың барлық нысандылықтары орындалғаннан кейiн тауар иесi тауар шығаруды кедендiк декларацияға сәйкес жасау керек. Кедендiк декларация - кедендік дайындық кезiнде толтырылатын мiндеттi құжат, онда тауарлар және транспорттық құралдар жөнiндегi толық мағлұмат және олардың кедендiк режимi көрсетiледi [1, б. 67].
Экспорт туралы айтқанда оның Қазақстан Республи - касы үшін маңыздылығын атап көрсету керек.Қaзipгi кезде республиканың сыртқы саудасы сауда балансының оң сальдосымен сипатталады. Алайда экспорттың үлкен бөлігін шикiзат және табиғи ресурстар құрайды.Бұл өнiмді шетелге сату және өңдеушi сала дайын өнiмдi өткізу кезiнде мағынаға ие бола алады. Экспорттың шикізаттық бағыттылығына оны сатып алатын шетел әрiп - тестеpi де өз әсерiн тигiзуде.
Экспортты өндірушінің ынталандыратын келесі экономикалық әдістер бар: экспортталуышылардың тікелей қаржыландырылуы. Компания және фирмаларға бюджеттен өнімнің өзіндік құны және экспортты баға арасындағы айырмашылықты төлеу үшін қосымша төлемдер түрінде іске асады. Әдетте мемлекет қорының экспортты өндірісте жаңа тауарларды зерттеу және енгізу үшін ғылыми, зерттеу, құрылымдық жұмыстарды жүргізуге 30 % бөледі. Жанама қаржыландыру - экспорттаушылардың несиелік қойылымдарын азайту үшін мемлекет арнайы дотациялар береді. Жанама қаржыландыру дегеніміз экспорттаушыларға шикізатты енгізу кезінде төленген баж салығын қайтару, және экспорттаушыларға тұрақты және жоғары бағалар бойынша үкіметтік және әскери тапсырыстар беру; экспорттаушылар салығын төмендету. Компаниялардың өндірістегі экспорт үлесіне қарай салықтарын тікелей төмендету қарастырылады. Сонымен қатар фирма-экспорттаушылар экспортты өндірісті дамыту резервті қорына аударымдарын іске асырады.
Экспорттарды несиелендіру келесі жағдайлармен іске асады:
- ішкі мемлекеттік банктердің ұлттық және еркін валюта бойынша экспортты өндірісті дамытуға орта мерзімді және ұзақ мерзімді несиелерді ұсынуы арқылы іске асады, сондай-ақ ол несиелер қолайлы шарттар және тұрақты қойылымдар бойынша жүргізілуі керек;
- Сыртқы импорттаушыларға қаржылық және тауарлы түрдегі несиелерді бөлуге бағытталған. Мемлекет бюджеттен фирмалық және банктік несиелерді субсидиялайды, олар мақсатты болу керек және тек қана фирмадан тауар алу үшін ғана шетел алушыларымен қолданылу керек.
Экспортты сақтандыру сыртқы және ішкі болып бөлінеді:
- ішкі бюджеттегі қорлар арқылы ірі капитал салымдары кезінде экспортты өндіріске тәуекелдердің жарты бөлігін жабуға көмектесетін мемлекет арқылы іске асырылады;
- сыртқы мемлекет бюджет есебінен экспорт бойынша саяси және коммерциялық тәуекелдерді өз мойнына алады. Саяси тәуекелдерге соғыстар, саяси жағдайдың тез өзгеруі жатады. Коммерциялық валюта бағамының ауысуы, тоқырау, кеден және салық жүйелеріндегі өзгерістер [2, б. 48].
Қазақстанда экспортты операцияларды реттеудің негізгі құралы болып кеден тарифі табылады - тауарларды енгізген кезде төлем көлемін анықтайтын жүйелендірілген қойылымдар тарифі немесе кеден баж салығы.
Қазіргі кезде кеден тарифінде баж салығының бірнеше түрі қолданылады, оларды бекіту әдістерімен байланысты.
Адваторлы баж салықтары - төлем тауар құнына пайыздық қатынас түрінде бекітіледі.
Арнайы баж салықтары - олардың көлемі тауар көлемінен алынатын нақты құн көлемі түрінде іске асады.
Жинақталған қойылымдар - бір уақытта адваторлы, бір тауарға қатысты арнайы баж салығы бекітіледі.
Соңғы жылдары біздің еліміз әр түрлі мемлекеттермен сыртқы экономикалық байланыстарын интенсивті дамытады. Сыртқы экономикалық әрекетті мемлекеттік реттеу және Қазақстанда халықаралық сауда саясатының тәртіптерін сақтау мақсатында СЭӘ тарифтік және тарифтік емес реттеу механизмдері қолданылады.
Реттеудің тарифтік әдістері кедендік тарифтерді қолдануға негізделген. Реттелудің тарифтік әдістері кедендік тарифті қолдануға бағытталған. Кедендік тариф тауарлардың жүйелендірілген тізімін көрсетеді, кедендік тариф үш маңызды функцияны орындайды.
Фискалды, импортты және экспортты операцияларға таралады.
Кедендік төлемдер бюджеттің табысты бөлігін толтыру көздерінінің бірі болады. Республикалық бюджет заңымен және басқа Қазақстан Республикасының басқа нормативті актілерімен жыл сайын төлемдер және салықтардың түрлері өзгеріп отырады.
Кедендік төлемдер бюджеттің негізгі көздерінің табысты бөлігін құраушы болып табылады. Қазақстан Республикасының Республикалық бюджет туралы заңдармен және нормативті актілерімен жинақтар және төлемдер бойынша жыл сайынғы жинақтар бектіледі. Сонымен қатар, кедендік жинақтар және салықтар бойынша тапсырмалар жыл сайын жоғарылайды. Отандық өндірушіні қорғайтын кеден импорттың өсуіне қызығушылық білдіреді.
Протекционды. Экспортты-импортты операцияларды реттеп кедендік тариф отандық өндірісті дамыту үшін қолайлы жағдайлар құру қажет, жергілікті өндірушілерді қажетсіз шетел бәсекелесінен, ал басқа жағынан халықаралық сауданы кеңейтеді.
Баланстық. Бұл функция экспортты баж салықтарына жатады және олар тауарлы қолайсыз экспортын жою мақсатында жүргізіледі. Оларға деген ішкі бағалар әлемдік бағалардан төмен. Басқа жағынан, экспортты баж салықтарын қолдану мемлекеттің әлемдік нарыққа шикізатты тауарларды жеткізуді шектеу мақсатымен анықталады.
Кедендік тариф дамушы елдермен және өтпелі экономика елдерімен қолданылады. Төмен қаржылық және салықтық тәртіппен осы елдердің көбісі тұрғындардан мемлекеттік салықтарды жинауға қабілетсіз, осындан қажетті деңгейде әлуметтік төлемдерді, экономиканы қаржыландыруға қабілетсіз. Кедендік төлемдерді және салықтарды жинау өте оңай, себебі олар тауардың шекарадан өту кезеңінен бастап 10 күн ішінде төленуі керек. Алайда импортты тарифті бюджетті табыстардың маңызды көзі ретінде жергілікті өнеркәсіп тарифтің арқасында импортты өнімнің аналогын шығарғаннан кейін қолдануға болады [3, б. 58].
ҚР заңдылығымен анықталған кедендік төлемдер: кедендік баж салығы; қорғаныс баж салығы; ҚР кеден органдарына лиценция беру жинақтары; кедендік дайындау бойынша кедендік жинақтар; бастапқы шешім қабылдауға төлем. ҚР СЭӘ реттеудің тарифтік механизмдерімен қатар, тарифтік емес механизмдер де қолданылады. СЭК реттеудің тарифтік емес механизмдері әсер етудің жоғарғы дәрежесіне ие.
Әлемдік тәжірибеде тарифтік емес шектеулерді қолдану қарама-қайщы болып келеді. Басқа жағынан, әлемдік сауда ұйымы реттелудің тарифтік емес шараларын жақсарту бойынша және сыртқы сауданы реттеуге өтуге мақсат қойып отыр. Басқа жағынан, кейбір тарифтік емес әдістер жойылмайды, себебі ішкі экономикалық саясаттың басқа елдердің сауда-экономикалық қатынастарына әсер етеді. Қазақстанда қабылданған тарифтік емес.
Ұлттық өндірістің нақты салаларын қорғау мақсатында импорт және экспортты тікелей шектеуге бағытталған әдістер. Оларға лицензия және квоталар, сонымен қатар тауарларды кіргізуге және шығаруға шектеулер немесе ден қоюлар, лицензиялар жатады.
Тауарлардың және транспорт құралдарының экспортын және импортын бақылау, тауарлы және әкімшілік құжаттар, сертификация, валюталық бақылау, кедендік құнды анықтау әдістері және басқа құжаттар [4, б. 38].
Қауіпсіздік техникасы, экология, санитарлы-ветеринарлы нормалар, орама, маркерлеу нормаларымен байланысты талаптар және стандарттар.
СЭӘ тарифтік емес механизмдерді лицензиялаудың негізгі белгісі - өз тауар өндірушілерін қорғау, мемлекеттік қауіпсіздікті қамтамасыз ету, қоршаған ортаны қорғау.
Мемлекеттің сыртқы экономикалық әрекетін реттеуде тарифтік және тарифтік емес әдістер қолданылады. СЭӘ реттеу механизмін таңдау әр мемлекеттің сауда саясатына байланысты.
1.2 БҰҰ-ның тауарлардың экспорты мен импортын реттеудегі орны мен рөлі
БҰҰ қызметі маңызды әлеуметтік-экономикалық процестердің ғаламдық және ұлттық деңгейдегі сипаты мен дамуына көп әсер етеді. Адам қызметінің барлық салаларында дерлік саяси шешімдерді талқылау мен қабылдауға арналған халықаралық форум ретінде әлемдік экономикалық кеңістікті қалыптастыру бойынша дамудың алғышарттарын, мақсаттары мен міндеттерін анықтайды.
БҰҰ қызметі төрт бағытта жүргізіледі:
1) жалпы әлемдік экономикалық мәселелерді шешу;
2) экономикалық дамуы әр түрлі мемлекеттерге серіктестікке жәрдем беру;
3) сдамушы мемлекеттердің экономикалық өсіміне көмек көрсету;
4) аудандық дамуға қатысты мәселелердің шешімін табу.
Міндеттерді шешу мақсатында қызметтің келесідей түрлері қолданылады:
1. Ақпараттық қызметі. Оның мақсаты - экономикалық саясат саласынан мемлекеттерге әсер ету. Бұл жұмыстың нәтижесі тек болашақта көріне алынады. Әр түрлі облыстардан статистикалық мәліметтер жинақталады, талданады, солардың негізінде мемлекет экономикалық дамуға қатысты ақпараттарды алады.
2. Техникалық-кеңестік қызмет. Ол әр түрлі мемлекеттерге көмек ретінде көрінеді. Бірақ мұндай көмек көрсетілгенде мемлекеттің ішкі істеріне қол сұқпайдың принципі қолданылуы тиіс, техника расында да ең жоғарғы дәрежелі болуы тиіс және мемлекет үшін ыңғайлы формада ұсынылуы қажет.
3. Валюталық-қаржылық қызметі. Ол халықаралық ұйымдардың көмегімен жүзеге асырылады: Халықаралық қаржылық корпорация, Халықаралық қайта құру мен даму банкі, Халықаралық даму ассоциациясы. Ресми көзқараспен алғанда, осы барлық ұйымдар БҰҰ мамандандырылған бөлімдері болып табылады.
Жарғыда айтылған БҰҰ алты негізгі органдары бар. Бірақ экономикалық серіктестіктің шеңберінде тек үшеуін бөліп көрсетеді: Бас Ассамблея, Экономикалық және Әлеуметтік Кеңес және хатшылық.
Таяуда ғана отандық компаниялар тек бір-бірімен бәсекеге түсетін, үш жыл бұрын бәсекелестік күшейді - нарыққа Кеден одағы елдерінен келген компаниялар еркін түрде кіре бастады. Ары қарай БЭК, содан кейін ДСҰ келеді. Жүйенің тез өзгеретін қоршаған ортаға бейімделуін қамтамасыз ететін басқару талап етіледі. Егер компанияның шаштараз қызметтерін көрсету жөніндегі стратегиясы жаңа клиенттерді тартуға және қазіргі клиенттерді ұстап қалуға бағытталуы тиіс болса, онда экспортер- компанияның стратегиясы - анағұрлым күрделі өнім [14, б. 65].
Анық әрі жақсы дәлелденген стратегия тәуекелді болдырмай, өсу әлеуетін іске асырып, өз ресурстарын ұтымды пайдала - нумен шектеліп қана қоймай, ол бизнестің басқарымдылығын да жоғарылату мүмкіндігін береді.
Біріншіден, сауда мен инвестициялар мемлекеттің экономикалық дамуының маңызды факторлары болып табылады. Жеке сектордың қоғамдық байлық пен жаңа жұмыс орындарының жасалуындағы рөлінің артуы бойынша мемлекеттердің үкіметі халықаралық саясатты жеке іскерлік шеңберлер мен осындай серіктестікті тиімді қалыптастырудың механизмдеріне бағыттайтын болады. Бұл әсіресе жеке сектор ресурстардың мобильденуіне көмектесетін мемлекеттер үшін маңызды, мысалы, капиталды енгізу жолымен, жаңа технологияларға қол жеткізу жолымен, алдыңғы қатарлы басқару тәжірибесін тарату жолымен және т.б.
Екіншіден, іскерлік серіктестік халықаралық ұйымдардың рөлін кәсіпкерлік қызмет үшін жағымды және тұрақты қарым-қатынастарды қамтамасыз етуде түсініп келуде. Халықаралық бизнес үкіметаралық ұйымдардың тыныштық пен қауіпсіздікті бекіту, экономикалық, техникалық, құқықтық және басқа салалардағы нормалар мен стандарттарды орнату салаларындағы қызметтерді кеңінен қолданып келеді.
Үшіншіден, іскерлік қауымдастық үкімет аралық ұйымдарды тек жалпы халықаралық нормалар мен принциптерді орнату бойынша функционалды органдардың жағынан ғана емес, сондай-ақ бір мемлекеттегі қоғамдық және мемлекеттік сектордағы көп тарапты қарым-қатынастардың толыққанды қатысушысы ретінде қарастырады [9, б. 106].
БҰҰ үлкен инстуционалдық түрлілік тән, ол онда кіретін және одан тарайтын ұйымдардың репрезентативтілігінде көрінеді. Біріншіден, БҰҰ органдардың жиынтығынан тұрады (Бас Ассамблея, Экономикалық және Әлеуметтік кеңес, Хатшы және т.б.). Екіншіден, мамандандырылған және басқа дербес мекемелерден тұратын ұйымдардың жүйесі ретінде көрінеді (Дүниежүзілік банк, Халықаралық Валюталық қор, сауда мен даму бойынша БҰҰ Конференциясы, өнеркәсіптік даму бойынша БҰҰ және т.б.). Халықаралық мамандандырылған мекемелер БҰҰ дейін және одан кейін құрылған. Үшіншіден, БҰҰ серіктестік желісі жеке және қоғамдық ұйымдардан тұрады.
Халықаралық экономикалық инфрақұралымды қалыптастырудағы БҰҰ рөлінің бірегейлігі ғаламдық басқару саласындағы қоғамдық мәнді қызметтерді орындауға негізделеді. Халықаралық реттеудің объектілеріне халықаралық деңгейдегі көптеген байланыстар мен халықаралық деңгейдегі қарым-қатынастар жатады, олардың болуы мен тұрақтылығы орынды болып келеді. БҰҰ шеңберінде қабылданған және осы күнге дейін әрекет етіп жүрген нормалар, ережелер мен тәртіптер жүргізілетін операцияларға заңнамалық тұрғыдан орнатылған талаптарды сақтауды қамтамасыз етеді, сыртқы экономикалық қарым-қатынастардың жалпы стандарттарын анықтайды, жеке меншіктің құқықтарын қорғайды. Мысалы, ашық теңіз туралы БҰҰ Конвенциясы шекаралық сулардың шегіндегі ашық теңізде еркін қозғалуды қамтамасыз етеді, сондай-ақ су астындағы кабельдер мен құбыр жолдарын салуды білдіреді. Халықаралық аудармалы вексельдер мен халықаралық қарапайым вексельдер туралы БҰҰ Конвенциясы халықаралық есептегі кредиттік-қаржылық қарым-қатынастарды реттейді.
БҰҰ көптеген маманданған мекемелері экономикалық саясаттың шараларын дамыту мен унифициялауға белсенді рөл атқарады, халықаралық нарықтар мен инфрақұрылымдардың жағдайын талдайды, коммерциялық құқықтың ережелері мен процедураларының келісілуіне ықпал етеді. БҰҰ мен агенттіктерінің халықаралық бизнестің регламентацияның нормативтерінің жасалуына жауапты регулятивті қызметтерінің ішінде келесілері маңызды болып келеді:
- мемлекеттік заңнама саласындағы келісімдердің өмірге келтірілуі (Бас Ассамблея), ол қандай мемлекеттің қандай да бір құрлықтық немесе сурлы аудандарға қатысты заңдылықтарға ие екендігін анықтауға көмектеседі, мысалы, пайдалы қазбаларды тасымалдаудың немесе алудың шарттары, интеллектуалдық меншіктіліктің құқығу туралы келісімшарттарды өсірге келтіру. Жоғарғы технологиялық өнімнің сарапшысы, сауда белгілері мен патенттердің қорғанысы интеллектуалдық меншіктіліктің қатаң регламентелген құқықтарын сақтамаусыз күрделенген болатын, олардың қорғанысы ВОИС пен ТРИПС арқылы қамтамасыз етіледі [10, б. 23].
- экономикалық терминдердің, шаралар жүйесінің және көрсеткіштерінің унификациясы (БҰҰ статистикалық комиссиясы, халықаралық сауда құқығы бойынша БҰҰ комиссиясы - ЮНСИТРАЛ және т.б.). БҰҰ барлық органдары стандартталуды қамтамасыз етеді, бұл объективті халықаралық салыстыруларды жүргізуді оңайлатады.
- халықаралық коммерциялық қызметтің ережелерін жасау мен келісу.
- Ұсынылатын құралдар мен процедуралардың көмегімен коммерциялық қызметтерді реттеу, өз алдына, сауданың дамуына ықпал етеді және тауарлар мен ақпараттардың ғаламдық ағымыын логикалық байланыстырады.
- әлемдік нарықтарда ұсынылған тауарлар мен қызмет көрсетулерге зиянды болдырмау және ұсталымдардың үстемақыларын қамтамасыз ету.
- экономикалық қызметпен күресу.
- халықаралық келісімдерді бекітуге ықпал ететін анық экономикалық ақпараттарды жинау, талдау мен тарату (ЮНСИТРАЛ, ЮНКТАД, Дүниежүзілік банк), мемлекеттерге және компанияларға өздерінің ресурстары мен мүмкіндіктерін бағалауға көмектеседі.
ЮНКТАД БҰҰ жүйесінде халықаралық сауданың, қаржының, инвестицияның және технологиялардың мәселелерін шешуге маңызды рөл атқарады, ол дамып келе жатқан мемлекеттерге кәсіпорындарды жасауға және кәсіпкерліктің дамытылуына ықпал етеді. Кәсіпкерлік, іскерлік тәжірибенің жеңілдетілуі мен дамытылуы бойынша ЮНКТАД комиссиясы кәсіпкерліктің тиімді дамуының стратегияларының дамуы мен жүзеге асырылуына ықпал етеді, жеке және мемлекеттік секторлардың арасындағы диалогқа ықпал етеді. ЮНКТАД техникалық серіктестігінің жобаларының ішінде кедендік мәліметтерді автоматтандырылған жүйесін, сауда мәселесі бойынша орталықтар желілерінің бағдарламасын, ЭМПРЕТЕК бағдарламасын атап өткен жөн.
Кедендік мәліметтерді өңдеудің автоматтандырылған жобасы кедендік процедураларды модернизациялауға және кедендік қызметтерді басқаруға көмектеседі, бұл сыртқы экономикалық қызметтің бюрократиялық құрамын оңайлатады. Сауда мәселелері бойынша орталықтар желілерінің бағдарламалары барлық дүние жүзі бойынша сауда ұйымдарының ақпараттық желілерін қамтамасыз етеді.
1.3 БҰҰ-ның тауарлардың экспорты мен импортын реттеудегі атқаратын қызметтері мен алатын орны
Халықаралық экономикалық қатынастардың дәстүрлі және ең кең дамыған нысанына сыртқы сауда жатады. Дүниежүзіндегі елдердің барлығы үшін сыртқы сауданың ролі ерекше маңызды.
Американ ғалымы Дж.Скастың пікірінше "қандай бір ел болмасын оның экономикалық жетістігі сыртқы саудаға байланысты. Дүниежүзілік экономикадан окшауланып, ешқандай ел дені сау, жөні түзу экономика жасай алған жоқ".
Халықаралық сауда - еңбек бөлінісі негізінде әр түрлі елдердің тауар өндірушілер арасында пайда болатын байланыстардың нысаны және олардың экономикалық тәуелділігі.
Ғылыми-техникалық өрлеудің ықпалымен эконо - микада жүріп жатқан құрылымдық өзгерістер, өнеркәсіп өндірісінің мамандануы мен кооперациялануы ұлттық шаруашылықтардың қарым-қатынасын күшейтеді. Мұның озі халықаралық сауданың мейлінше дамуына мүмкіндіктер туғызады.
Халықаралық сауда дегеніміз: дүниежүзі елдері арасындағы төлемді, жиынтық тауар айналысы.
Сыртқы сауда да "фритретерствоны" (еркін сауда), немесе "протекционизмді" (өз тауар өндірушілерін қолдау) таңдап алудағы ымырсыздық өткен уакыттардың еншісіне қалды. Қазіргі кезде бұл екі бағыт өзара кірігіп, араласып кетті.
Фритретерство саясатының ең алғаш А.Смит өзінің "Салыстырмалы артықшылықтар теориясында" анықтаған. Ол: "айырбас қандай елге болса да қолайлы, әрбір ел одан абсолютті артықшылықтар табады", - деп жазған.
XX ғасырдың екінші жартысынан бастап халықаралық сауда жоғары қарқынмен жедел дами бастады.
Халыкаралық сауданың жедел өсуіне мынадай факторлар әсер етеді:
1. халықаралық еңбек бөлінісі мен өндірісті интернационалдаудың дамуы;
2. экономикада жаңа салалардың пайда болуына және негізгі капиталды жаңартуға иті әсерін тигізген ғылыми-техникалық революция;
3. дүниежүзілік рыноктағы трансұлттық корпорациялардың белсенді қызметі;
4. тарифтер мен сауда туралы Бас келісімнің шаралары арқылы халықаралық сауданың реттелуі;
5. коптеген елдердің импортына кедергілердің жиылып, кеден бажы төмендеп, еркін экономикалық аймақтардың құрылуы;
6. сауда-экономикалық интеграция процестері дамып, жалпыға бірдей рыноктардың қалыптасуы;
7. сыртқы рынокқа бейімделген экономикасы бар "жаңа индустриалды елдердің" пайда болуы т.б.
Соңғы онжылдықтарда сыртқы сауда динамикасының әркелкіге біліне бастады. Бұл дүниежүзілік рынокқа белсенді қатысушы елдердің өзара сауда-экономикалық қатынастарына әсерін тигізеді. АҚШ дүниежүзілік рыноктағы басымдығынан айырыла бастады.
Егер 1950 жылы АҚШ-тың үлесіне дүниежүзілік экспорттың 31 тиген болса, 1990 жылы ол тек қана 81 тең болды. Өз кезегінде Алманияның экспорты АҚШ-тың деңгейіне жақындады.
Сөйтіп 90 жылдары Батыс Еуропа халықаралық сауданың орталығына айналды. 80 жылдары халықаралық сауда-саттықта Жапония едәуір жетістіктерге жетті. Бұл жылдары машина мен жабдықтар экспорттауда Жапония дүниежүзінде бірінші орынға шықты. Сол кезең өз тауарларының бәсекелік мүмкіңдіктері бойынша Жапонияға Азияның "жаңа индустриалды елдері" - Сингапур, Гонконг және Тайвань жақындады.
Бәсекеге қабілеттіліктің дүниежүзілік классификациясы төрт жүзге жуық критерийлерден тұрады. Олардың негізгілеріне жан басына шаққандағы табыс, инфляцияның деңгейі және сыртқы сауда тепе-тендігі жатады Классификацияда, аталғандардан басқа қазба байлыктар, инфрақұрылым, байланыс құрал-жабдықтар т.б факторлар ескеріледі.
Женевада өткен дүниежүзілік экономикалық форумның баяндамасында бәсекелікті нақты мемлекеттің дүниежүзілік рынокқа салыстырмалы түрде бәсекелестерінен артық байлық шығаруы деп анықтады.
Мамандардың болжауы бойынша XXI ғасырдың алғашқы жылдарында бәсекеге ең қабілетті елдер санатында АҚШ пен Азиялық мемлекеттер болды. 2030 жылы бәсекеге ең қабілетті үш мемлекеттің қатарында АҚШ, Қытай, Жапония болмақ. Бұлардан соң Алмания, Сингапур Оңтүстік Корея, Индия, Тайвань, Малайзия және Швейцария мемлекеттерінің мүмкіндіктері мол.
Дамушы елдердің өз экспортын диверсификациялауға (шаруашылық қызметіне жаңа өріс табуға) ұмтылыстары, өнеркәсібі дамыған елдер тарапынан қандай нысанда болмасын, қарсылыққа кездесуде. Дегенмен, кейбір дамушы елдер, ең алдымен "жаңа индустриялды елдер" өз экспорттарының құрылымын өзгерту ісінде айтарлықтай жетістіктерге жетті. Олардың экспортында дайын өнімнің, өнеркәсіп бұйымдарының соның ішіңде машиналар мен жабдықтар үлесі артты. Женевадағы дүниежүзілік сауда ұйымының деректеріне сәйкес 1894 жылы ең үлкен экспорттаушы мемлекеттердің қатарына мыналар кіреді.
XX ғасырдың соңғы ширегінде халықаралык экономикалық қатынастар жүйесінде Азия-Тынық мұхит аймағының ролі күшейді Дүниежүзілік банктің есептеуі бойнша 2000 жылға қарай дүниежүзілік сауда көлемінің 40% Тынық мұхит бассейнінде шоғырланады.
Өнеркәсібі дамыған елдер арасындағы халықаралық еңбек бөлінісінің теңдеуі олардың өзара сауда қарым-қатынастарын ұлғайтып, дамушы елдердің үлестерін азайтады.
Қазіргі уақытта негізгі тауар тасқыны "үлкен үштік " АҚШ - Батыс Еуропа - Жапония шеңберінде ағылып жатыр.
Халықаралық сауданы реттеп, оның еркін дамуы жолындағы кедергілерді жойып отыратын негізгі халықаралық ұйым - Тарифтер мен сауда жөніндегі Бас келісім (ГАТТ).
ГАТТ-ты құру туралы келісімге 1947 жылы ең алдымен 23 ел қол қойып, ол келісім 1948 жылы күшіне кірген болатын. 1995 жылы ГАТТ өз қызметін тоқтатып Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымы (БСҰ) болып кайта құрылды. Бұл беделді халықаралық ұйымның аты өзгергеиімен, заты, принциптері, құқықтық механизмі өзінің жалғасын Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымын тауып отыр.
Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымы - қатысушы елдердің өзара саудасын белгілі принциптері, құқықтық нормалары, сауда жүргізу ережелері арқылы мемлекет деңгейінде реттейтін көп жақты халықаралық келісім.
ГАТТ-тың құкықтық механизмі төмендегі принциптерге негізделген болатын:
1. Мемлекетаралық сауда қарым-қатынастарыңда бір-бірінс ең қолайлы жағдай жасау. Осы тәртінке сәйкес келісімшарт жасаған елдер бір-біріне жеңілдіктер мен артықшылықтар беруі тиіс, екі ел арасындағы жасалған келісім автоматты түрде баска мүше елдерге де міндетті;
2. Алаламау (дискриминациялау) принципі. Бұл принципке сәйкес ГАТТ-қа қатысушы елдердің барлығының сауда қарым-қатынастары тең құқықтық жағдайда аткарылуы тиіс;
3. Ұлттық рынокты қорғауда мүмкіндігінше тарифтік құралдарды қолдану, импорттық тауарларды т.б тарифтік емес шектеулерді алып тастау;
4. Көп жақты келіссөздер арқылы кеден бажын прогрессивті түрде төмендету;
5. Дамушы елдермен сауда қарым-қатынастарында преференциялар (жеңілдіктер мен артықшылықтар) беру;
6. Сауда-саттық қатынастарындағы кездескен қайшылықтарды келіссөздер арқылы шешу.
ГАТТ-тың қызмет жасаған жылдардағы жұмыс нәтижелері томендегідей болды.
1996 жылдың басында ГАТТ-тың мүшелігінде 130 мемлекет болды. Осы жылдың қаңтарында ГАТТ Бүкілдүнисжүзілік сауда ұйымы (БСҰ) болып қайта құрылды. Қазіргі кезде оған 81 мемлекет мүше. Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымы ГАТТ-тың принциптеріне қосымша қызмет көрсету саудасы және интеллектуалдық меншік саудасы жөніндегі келісімдермен толықтырылды. Жаңа ұйым инвестицияларды қорғауды бақылаудың да жүзеге асырып, реттейтін болады.
Эксперттердің анықтауы бойынша, Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымының бақылауында 5 трлн доллар тауар айналымы болмак. Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымының қызметі дүниежүзілік экономикаға жылына қосымша 250 млрд доллар жуық табыс әкелмек.
Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымының жоғарғы баскарушы органы -- Министрлер конференциясы.
Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымы ГАТТ-тың қатысуымен жасалған келісімдердің толық орындалуын қадағалайтын болады. БСҰ-ға мүшелік. әр-бір қатысумен мемлекетке бұрын келісілген құжаттардың барлығының мүлтіксіз орындалуын жүктейді.
Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымының құрылуы халықаралық экономикалық қатынастарды, оның ірі саласы халықаралық сауданы жаңа белестерге шығарып, барлық мемлекеттердің сауда қарым-қатынастары деңгейін жоғарылатады деген сенім бар
БСҰ-бейбіт, қатар өмір сүру принциптерін мейілінше тиянақтайтын беделді халықаралық ұйым.
2 Тауарлардың экспорты мен импортын реттеудегі ЮНКТАД рөлі және оның негізгі проблемелары мен оны шешу жолдары
2.1 Тауарлардың импорты мен экспортын реттеудегі ЮНКТАД мәні
Қазіргі кездегі тауарлардың импорты мен экспортында маңызды орынға ие ЮНКТАД болып табылады. Оған БҰҰ-ның 186 мемлекеті кіреді.
ЮНКТАД (UNCTAD - Unіted Natіons Conference on Trade and Development - Біріккен Ұлттар Ұйымының Сауда және даму жөніндегі конференциясы) - Біріккен Ұлттар Ұйымы Бас Ассамблеясының халықаралық сауда ұйымы болып табылмайтын органы. 1964 ж. құрылған‚ оған 168 ел мүше. Негізгі міндеттері: халықараралық сауданы‚ мемлекеттер арасындағы тең құқықты өзара тиімді ынтымақтастықты дамытуға жәрдемдесу‚ халықараралық экономикалық қатынастардың жұмыс істеуі жөнінде жан-жақты ұсыныстар әзірлеу‚ т.б. Жұмыстың топтық әдісі бойынша мүше мемлекеттер әлеумметтік-экономикалық және географиялық қағидаттар бойынша төрт топқа бөлінген. ЮНКТАД шешімдері қарарлар немесе мәлімдемелер нысанында қабылданады және ұсыныс сипатында болады. Бұл ұйымның қамқорлығымен көп тарапты келісімдер мен конвенциялар әзірленеді‚ оның жұмысына бірқатар халықаралық ұйымдар қатысады. Жоғары органы - Сауда және даму жөніндегі Конференция мен Кеңес‚ оның шеңберінде алты комитет жұмыс істейді.
ЮНКТАД қызметінің негізгі мақсаттары:
- экономикалық өсім мен дамуды жетелдетуге көмек беру, әсіресе, дамып келе жатқан мемлекеттерге;
- халықаралық саудаға қатысты және сонымен байланысты экономикалық дамудың проблемаларымен байланысты принциптер мен саясатты орнату;
- БҰҰ-ның шеңберіндегі халықаралық сауда мен сәйкес экономикалық дамудың саласындағы басқа мемлекеттердің қызметтерін қарастыру мен оларға ықпал ету;
- келіссөздерді жүргізуге арналған қажетті шараларды қабылдау және сауда саласындағы көп жақты құқықтық актілерді бекіту;
- сауда саласындағы және оның дамуымен байланысты саладағы үкіметтер мен аудандық экономикалық топтардың саясатын келістіру. Қазіргі кезде ЮНКТАД келесідей бағыттарда жұмыстарды атқарады:
1. Мемлекеттер арасындағы сауда және экономикалық қарым-қатынастарды жүйелеу, әлемдік сауданың дамуының тұжырымдамалары мен принциптерін жасау. Мұнда сауда қарым-қатынастары мен сауда саясатының принциптерін жасау ерекше орынға ие. Бұл: теңділіктің негізіндегі мемлекеттердің арасындағы сауда және басқа экономикалық қарым-қатынастарды жүзеге асыру, сувернитетті қадірлеу, мемлекеттердің ішкі істеріне және өзара пайдасына араласпау; кез-келген формадағы дискриминацияның және экономикалық қысым түрлерінің болуына рұқсат бермеу; сауданың барлық салаларындағы ең үлкен жағымды кедергілердің ретті және универсалды қолданылуы, онда дамыған мемлекеттер дамушы елдерге жеңілдіктерді және пайданың ерекше формаларын ұсынады; дамыған мемлекеттер дамушы елдерде қолданатын преференциялардан бас тарту; үшінші мемлекеттердің экономикалық топтардың мүше-мемлекеттерінің нарығындағы тауарлардың қол жетімділігінің жеңілдетілуі; тұрақтанған тауарлық келісімдерді бекіту жолымен шикізаттық тауарлар нарығының тұрақталуы; дамушы мемлекеттердің дайын өнімдер мен жартылай өнімдердің үлес салмағының жоғарылау жолымен тауарлық экспортының жақсартылуы; осы мемлекеттердің көрінбейтін саудасының жақсаруына ықпал ету; экономикалық және техникалық ықпал ету және жеңілдіктік, мемлекеттік және жеке жеңілдіктерді ұсыну, дамыған мемлекеттермен дамушы мемлекеттерге кредиттерді беру. Кейіннен көрсетілген принциптер мемлекеттердің экономикалық құқықтары мен міндеттемелерінің хартиясының негізіне енді [11, б. 56].
2. Шикізаттық тауарлармен халықаралық сауданы реттеу бойынша шараларды жетілдіру.ЮНКТАД әлемдік тауарлық белгілерді реттеу мәселесімен айналысатын барлық халықаралық ұйымдар жүйесінде маңызды рөл атқарады. Бұл сұрақтар ЮНКТАД-тың сессияларында, сауда мен даму бойынша Кеңесте және ЮНКТАД-тың шеңберінде өткізілетін барлық арнайы жиналыстарда қарастырылады.
ЮНКТАД-тың шеңберінде жүргізілген халықаралық келіссөздердің шеңберінде көптеген тауарлық келіссөздер бекітілді; шикізаттық тауарлар бойынша зерттеу топтары құрылды, онда өндіруші мемлекеттер мен тұтынушы мемлекеттер қатысады; әр түрлі салалардағы конвенциялар мен келісімдерге қол қойылды. Әлемдік тауарлық нарықтарды реттеу жүйесінде шикізаттық тауарларға арналған интеграцияланған бағдарлама маңызды рөл атқарады. Бағдарламаның міндеті 18 шикізаттық тауарларға арналған әлемдік нарықтардағы шарттарды жақсартуда болатын, ол дамушы мемлекеттердің экспорты үшін маңызды.
3. Дайын саясат пен экономикалық серіктестіктің құралдары мен шараларын өндіру. ЮНКТАД-тың шеңберінде тауарларды дамушы мемлекеттерден импорттаған кездегі жалпы преференциялардың жүйесі жасалған болатын, ол 1976 ж. күшіне енді; тарифтік кедергілерді жою бойынша шаралар; экономиканың қайта құрылысындағы дамушы мемлекеттерге көмек көрсету бойынша негізгі шаралар; өнеркәсіптік және сауда серіктестігі туралы келісімдердің жаңа формалары жасалынды.
4. Дамушы мемлекеттердің арасындағы экономикалық серіктестіктің дамуына ықпал ету; дамушы мемлекеттердің арасындағы преференциялардың ғаламдық жүйесін жасау бойынша келіссөздерді жүргізу; аз дамыған мемлекеттердің экономикалық қалып қоюын жеңу бойынша әлемдік қауымдастықтың әрекеттерінің бағдарламасын жасау.
5. Әлемдік сауда мен басқа мәселелердің дамытылуы бойынша дипломатиялық келіссөздер, сарапшылардың жиналысын өткізу.
Халықаралық саудаға тікелей әсер ететін мәселелерден басқа, ЮНКТАД халықаралық экономикалық серіктестіктің басқа мәселелерімен айналысады: валюта мен қаржы; теңіздік тасымалдаулар; технологиялардың берілісін сақтандыру; дамушы мемлекеттердің арасындағы экономикалық серіктестік; ең аз дамыған, аралдық және континен ішіндегі дамушы мемлекеттердің пайдасына ерекше шаралар.
Әлемдік көліктік мәселелерді реттеу мәселесі ерекше орынға ие болды. ЮНКТАД-тың шеңберінде мыналар жасалған болаты: Ішкі континенттік мемлекеттердің транзиттік саудасы туралы конвенция; сызықтық конференцияларды жүргізу бойынша Кодекс; халықаралық аралас жүктерді тасымалдау бойынша БҰҰ конвенциясы [12, б. 48].
6. Шектеуші іскерлік тәжірибені реттеу келісілген Кодексті шектеулі іскерлік тәжірибені бақылау бойынша принциптер мен ережелердің көп тараптық негізінде, сондай-ақ транұлттық корпорациялардың қызметін реттеу бойынша шаралардың негізінде жасайды. Ұзақ жылдар бойы ЮНКТАД-та технологияларды беру саласындағы Кодексті жасау бойынша жұмыстар жүргізілуде.
7. Проблемалардың кең шеңбері бойынша аналитикалық жұмыстарды жүргізу.
8. Халықаралық экономикалық қарым-қатынастардың мәселелері бойынша әр түрлі мемлекеттердің ұстанымдарын талқылау мен салыстыру үшін, халықаралық сауда мен дамудың нақты мәселелері бойынша әр түрлі топтар арасындағы келіссөздерді жүргізу үшін форумның рөлін орындау.
9. Халықаралық сауда мәселесі бойынша БҰҰ-ның қызмет координациялауға көмек көрсету; Бас Ассамблея, ЭКОСОС пен әлемдік шаруашылық байланыстарды дамыту мәселелері бойынша құжаттарды дайындау; БҰҰ ЭКОСОС аудандық комиссияларымен халықаралық сауданың аспектілері бойынша серіктестік.
10. Халықаралық экономикалық ұйымдармен, ең алдымен ВТО-мен, ЮНКТАДВТО халықаралық сауда орталығымен серіктестік.
ЮНКТАД-тың ең жоғарғы органы Конференция болып табылады. ЮНКТАД-тың атқарушы органы сауда мен даму бойынша Кеңес болып табылады, ол Конференцияның сессияларының арасындағы жұмысты қамтамасыз етеді. Кеңес жыл сайын Конференцияға және Бас Ассамблеяға ЭКОСОС арқылы өзінің қызметі туралы баяндамаларды ұсынады. Кеңестің құрамына рұқсат ЮНКТАД-тың барлық мүше мемлекеттеріне ашық.
Сауда мен даму бойынша кеңес жүйелі сессияларды жылына бір рет күзде 10 күннің ішінде өткізеді. Сонымен қатар, Кеңеспен арнайы сессиялар, комиссияның және басқа қосымша органдардың отырыстары әлемдік сауда мен экономиканың проблемалардың кең шеңбері бойынша өткізіледі. Жүйелі сессияларда ғаламдық саясаттың, әлем мемлекеттерінің өзара тәуелділігінің, сауда мен валюталық-қаржылық қатынастардың, сауда саясатының және құрылымдық қайта құрылыс пен экономикалық реформалардың мәселелері талқыланады. Кеңес ЮНКТАД қызметінің барлық саласын басқарады, ең аз дамыған мемлекеттердегі Бағдарламаның әрекеттерді жүзеге асыруын бақылайды [13, б. 46].
ЮНКТАД-тың қызметі халықаралық сауданы реттеудің барлық жан-жақты жүйесіне біршама әсер етті. Соның ішінде, ГАТТ модернизациялауын жүзеге асыруды негіздеді. Бас келісімнің құрамында халықаралық экономикалық қатынастардағы дамушы мемлекеттердің ерекше рөлі мойындалатын жаңа төртінші бөлімі пайда болды. ЮНКТАД-тың қызметімен МВФ пен МБРР қызметіндегі өзгерістер байланысты, ол белгілі бір дәрежеде дамушы мемлекеттердің және әсіресе ең аз дамыған мемлекеттердің қажеттіліктеріне айналып соқты. ЮНКТАД әлемдік тауарық нарықты реттеу жүйесінде маңызды өзгерістерге алып келді.
Халықаралық ұйымдардың (БҰҰ, ХВҚ) мәлімсттері бойынша соңғы онжылдықта (1985-8бж.ж) халықаралық сауда жыл сайын орта есептен 5,2% өскен Бірақ мұншалықты өсу барлық уақытта бірдей емес. Мысалы, 1989 жылы 4%-ке дейін төмендеген. Мұның басты себебі өнеркәсібі дамыған елдерде байқалған экономикалық тоқырау. Ал дәл осы кезенде азиялық "жаңа индустриялды елдерді" сыртқы сауда қарқыны 10%-тен асқан.
1994 жылы халықаралық сауданың көлемі 9,5%-ке жоғарылап, осы жылдардың басындағы томендеу тенденциясы тоқтаған. Бұл тенденциясы төмендегі кестенің көрсеткіштері дәлелдейді.
Дүниежүзілік сауданың 90-жылдардың орта шенінде жедел өсу АҚШ-тың, Италияның, Канаданың, Испанияның импортының қарқынды өсуімен байланысты. Сонымен қатар бұл процеске Қиыр Шығыс, Латын Америкасы елдерінің шаруашылық коньюнктурасының жақсарғаны да әсер етті.
Егер сауда саласындағы кедергілер біртіндеп жойыла берсе, онда халықаралық тауарлар рыногы жыл сайын орта есеппен 6%-ке өсері анық.
Жекелеген елдердің дүниежүзілік саудадағы ролін қарастырсақ, онда дуниежүзіндегі ең ірі экспорттаушы және импорттаушы елге АҚШ жатады. 1994 жылы АҚШ-тың сыртқы сауда айналымы 1,2 трлн доллар дан асты. Мұның өзі дүниежүзілік сауда келемінің 28%-ін құрайды. АҚШ-тан кейінгі Алмания мен Жапонияның көрсеткіштері жоғары.
Алманияның сыртқы сауда айналымы 802 млрд доллар болып, дүниежүзілік сауда көлемінің 18,8%-ін құрады.
Жапонияның бұл көрсеткіштерімен қатар 672 млрд доллар мен 15,2% болды. Ең ірі сауда мемлекеттерінің қатарына Франция, Ұлыбритания, Италия, Канада, Голландия, Гонконг, Бельгия (Люксембургпен бірге) кіреді Қытай, Сингапур, Чили, Финляндия елдерінің де экспорты жедел қарқынмен дамып келеді.
Дүниежүзілік саудада жүріп жатқан процестерді талдасақ, оның басты тенденциясы сыртқы сауданы ырықтандыру дер едік. Олардың негізгісі - мемлекетаралық экономикалық топтар мен сауда-экономикалық одақтар деңгейіндегі протекционистік тенденциялардың ұлғаюы Дүниежүзілік банктің есептеулеріне қарасақ бұл одақтардың шеңберінде 90 жылдары дүниежүзілік сауданың 42% жүзеге асырылған.
Ең ірі тоғыз халықаралық аймақтың сауда одақтарының құрамы мынадый:
1. Еуропалық Одақ - Австрия, Алмания, Ұлыбритания, Италия, Ирландия, Финляндия, Дания, Бельгия, Люксембург, Нидерланды, Греция.
2. Еуропалық еркін сауда ассоциациясы -- ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz