Халықаралық азаматтық іс жүргізу: түсінігі мен негізгі институттар
Кіріспе 3
1 Халықаралық азаматтық іс жүргізу түсінігінің мәні мен негізі 4
1.1 Халықаралық азаматтық іс жүргізу түсінігі 4
1.2 Халықаралық іс жүргізудегі соттылықтың түрлері 4
2 Шет елдің құқығының құрамын анықтау және шет елдік соттардың шешімін қабылдау мен орындау 4
2.1 Шет елдің құқығының құрамын анықтау 4
2.2 Шет елдік соттардың шешімін қабылдау мен орындау 4
Қорытынды 4
Қолданылған әдебиеттер тізімі 4
1 Халықаралық азаматтық іс жүргізу түсінігінің мәні мен негізі 4
1.1 Халықаралық азаматтық іс жүргізу түсінігі 4
1.2 Халықаралық іс жүргізудегі соттылықтың түрлері 4
2 Шет елдің құқығының құрамын анықтау және шет елдік соттардың шешімін қабылдау мен орындау 4
2.1 Шет елдің құқығының құрамын анықтау 4
2.2 Шет елдік соттардың шешімін қабылдау мен орындау 4
Қорытынды 4
Қолданылған әдебиеттер тізімі 4
Біздің уақыттың өзіндік ерекшелігі әр түрлі мемлекеттердің арасындағы сыртқыэкономикалық және мәдени байланыстардың кеңейтілуі болып табылады. Бұл халықаралық еңбектің бөлінісімен, адамзаттың алдында тұрған ғаламдық мәселелердің қажеттілігімен, сондай-ақ миграцияның күшейтілуімен түсіндіріледі.
Мемлекеттердің өзара тәуелділігі әр түрлі салалардағы серіктестіктің кеңейтілуінде, қарым-қатынастың бірден жоғарылауында, адамдардың арасындағы байланыста олардың азаматтығы мен тұрғылықты мекен-жайына тәуелсіз өзінің көрінісін табады.
Әр түрлі мемлекеттермен серіктестіктің міндеттерін шешуде құқыққа, құқықтық әдістерге және құралдарға ерекше рөл беріледі.
Ашық демократиялық қоғам мен құқықтық мемлекеттің қалыптасуымен байланысты мемлекетте болып жатқан түрлендірулердің, сыртқы экономикалық саланы қамтыған терең экономикалық жағдайларында әр түрлі азаматтық-құқықтық сипаттағы халықаралық байланыстардың саны, әсіресе шаруашылық саласындағы байланыстардың саны артып келеді. Сәйкесінше осындай байланыстардың негізгі реттегіші халықаралық жеке құқықтың мәні мен рөлі де артады.
Шет елдік элементі бар азаматтық қарым-қатынастардың құқықтық реттелуінің өзгешелігі реттеудің әдістері мен амалдарында ашылып көрсетіледі. Халықаралық жеке құқыққа өзінің жеке әдістері мен халықаралық азаматтық айналым қатысушыларының міндеттемелері мен реттеудің құралдары тән. Олар халықаралық жеке құқықтың заңды өзгешелігінің маңызды көрсеткіші болып табылады, бұл оның құқық саласының ерекше саласына бөлінуіне негіз береді.
Халықаралық жеке құқықтың өзгешелігі, соның ішінде реттеудің әдістері мен амалдары шет тілдік элементпен күрделенген азаматтық қатынастардың реттеу нысанының бірегейлігімен негізделген. Олар ерекше мәселені – әр түрлі мемлекеттердің азаматтың құқықтарының коллизиясын тудырады, оның шешімі оларды реттеудің қажетті шарты болып табылады.
Осы орайда, курстық жұмысымның тақырыбының өзектілігі: халықаралық азаматтық іс жүргізудің түсінігі мен негізгі институттарының мәнін ашып қарастыру, зерттеу.
Курстық жұмыстың мақсаты: Бүгінгі таңдағы халықаралық азаматтық іс жүргізу түсінігін қарастыра отырып, оның негізгі институттарын талдау.
Көзделген мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылды:
- Халықаралық азаматтық іс жүргізу түсінігінің мәні мен негізін қарастыру;
- Халықаралық азаматтық іс жүргізу түсінігінің мәнін ашу;
- Халықаралық іс жүргізудегі соттылықтың түрлерін зерттеу;
- Шет елдің құқығының құрамын анықтау және шет елдік соттардың шешімін қабылдау мен орындауын қарастыру;
- Шет елдің құқығының құрамын анықтау;
- Шет елдік соттардың шешімін қабылдау мен орындауын талдау;
Мемлекеттердің өзара тәуелділігі әр түрлі салалардағы серіктестіктің кеңейтілуінде, қарым-қатынастың бірден жоғарылауында, адамдардың арасындағы байланыста олардың азаматтығы мен тұрғылықты мекен-жайына тәуелсіз өзінің көрінісін табады.
Әр түрлі мемлекеттермен серіктестіктің міндеттерін шешуде құқыққа, құқықтық әдістерге және құралдарға ерекше рөл беріледі.
Ашық демократиялық қоғам мен құқықтық мемлекеттің қалыптасуымен байланысты мемлекетте болып жатқан түрлендірулердің, сыртқы экономикалық саланы қамтыған терең экономикалық жағдайларында әр түрлі азаматтық-құқықтық сипаттағы халықаралық байланыстардың саны, әсіресе шаруашылық саласындағы байланыстардың саны артып келеді. Сәйкесінше осындай байланыстардың негізгі реттегіші халықаралық жеке құқықтың мәні мен рөлі де артады.
Шет елдік элементі бар азаматтық қарым-қатынастардың құқықтық реттелуінің өзгешелігі реттеудің әдістері мен амалдарында ашылып көрсетіледі. Халықаралық жеке құқыққа өзінің жеке әдістері мен халықаралық азаматтық айналым қатысушыларының міндеттемелері мен реттеудің құралдары тән. Олар халықаралық жеке құқықтың заңды өзгешелігінің маңызды көрсеткіші болып табылады, бұл оның құқық саласының ерекше саласына бөлінуіне негіз береді.
Халықаралық жеке құқықтың өзгешелігі, соның ішінде реттеудің әдістері мен амалдары шет тілдік элементпен күрделенген азаматтық қатынастардың реттеу нысанының бірегейлігімен негізделген. Олар ерекше мәселені – әр түрлі мемлекеттердің азаматтың құқықтарының коллизиясын тудырады, оның шешімі оларды реттеудің қажетті шарты болып табылады.
Осы орайда, курстық жұмысымның тақырыбының өзектілігі: халықаралық азаматтық іс жүргізудің түсінігі мен негізгі институттарының мәнін ашып қарастыру, зерттеу.
Курстық жұмыстың мақсаты: Бүгінгі таңдағы халықаралық азаматтық іс жүргізу түсінігін қарастыра отырып, оның негізгі институттарын талдау.
Көзделген мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылды:
- Халықаралық азаматтық іс жүргізу түсінігінің мәні мен негізін қарастыру;
- Халықаралық азаматтық іс жүргізу түсінігінің мәнін ашу;
- Халықаралық іс жүргізудегі соттылықтың түрлерін зерттеу;
- Шет елдің құқығының құрамын анықтау және шет елдік соттардың шешімін қабылдау мен орындауын қарастыру;
- Шет елдің құқығының құрамын анықтау;
- Шет елдік соттардың шешімін қабылдау мен орындауын талдау;
1. Битюцкий И. В. Международное частное право. – М.: Инфра-М, 1999.
2. Богуславский М.М. Международное частное право: Учебник. -2-е изд., перераб. и доп. – М.: Международные отношения, 1997 г.
3. Бояршинов Б.Г. Международные договоры в правовой системе Российской Федерации. // "Законодательство", 1997, № 4.
4. Бякешев К. А., Ходаков А. Г. Международное частное право. Сб. документов. – М., 1997.
5. Конвенция о правовой помощи и правовых отношениях по гражданским, семейным и уголовным делам (Минск, 22 января 1993 г.) // Текст Конвенции опубликован в Бюллетене международных договоров 1995 г., № 2, стр. 3, в Вестнике Высшего Арбитражного Суда Российской Федерации 1994 г., № 2 , стр. 101 – Конвенция ратифицирована Российской Федерацией Федеральным законом от 4 августа 1994 г. № 16-ФЗ.
6. Типовой закон ЮНСИТРАЛ о международном торговом арбитраже (Комиссия Организации Объединенных Наций по праву международной торговли, 21 июня 1985 г.) // Текст типового закона официально опубликован не был.
7. Звеков В. П. Международное частное право. Курс лекций. – М.: Норма, 1999.
8. Комаров А.С Рассмотрение споров Международным коммерческим арбитражным судом при Торгово-промышленной палате Российской Федерации. // "Законодательство", 1997, № 2, стр. 8.
9. Лунц Л.А., Марышева Н.И., Садиков О.Н. Международное частное право: Учебник.- М.: Юрид. лит., 1984 г.
10. Маковский А.Л. Об унификации норм морского права. // Проблемы международного частного права. – под редакцией проф. Л.А. Лунца. М.: Издательство Института международных отношений, 1960.
11. Международное частное право: Учебное пособие. / Г.К. Дмитриева, А.С. Довгерт, В.П. Панов, Н.А. Шебанова и др. – М.: Юристъ, 1993.
12. Жайлау Ж. Международное усыновление: национальное законодательство Республики Казахстан и международный опыт.// ҚазҰУ Хабаршысы. Халықаралық қатынастар және халықаралық құқық сериясы.- 2004. № 2 (14). - 272 бет
13. Конвенция «O гражданских аспектах международного похищения детей» 1980 г. Конвенция «O защите детей и сотрудничестве в отношении иностранного усыновления»1993 г. //http://revolution.allbest.ru/law
14. Казахстан ратифицировал конвенцию о защите детей и сотрудничистве. Источник: ИА Новости Казахстан, 14 мар 2010.//http://www. resurs.kz/news/detail/1403
15. Дюжева О.А.: Проблемы законодательства о международном усыновлении // Государство и право. 1995. N 6. С. 447
2. Богуславский М.М. Международное частное право: Учебник. -2-е изд., перераб. и доп. – М.: Международные отношения, 1997 г.
3. Бояршинов Б.Г. Международные договоры в правовой системе Российской Федерации. // "Законодательство", 1997, № 4.
4. Бякешев К. А., Ходаков А. Г. Международное частное право. Сб. документов. – М., 1997.
5. Конвенция о правовой помощи и правовых отношениях по гражданским, семейным и уголовным делам (Минск, 22 января 1993 г.) // Текст Конвенции опубликован в Бюллетене международных договоров 1995 г., № 2, стр. 3, в Вестнике Высшего Арбитражного Суда Российской Федерации 1994 г., № 2 , стр. 101 – Конвенция ратифицирована Российской Федерацией Федеральным законом от 4 августа 1994 г. № 16-ФЗ.
6. Типовой закон ЮНСИТРАЛ о международном торговом арбитраже (Комиссия Организации Объединенных Наций по праву международной торговли, 21 июня 1985 г.) // Текст типового закона официально опубликован не был.
7. Звеков В. П. Международное частное право. Курс лекций. – М.: Норма, 1999.
8. Комаров А.С Рассмотрение споров Международным коммерческим арбитражным судом при Торгово-промышленной палате Российской Федерации. // "Законодательство", 1997, № 2, стр. 8.
9. Лунц Л.А., Марышева Н.И., Садиков О.Н. Международное частное право: Учебник.- М.: Юрид. лит., 1984 г.
10. Маковский А.Л. Об унификации норм морского права. // Проблемы международного частного права. – под редакцией проф. Л.А. Лунца. М.: Издательство Института международных отношений, 1960.
11. Международное частное право: Учебное пособие. / Г.К. Дмитриева, А.С. Довгерт, В.П. Панов, Н.А. Шебанова и др. – М.: Юристъ, 1993.
12. Жайлау Ж. Международное усыновление: национальное законодательство Республики Казахстан и международный опыт.// ҚазҰУ Хабаршысы. Халықаралық қатынастар және халықаралық құқық сериясы.- 2004. № 2 (14). - 272 бет
13. Конвенция «O гражданских аспектах международного похищения детей» 1980 г. Конвенция «O защите детей и сотрудничестве в отношении иностранного усыновления»1993 г. //http://revolution.allbest.ru/law
14. Казахстан ратифицировал конвенцию о защите детей и сотрудничистве. Источник: ИА Новости Казахстан, 14 мар 2010.//http://www. resurs.kz/news/detail/1403
15. Дюжева О.А.: Проблемы законодательства о международном усыновлении // Государство и право. 1995. N 6. С. 447
Курстық жұмыс:
Халықаралық азаматтық іс жүргізу: түсінігі мен негізгі институттар
Мазмұны
Кіріспе 3
1 Халықаралық азаматтық іс жүргізу түсінігінің мәні мен негізі 5
1.1 Халықаралық азаматтық іс жүргізу түсінігі 5
1.2 Халықаралық іс жүргізудегі соттылықтың түрлері 8
2 Шет елдің құқығының құрамын анықтау және шет елдік соттардың шешімін қабылдау мен орындау 14
2.1 Шет елдің құқығының құрамын анықтау 14
2.2 Шет елдік соттардың шешімін қабылдау мен орындау 16
Қорытынды 28
Қолданылған әдебиеттер тізімі 32
Кіріспе
Біздің уақыттың өзіндік ерекшелігі әр түрлі мемлекеттердің арасындағы сыртқыэкономикалық және мәдени байланыстардың кеңейтілуі болып табылады. Бұл халықаралық еңбектің бөлінісімен, адамзаттың алдында тұрған ғаламдық мәселелердің қажеттілігімен, сондай-ақ миграцияның күшейтілуімен түсіндіріледі.
Мемлекеттердің өзара тәуелділігі әр түрлі салалардағы серіктестіктің кеңейтілуінде, қарым-қатынастың бірден жоғарылауында, адамдардың арасындағы байланыста олардың азаматтығы мен тұрғылықты мекен-жайына тәуелсіз өзінің көрінісін табады.
Әр түрлі мемлекеттермен серіктестіктің міндеттерін шешуде құқыққа, құқықтық әдістерге және құралдарға ерекше рөл беріледі.
Ашық демократиялық қоғам мен құқықтық мемлекеттің қалыптасуымен байланысты мемлекетте болып жатқан түрлендірулердің, сыртқы экономикалық саланы қамтыған терең экономикалық жағдайларында әр түрлі азаматтық-құқықтық сипаттағы халықаралық байланыстардың саны, әсіресе шаруашылық саласындағы байланыстардың саны артып келеді. Сәйкесінше осындай байланыстардың негізгі реттегіші халықаралық жеке құқықтың мәні мен рөлі де артады.
Шет елдік элементі бар азаматтық қарым-қатынастардың құқықтық реттелуінің өзгешелігі реттеудің әдістері мен амалдарында ашылып көрсетіледі. Халықаралық жеке құқыққа өзінің жеке әдістері мен халықаралық азаматтық айналым қатысушыларының міндеттемелері мен реттеудің құралдары тән. Олар халықаралық жеке құқықтың заңды өзгешелігінің маңызды көрсеткіші болып табылады, бұл оның құқық саласының ерекше саласына бөлінуіне негіз береді.
Халықаралық жеке құқықтың өзгешелігі, соның ішінде реттеудің әдістері мен амалдары шет тілдік элементпен күрделенген азаматтық қатынастардың реттеу нысанының бірегейлігімен негізделген. Олар ерекше мәселені - әр түрлі мемлекеттердің азаматтың құқықтарының коллизиясын тудырады, оның шешімі оларды реттеудің қажетті шарты болып табылады.
Осы орайда, курстық жұмысымның тақырыбының өзектілігі: халықаралық азаматтық іс жүргізудің түсінігі мен негізгі институттарының мәнін ашып қарастыру, зерттеу.
Курстық жұмыстың мақсаты: Бүгінгі таңдағы халықаралық азаматтық іс жүргізу түсінігін қарастыра отырып, оның негізгі институттарын талдау.
Көзделген мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылды:
- Халықаралық азаматтық іс жүргізу түсінігінің мәні мен негізін қарастыру;
- Халықаралық азаматтық іс жүргізу түсінігінің мәнін ашу;
- Халықаралық іс жүргізудегі соттылықтың түрлерін зерттеу;
- Шет елдің құқығының құрамын анықтау және шет елдік соттардың шешімін қабылдау мен орындауын қарастыру;
- Шет елдің құқығының құрамын анықтау;
- Шет елдік соттардың шешімін қабылдау мен орындауын талдау;
Зерттеу нысаны халықаралық азаматтық іс жүргізудің түсінігі мен негізгі институттары болып табылады.
Жұмыстың теориялық және әдістемелік негізі ретінде отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектері қолданылды.
Курстық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Халықаралық азаматтық іс жүргізу түсінігінің мәні мен негізі
1.1 Халықаралық азаматтық іс жүргізу түсінігі
Халықаралық азаматтық процесс деп халықаралық жеке құқық ғылымында іс-жүргізу сипатындағы мәселелердің жиынтығы түсіндіріледі, олар шет елдік құқықтар мен шет елдік заңды тұлғалардың сотта және арбитражда қорғалуымен байланысты. Халықаралық азаматтық процесс термині шартты сипатқа ие. Әдетте халықаралық азаматтық процеске келесідей мәселелерді енгізеді:
1) Шет елдік немесе халықаралық элементі бар азаматтық, отбасылық және еңбектік құқықтық қатынастардағы істерді соттылықты анықтау;
2) Шет елдік азаматтардың және шет елдік заңды тұлғалардың соттағы іс-жүргізушілік жағдайы;
3) Шет елдік мемлекеттің және оның дипломатиялық және кеңестік өкілдерінің іс-жүргізушілік жағдайы;
4) Шет елдік құқықтың құрамын анықтау;
5) Шет елдік соттарға жеке іс-жүргізушілік әрекеттерді орындау мен құжаттарды ұсыну туралы тапсырыстармен жүгіну және шет елдік соттардың бұйрықтарын орындау;
6) Шет елдік соттық шешімдердің қабылдануы мен мәжбүрлеп орындатылуы;
7) Нотариалдық әрекеттерді орындау;
8) Шет елдік арбитражды келісімдерді қабылдау;
9) Арбитраж тәртібіндегі дауларды қарастыру;
10) Шет елдік арбитраждың шешімдерін мәжбүрлеп орындатылуы.
Халықаралық азаматтық процестердің мәселелері азаматтық-құқықтық, отбасылық және басқа шет елдік элементтері бар қатынастардың реттелуімен байланысты.
Шет елдік элементтері бар істерді қарастыра отырып, ҚР соттар басқа мемлекеттердегідей азаматтық іс-жүргізушілік мәселелерінде өзінің мемлекетінің құқығының сұрақтарын қарастырады. Бұл ретте қазақстандық заңнама бойынша қандай да бір түсініктің материалдық құқыққа жатқызылуы мүмкін, ал шет ел мемлекетінің құқығы бойынша - процеске немесе керісінше. Шет елдік заң, әдетте, жаңа заңнама бойынша іс-жүргізуші болып саналатынды қазақстандық сотта қолдануға келмейді. Және керісінше, берілген норма басқа мемлекетте іс-жүргізушілік болып саналатын жағдай оның біздің сотпен қолдануына кедергі болады, егер қазақстандық құқық бойынша ол материалдық азаматтық құқықтың нормасы ретінде саналса.
Сипаттамалық үлгі: ағылшындық құқыққа сілтеме болған жағдайында арық мерзімінің ағылшындық мерзімдері Англияның құқығы бойынша барлық мерзім институты процеске жатқызылғандығына қарамастан, қазақстандық сотпен немесе арбитражбен қолданыла алады [1, б. 84].
Заң ғылымында құқық көздері туралы айтқанда қандай да бір құқықтық норма анықталған форманы айтады.
Халықаралық азаматтық процестің көздері белгілі бір өзгешелігіне ие. Халықаралық азаматтық процестің саласында әр түрлі халықаралық келісімдерде қарастырылған құқықтық нормалар мен ережелерге ерекше мән беріледі.
Халықаралық азаматтық процестегі негіздерді көздеріне келесілер жатқызылады:
1) Халықаралық келісімдер;
2) Ішкі заңнама;
3) Соттық және арбитражды тәжірибе;
4) құқықтық салт.
Халықаралық азаматтық процесс түрлерінің басым бөлігі әр түрлі мемлекеттерде бірдей емес.
Доктринада халықаралық азаматтық процесс көздерінің негізгі ерекшелігі олардың екі жақты сипатына негізделеді. Бір жағынан алғанда, негізгі көздері халықаралық келісімдер болып табылады, ал екінші жағынан - заңнаманың нормалары мен жеке мемлекеттердің сот тәжірибесі болып табылады.
Біздің доктринада басым болып келетін көзқарасқа сәйкес, халықаралық-құқықтық норма сәйкес қатынастарға тек оның трансформациясының нәтижесінде қолданылады, яғни ішкі мемлекеттік құқық нормасының ішіндегі түрленуде. Мұндай трансформация ратицикациялаудың жолымен, халықаралық келісімді қолдану туралы актілерді жариялаумен немесе ішкі мемлекеттік актінің басылымымен жүргізіледі. Алайда олардың трансформациясынан кейін де бұл нормалар барлық құқық жүйесінің берілген мемлекетке қатысты автономды сипатын сақтайды. Сондықтан көздердің екіжақтылығы туралы ерекше, қылмыстық мағынада айту керек.
Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес, көпшілікпен танылған халықаралық құқықтың принциптері мен нормалары Қазақстан Республикасында оның құқықтық жүйесінің құрам бөлігі болып табылады. Егер Қазақстан Республикасының халықаралық келісімімен орнатылған басқа ережелер қарастырылған заңдарға қарағанда халықаралық келісімнің ережелері қолданылады [2, б. 58].
Мұндай ереже сот ісін жүргізудің азаматтық негіздерінде, халықаралық азаматтық процестің саласына қатысты заңнамалық актілердің көбісінде қолданылады. Ішкі қазақстандық заңнама мен ҚР бекітілген халықаралық келісім нормалардың арасындағы айырмашылықты қарастыра отырып, азаматтық іс жүргізудің негіздері халықаралық келісімде ҚР қатысқан ережелерге нағыз негіздерге қарағанда басқа ережелерді орнатады.
Бұл жағдай сәйкес қатынастарды реттеуге арналған халықаралық келісімнің мәнін атап көрсетеді. Көпшілікке танымал болған көзқарасқа сәйкес, берілген жағдай норма ретінде түсіндіріледі, ол екі мемлекет ішілік нормалардың арасындағы коллизияға рұқсат береді. Олардың біреуі - ішкі заңнамада бар жалпы сипаттағы қандай да бір ереже, ал екіншісі - мемлекетпен халықаралық келісіммен бекітілген арнайы одан шығарылуы. Осы екінші нормаға таңдау беріледі.
Доктрина бізде халықаралық азаматтық процестің көзі ретінде қарастырылмайды, бұл халықаралық азаматтық процес нормасының мәнін жасау мен анықтауға түсірмеу қажет.
Қазақстанның басқа мемлекеттермен қатынасында халықаралық азаматтың процесс ретіндегі халықаралық келісімнің мәні арта түседі. Алдында халықаралық келісімде бекітілген нормалар ішкі заңнаманың нормаларына қарағанда осы қатынастарда жиі қолданылады. Қазақстан үшін КСРО жалғасы ретіндегі алдында КСРО кезінде бекітілген келісімдер күшін жоғалтпады. Бұл көпжақты және екі жақты келісімдерге жатады. Осылайша, КСРО кезінде азаматтық, отбасылық және қылмыстық істер бойынша құқықтық көмекті көрсету туралы бекітілген келісімдер бұл екі жақтылар. КСРО Албаниямен (1958 ж), Болгариямен (1957 мен 1975 жж.), Венгриямен (1958 ж. және 1971 ж.), ГДР (1957 ж және 1979 ж.), Кубамен (1984 ж.), ҚХР (1957 ж.), Польшамен (1957 ж.), Румыниямен (1958 ж.), Чехословакиямен (1957 ж.), Въетнаммен (1981 ж.), Югославиямен (1962 ж.) келісімдерге отырды.
Келісімдер жүйелі түрде жаңартылып отырды. Жаңартулар екі бағыт бойынша жүзеге асырылды. Бір жағдайларда КСРО осы мемлекеттермен ескі келісімдері (Болгариямен, ГДР, Чехословакиямен) жаңамен ауыстырылса, ал басқаларында - ескі келісімдер (Венгрия мен Польшамен) келісімдер арнайы хаттамалармен толықтырылды [3, б. 39].
Осы келісімдердің мақсаты бір мемлекеттің ауданындағы басқа мемлекеттің құқықтары мен мүдделерін өзара қабылдау мен сақтауды қамтамасыз ету болып табылады. Келісімдер әр мемлекеттің суверенитетін теңдестіру мен қадірлеу принциптерінен шығады. Онда әділет органы арасындағы серіктестік, құқықтық қорғаныс, соттардың құзыреттілігін анықтау мен арасын ашу және құқықты қолдану, азаматтық және отбасылық істер бойынша шешімдерді қабылдау мен орындау, қылмыстық істер бойынша қылмыскерлерді беру мен басқа көмек беру мәселелері бойынша қатынастар жүйеленеді. Осылайша, құқықтық көмек туралы келісімдер жүйесі әрекет етеді, онда толық кешендері шешіледі, олар әділет пен азаматтардың құқықтарын қорғаудың серіктестігіне қатысты.
Құқықтық көмек туралы келісімдерге Иракпен (1973 ж.), Алжирмен (1982 ж.), Туниспен (1984 ж.), Сириямен (1982 ж.), Йемен Халықтық Демократиялы Республикасымен (1978 ж.), Италиямен (1979 ж.), Грециямен (1978 ж.), Кипрмен (1984 ж.) отырды. Осылайша, азаматтық, отбасылық және қылмыстық істер туралы КСРО мен Финляндия арасындағы құқықтық қорғаныс пен құқықтық көмек туралы келісімдерге 1978 ж. 11 тамызында қол қойылды.
КСРО мен Италия арасындағы азаматтық істер бойынша құқықтық көмек туралы Конвенция 1979 жылдың 25 ақпанында бекітілді. Онда құқықтық қорғаныс, құқықтық көмекті көрсету туралы, азаматтық істер, әкелік, асырау бойынша сот шешімдеріне енгенді өзара қабылдау туралы ережелер бар.
Азаматтық процестің мәселелері бойынша екі жақты келісімдер басқа мемлекеттерде болды. 1970 жылғы бұл келісім, сондай-ақ АҚШ, Франция, Бельгия, ГФР сот істерін орындау туралы сот бұйрықтары болды.
Халықаралық азаматтық процесс саласындағы конвенция жобаларын жасау халықаралық жеке құқық бойынша Гаагалық конференция айналысады. Оның бірінші сессиясы 1893 жылы танымал Т.М.Ассер сынды голландиялық заңгердің қалауы бойынша шақырылды. Онда Ресейді қосқандағы 13 еуропалық мемлекет қатысты. Конференцияның сессияларында қабылданған құжаттардың ішінде маңыздылары 50-ші жылдардан басталады, оған 1954 жылдың 1 наурызындағы азаматтық процестің мәселелері жатқызылады; азаматтық және сауда істері бойынша 1965 ж. шет елде соттық және соттан тыс құжаттарды беру туралы Конвенция; 1970 ж. азаматтық және сауда істері бойынша шет елде дәлелдемелерді жинау туралы Конвенция; шет елде әділеттілікке қол жетімділікті жеңілдету туралы 1980 ж. Конвенция, балалардың пайдасына алименттер туралы заңның қабылдануы мен орындалуы туралы 1958 ж. 15 сәуіріндегі Гаагалық конвенция және т.б. Іс-жүргізушілік мәселелер бойынша конвенциялармен шет елдік ресми құжаттарды заңдастыру талабын болдырмайтын 1961 ж. тығыз байланысты [4, б. 93].
Көп жақты конвенциялардың ішінен ЕЭС халықаралық соттылық, азаматтық және сауда істері бойынша шешімдерді орындау мен қабылдау туралы Конвенцияны атауға болады, ол күшіне 1968 жылдың 27 қыркүйегінде енді. Конвенция ЕЭС мүше мемлекеттері үшін ортақ халықаралық соттылықтарын реттеу мен шет елдік сот шешімдерін мүліктік бойынша реттеу туралы мәселелер қамтамасыз етеді, ерлі-зайыптылардың мүліктік қатынастары, жеке лауазым және мұрагерлік істерге бұл заң қолданылмайды.
Әр түрлі екі жақты келісімдердің біршама саны әрекет етеді. Сауда арбитражы мәселелері бойынша көптеген келісімдер бар. Олардың ішіндегі маңыздысы - 1958 ж. шет елдік арбитражды шешімдерді орындауға келтіру мен қабылдау туралы Ныо-Йорк конвенциясы және 1961 ж. сыртқы сауда арбитражы туралы Еуропалық конвенция.
Мемлекеттік иммунитет туралы Еуропалық конвенция 1976 жылы күшіне енді (1992 ж. Австрия, Бельгия, Ұлябритания, Кипр, Нидерланды, Швейцария, ГФР үшін әрекет етті).
1.2 Халықаралық іс жүргізудегі соттылықтың түрлері
Халықаралық жеке құқықта халықаралық соттылық деп шет елдік элементі бар азаматтық істерді шешу бойынша соттардың құзыреттілігі түсіндіріледі. Мысалы, берілген мемлекеттің соты өзінің қарауына осы мемлекетте тұрғылықты мекені жоқ жауап берушілерге істерді қарай алады ма, сот шет елдіктердің арасындағы немесе отандық азамат пен шет елдік азаматтың арасындағы некені бұзу туралы шешімді қабылдай алады ма және т.б. Бұл мәселелер берілген мемлекеттің және халықаралық келісімдердің нормаларының көмегімен шешіледі.
Соттылықтың анықтамасын шет елдік элементі бар құқықтық қатынаста қолданылуға тиісті құқықтың анықтамасынан айыра білу қажет.
Соттылықты анықтаудың үш негізгі жүйелері танымал:
1) дау тараптарының азаматтылығының белгісі бойынша. Осылайша, қандай да бір мемлекеттің соты (мысалы, Франция) өзін істі қарауға құзыретті деп тану үшін осы мемлекеттің азаматымен бекітілген келісімге қатысты болуы қажет, ол оны бекіту орнына тәуелсіз;
2) шет елдік элементі бар сот істері бойынша соттылықты анықтаған кездегі ішкі аудандық соттылық ережесін, ең алдымен, жауапкердің тұрғылықты мекен жайы бойынша соттылығы туралы ереже тарату жолымен (мысалы, ГФР);
3) жауапкердің болу белгісі бойынша, ол кеңінен түсіндіріледі (мысалы, Ұлыбритания мен АҚШ).
Көптеген мемлекеттердің заңнамасы мен тәжірибесі келісілген соттылыққа рұқсат береді. Бұл тараптардың келісімдері бойынша нақты іс шет мемлекеттің заңнамасына қатысты қолданылатынын білдіреді, алайда мемлекеттің заңы бойынша ол жергілікті сотқа қатысты, және керісінше, соттың орналсу заңы бойынша шет елдік сотқа қатысты, тараптардың келісімі бойынша жергілікті соттың заңнамасымен қарастырыла алынады.
Соттылықтың таңдауын орнатушы тараптардың келісімі пророгациялық келісімдер деп аталынады. Осы сынды келісімдер біздің мемлекеттің келісімдік тәжірибесі үшін танымал.
Біздің заң әдебиеттерінде мынау аталып көрсетіледі: қазақстандық құқық бойынша сыртқы сауданың келісімдеріне жатқызыла алынатын келісім бойынша дауласқанда мемлекеттер келісім бойынша кез-келген соттылықты таңдай алады, дәл осылай автономия принципінің негізінде қазақстандық заңнамадағы тараптардың еркі тараптардың келісімі бойынша материалдық құқықты қолдануға рұқсат береді [5, б. 83].
ТМД мемлекеттері 1993 жылдың 20 наурызында шаруашылық қызметті жүзеге асырумен байланысты дауларды шешу тәртібі туралы Келісімге отырды. Бұл келісім келесідей негізгі принциптерден шығады:
1) Әр мемлекеттің шаруашылық субъектілері кез-келген мемлекеттің ауданында басқа мемлекеттің субъектілері сынды өзінің мүліктік құқықтары мен заңды мүдделерінің құқықтық және соттық қорғанысымен қолдана алады.
2) Жалпы ереже бойынша арыз беруші орналасқан орны немесе жауапкердің орны бойынша арызбен сотқа қаралуы қажет. Осы ережеден белгілі бір алынулар қарастырылған, соның ішінде келісімді бекіту, өзгерту немесе бұзу туралы келісімдер жеткізушінің тұрған орнына байланысты қарастырылады.
3) Дауларды шешу кезіндегі қолдануға тиісті құқық мәселесі бойынша ережелер орнатылған.
4) Басқа мемлекеттің құзыретті соттарының шешімдерімен заңды күшіне енуін қабылдау мен орындауды өзара қарастырған.
1993 жылғы келісім Ресейдің, Қазақстанның және Қырғызстанның парламеттерімен ратифицияланған. Бұл келісімді жүзеге асыру үлкен мәнге ие, өйткені ТМД мемлекеттерінің өнеркәсіптерінің арасында шаруашылық даулардың көбісі пайда болады, ал келісім барлық соттарға таратылады, соның ішінде арбитражды соттарға да қатысты қолданылады.
Осы келісіммен бірге ТМД мемлекеттерінің 8 мүше мемлекеті 1992 жылдың 6 маусымында Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының экономикалық соттағы статусы туралы келісімге қол қойды. Осы сот туралы жағдай бекітілген. Экономикалық соттың жүргізілуіне, біріншіден, мемлекеттердің арасындағы экономикалық дауларға, екіншіден, экономикалық мәселелер бойынша ТМД қатысушы мемлекеттерінің басқа дауларға рұқсат енгізілген.
Қазақстандағы азаматтық процес саласындағы негізгі заңға Қазақстанның азаматтық іс жүргізу кодексі, ҚР арбитражды іс-жүргізу кодексі жатқызылады.
Азаматтық іс-жүргізу кодексі соттар шет елдік азаматтар, азаматтығы жоқ тұлғалар, шет елдік өнеркәсіптер мен ұйымдар қатысатын істерді қарастырады. ҚР Азаматтық іс жүргізу кодексінің Азаматтық істердің соттарға ведомстволық бағыныстылығы 24 бабында былай делінген:
1. Егер бұзылған немесе даулы құқықтарды, бостандықтарды және заңмен қорғалатын мүдделерді қорғау осы Кодекске және басқа да заңдарға сәйкес өзгеше сот тәртібімен жүзеге асырылмаса, оларды қорғау туралы істерді соттар азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қарайды.
2. Соттар азаматтық (корпоративтік дауларды қоса алғанда), отбасылық, еңбек, тұрғын үй, мемлекеттік басқару және жергілікті өзін-өзі басқару саласындағы, қаржы, шаруашылық, жер құқықтық қатынастарынан, табиғи ресурстарды пайдалану және қоршаған ортаны қорғау жөніндегі қатынастардан және басқа да құқықтық қатынастардан, оның ішінде бір тараптың екінші тарапқа билік бағыныстылығына негізделген қатынастардан туындайтын даулар бойынша істерді қарайды.
3. Мемлекеттік орган немесе оның лауазымды адамы қабылдаған актіге сотта дау айтылуы мүмкін.
4. Соттар осы Кодекстің 25-29-тарауларында тізбеленген ерекше талап қойылған іс жүргізу істерін қарайды.
5. Соттар осы Кодекстің 289-бабында тізбеленген ерекше іс жүргізу істерін қарайды.
6. Егер халықаралық шартта, Қазақстан Республикасының заңнамасында немесе тараптардың келісімінде өзгеше көзделмесе, соттар шетелдіктер, азаматтығы жоқ адамдар, шетелдік ұйымдар, шетелдік заңды тұлғалар, шетел қатысатын ұйымдар, сондай-ақ халықаралық ұйымдар қатысатын істерді де қарайды.
7. Заңмен соттардың құзыретіне жатқызылған басқа да істер соттарға ведомстволық бағынысты болады.
Ескерту. 24-бап жаңа редакцияда - ҚР 2011.01.11 № 385-IV (ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен; өзгерістер енгізілді - ҚР 03.07.2013 125-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.07.2014 № 236-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
Сонымен бірге, ҚР Азаматтық іс жүргізу кодексінің Сот шешімінің заңды күшіне енуі 235-бабында былай делінген:
1-2. Шетелдікті немесе азаматтығы жоқ адамды Қазақстан Республикасының шегінен шығарып жіберу туралы сот шешімі оны қабылдаған күнінен бастап заңды күшіне енеді.
ҚР Азаматтық іс жүргізу кодексінің Сот ерекше іс жүргізу тәртібімен қарайтын істер 289-бабында былай деп көрсетіледі:
11) Қазақстан Республикасының және (немесе) басқа мемлекеттің аумағында экстремизмді немесе террористік іс-әрекетті жүзеге асыратын ұйымды экстремистік немесе террористік деп тану туралы, соның ішінде оның өз атауын өзгерткенін анықтау туралы, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағына әкелінетін, онда басып шығарылатын, әзірленетін және (немесе) таратылатын ақпараттық материалдарды экстремистік немесе террористік деп тану туралы;
11-1) шетелдікті немесе азаматтығы жоқ адамды Қазақстан Республикасының заңнамасын бұзғаны үшін Қазақстан Республикасының шегінен шығарып жіберу туралы;
12) Қазақстан Республикасының аумағында таратылатын, Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне қайшы келетін ақпараты бар шетелдік бұқаралық ақпарат құралының өнімін заңсыз деп тану туралы істер жатады.
Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 19 маусымдағы Шетелдiктердiң құқықтық жағдайы туралы N 2337 Заңының 1 бабында былай делінген:
Шетелдiктердiң құқықтық жағдайы туралы Қазақстан Республикасының заңдары Қазақстан Республикасының Конституциясына негiзделедi және соған сәйкес шетелдiктердiң негiзгi құқықтары мен мiндеттерiн, олардың Қазақстан Республикасына келуiнiң, аумағында болуының, жүрiп-тұруының және Қазақстан Республикасынан кетуiнiң тәртiбiн айқындайды.
Қазақстан Республикасындағы шетелдiктердiң құқықтық жағдайы туралы заңдар осы Заңнан және Қазақстан Республикасының басқа да заң актiлерiнен тұрады.
Қазақстан Республикасындағы шетелдiктердiң құқықтық жағдайы, сондай-ақ Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарымен де анықтала алады.
Егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта осы Заңдағыдан өзгеше ережелер белгiленсе, онда халықаралық шарттың ережелерi қолданылады.
Сонымен бірге, осы заңның Еңбек қызметi және демалыс 6 бабында былай деп көрсетілген:
Шетелдiктер Қазақстан Республикасының заңдары мен халықаралық шарттары белгiлеген негiз бен тәртiпте Қазақстан Республикасында еңбек қызметiмен шұғылдана алады. Қазақстан Республикасы азаматтарының еңбек ету бостандығына конституциялық құқығын iске асыруды қамтамасыз ету мақсатында заң актiлерiмен шетелдiктердiң Қазақстан Республикасында еңбек қызметiн жүзеге асыруы жөнiндегi шектеулер белгiленуi мүмкiн.
Шетелдiктер жекелеген қызмет орындарына тағайындала алмайды немесе еңбек қызметiнiң белгiлi бiр түрiмен, егер бұл қызмет орындарына тағайындау немесе осындай қызмет түрiмен шұғылдану Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес Қазақстан Республикасының азаматтығына қатыстылығына байланысты болса, шұғылдана алмайды.
Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын шетелдiктер еңбек қатынастарында Қазақстан Республикасының азаматтарымен бiрдей құқықтарды пайдаланады және сол сияқты мiндеткерлiкте болады [6, б. 39].
Қазақстан Республикасында уақытша жүрген шетелдiктер жеке кәсiпкерлiк субъектiлерi бола алады. Бұл ретте, заңды тұлға құрмай шағын және орта кәсiпкерлiк субъектiсi ретiнде кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асыруға жол берiлмейдi.
Қазақстан Республикасында жүрген шетелдiктер Қазақстан Республикасының азаматтарымен ортақ негiздерде демалыс алуға құқылы.
Басқа мемлекеттермен құқықтық көмек көрсету туралы келісімдерде әділет мекемелерінің құзыреттіліктерінің арасын ашу қарастырылған. Аралығын ашу азаматтық істердің белгілі бір категориялары бойынша жүргізілген: әрекетке қабілеттілікті алып қою мен шектеу туралы - Болгариямен, Польшамен, Чехословакиямен келісімдер бойынша; тұлғаларды хабар-ошарсыз кеткен немесе өлген деп тану туралы - барлық келісімдер бойынша; ерлі-зайыптылардың жеке және мүліктік қарым-қатынастарынан туындайтын даулар бойынша - ҚР Болгариямен, Въетнаммен, Кубамен, Польшамен келісімдері бойынша; некені бұзу немесе оны жарамсыз деп тану туралы істер бойынша - ҚР Болгариямен, Венгриямен, Кубамен, Польшамен, Чехословакиямен келісімдері бойынша; зияндылықты өтеу туралы істер бойынша - Въетнаммен, Кубамен және Чехословакиямен келісімдері бойынша.
ҚР Польшамен келісіміне сәйкес, екі мемлекеттің органдарында сол тараптардың арасындағы істер бойынша іс қозғалса, онда кеш істі қозғаған рган оның әрі қарайғы жүргізілуін тоқтату қажет. Егер басқа тараптың органының құзыретсіздігі анықталса, іс бойынша қозғалу қайта қарастырылуы мүмкін. Келісімге соңғы ереженің қосылуы келесімен түсіндіріледі: тәжірибе көрсеткендей, арыз қандай да бір тарапқа ерте берілген жағдайда іс келісімге сәйкес іс берілген мемлекеттің ерекше құзыреттілігіне жатқызылады.
Въетнам мен Чехословакиямен келісімдерде қарастырылатын мәселе бірнеше басқа жолмен шешілген: онда істі жүргізудің тоқтатудың міндеттілігі келісім бойынша құзыретті соттарда бір уақытта қозғалған істерге қатысты айтылады, құзыреттілік келісімде реттелмеген болса - сәйкес мемлекетті ішкі заңнамасы бойынша құзыретті болып саналса істің бір тараппен тоқтатылуы туралы айтуға болады.
Соттардың арасын ашу туралы ереже кейбір басқа келісімдерде де бар. Осылайша азаматтық істер бойынша құқықтық көмек беру туралы Италиямен бекітілген Конвенцияда соттың құзыреттілігін анықтау үшін жауапкердің тұрғылықты мекен жайы, міндеткерлікті орындау орны, зияндылықты келтіру орны, алименттерді алу бойынша арыз берушінің тұрғылықты мекен жайы сынды критерийлер қарастырылған. Алайда, мүлікке қатысты тұрақты істерге қатысты жағдайлардың барлығында сол мүлік болған мемлекеттің соты құзыретті болып саналуы қажет. тұлғаның жеке статусына қатысты істерде арызды берген күнінде арыз беруші тұлға азаматы болған мемлекеттің соты құзыретті болып саналады.
Соттылықтың арасын ашу туралы ереже тасымалдаулар саласындағы көптеген көптарапты келісімдерде бар [7, б. 65].
ТМД әр түрлі мемлекеттерінде тұратын жеке тұлғалар арасындағы дауларда арыздар ортақ ереже ретінде тұлға тұрғылықты мекен жайына ие жерге беріледі, ал заңды тұлғаларға арыздар заңды тұлғаны басқару органы, оның бөлімшесі болатын мемлекетте беріледі. Бұл конвенцияда нақты арыздар категориялары үшін соттылықтың басқа критерийлері де қарастырылған. ТМД мемлекеттерінің соттары дауды осы соттарға беру туралы жазбаша келісім болған жағдайда және егер соттардың құзыреттілігі конвенциямен анықталмаған жағдайда істерді қарастыра алады.
2 Шет елдің құқығының құрамын анықтау және шет елдік соттардың шешімін қабылдау мен орындау
2.1 Шет елдің құқығының құрамын анықтау
Шет елдік мемлекет соттық иммунитетке ие. Соттық иммунитет деп бір мемлекеттің басқа мемлекеттің заңнамасынан алынуы түсіндіріледі. Шет елдік мемлекет жауапкер ретінде оның келісімінсіз сотқа қарастырыла алмайды. Осы ереженің негізі егемендік принципі мен мемлекеттердің тәуелсіздік теңдігінің принципі болып табылады. Мемлекеттің соттық иммунитеті кең мағынасында мыналардан тұрады:
а) соттық иммунитет тар мағынасында - бір мемлекеттің басқа мемлекеттің сотталмайтындығын білдіреді;
б) арызды алдын ала беруден иммунитет;
в) сот шешімін мәжбүрлі орындаудан иммунитет.
Иммунитеттің негізі мемлекеттердің егеменді теңдігінің басы болып табылады: тең теңінің үстінен билікке ие бола алмайды (par in parem non habet imperium seu jurisdictionem). Мұнда юрисдикция билік дегенді білдіреді, соның ішінде мемлекеттің соттық билігін білдіреді.
Шет мемлекеттің сот иммунитеті туралы айтылған оның дипломатиялық өкілдеріне де қатысты қолданылады: осы соңғысымен дипломатиялық ұстаулар туралы Вена конвенциясының алғышартында айтылғандай артықшылықтар мен иммунитеттер жеке тұлғалардың пайдасы үшін берілмейді, ал мемлекетті ұсынатын органдардың дипломатиялық өкілдеріне тиімді жүзеге асыруды қамтамасыз ету үшін беріледі.
Соттық иммунитеті халықаралық көпшіліктің құқығы ретінде қарастырған жөн, оның әрекет етуі мемлекеттердің азаматтық және қылмыстық процестерде, халықаралық соттылыққа жататын нормаларда көрсетілген.
Шет мемлекеттің соттық иммунитетіне және оның дипломатиялық өкілдеріне қатысты халықаралық қоғамдық көпшілікпен танылған ережелері әр түрлі мемлекеттердің ішкі заңдарында және сот тәжірибесінде, сондай-ақ солардың арасында келісілген халықаралық келісімдерде нақтыланған.
АҚШ (1976 ж. 21 қазанындағы шет мемлекеттердің иммунитеті туралы заңда) иммунитет туралы мәлімдеме сотта жасалынуы қажет; мемлекеттік департамент процеске үкіметтің атынан егер сот оның ойынша заңды дұрыс емес түсіндірсе қатыса алады. Ұлыбританияда иммунитет туралы мәлімдеме шет мемлекеттің өкілімен тікелей сотта жасалына алынады. Сот осы мәселе бойынша шет істер министрлігіне қарала алады, онда одан алынған мәліметтері сот үшін міндетті түрде қажет. Францияда және көптеген басқа мемлекеттерде иммунитет туралы мәлімдеме азаматтық іс жүргізу заңнамасына сәйкес жасалады [8, б. 92].
Сотта иммунитет туралы мәселені қойған кезде арыз берілген немесе арест қойылған сол мемлекетте қалыптасқан тәжірибе ескеріледі. Қазіргі кездегі мемлекеттердің осы саладағы тәжірибесі біртекті емес. ГФР, АҚШ, Ұлыбританияның, Швейцарияның, Италияның және басқа көптеген мемлекеттердің соттары тек қоғамдық сипаттағы әрекеттер туралы мәселе қозғалғанда ғана иммунитетті көрсетеді.
Иммунитет принципін әділеттіліктен бас тарту ретінде түсінуге болмайды. Мемлекетке арыз тек оның өзінің соттарында беріле алынады, ал басқа мемлекеттің соттарын - тек оның келісімімен беріле алынады. Егер де мұндай келісім берілмесе, арыз беруші өзінің мемлекетіне жүгіне алады, бұл оның дипломатиялық келіссөздерге шет елдік мемлекетпен енуі үшін қажет.
Алайда көбінесе мемлекетпен немесе оның органымен келісімшартқа отырған кезде оған арбитражды келісім енгізіледі. Ол арбитраж тәртібіндегі оған арызды қарастыруға мемлекеттің келісімін білдіреді.
Осылайша, мемлекетке қатысты қолданыла алынады, алайда олар халықаралық құқықтың нормаларына, сондай-ақ осындай жағдайлардағы дауларды қарастырудың шарттарына сәйкес қарастырылуы қажет.
ҚР абсолютті иммунитет принципі әрекет етеді, ол ішкі қазақстандық заңнамада бекітілген болатын. Азаматтық іс жүргізу негіздеріне сәйкес, арызды қамтамасыз ету және шет мемлекеттің мүлкіне тартып алумен қаралу сәйкес мемлекеттің құзыретті органдарымен ғана рұқсат етіледі.
Шет мемлекетте Қазақстан мемлекетіне және оның мемлекетіне осындай ҚР шет мемлекетпен соттық қол сұғылмаушылық қамтамасыз етілмесе, ҚР Үкіметімен немесе басқа құзыретті органмен сәйкес шаралар қолданылуы мүмкін.
Азаматтық заңнаманың негізінде мемлекет азаматтық заңнамамен реттелетін басқа қатысушылармен бірдей деңгейде қатыса алатындығы қарастырылған. Алайда иммунитет туралы мәселе ашық болып қалды, заңды тұлғалардың қатысуымен азаматтық заңнамада реттелетін мемлекеттің жауапкершілігінің ерекшелігі ҚР иммунитет туралы заңнамасымен анықталады, алайда мұндай заң қабылданбаған.
Ерекше жағдайда дипломатиялық және кеңестік өкілдердің құрамына кіретін тұлғалардан, сондай-ақ халықаралық ұйымдардың қызметкерлерінен тұрады. 1966 ж. 23 мамарынан КСРО Жоғарғы Кеңесінің Президиумы бұйрығымен бекітілген КСРО ауданындағы шет елдік мемлекеттің дипломатиялық және кеңестік өкілдері туралы ережесі дипломатиялық үкіметтің басшысы, дипломатиялық кеңестің мүшелері, консулдық лауазымды тұлғалар азаматтық заңнаманың иммунитетін қолданатындығын қарастырады. Бұл уақытта азаматтық юрисдикциядан иммунитет дипломатиялық өкіметтің басшысы және дипломатиялық персоналдың өкілдері азаматтық-құқықтық қатынастарға жеке тұлғалар ретінде енгізілетін жағдайларға қатысты қолданылмайды [9, б. 56].
Консулдық лауазымды тұлғалар азаматтың заңнаманың иммунитетімен олардың қызметтік ісіне қатысты қолданылады, алайда ол зияндылықтың өтемін қайтару, келтірілген жол-көліктік жағдайларға қатысты қолданылмайды.
1961 ж. дипломатиялық қатынастары туралы Веналық конвенция дипломатиялық иммунитет мынадай жағдайларға қатысты қолданылмайтындығын анықтайды:
а) егер дипломатиялық агент аккредитациялайтын мемлекеттің атынан үкіметтің мақсатында тұру мемлекетінің ауданында болатын жеке қозғалмайтын мүлікке қатысты заттай арыздар болған жағдайында;
б) дипломатиялық агент мұрагерлікті орындаушы, мұрагерлік мүліктің қамқоршысы, аккредитациялайтын мемлекеттің атынан емес мұрагері немесе жеке тұлға ретіндегі бас тартушы ретінде мұрагерлікке қатысты арыздар болған жағдайда;
в) дипломатиялық агентпен өзінің ресми қызметтерінің шегінен тыс тұру мемлекетінде жүзеге асырылатын кез-келген қаржылық немесе кәсіби қызметке жататын арыздар болған жағдайда.
Осылайша, дипломатиялық өкілдер қазақстандық соттың заңнамасына азаматтық істер бойынша тек халықаралық құқықтың сәйкес мемлекеттің нормаларымен немесе келісімдерімен анықталған жағдайда ғана ұшырайды. Бұл кезде егер шет елдік мемлекетте осындай соттық қол сұғылмаушылық қамтамасыз етілмесе, онда мұндай мемлекеттің ҚР өкілдеріне жүгіну кезінде сәйкес шаралар қолданылады.
2.2 Шет елдік соттардың шешімін қабылдау мен орындау
Соттық шешімдер негізінен соты шешім шығарған мемлекетінің шегінде әрекет етеді. Басқа мемлекеттегі заңды күшін олар қалыптасқан тәжірибе бойынша алады, егер берілген мемлекет қандай да бір форма бойынша оған келісім беретін болса. Сот шешімдерін қабылдау мен орындау туралы ереже заңнамаға немесе халықаралық келісімге енгізіледі.
Қабылданған шет елдік сот шешімі азаматтық құқық пен міндеттемелерді жеке соттың шешіміндей растайды. Ол арыздандырыла алмайды және сол арыз бойынша жаңа шешімнің қабылдануына кедергі бола алмайды. Шет елдік сот шешімін мәжбүрлі орындау үшін қарызданушыға орнатылған тәртіпте мәжбүрлеу шараларын қолдану тән.
Шет елдік сот шешімдерін орындау мен қабылдау жүйелерінің бірнеше түрлерін бөліп көрсетеді:
1) Экзекватура жүйесі, ол бойынша шет елдің шешімі қабылданады және орындалу талап етілетін мемлекеттің сотынан сұралғаннан кейін орындалады, мәжбүрлеуші күші сәйкес қаулы шығарылғаннан кейін орындалады. Экзекватурадан кейінгі шет елдің шешімі жеке соттың шешіміндегідей заңды күшіне ие болады және әдетте жеке соттың шешіміндей тәртіпте орындалады. Экзекватура жүйесі Францияда, ГФР және көптеген Еуропа континенталды мемлекеттерінде, сондай-ақ кейбір басқа мемлекеттерде қолданылады. Белгілі бір шектерде ол Англияда да қолданылады (1933 ж. сот шешімдерін өзара орындау туралы Заң бойынша шет елдік шешімдердің тіркелуі деп аталынады).
Экзекватура жүйесінің шеңберінде орындау мен қабылдау нұсқаларының әр түрлі нұсқалары бар, олар шешім ревизиясының қаншалықты кең қолданылуына байланысты. Бір мемлекеттерде, мысалы Бельгияда, орындауға рұқсат ететін сот шет елдік шешімді толық ревизияға істі болмысы бойынша дұрыс қарастыру жағынан ұшыратады - құқықтық және нақты жағынан алғанда, ал басқасы мысалы ГФР, Жапонияда мұндай толық тексеріс қарастырылмаған. Көптеген мемлекеттерде экзекватура тек шешімдерді орындау үшін ғана беріледі, ал басқаларында, мысалы Италияда шешімді мойындау үшін беріледі. Экзекватура белгілі бір шарттарды сақтаған кезде ғана беріледі: жауапкер сотта істің қаралуы туралы тиісті жолмен хабарлы болған кездегі талаптың өзара келісілгендігіне және т.б.
2) Ағылшындық-американдық жалпы құқықтың жүйесі, ол бойынша шет елдік сот шешімі орындалмайды, тек жаңа сот ісін қарау негізі ретінде қызмет атқарады. Осы істі қарауда істі жеңіп алған тараптың пайдасына презумпцияны жасайды; қарама-қарсы жақ презумпцияға қарсы шыға алады. Шет елдік сот шешімі осы жүйе бойынша дәлелдеу ауыртпалығын қайта таратылуын жасайды [10, б. 48].
Шет елдік сот шешімдерінің қабылдануы мен орындалуына көптеген көптарапты және екітарапты халықаралық келісімдер арналған. Оларға арнайы қарым-қатынас түрлеріне қатысты кейбір конвенциялар жатады, мысалы балалардың пайдасына алименттері туралы шешімдерді орындау мен қабылдау туралы 1958 ж. Гаагалық конвенция (оған көптеген еуропа мемлекеттері қатысады), шет елдерден алименттерді алу туралы 1956 ж. Кью-йорк конвенциясы. Азаматтық және сауда істері бойынша шешімдерді орындау мен қабылдау туралы 1966 ж. Гаагалық конвенцияны, азаматтық және сауда істері бойынша шешімдерді орындау туралы 1968 ж. ЕЭС мемлекеттерінің Конвенциясын атауға болады. Көбінесе ұқсас құқықтық жүйелері бар мемлекеттердің арасындағы басқа конвенциялар да бар.
Экономикалық қарым-қатынастардың дамуы шет елдік сот шешімдерін орындау туралы көптарапты және екітарапты конвенцияларды бекітуге алып келді, олар әдетте келісетін мемлекеттердің міндеттемелерін көптеген шарттар сақталған жағдайда орындауға келіседі (келісімнің заңды күшіне енуі, орындау мемлекетінің қоғамдық тәртібіне қарама-қарсы келмеуі, екі мемлекеттің де сот ісін қарастыруға қатысуы және т.б.).
Сот шешімдерін қабылдау мен орындауды реттейтін көптарапты конвенцияларға ең алдымен ұқсас құқықтық жүйелері бар мемлекеттердің арасында бекітілген келісімдер жатқызылады. Көбінесе бұл аудандық сипаттағы келісімдер (1928 ж. Бустаманте Кодексі, Дания, Финляндия, Исландия, Норвегия және Швеция арасындағы 1932 ж. конвенция, 1952 ж. араб мемлекеттері лигасы мүше мемлекеттерінің сот шешімдерін орындау туралы Конвенция, 1962 ж. әділеттілік саласындағы серіктестік туралы Афро-Малагасиялық жалпы конвенция). 1971 ж. 1 қаңтарында азаматтық және сауда істері бойынша шет елдік сот шешімдерін орындау мен қабылдау туралы Гаагалық конвенция бекітілген болатын.
Гаага конвенциясы. Апостильді мойындайтын мемлекеттер тізбесі.
Шетелдік ресми құжаттарды легализациялау талабын жоятын конвенция (Гаага, 1961 жылдың 5 қазаны)
Осы Конвенцияға қол қойған мемлекеттер шетелдік ресми құжаттарды елшілік немесе консульдық легализациялау талабын жою мақсатында Конвенция жасауды шешіп, келесі ережелермен келісті:
1-бап
Осы Конвенция келісімге отырған мемлекеттердің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Халықаралық азаматтық іс жүргізу: түсінігі мен негізгі институттар
Мазмұны
Кіріспе 3
1 Халықаралық азаматтық іс жүргізу түсінігінің мәні мен негізі 5
1.1 Халықаралық азаматтық іс жүргізу түсінігі 5
1.2 Халықаралық іс жүргізудегі соттылықтың түрлері 8
2 Шет елдің құқығының құрамын анықтау және шет елдік соттардың шешімін қабылдау мен орындау 14
2.1 Шет елдің құқығының құрамын анықтау 14
2.2 Шет елдік соттардың шешімін қабылдау мен орындау 16
Қорытынды 28
Қолданылған әдебиеттер тізімі 32
Кіріспе
Біздің уақыттың өзіндік ерекшелігі әр түрлі мемлекеттердің арасындағы сыртқыэкономикалық және мәдени байланыстардың кеңейтілуі болып табылады. Бұл халықаралық еңбектің бөлінісімен, адамзаттың алдында тұрған ғаламдық мәселелердің қажеттілігімен, сондай-ақ миграцияның күшейтілуімен түсіндіріледі.
Мемлекеттердің өзара тәуелділігі әр түрлі салалардағы серіктестіктің кеңейтілуінде, қарым-қатынастың бірден жоғарылауында, адамдардың арасындағы байланыста олардың азаматтығы мен тұрғылықты мекен-жайына тәуелсіз өзінің көрінісін табады.
Әр түрлі мемлекеттермен серіктестіктің міндеттерін шешуде құқыққа, құқықтық әдістерге және құралдарға ерекше рөл беріледі.
Ашық демократиялық қоғам мен құқықтық мемлекеттің қалыптасуымен байланысты мемлекетте болып жатқан түрлендірулердің, сыртқы экономикалық саланы қамтыған терең экономикалық жағдайларында әр түрлі азаматтық-құқықтық сипаттағы халықаралық байланыстардың саны, әсіресе шаруашылық саласындағы байланыстардың саны артып келеді. Сәйкесінше осындай байланыстардың негізгі реттегіші халықаралық жеке құқықтың мәні мен рөлі де артады.
Шет елдік элементі бар азаматтық қарым-қатынастардың құқықтық реттелуінің өзгешелігі реттеудің әдістері мен амалдарында ашылып көрсетіледі. Халықаралық жеке құқыққа өзінің жеке әдістері мен халықаралық азаматтық айналым қатысушыларының міндеттемелері мен реттеудің құралдары тән. Олар халықаралық жеке құқықтың заңды өзгешелігінің маңызды көрсеткіші болып табылады, бұл оның құқық саласының ерекше саласына бөлінуіне негіз береді.
Халықаралық жеке құқықтың өзгешелігі, соның ішінде реттеудің әдістері мен амалдары шет тілдік элементпен күрделенген азаматтық қатынастардың реттеу нысанының бірегейлігімен негізделген. Олар ерекше мәселені - әр түрлі мемлекеттердің азаматтың құқықтарының коллизиясын тудырады, оның шешімі оларды реттеудің қажетті шарты болып табылады.
Осы орайда, курстық жұмысымның тақырыбының өзектілігі: халықаралық азаматтық іс жүргізудің түсінігі мен негізгі институттарының мәнін ашып қарастыру, зерттеу.
Курстық жұмыстың мақсаты: Бүгінгі таңдағы халықаралық азаматтық іс жүргізу түсінігін қарастыра отырып, оның негізгі институттарын талдау.
Көзделген мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылды:
- Халықаралық азаматтық іс жүргізу түсінігінің мәні мен негізін қарастыру;
- Халықаралық азаматтық іс жүргізу түсінігінің мәнін ашу;
- Халықаралық іс жүргізудегі соттылықтың түрлерін зерттеу;
- Шет елдің құқығының құрамын анықтау және шет елдік соттардың шешімін қабылдау мен орындауын қарастыру;
- Шет елдің құқығының құрамын анықтау;
- Шет елдік соттардың шешімін қабылдау мен орындауын талдау;
Зерттеу нысаны халықаралық азаматтық іс жүргізудің түсінігі мен негізгі институттары болып табылады.
Жұмыстың теориялық және әдістемелік негізі ретінде отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектері қолданылды.
Курстық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Халықаралық азаматтық іс жүргізу түсінігінің мәні мен негізі
1.1 Халықаралық азаматтық іс жүргізу түсінігі
Халықаралық азаматтық процесс деп халықаралық жеке құқық ғылымында іс-жүргізу сипатындағы мәселелердің жиынтығы түсіндіріледі, олар шет елдік құқықтар мен шет елдік заңды тұлғалардың сотта және арбитражда қорғалуымен байланысты. Халықаралық азаматтық процесс термині шартты сипатқа ие. Әдетте халықаралық азаматтық процеске келесідей мәселелерді енгізеді:
1) Шет елдік немесе халықаралық элементі бар азаматтық, отбасылық және еңбектік құқықтық қатынастардағы істерді соттылықты анықтау;
2) Шет елдік азаматтардың және шет елдік заңды тұлғалардың соттағы іс-жүргізушілік жағдайы;
3) Шет елдік мемлекеттің және оның дипломатиялық және кеңестік өкілдерінің іс-жүргізушілік жағдайы;
4) Шет елдік құқықтың құрамын анықтау;
5) Шет елдік соттарға жеке іс-жүргізушілік әрекеттерді орындау мен құжаттарды ұсыну туралы тапсырыстармен жүгіну және шет елдік соттардың бұйрықтарын орындау;
6) Шет елдік соттық шешімдердің қабылдануы мен мәжбүрлеп орындатылуы;
7) Нотариалдық әрекеттерді орындау;
8) Шет елдік арбитражды келісімдерді қабылдау;
9) Арбитраж тәртібіндегі дауларды қарастыру;
10) Шет елдік арбитраждың шешімдерін мәжбүрлеп орындатылуы.
Халықаралық азаматтық процестердің мәселелері азаматтық-құқықтық, отбасылық және басқа шет елдік элементтері бар қатынастардың реттелуімен байланысты.
Шет елдік элементтері бар істерді қарастыра отырып, ҚР соттар басқа мемлекеттердегідей азаматтық іс-жүргізушілік мәселелерінде өзінің мемлекетінің құқығының сұрақтарын қарастырады. Бұл ретте қазақстандық заңнама бойынша қандай да бір түсініктің материалдық құқыққа жатқызылуы мүмкін, ал шет ел мемлекетінің құқығы бойынша - процеске немесе керісінше. Шет елдік заң, әдетте, жаңа заңнама бойынша іс-жүргізуші болып саналатынды қазақстандық сотта қолдануға келмейді. Және керісінше, берілген норма басқа мемлекетте іс-жүргізушілік болып саналатын жағдай оның біздің сотпен қолдануына кедергі болады, егер қазақстандық құқық бойынша ол материалдық азаматтық құқықтың нормасы ретінде саналса.
Сипаттамалық үлгі: ағылшындық құқыққа сілтеме болған жағдайында арық мерзімінің ағылшындық мерзімдері Англияның құқығы бойынша барлық мерзім институты процеске жатқызылғандығына қарамастан, қазақстандық сотпен немесе арбитражбен қолданыла алады [1, б. 84].
Заң ғылымында құқық көздері туралы айтқанда қандай да бір құқықтық норма анықталған форманы айтады.
Халықаралық азаматтық процестің көздері белгілі бір өзгешелігіне ие. Халықаралық азаматтық процестің саласында әр түрлі халықаралық келісімдерде қарастырылған құқықтық нормалар мен ережелерге ерекше мән беріледі.
Халықаралық азаматтық процестегі негіздерді көздеріне келесілер жатқызылады:
1) Халықаралық келісімдер;
2) Ішкі заңнама;
3) Соттық және арбитражды тәжірибе;
4) құқықтық салт.
Халықаралық азаматтық процесс түрлерінің басым бөлігі әр түрлі мемлекеттерде бірдей емес.
Доктринада халықаралық азаматтық процесс көздерінің негізгі ерекшелігі олардың екі жақты сипатына негізделеді. Бір жағынан алғанда, негізгі көздері халықаралық келісімдер болып табылады, ал екінші жағынан - заңнаманың нормалары мен жеке мемлекеттердің сот тәжірибесі болып табылады.
Біздің доктринада басым болып келетін көзқарасқа сәйкес, халықаралық-құқықтық норма сәйкес қатынастарға тек оның трансформациясының нәтижесінде қолданылады, яғни ішкі мемлекеттік құқық нормасының ішіндегі түрленуде. Мұндай трансформация ратицикациялаудың жолымен, халықаралық келісімді қолдану туралы актілерді жариялаумен немесе ішкі мемлекеттік актінің басылымымен жүргізіледі. Алайда олардың трансформациясынан кейін де бұл нормалар барлық құқық жүйесінің берілген мемлекетке қатысты автономды сипатын сақтайды. Сондықтан көздердің екіжақтылығы туралы ерекше, қылмыстық мағынада айту керек.
Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес, көпшілікпен танылған халықаралық құқықтың принциптері мен нормалары Қазақстан Республикасында оның құқықтық жүйесінің құрам бөлігі болып табылады. Егер Қазақстан Республикасының халықаралық келісімімен орнатылған басқа ережелер қарастырылған заңдарға қарағанда халықаралық келісімнің ережелері қолданылады [2, б. 58].
Мұндай ереже сот ісін жүргізудің азаматтық негіздерінде, халықаралық азаматтық процестің саласына қатысты заңнамалық актілердің көбісінде қолданылады. Ішкі қазақстандық заңнама мен ҚР бекітілген халықаралық келісім нормалардың арасындағы айырмашылықты қарастыра отырып, азаматтық іс жүргізудің негіздері халықаралық келісімде ҚР қатысқан ережелерге нағыз негіздерге қарағанда басқа ережелерді орнатады.
Бұл жағдай сәйкес қатынастарды реттеуге арналған халықаралық келісімнің мәнін атап көрсетеді. Көпшілікке танымал болған көзқарасқа сәйкес, берілген жағдай норма ретінде түсіндіріледі, ол екі мемлекет ішілік нормалардың арасындағы коллизияға рұқсат береді. Олардың біреуі - ішкі заңнамада бар жалпы сипаттағы қандай да бір ереже, ал екіншісі - мемлекетпен халықаралық келісіммен бекітілген арнайы одан шығарылуы. Осы екінші нормаға таңдау беріледі.
Доктрина бізде халықаралық азаматтық процестің көзі ретінде қарастырылмайды, бұл халықаралық азаматтық процес нормасының мәнін жасау мен анықтауға түсірмеу қажет.
Қазақстанның басқа мемлекеттермен қатынасында халықаралық азаматтың процесс ретіндегі халықаралық келісімнің мәні арта түседі. Алдында халықаралық келісімде бекітілген нормалар ішкі заңнаманың нормаларына қарағанда осы қатынастарда жиі қолданылады. Қазақстан үшін КСРО жалғасы ретіндегі алдында КСРО кезінде бекітілген келісімдер күшін жоғалтпады. Бұл көпжақты және екі жақты келісімдерге жатады. Осылайша, КСРО кезінде азаматтық, отбасылық және қылмыстық істер бойынша құқықтық көмекті көрсету туралы бекітілген келісімдер бұл екі жақтылар. КСРО Албаниямен (1958 ж), Болгариямен (1957 мен 1975 жж.), Венгриямен (1958 ж. және 1971 ж.), ГДР (1957 ж және 1979 ж.), Кубамен (1984 ж.), ҚХР (1957 ж.), Польшамен (1957 ж.), Румыниямен (1958 ж.), Чехословакиямен (1957 ж.), Въетнаммен (1981 ж.), Югославиямен (1962 ж.) келісімдерге отырды.
Келісімдер жүйелі түрде жаңартылып отырды. Жаңартулар екі бағыт бойынша жүзеге асырылды. Бір жағдайларда КСРО осы мемлекеттермен ескі келісімдері (Болгариямен, ГДР, Чехословакиямен) жаңамен ауыстырылса, ал басқаларында - ескі келісімдер (Венгрия мен Польшамен) келісімдер арнайы хаттамалармен толықтырылды [3, б. 39].
Осы келісімдердің мақсаты бір мемлекеттің ауданындағы басқа мемлекеттің құқықтары мен мүдделерін өзара қабылдау мен сақтауды қамтамасыз ету болып табылады. Келісімдер әр мемлекеттің суверенитетін теңдестіру мен қадірлеу принциптерінен шығады. Онда әділет органы арасындағы серіктестік, құқықтық қорғаныс, соттардың құзыреттілігін анықтау мен арасын ашу және құқықты қолдану, азаматтық және отбасылық істер бойынша шешімдерді қабылдау мен орындау, қылмыстық істер бойынша қылмыскерлерді беру мен басқа көмек беру мәселелері бойынша қатынастар жүйеленеді. Осылайша, құқықтық көмек туралы келісімдер жүйесі әрекет етеді, онда толық кешендері шешіледі, олар әділет пен азаматтардың құқықтарын қорғаудың серіктестігіне қатысты.
Құқықтық көмек туралы келісімдерге Иракпен (1973 ж.), Алжирмен (1982 ж.), Туниспен (1984 ж.), Сириямен (1982 ж.), Йемен Халықтық Демократиялы Республикасымен (1978 ж.), Италиямен (1979 ж.), Грециямен (1978 ж.), Кипрмен (1984 ж.) отырды. Осылайша, азаматтық, отбасылық және қылмыстық істер туралы КСРО мен Финляндия арасындағы құқықтық қорғаныс пен құқықтық көмек туралы келісімдерге 1978 ж. 11 тамызында қол қойылды.
КСРО мен Италия арасындағы азаматтық істер бойынша құқықтық көмек туралы Конвенция 1979 жылдың 25 ақпанында бекітілді. Онда құқықтық қорғаныс, құқықтық көмекті көрсету туралы, азаматтық істер, әкелік, асырау бойынша сот шешімдеріне енгенді өзара қабылдау туралы ережелер бар.
Азаматтық процестің мәселелері бойынша екі жақты келісімдер басқа мемлекеттерде болды. 1970 жылғы бұл келісім, сондай-ақ АҚШ, Франция, Бельгия, ГФР сот істерін орындау туралы сот бұйрықтары болды.
Халықаралық азаматтық процесс саласындағы конвенция жобаларын жасау халықаралық жеке құқық бойынша Гаагалық конференция айналысады. Оның бірінші сессиясы 1893 жылы танымал Т.М.Ассер сынды голландиялық заңгердің қалауы бойынша шақырылды. Онда Ресейді қосқандағы 13 еуропалық мемлекет қатысты. Конференцияның сессияларында қабылданған құжаттардың ішінде маңыздылары 50-ші жылдардан басталады, оған 1954 жылдың 1 наурызындағы азаматтық процестің мәселелері жатқызылады; азаматтық және сауда істері бойынша 1965 ж. шет елде соттық және соттан тыс құжаттарды беру туралы Конвенция; 1970 ж. азаматтық және сауда істері бойынша шет елде дәлелдемелерді жинау туралы Конвенция; шет елде әділеттілікке қол жетімділікті жеңілдету туралы 1980 ж. Конвенция, балалардың пайдасына алименттер туралы заңның қабылдануы мен орындалуы туралы 1958 ж. 15 сәуіріндегі Гаагалық конвенция және т.б. Іс-жүргізушілік мәселелер бойынша конвенциялармен шет елдік ресми құжаттарды заңдастыру талабын болдырмайтын 1961 ж. тығыз байланысты [4, б. 93].
Көп жақты конвенциялардың ішінен ЕЭС халықаралық соттылық, азаматтық және сауда істері бойынша шешімдерді орындау мен қабылдау туралы Конвенцияны атауға болады, ол күшіне 1968 жылдың 27 қыркүйегінде енді. Конвенция ЕЭС мүше мемлекеттері үшін ортақ халықаралық соттылықтарын реттеу мен шет елдік сот шешімдерін мүліктік бойынша реттеу туралы мәселелер қамтамасыз етеді, ерлі-зайыптылардың мүліктік қатынастары, жеке лауазым және мұрагерлік істерге бұл заң қолданылмайды.
Әр түрлі екі жақты келісімдердің біршама саны әрекет етеді. Сауда арбитражы мәселелері бойынша көптеген келісімдер бар. Олардың ішіндегі маңыздысы - 1958 ж. шет елдік арбитражды шешімдерді орындауға келтіру мен қабылдау туралы Ныо-Йорк конвенциясы және 1961 ж. сыртқы сауда арбитражы туралы Еуропалық конвенция.
Мемлекеттік иммунитет туралы Еуропалық конвенция 1976 жылы күшіне енді (1992 ж. Австрия, Бельгия, Ұлябритания, Кипр, Нидерланды, Швейцария, ГФР үшін әрекет етті).
1.2 Халықаралық іс жүргізудегі соттылықтың түрлері
Халықаралық жеке құқықта халықаралық соттылық деп шет елдік элементі бар азаматтық істерді шешу бойынша соттардың құзыреттілігі түсіндіріледі. Мысалы, берілген мемлекеттің соты өзінің қарауына осы мемлекетте тұрғылықты мекені жоқ жауап берушілерге істерді қарай алады ма, сот шет елдіктердің арасындағы немесе отандық азамат пен шет елдік азаматтың арасындағы некені бұзу туралы шешімді қабылдай алады ма және т.б. Бұл мәселелер берілген мемлекеттің және халықаралық келісімдердің нормаларының көмегімен шешіледі.
Соттылықтың анықтамасын шет елдік элементі бар құқықтық қатынаста қолданылуға тиісті құқықтың анықтамасынан айыра білу қажет.
Соттылықты анықтаудың үш негізгі жүйелері танымал:
1) дау тараптарының азаматтылығының белгісі бойынша. Осылайша, қандай да бір мемлекеттің соты (мысалы, Франция) өзін істі қарауға құзыретті деп тану үшін осы мемлекеттің азаматымен бекітілген келісімге қатысты болуы қажет, ол оны бекіту орнына тәуелсіз;
2) шет елдік элементі бар сот істері бойынша соттылықты анықтаған кездегі ішкі аудандық соттылық ережесін, ең алдымен, жауапкердің тұрғылықты мекен жайы бойынша соттылығы туралы ереже тарату жолымен (мысалы, ГФР);
3) жауапкердің болу белгісі бойынша, ол кеңінен түсіндіріледі (мысалы, Ұлыбритания мен АҚШ).
Көптеген мемлекеттердің заңнамасы мен тәжірибесі келісілген соттылыққа рұқсат береді. Бұл тараптардың келісімдері бойынша нақты іс шет мемлекеттің заңнамасына қатысты қолданылатынын білдіреді, алайда мемлекеттің заңы бойынша ол жергілікті сотқа қатысты, және керісінше, соттың орналсу заңы бойынша шет елдік сотқа қатысты, тараптардың келісімі бойынша жергілікті соттың заңнамасымен қарастырыла алынады.
Соттылықтың таңдауын орнатушы тараптардың келісімі пророгациялық келісімдер деп аталынады. Осы сынды келісімдер біздің мемлекеттің келісімдік тәжірибесі үшін танымал.
Біздің заң әдебиеттерінде мынау аталып көрсетіледі: қазақстандық құқық бойынша сыртқы сауданың келісімдеріне жатқызыла алынатын келісім бойынша дауласқанда мемлекеттер келісім бойынша кез-келген соттылықты таңдай алады, дәл осылай автономия принципінің негізінде қазақстандық заңнамадағы тараптардың еркі тараптардың келісімі бойынша материалдық құқықты қолдануға рұқсат береді [5, б. 83].
ТМД мемлекеттері 1993 жылдың 20 наурызында шаруашылық қызметті жүзеге асырумен байланысты дауларды шешу тәртібі туралы Келісімге отырды. Бұл келісім келесідей негізгі принциптерден шығады:
1) Әр мемлекеттің шаруашылық субъектілері кез-келген мемлекеттің ауданында басқа мемлекеттің субъектілері сынды өзінің мүліктік құқықтары мен заңды мүдделерінің құқықтық және соттық қорғанысымен қолдана алады.
2) Жалпы ереже бойынша арыз беруші орналасқан орны немесе жауапкердің орны бойынша арызбен сотқа қаралуы қажет. Осы ережеден белгілі бір алынулар қарастырылған, соның ішінде келісімді бекіту, өзгерту немесе бұзу туралы келісімдер жеткізушінің тұрған орнына байланысты қарастырылады.
3) Дауларды шешу кезіндегі қолдануға тиісті құқық мәселесі бойынша ережелер орнатылған.
4) Басқа мемлекеттің құзыретті соттарының шешімдерімен заңды күшіне енуін қабылдау мен орындауды өзара қарастырған.
1993 жылғы келісім Ресейдің, Қазақстанның және Қырғызстанның парламеттерімен ратифицияланған. Бұл келісімді жүзеге асыру үлкен мәнге ие, өйткені ТМД мемлекеттерінің өнеркәсіптерінің арасында шаруашылық даулардың көбісі пайда болады, ал келісім барлық соттарға таратылады, соның ішінде арбитражды соттарға да қатысты қолданылады.
Осы келісіммен бірге ТМД мемлекеттерінің 8 мүше мемлекеті 1992 жылдың 6 маусымында Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының экономикалық соттағы статусы туралы келісімге қол қойды. Осы сот туралы жағдай бекітілген. Экономикалық соттың жүргізілуіне, біріншіден, мемлекеттердің арасындағы экономикалық дауларға, екіншіден, экономикалық мәселелер бойынша ТМД қатысушы мемлекеттерінің басқа дауларға рұқсат енгізілген.
Қазақстандағы азаматтық процес саласындағы негізгі заңға Қазақстанның азаматтық іс жүргізу кодексі, ҚР арбитражды іс-жүргізу кодексі жатқызылады.
Азаматтық іс-жүргізу кодексі соттар шет елдік азаматтар, азаматтығы жоқ тұлғалар, шет елдік өнеркәсіптер мен ұйымдар қатысатын істерді қарастырады. ҚР Азаматтық іс жүргізу кодексінің Азаматтық істердің соттарға ведомстволық бағыныстылығы 24 бабында былай делінген:
1. Егер бұзылған немесе даулы құқықтарды, бостандықтарды және заңмен қорғалатын мүдделерді қорғау осы Кодекске және басқа да заңдарға сәйкес өзгеше сот тәртібімен жүзеге асырылмаса, оларды қорғау туралы істерді соттар азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қарайды.
2. Соттар азаматтық (корпоративтік дауларды қоса алғанда), отбасылық, еңбек, тұрғын үй, мемлекеттік басқару және жергілікті өзін-өзі басқару саласындағы, қаржы, шаруашылық, жер құқықтық қатынастарынан, табиғи ресурстарды пайдалану және қоршаған ортаны қорғау жөніндегі қатынастардан және басқа да құқықтық қатынастардан, оның ішінде бір тараптың екінші тарапқа билік бағыныстылығына негізделген қатынастардан туындайтын даулар бойынша істерді қарайды.
3. Мемлекеттік орган немесе оның лауазымды адамы қабылдаған актіге сотта дау айтылуы мүмкін.
4. Соттар осы Кодекстің 25-29-тарауларында тізбеленген ерекше талап қойылған іс жүргізу істерін қарайды.
5. Соттар осы Кодекстің 289-бабында тізбеленген ерекше іс жүргізу істерін қарайды.
6. Егер халықаралық шартта, Қазақстан Республикасының заңнамасында немесе тараптардың келісімінде өзгеше көзделмесе, соттар шетелдіктер, азаматтығы жоқ адамдар, шетелдік ұйымдар, шетелдік заңды тұлғалар, шетел қатысатын ұйымдар, сондай-ақ халықаралық ұйымдар қатысатын істерді де қарайды.
7. Заңмен соттардың құзыретіне жатқызылған басқа да істер соттарға ведомстволық бағынысты болады.
Ескерту. 24-бап жаңа редакцияда - ҚР 2011.01.11 № 385-IV (ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен; өзгерістер енгізілді - ҚР 03.07.2013 125-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.07.2014 № 236-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
Сонымен бірге, ҚР Азаматтық іс жүргізу кодексінің Сот шешімінің заңды күшіне енуі 235-бабында былай делінген:
1-2. Шетелдікті немесе азаматтығы жоқ адамды Қазақстан Республикасының шегінен шығарып жіберу туралы сот шешімі оны қабылдаған күнінен бастап заңды күшіне енеді.
ҚР Азаматтық іс жүргізу кодексінің Сот ерекше іс жүргізу тәртібімен қарайтын істер 289-бабында былай деп көрсетіледі:
11) Қазақстан Республикасының және (немесе) басқа мемлекеттің аумағында экстремизмді немесе террористік іс-әрекетті жүзеге асыратын ұйымды экстремистік немесе террористік деп тану туралы, соның ішінде оның өз атауын өзгерткенін анықтау туралы, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағына әкелінетін, онда басып шығарылатын, әзірленетін және (немесе) таратылатын ақпараттық материалдарды экстремистік немесе террористік деп тану туралы;
11-1) шетелдікті немесе азаматтығы жоқ адамды Қазақстан Республикасының заңнамасын бұзғаны үшін Қазақстан Республикасының шегінен шығарып жіберу туралы;
12) Қазақстан Республикасының аумағында таратылатын, Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне қайшы келетін ақпараты бар шетелдік бұқаралық ақпарат құралының өнімін заңсыз деп тану туралы істер жатады.
Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 19 маусымдағы Шетелдiктердiң құқықтық жағдайы туралы N 2337 Заңының 1 бабында былай делінген:
Шетелдiктердiң құқықтық жағдайы туралы Қазақстан Республикасының заңдары Қазақстан Республикасының Конституциясына негiзделедi және соған сәйкес шетелдiктердiң негiзгi құқықтары мен мiндеттерiн, олардың Қазақстан Республикасына келуiнiң, аумағында болуының, жүрiп-тұруының және Қазақстан Республикасынан кетуiнiң тәртiбiн айқындайды.
Қазақстан Республикасындағы шетелдiктердiң құқықтық жағдайы туралы заңдар осы Заңнан және Қазақстан Республикасының басқа да заң актiлерiнен тұрады.
Қазақстан Республикасындағы шетелдiктердiң құқықтық жағдайы, сондай-ақ Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарымен де анықтала алады.
Егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта осы Заңдағыдан өзгеше ережелер белгiленсе, онда халықаралық шарттың ережелерi қолданылады.
Сонымен бірге, осы заңның Еңбек қызметi және демалыс 6 бабында былай деп көрсетілген:
Шетелдiктер Қазақстан Республикасының заңдары мен халықаралық шарттары белгiлеген негiз бен тәртiпте Қазақстан Республикасында еңбек қызметiмен шұғылдана алады. Қазақстан Республикасы азаматтарының еңбек ету бостандығына конституциялық құқығын iске асыруды қамтамасыз ету мақсатында заң актiлерiмен шетелдiктердiң Қазақстан Республикасында еңбек қызметiн жүзеге асыруы жөнiндегi шектеулер белгiленуi мүмкiн.
Шетелдiктер жекелеген қызмет орындарына тағайындала алмайды немесе еңбек қызметiнiң белгiлi бiр түрiмен, егер бұл қызмет орындарына тағайындау немесе осындай қызмет түрiмен шұғылдану Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес Қазақстан Республикасының азаматтығына қатыстылығына байланысты болса, шұғылдана алмайды.
Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын шетелдiктер еңбек қатынастарында Қазақстан Республикасының азаматтарымен бiрдей құқықтарды пайдаланады және сол сияқты мiндеткерлiкте болады [6, б. 39].
Қазақстан Республикасында уақытша жүрген шетелдiктер жеке кәсiпкерлiк субъектiлерi бола алады. Бұл ретте, заңды тұлға құрмай шағын және орта кәсiпкерлiк субъектiсi ретiнде кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асыруға жол берiлмейдi.
Қазақстан Республикасында жүрген шетелдiктер Қазақстан Республикасының азаматтарымен ортақ негiздерде демалыс алуға құқылы.
Басқа мемлекеттермен құқықтық көмек көрсету туралы келісімдерде әділет мекемелерінің құзыреттіліктерінің арасын ашу қарастырылған. Аралығын ашу азаматтық істердің белгілі бір категориялары бойынша жүргізілген: әрекетке қабілеттілікті алып қою мен шектеу туралы - Болгариямен, Польшамен, Чехословакиямен келісімдер бойынша; тұлғаларды хабар-ошарсыз кеткен немесе өлген деп тану туралы - барлық келісімдер бойынша; ерлі-зайыптылардың жеке және мүліктік қарым-қатынастарынан туындайтын даулар бойынша - ҚР Болгариямен, Въетнаммен, Кубамен, Польшамен келісімдері бойынша; некені бұзу немесе оны жарамсыз деп тану туралы істер бойынша - ҚР Болгариямен, Венгриямен, Кубамен, Польшамен, Чехословакиямен келісімдері бойынша; зияндылықты өтеу туралы істер бойынша - Въетнаммен, Кубамен және Чехословакиямен келісімдері бойынша.
ҚР Польшамен келісіміне сәйкес, екі мемлекеттің органдарында сол тараптардың арасындағы істер бойынша іс қозғалса, онда кеш істі қозғаған рган оның әрі қарайғы жүргізілуін тоқтату қажет. Егер басқа тараптың органының құзыретсіздігі анықталса, іс бойынша қозғалу қайта қарастырылуы мүмкін. Келісімге соңғы ереженің қосылуы келесімен түсіндіріледі: тәжірибе көрсеткендей, арыз қандай да бір тарапқа ерте берілген жағдайда іс келісімге сәйкес іс берілген мемлекеттің ерекше құзыреттілігіне жатқызылады.
Въетнам мен Чехословакиямен келісімдерде қарастырылатын мәселе бірнеше басқа жолмен шешілген: онда істі жүргізудің тоқтатудың міндеттілігі келісім бойынша құзыретті соттарда бір уақытта қозғалған істерге қатысты айтылады, құзыреттілік келісімде реттелмеген болса - сәйкес мемлекетті ішкі заңнамасы бойынша құзыретті болып саналса істің бір тараппен тоқтатылуы туралы айтуға болады.
Соттардың арасын ашу туралы ереже кейбір басқа келісімдерде де бар. Осылайша азаматтық істер бойынша құқықтық көмек беру туралы Италиямен бекітілген Конвенцияда соттың құзыреттілігін анықтау үшін жауапкердің тұрғылықты мекен жайы, міндеткерлікті орындау орны, зияндылықты келтіру орны, алименттерді алу бойынша арыз берушінің тұрғылықты мекен жайы сынды критерийлер қарастырылған. Алайда, мүлікке қатысты тұрақты істерге қатысты жағдайлардың барлығында сол мүлік болған мемлекеттің соты құзыретті болып саналуы қажет. тұлғаның жеке статусына қатысты істерде арызды берген күнінде арыз беруші тұлға азаматы болған мемлекеттің соты құзыретті болып саналады.
Соттылықтың арасын ашу туралы ереже тасымалдаулар саласындағы көптеген көптарапты келісімдерде бар [7, б. 65].
ТМД әр түрлі мемлекеттерінде тұратын жеке тұлғалар арасындағы дауларда арыздар ортақ ереже ретінде тұлға тұрғылықты мекен жайына ие жерге беріледі, ал заңды тұлғаларға арыздар заңды тұлғаны басқару органы, оның бөлімшесі болатын мемлекетте беріледі. Бұл конвенцияда нақты арыздар категориялары үшін соттылықтың басқа критерийлері де қарастырылған. ТМД мемлекеттерінің соттары дауды осы соттарға беру туралы жазбаша келісім болған жағдайда және егер соттардың құзыреттілігі конвенциямен анықталмаған жағдайда істерді қарастыра алады.
2 Шет елдің құқығының құрамын анықтау және шет елдік соттардың шешімін қабылдау мен орындау
2.1 Шет елдің құқығының құрамын анықтау
Шет елдік мемлекет соттық иммунитетке ие. Соттық иммунитет деп бір мемлекеттің басқа мемлекеттің заңнамасынан алынуы түсіндіріледі. Шет елдік мемлекет жауапкер ретінде оның келісімінсіз сотқа қарастырыла алмайды. Осы ереженің негізі егемендік принципі мен мемлекеттердің тәуелсіздік теңдігінің принципі болып табылады. Мемлекеттің соттық иммунитеті кең мағынасында мыналардан тұрады:
а) соттық иммунитет тар мағынасында - бір мемлекеттің басқа мемлекеттің сотталмайтындығын білдіреді;
б) арызды алдын ала беруден иммунитет;
в) сот шешімін мәжбүрлі орындаудан иммунитет.
Иммунитеттің негізі мемлекеттердің егеменді теңдігінің басы болып табылады: тең теңінің үстінен билікке ие бола алмайды (par in parem non habet imperium seu jurisdictionem). Мұнда юрисдикция билік дегенді білдіреді, соның ішінде мемлекеттің соттық билігін білдіреді.
Шет мемлекеттің сот иммунитеті туралы айтылған оның дипломатиялық өкілдеріне де қатысты қолданылады: осы соңғысымен дипломатиялық ұстаулар туралы Вена конвенциясының алғышартында айтылғандай артықшылықтар мен иммунитеттер жеке тұлғалардың пайдасы үшін берілмейді, ал мемлекетті ұсынатын органдардың дипломатиялық өкілдеріне тиімді жүзеге асыруды қамтамасыз ету үшін беріледі.
Соттық иммунитеті халықаралық көпшіліктің құқығы ретінде қарастырған жөн, оның әрекет етуі мемлекеттердің азаматтық және қылмыстық процестерде, халықаралық соттылыққа жататын нормаларда көрсетілген.
Шет мемлекеттің соттық иммунитетіне және оның дипломатиялық өкілдеріне қатысты халықаралық қоғамдық көпшілікпен танылған ережелері әр түрлі мемлекеттердің ішкі заңдарында және сот тәжірибесінде, сондай-ақ солардың арасында келісілген халықаралық келісімдерде нақтыланған.
АҚШ (1976 ж. 21 қазанындағы шет мемлекеттердің иммунитеті туралы заңда) иммунитет туралы мәлімдеме сотта жасалынуы қажет; мемлекеттік департамент процеске үкіметтің атынан егер сот оның ойынша заңды дұрыс емес түсіндірсе қатыса алады. Ұлыбританияда иммунитет туралы мәлімдеме шет мемлекеттің өкілімен тікелей сотта жасалына алынады. Сот осы мәселе бойынша шет істер министрлігіне қарала алады, онда одан алынған мәліметтері сот үшін міндетті түрде қажет. Францияда және көптеген басқа мемлекеттерде иммунитет туралы мәлімдеме азаматтық іс жүргізу заңнамасына сәйкес жасалады [8, б. 92].
Сотта иммунитет туралы мәселені қойған кезде арыз берілген немесе арест қойылған сол мемлекетте қалыптасқан тәжірибе ескеріледі. Қазіргі кездегі мемлекеттердің осы саладағы тәжірибесі біртекті емес. ГФР, АҚШ, Ұлыбританияның, Швейцарияның, Италияның және басқа көптеген мемлекеттердің соттары тек қоғамдық сипаттағы әрекеттер туралы мәселе қозғалғанда ғана иммунитетті көрсетеді.
Иммунитет принципін әділеттіліктен бас тарту ретінде түсінуге болмайды. Мемлекетке арыз тек оның өзінің соттарында беріле алынады, ал басқа мемлекеттің соттарын - тек оның келісімімен беріле алынады. Егер де мұндай келісім берілмесе, арыз беруші өзінің мемлекетіне жүгіне алады, бұл оның дипломатиялық келіссөздерге шет елдік мемлекетпен енуі үшін қажет.
Алайда көбінесе мемлекетпен немесе оның органымен келісімшартқа отырған кезде оған арбитражды келісім енгізіледі. Ол арбитраж тәртібіндегі оған арызды қарастыруға мемлекеттің келісімін білдіреді.
Осылайша, мемлекетке қатысты қолданыла алынады, алайда олар халықаралық құқықтың нормаларына, сондай-ақ осындай жағдайлардағы дауларды қарастырудың шарттарына сәйкес қарастырылуы қажет.
ҚР абсолютті иммунитет принципі әрекет етеді, ол ішкі қазақстандық заңнамада бекітілген болатын. Азаматтық іс жүргізу негіздеріне сәйкес, арызды қамтамасыз ету және шет мемлекеттің мүлкіне тартып алумен қаралу сәйкес мемлекеттің құзыретті органдарымен ғана рұқсат етіледі.
Шет мемлекетте Қазақстан мемлекетіне және оның мемлекетіне осындай ҚР шет мемлекетпен соттық қол сұғылмаушылық қамтамасыз етілмесе, ҚР Үкіметімен немесе басқа құзыретті органмен сәйкес шаралар қолданылуы мүмкін.
Азаматтық заңнаманың негізінде мемлекет азаматтық заңнамамен реттелетін басқа қатысушылармен бірдей деңгейде қатыса алатындығы қарастырылған. Алайда иммунитет туралы мәселе ашық болып қалды, заңды тұлғалардың қатысуымен азаматтық заңнамада реттелетін мемлекеттің жауапкершілігінің ерекшелігі ҚР иммунитет туралы заңнамасымен анықталады, алайда мұндай заң қабылданбаған.
Ерекше жағдайда дипломатиялық және кеңестік өкілдердің құрамына кіретін тұлғалардан, сондай-ақ халықаралық ұйымдардың қызметкерлерінен тұрады. 1966 ж. 23 мамарынан КСРО Жоғарғы Кеңесінің Президиумы бұйрығымен бекітілген КСРО ауданындағы шет елдік мемлекеттің дипломатиялық және кеңестік өкілдері туралы ережесі дипломатиялық үкіметтің басшысы, дипломатиялық кеңестің мүшелері, консулдық лауазымды тұлғалар азаматтық заңнаманың иммунитетін қолданатындығын қарастырады. Бұл уақытта азаматтық юрисдикциядан иммунитет дипломатиялық өкіметтің басшысы және дипломатиялық персоналдың өкілдері азаматтық-құқықтық қатынастарға жеке тұлғалар ретінде енгізілетін жағдайларға қатысты қолданылмайды [9, б. 56].
Консулдық лауазымды тұлғалар азаматтың заңнаманың иммунитетімен олардың қызметтік ісіне қатысты қолданылады, алайда ол зияндылықтың өтемін қайтару, келтірілген жол-көліктік жағдайларға қатысты қолданылмайды.
1961 ж. дипломатиялық қатынастары туралы Веналық конвенция дипломатиялық иммунитет мынадай жағдайларға қатысты қолданылмайтындығын анықтайды:
а) егер дипломатиялық агент аккредитациялайтын мемлекеттің атынан үкіметтің мақсатында тұру мемлекетінің ауданында болатын жеке қозғалмайтын мүлікке қатысты заттай арыздар болған жағдайында;
б) дипломатиялық агент мұрагерлікті орындаушы, мұрагерлік мүліктің қамқоршысы, аккредитациялайтын мемлекеттің атынан емес мұрагері немесе жеке тұлға ретіндегі бас тартушы ретінде мұрагерлікке қатысты арыздар болған жағдайда;
в) дипломатиялық агентпен өзінің ресми қызметтерінің шегінен тыс тұру мемлекетінде жүзеге асырылатын кез-келген қаржылық немесе кәсіби қызметке жататын арыздар болған жағдайда.
Осылайша, дипломатиялық өкілдер қазақстандық соттың заңнамасына азаматтық істер бойынша тек халықаралық құқықтың сәйкес мемлекеттің нормаларымен немесе келісімдерімен анықталған жағдайда ғана ұшырайды. Бұл кезде егер шет елдік мемлекетте осындай соттық қол сұғылмаушылық қамтамасыз етілмесе, онда мұндай мемлекеттің ҚР өкілдеріне жүгіну кезінде сәйкес шаралар қолданылады.
2.2 Шет елдік соттардың шешімін қабылдау мен орындау
Соттық шешімдер негізінен соты шешім шығарған мемлекетінің шегінде әрекет етеді. Басқа мемлекеттегі заңды күшін олар қалыптасқан тәжірибе бойынша алады, егер берілген мемлекет қандай да бір форма бойынша оған келісім беретін болса. Сот шешімдерін қабылдау мен орындау туралы ереже заңнамаға немесе халықаралық келісімге енгізіледі.
Қабылданған шет елдік сот шешімі азаматтық құқық пен міндеттемелерді жеке соттың шешіміндей растайды. Ол арыздандырыла алмайды және сол арыз бойынша жаңа шешімнің қабылдануына кедергі бола алмайды. Шет елдік сот шешімін мәжбүрлі орындау үшін қарызданушыға орнатылған тәртіпте мәжбүрлеу шараларын қолдану тән.
Шет елдік сот шешімдерін орындау мен қабылдау жүйелерінің бірнеше түрлерін бөліп көрсетеді:
1) Экзекватура жүйесі, ол бойынша шет елдің шешімі қабылданады және орындалу талап етілетін мемлекеттің сотынан сұралғаннан кейін орындалады, мәжбүрлеуші күші сәйкес қаулы шығарылғаннан кейін орындалады. Экзекватурадан кейінгі шет елдің шешімі жеке соттың шешіміндегідей заңды күшіне ие болады және әдетте жеке соттың шешіміндей тәртіпте орындалады. Экзекватура жүйесі Францияда, ГФР және көптеген Еуропа континенталды мемлекеттерінде, сондай-ақ кейбір басқа мемлекеттерде қолданылады. Белгілі бір шектерде ол Англияда да қолданылады (1933 ж. сот шешімдерін өзара орындау туралы Заң бойынша шет елдік шешімдердің тіркелуі деп аталынады).
Экзекватура жүйесінің шеңберінде орындау мен қабылдау нұсқаларының әр түрлі нұсқалары бар, олар шешім ревизиясының қаншалықты кең қолданылуына байланысты. Бір мемлекеттерде, мысалы Бельгияда, орындауға рұқсат ететін сот шет елдік шешімді толық ревизияға істі болмысы бойынша дұрыс қарастыру жағынан ұшыратады - құқықтық және нақты жағынан алғанда, ал басқасы мысалы ГФР, Жапонияда мұндай толық тексеріс қарастырылмаған. Көптеген мемлекеттерде экзекватура тек шешімдерді орындау үшін ғана беріледі, ал басқаларында, мысалы Италияда шешімді мойындау үшін беріледі. Экзекватура белгілі бір шарттарды сақтаған кезде ғана беріледі: жауапкер сотта істің қаралуы туралы тиісті жолмен хабарлы болған кездегі талаптың өзара келісілгендігіне және т.б.
2) Ағылшындық-американдық жалпы құқықтың жүйесі, ол бойынша шет елдік сот шешімі орындалмайды, тек жаңа сот ісін қарау негізі ретінде қызмет атқарады. Осы істі қарауда істі жеңіп алған тараптың пайдасына презумпцияны жасайды; қарама-қарсы жақ презумпцияға қарсы шыға алады. Шет елдік сот шешімі осы жүйе бойынша дәлелдеу ауыртпалығын қайта таратылуын жасайды [10, б. 48].
Шет елдік сот шешімдерінің қабылдануы мен орындалуына көптеген көптарапты және екітарапты халықаралық келісімдер арналған. Оларға арнайы қарым-қатынас түрлеріне қатысты кейбір конвенциялар жатады, мысалы балалардың пайдасына алименттері туралы шешімдерді орындау мен қабылдау туралы 1958 ж. Гаагалық конвенция (оған көптеген еуропа мемлекеттері қатысады), шет елдерден алименттерді алу туралы 1956 ж. Кью-йорк конвенциясы. Азаматтық және сауда істері бойынша шешімдерді орындау мен қабылдау туралы 1966 ж. Гаагалық конвенцияны, азаматтық және сауда істері бойынша шешімдерді орындау туралы 1968 ж. ЕЭС мемлекеттерінің Конвенциясын атауға болады. Көбінесе ұқсас құқықтық жүйелері бар мемлекеттердің арасындағы басқа конвенциялар да бар.
Экономикалық қарым-қатынастардың дамуы шет елдік сот шешімдерін орындау туралы көптарапты және екітарапты конвенцияларды бекітуге алып келді, олар әдетте келісетін мемлекеттердің міндеттемелерін көптеген шарттар сақталған жағдайда орындауға келіседі (келісімнің заңды күшіне енуі, орындау мемлекетінің қоғамдық тәртібіне қарама-қарсы келмеуі, екі мемлекеттің де сот ісін қарастыруға қатысуы және т.б.).
Сот шешімдерін қабылдау мен орындауды реттейтін көптарапты конвенцияларға ең алдымен ұқсас құқықтық жүйелері бар мемлекеттердің арасында бекітілген келісімдер жатқызылады. Көбінесе бұл аудандық сипаттағы келісімдер (1928 ж. Бустаманте Кодексі, Дания, Финляндия, Исландия, Норвегия және Швеция арасындағы 1932 ж. конвенция, 1952 ж. араб мемлекеттері лигасы мүше мемлекеттерінің сот шешімдерін орындау туралы Конвенция, 1962 ж. әділеттілік саласындағы серіктестік туралы Афро-Малагасиялық жалпы конвенция). 1971 ж. 1 қаңтарында азаматтық және сауда істері бойынша шет елдік сот шешімдерін орындау мен қабылдау туралы Гаагалық конвенция бекітілген болатын.
Гаага конвенциясы. Апостильді мойындайтын мемлекеттер тізбесі.
Шетелдік ресми құжаттарды легализациялау талабын жоятын конвенция (Гаага, 1961 жылдың 5 қазаны)
Осы Конвенцияға қол қойған мемлекеттер шетелдік ресми құжаттарды елшілік немесе консульдық легализациялау талабын жою мақсатында Конвенция жасауды шешіп, келесі ережелермен келісті:
1-бап
Осы Конвенция келісімге отырған мемлекеттердің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz