Дұрыс тамақтанбаудан болатын аурулар. Диеталар
1 Дұрыс тамақтанбаудан болатын аурулар 2
2 Түрлі елдердегі емдік диеталар 3
3 Диетаға жүргізілген зерттеулер мен тәжірибелер 3
Қолданылған әдебиеттер тізімі 3
2 Түрлі елдердегі емдік диеталар 3
3 Диетаға жүргізілген зерттеулер мен тәжірибелер 3
Қолданылған әдебиеттер тізімі 3
Бүгінгі таңда Қазақстанда күн тәртібінде тұрған әлеуметтік маңызы зор мәселенің бірі – ұлттың денсаулығы. Елбасымыз Н. Назарбаевтың «Қазақстан 2030» стратегиялық бағдарламасында денсаулықты нығайту үшін салауатты өмір салтын насихаттап, дұрыс тамақтануымызға, тазалық пен санитарлық шараларын сақтауымызға бағытталған ақпараттық іс-шаралар жүргізілуі керек,-деп атап көрсеткен. Өркениетті елдерде халық денсаулығы –мемлекеттің басты құндылығы болып саналады. Ал денсаулықты сақтау - дұрыс тамақтанудан басталады.
Диетология (грек diata- өмір сүру салты, тамақтану тәртібі+ logos- ілім) – дені сау және әр түрлі ауруға шалдыққан адамның тиімді тамақтануы туралы ілім; дұрыс тамақтандырудың ғылыми негіздерін зерттеу және оны ұйымдастыру әдістерімен шұғылданады. Диетологияның ғылым ретінде пайда болуын көне заманнан бері Гипократ есімімен байланыстырады.
Адам денсаулығына әсер ететін әлеуметтік факторлардың ішінде 50℅ тамақтануға, 20℅ қоршаған ортаның әсерлеріне, 20℅ тұқым қуалайтын қасиеттерге, тек 10℅ ғана денсаулық сақтау жүйесінің жұмысына байланысты. Егер адам денсаулығына әсер ететін бүкіл факторлардың жиынтығын алсақ соның 35℅ тамақтанудың үлесіне тиеді.
Денсаулық дегеніміздің өзі организнің сыртқы орта факторларының әр деңгейлі әсеріне сәйкес жауап қайтаруы арқылы сыртқы ортаның құбылмалы жағдайларына тез бейімлеліп, жағымсыз факторларға қарсы тұра алу қабілеттілігі, күші. Жағдайға сай тамақтанбау көптеген ауруға шалдықтыратын басты себептердің бірі болып саналады. ДДҰ мәліметіне қарағанда, 65 жасқа дейінгі өлім- жітімнің ½-і дұрыс тамақтанбаудан туындаған аурулармен байланысты.
Тиімді тамақтану мен үйлесімді тамақтану деген ұғым тамақ ішу режимін сақтауды да қамтиды. Қазіргі дамыған елдердегі тамақтану ережелерінің бұзылуын былайша жіктеуге болады:
- Тамаққа биологиялық құндылығы аз (мысалы, қант, т.б), ал энергиялық құндылығы жоғары рафинадталған (тазартылған) өнімдерді көп пайдалану;
- Тамақка құрамында қаныққан май қышқылдары мол жануар өнімінен алынған майларды көп пайдалану;
- Тамақ құрамында тағами талшықтардың аз болуы (қажетті мөлшердің 1/3-і ғана);
- Микроэлементтер (темір, кобальт, мырыш,йод) тапшылығы;
- Дәрумендер тапшылығы;
- Ас тұзын қажетті мөлшерден көп пайдалану. Бір кездері тек қана ет және дұрыс тамақтану күш береді деп саналған, яғни көп ет, май және тәттілер жеу керек деп есептелінген. Бұл пікір қоғамның кейбір бөліктерінде молшылықтың белгісі, дәулеттіліктің өлшем деңгейі болған. Бірақ, ағзадағы зат алмасу процессін ғылыми зерттеу арқылы дұрыс тамақтануда қалыптасқан пікірлер өзгеріске ұшырады.
Диетология (грек diata- өмір сүру салты, тамақтану тәртібі+ logos- ілім) – дені сау және әр түрлі ауруға шалдыққан адамның тиімді тамақтануы туралы ілім; дұрыс тамақтандырудың ғылыми негіздерін зерттеу және оны ұйымдастыру әдістерімен шұғылданады. Диетологияның ғылым ретінде пайда болуын көне заманнан бері Гипократ есімімен байланыстырады.
Адам денсаулығына әсер ететін әлеуметтік факторлардың ішінде 50℅ тамақтануға, 20℅ қоршаған ортаның әсерлеріне, 20℅ тұқым қуалайтын қасиеттерге, тек 10℅ ғана денсаулық сақтау жүйесінің жұмысына байланысты. Егер адам денсаулығына әсер ететін бүкіл факторлардың жиынтығын алсақ соның 35℅ тамақтанудың үлесіне тиеді.
Денсаулық дегеніміздің өзі организнің сыртқы орта факторларының әр деңгейлі әсеріне сәйкес жауап қайтаруы арқылы сыртқы ортаның құбылмалы жағдайларына тез бейімлеліп, жағымсыз факторларға қарсы тұра алу қабілеттілігі, күші. Жағдайға сай тамақтанбау көптеген ауруға шалдықтыратын басты себептердің бірі болып саналады. ДДҰ мәліметіне қарағанда, 65 жасқа дейінгі өлім- жітімнің ½-і дұрыс тамақтанбаудан туындаған аурулармен байланысты.
Тиімді тамақтану мен үйлесімді тамақтану деген ұғым тамақ ішу режимін сақтауды да қамтиды. Қазіргі дамыған елдердегі тамақтану ережелерінің бұзылуын былайша жіктеуге болады:
- Тамаққа биологиялық құндылығы аз (мысалы, қант, т.б), ал энергиялық құндылығы жоғары рафинадталған (тазартылған) өнімдерді көп пайдалану;
- Тамақка құрамында қаныққан май қышқылдары мол жануар өнімінен алынған майларды көп пайдалану;
- Тамақ құрамында тағами талшықтардың аз болуы (қажетті мөлшердің 1/3-і ғана);
- Микроэлементтер (темір, кобальт, мырыш,йод) тапшылығы;
- Дәрумендер тапшылығы;
- Ас тұзын қажетті мөлшерден көп пайдалану. Бір кездері тек қана ет және дұрыс тамақтану күш береді деп саналған, яғни көп ет, май және тәттілер жеу керек деп есептелінген. Бұл пікір қоғамның кейбір бөліктерінде молшылықтың белгісі, дәулеттіліктің өлшем деңгейі болған. Бірақ, ағзадағы зат алмасу процессін ғылыми зерттеу арқылы дұрыс тамақтануда қалыптасқан пікірлер өзгеріске ұшырады.
1. Медицинский энциклопедический словарь. Под. ред. проф. В.И. Бородулина. М.: «Оникс 21 век» 2002.
2. Ариф Абдулфаттах Таббара. Отбасы және тағамдағы күнәлар. Қазан – 2006.
3. Лисицын Ю.П.Распространенность сердечно- сосудистых заболеваний // Превентивная кардиология. – М.: «Медицина», 2007. – с.227.
4. Гигиена труда и профессиональные заболевания. 11. 2011г. М. Медицина.
5. А.Н. Окороков. Диагностика болезней внутренних органов. Том 10, Москва, Медицинская литература 2005г.
6. Самсонов М.А. Концепция сбалансированного питания и ее значение в изучении механизмов лечебного действия пищи. // Питание. 2012
7. Юрий Григориевич Григоров: вопросы питания //І Диетология 2011. № 2,
8. Е.В. Тяглов. Исследовательская и проектная деятельность учащихся по биологии: мето. Пособие/.М.:Планета,2010.
9. Полат, Е. Метод проектов в школе/Е. Полат//.-2002.- №2. С. 256.
10. Шарманов Т., Ахмет-Төре М., Емдәмтану терминдерінің орысша-қазақша сөздігі, А., 2008;
11. Лечебное питание (учебно-методическое пособие под ред. Шарманова Т.), А., 2009.
12. Ордабеков С. Медициналық валеология. Тараз, 2005.
13. Брехман И. И. Валеология — наука о здоровье — М.: ФиС, 2010.
14. Вайнер Э. Н. Валеология: Учебник для вузов. — 3-е изд.. — М.: Флинта: Наука, 2005.
15. Дорошкевич М. П., Нашкевич М. А., Муравьева Д. М. и др. Основы валеологии и школьной гигиены: Учебное пособие для вузов. 2003, 238 с.
2. Ариф Абдулфаттах Таббара. Отбасы және тағамдағы күнәлар. Қазан – 2006.
3. Лисицын Ю.П.Распространенность сердечно- сосудистых заболеваний // Превентивная кардиология. – М.: «Медицина», 2007. – с.227.
4. Гигиена труда и профессиональные заболевания. 11. 2011г. М. Медицина.
5. А.Н. Окороков. Диагностика болезней внутренних органов. Том 10, Москва, Медицинская литература 2005г.
6. Самсонов М.А. Концепция сбалансированного питания и ее значение в изучении механизмов лечебного действия пищи. // Питание. 2012
7. Юрий Григориевич Григоров: вопросы питания //І Диетология 2011. № 2,
8. Е.В. Тяглов. Исследовательская и проектная деятельность учащихся по биологии: мето. Пособие/.М.:Планета,2010.
9. Полат, Е. Метод проектов в школе/Е. Полат//.-2002.- №2. С. 256.
10. Шарманов Т., Ахмет-Төре М., Емдәмтану терминдерінің орысша-қазақша сөздігі, А., 2008;
11. Лечебное питание (учебно-методическое пособие под ред. Шарманова Т.), А., 2009.
12. Ордабеков С. Медициналық валеология. Тараз, 2005.
13. Брехман И. И. Валеология — наука о здоровье — М.: ФиС, 2010.
14. Вайнер Э. Н. Валеология: Учебник для вузов. — 3-е изд.. — М.: Флинта: Наука, 2005.
15. Дорошкевич М. П., Нашкевич М. А., Муравьева Д. М. и др. Основы валеологии и школьной гигиены: Учебное пособие для вузов. 2003, 238 с.
Жоспар
1 Дұрыс тамақтанбаудан болатын аурулар 2
2 Түрлі елдердегі емдік диеталар 7
3 Диетаға жүргізілген зерттеулер мен тәжірибелер 13
Қолданылған әдебиеттер тізімі 22
1 Дұрыс тамақтанбаудан болатын аурулар
Бүгінгі таңда Қазақстанда күн тәртібінде тұрған әлеуметтік маңызы зор мәселенің бірі - ұлттың денсаулығы. Елбасымыз Н. Назарбаевтың Қазақстан 2030 стратегиялық бағдарламасында денсаулықты нығайту үшін салауатты өмір салтын насихаттап, дұрыс тамақтануымызға, тазалық пен санитарлық шараларын сақтауымызға бағытталған ақпараттық іс-шаралар жүргізілуі керек,-деп атап көрсеткен. Өркениетті елдерде халық денсаулығы - мемлекеттің басты құндылығы болып саналады. Ал денсаулықты сақтау - дұрыс тамақтанудан басталады.
Диетология (грек diata- өмір сүру салты, тамақтану тәртібі+ logos- ілім) - дені сау және әр түрлі ауруға шалдыққан адамның тиімді тамақтануы туралы ілім; дұрыс тамақтандырудың ғылыми негіздерін зерттеу және оны ұйымдастыру әдістерімен шұғылданады. Диетологияның ғылым ретінде пайда болуын көне заманнан бері Гипократ есімімен байланыстырады.
Адам денсаулығына әсер ететін әлеуметтік факторлардың ішінде 50co тамақтануға, 20co қоршаған ортаның әсерлеріне, 20co тұқым қуалайтын қасиеттерге, тек 10co ғана денсаулық сақтау жүйесінің жұмысына байланысты. Егер адам денсаулығына әсер ететін бүкіл факторлардың жиынтығын алсақ соның 35co тамақтанудың үлесіне тиеді.
Денсаулық дегеніміздің өзі организнің сыртқы орта факторларының әр деңгейлі әсеріне сәйкес жауап қайтаруы арқылы сыртқы ортаның құбылмалы жағдайларына тез бейімлеліп, жағымсыз факторларға қарсы тұра алу қабілеттілігі, күші. Жағдайға сай тамақтанбау көптеген ауруға шалдықтыратын басты себептердің бірі болып саналады. ДДҰ мәліметіне қарағанда, 65 жасқа дейінгі өлім- жітімнің (12)-і дұрыс тамақтанбаудан туындаған аурулармен байланысты.
Тиімді тамақтану мен үйлесімді тамақтану деген ұғым тамақ ішу режимін сақтауды да қамтиды. Қазіргі дамыған елдердегі тамақтану ережелерінің бұзылуын былайша жіктеуге болады:
- Тамаққа биологиялық құндылығы аз (мысалы, қант, т.б), ал энергиялық құндылығы жоғары рафинадталған (тазартылған) өнімдерді көп пайдалану;
- Тамақка құрамында қаныққан май қышқылдары мол жануар өнімінен алынған майларды көп пайдалану;
- Тамақ құрамында тағами талшықтардың аз болуы (қажетті мөлшердің 13-і ғана);
- Микроэлементтер (темір, кобальт, мырыш,йод) тапшылығы;
- Дәрумендер тапшылығы;
- Ас тұзын қажетті мөлшерден көп пайдалану. Бір кездері тек қана ет және дұрыс тамақтану күш береді деп саналған, яғни көп ет, май және тәттілер жеу керек деп есептелінген. Бұл пікір қоғамның кейбір бөліктерінде молшылықтың белгісі, дәулеттіліктің өлшем деңгейі болған. Бірақ, ағзадағы зат алмасу процессін ғылыми зерттеу арқылы дұрыс тамақтануда қалыптасқан пікірлер өзгеріске ұшырады. Дұрыс тамақтану, ағзаның дұрыс қалыптасуы үшін қажетті барлық компоненттерді құрауы қажет. Оларға ең біріншіден: ақуыз, минералды тұз және су жатады, олар ағзаның құрылыс материалдары болып табылады. Содан кейін, көмірсулар мен майлар - қуат көзі, ақырында зат алмасуды реттеуге қажетті басқа да заттар (мысалға дәрумендер) [1, б. 48].
Дұрыс тамақтану үшін ақуыздар негізгі құрылыс материалы болып табылады. Толымды ақуздар ет, балық, сүт, ірімшік және жұмыртқа құрамдарында бар. Минералды тұздар ағза тіндерінің (негізінен сүйектер мен тістердің) қалыптасуы үшін, жүйке және бұлшық ет талшықтарының қалыпты қозғыштығын, қышқыл-сілтілі тепе-теңдікті ұстап тұруға қажет. Су ағзаның бір құрастырушы бөлігі сияқты, өмір үшін өте қажетті. Адам үшін күнделікті қажетті норма 1,5 литрді құрайды. Дұрыс тамақтану - бұл әр түрлі тағамдарды пайдалану. Ағзаға әр түрлі химиялық элементтер қажет, ал қалыпты өмір сүру үшін қажетті құрамында барлық заттары бар тағам жоқ. Бір ерекшелік - ол ананың сүті, дегенмен бұның өзі әйел адам дұрыс тамақтанғанда болады.
Дұрыс тамақтану тіндердің химиялық құрамына ықпал етеді және зиянды қоршаған орта мен ауруларға ағзаның бекемділігін күшейтуі немесе әлсіретуі мүмкін, денсаулықтың жалпы жағдайын жақсартады. Дұрыс тамақтанудың негізінде ақуыздардың, майлардың және көмірсулардың тағамдағы оңтайлы үйлескені. Әр адам үшін олардың тағамда қанша болуы қажеттігін анықтап білу қиын емес. Барлығы адамның қандай қызмет түрін атқаратынына байланысты. Ақыл-оймен жұмыс істейтін адамдар аз қозғалады, бірақ олардың миы көп қуатты жұтады, сондықтан олардың тағамдарында күніне 100-110 г жуық ақуыз, 80-90 г жуық май және 300-350 г жуық көмірсулар болуы абзал. Ал дене белсенділігін көп жұмсайтын адамдарда қуат көзін көп шығындайтыны бұлшық ет, сондықтан олар үшін 115-120 г жуық ақуыз, 80-90 г жуық май және 400 г жуық көмірсулар қажет. Сонымен қатар, әр бір адам күнделікті дәрумендер мен талшықтарды пайдалану тиіс. Тиімді тағамдар құрамы деп келесілерді атауға болады: ет, балық, сүт өнімдері, көкөністер мен жемістер. Көмірсуларына бай тағамдар аштықты жақсы қандырады (ұн тағамдары мен тәттілер), бірақ бұндай тағамның ағзаға әкелер пайдасы аз. Ұннан жасалған тағамдар мен тәттілерді пайдалануды мүлдем азайтқан жөн. Ал егер қатты тәтті жегіңіз кеп тұрса кәмпиттің орнына бір қасық бал жеңіз. Дұрыс тамақтану күнделікті көкөністер мен жемістерді пайдалануды болжайды, олардың құрамында ағзаға қажетті минералды тұздар, дәрумендер және жеңіл қанығатын көмірсулар бар.
Соңғы жылдары өмір сүру салтының өзгеруіне байланысты ел арасында жұқпалы емес алиментарлық аурулар (жүрек-қантамыр аурулары, диабет, семіздік, анемия, зоб, ісіктің кейбір түрлері, т.б.) саны көбейіп кетті.
АҚШ-та тамақтану тәртібі мен өмір сүру салтын өзгерту арқылы жүрек-қантамыр ауруларының жиілігі 23-ге дейін азайтылған.
Ұзақ өмір сүру үшін, сондай-ақ жас ұрпақтың дұрыс дамып, өсуі үшін тиімді тамақтанудың және азық түлікті зиянды контаминанттардан қорғаудың маңызы ерекше.
Дені сау және ауырған адамдарды дұрыс тамақтандырудың ғылыми негіздерін нутрициология (nutrition - қорек) ғылымы зерттейді. Нутрициологияның жетістіктері басқа ғылымдардың дамуымен тығыз байланысты [2, б. 45].
Тиімді тамақтану дегеніміз- тамақ ішу режимін бұзбай, күнделікті рациондағы негізгі қоректік заттар мен биобелсенді заттардың организмге қажетті үйлесімдігін сақтай отырып, энергия кірісі мен шығынының тепе- теңдігін сақтау.
Тиімді тамақтану арқылы адам организміне өте қажетті пластикалық энергетикалық заттар тағаммен бірге түсіп отырады. Организмге қажетті нутриенттердің мөлшері адамның өмір сүру ортасындағы жағдайларға адамның жасына, жынысына, атқаратын жұмысына, ұлттық этникалық ерекшелігіне байланысты анықталады. Біршама дені сау орта жастағы, аса ауыр еңбекпен айналыспайтын адамға тәулігіне 2800-3000 ккал энергия қажет. Энергия көзі - негізгі қоректік заттар. Оларға нәруыздар, майлар, көмірсулар жатады. Осы қоректік заттардың ең оңтайлы өзара қатынасы 1:1,1:3,5-4 болып есептеледі. Көрсетілген ара қатынас сақталған жағдайда адамның тамақтануы үйлесімді деп саналады. Организм күнделікті қажет энергияны 12-15co белоктадың, 30-35co майлардың, және 53-56co көмірсулардың алмасуынан алуы керек. Тиімді тамақтану үшін организм өзі өндіре алмайтын, яғни алмастырылмайтын тағами факторларды (кейбір амин қышқылдары, полиқанықпаған май қышқылдары, кейбір витаминдер, микро- және макроэлементтер, липотроптық заттар, тағами талшықтар) өзара үйлесімді мөлшерде күнделікті тамақпен міндетті түрде алып отыруы қажет. Жоғарыда аталған заттармен организмді толық қамтамасыз ету үшін рационға әр-түрлі тағамдық өнімдер енгізілуі керек. Мысалы, жануар өнімдерінде болатын кейбір амин қышқылдары өсімдікте болмауы мүмкін. Сондықтан нәруыз көзі ретінде жануар өнімдері мен өсімдік өнімдерінің нәруыздары 55:45co немесе тепе-тең (50:50co) арақатынаста боғаны дұрыс, ал жануар майлары мен өсімдік майларының арақатынасы 2:1 болуы керек. Көмірсуларды көбінесе полисахаридтер түрінде қабылдаған жөн.
Жоғарыда біз тағамды тек тәндік қажеттілік ретінде қарастырдық. Алайда бұл дұрыс емес. Өйткені адамның тәні мен жаны қосылып толық, бүтін бір тұлғаны құрайды. Әрине бұндай тікелей байланыстағы тән мен жан бір-біріне ықпал етпей бір-бірінен тәуелсіз өмір сүруі мүмкін емес. Сондықтан диетология ғылымын одан әрі кеңейтіп, дамытып оның рухани тұстарын да қарастыруымыз өте қажет. Мүмкін келешекте диетологтарымыз диетологияны екі үлкен тармаққа бөліп қарастырып жататын да болар.
Доңыз еті өте майлы келеді. Доңыз етіндегі майдың құрамындғы қаныққан май қышқылдары басқа үй хайуандарындағыға қарағанда әлде қайда көп екені белгілі. Дәл осы қаныққан май қышқылдары - атерогенді яғни атеросклероз тудырушы май қышқылдары деп есептеледі. Өйткені бұл май қышқылдары организдмде энергия көзі ретінде жұмсала қоймайды, тек артық мөлшерде жинала береді және холестеринмен бірге төмен және өте төмен тығыздықты липопротеидтердің құрамына кіреді. Төмен тығыздықты липопротеидтер (ТТЛП) мен өте төмен тығыздықты липопротеидтер (ӨТТЛП) бауырдан холестеринді тіндерге тасымалдаушысы болып, бұлар да нағыз атерогенді заттарға жатады [3, б. 94].
Атеросклероз дегеніміз - (athera - ботқа, sclerosis - қатаю) артерия эндотелилерінің астына липидтер (майлар) мен кальций тұздары жиналуының нәтижесінде қан тамыр қабырғаларының қатайып, тарылуымен және ағзалардың қан айналым бұзылысымен жүретін созылмалы ауру.
Мүмкін болған асқынулары:
1. Қан тамырларының тромбозы
2. Аневризма
3. Әр түрлі ағзалардың тромбоэмболиясы
4. Әр түрлі ағзалар мен тіндердің ишемиялық асқылулары (миокард инфаркты, ішек инфаркты, екіншілік бүріскен бүйрек, мидың ишемиялық инсульты, Лериш синдромы, т.б.)
5. Қантты диабет
6. Артериалдық гипертония
7. Созылмалы қан айналым жетіспеушілігі.
Қантты диабет пен артериалдық гипертония атеросклероздың ажырамас досы. Егер адам атеросклерозбен ауырса, онда оның қантты диабетпен және артериалдық гипертониямен ауыру қаупі өте жоғары және керісінше егер қантты диабет немесе артериалдық гипертониясы бар адамда атеросклероз даму қаупі өте жоғары, яғни бұл екі ауру атеросклероздың себебі де салдары да болуы мүмкін.
Жүрек қан тамыр ауруларын ХХ ғасыр эпидемиясы деп бекер айтпайды. Дүние Жүзілік Денсаулық Сақтау Ұйымының мәліметтеріне сүйенсек әлемде өлім жітім көрсеткіші бойынша ең бірінші орынды жүрек қан тамыр аурулары алады.Жыл сайын 50 млн-нан астам адам бұл өмірден көз жұмады екен. Жалпы өлім жітімнің 55% жүрек қан тамыр ауруларының себебінен болады, қалған 45% ғана басқа аурулардан болады (қатерлі ісік, жол апаты т.б). Жүрек қан тамыр ауруларының ішінде 85,5% жүректің ишемиялық аурулары (ЖИА) үлесіне, Оның ішінде 46,8% миокард инфарктына, қалған 38,7% ми инсультына тиесілі екен. Бұл екі патологияның негізгі себепшісі болып атеросклероз есептеледі және профилактикада осыған баса назар аударылады. Атеросклероздың дамуына алып келетін этиологиялық факторларға :алиментарлық(майлы тағамды көп қолдану), тұқым қуалаушылық бейімділік, гиподинамия, спирттік ішімдіктер мен темекі шегу сияқты зиянды әдеттер мен кәсіптік зияндықтар, стресстық жағдай жатады [4, б. 74].
Зерттеушілердің алған мәліметтері бойынша атеросклероздың таралу жиілігі халықтардың жасына, этникалық ерекшеліктеріне, өмір сүру аймағына байланысты. Аталған факторлардың соңғы екеуі - негізінен адамдардың өмір сүру салтымен түсіндіріледі (гиподинамия, тамақтану ерекшелігі және т.б). Атеросклероздың таралуы бойынша ең алыдыңғы орынды Ресей алады. Өздерінің ғылымы мен техникасының, денсаулық сақтау жүйесінің өте жақсы дамығандығына қарамастан екінші орында батыстың ақ нәсілді халықтары тұр. Сондай ақ олар ең көп қаржыны дәл осы мәселеге жұмсайды екен.Бұндай ауыр шындықты олар гиподинамиямен түсіндіреді, алайда ғылыми техникасы мен комфортабелді өмір сүру салты бойынша асып кетпесе кем түспейтін Жапонияда атеросклероз Европа және Америкаға қарағанда 2-3 онжылдыққа кешігеді. Одан кейінгі орынды Азия және Африка халықтары алады. Қысқартып айтқанда доңыз етін тағамға пайдалану мен адам өлімінің ең негізгі себепшісі болған атеросклерозға шалдығу арасында тікелей корреляциялық байланыс бар екені айдан анық белгілі болды.
Доңыз майының тағы бір ерекшелігі - жоғарыда айтып өткендей, организммен жұмсалмай тек жинала беруге бейім, яғни семіздікке қаупі жоғары болады. Өмірлік тәжірибеден кейбір фактылар келтіріп өтейік. Кейбір (арыстан, жолбарыс) цирк жануарларына салмағының көтеріліп кету, артериалдық қан қысымының көтерілу қаупі жоғары болғандықтан доңыз етін бергізбейді екен.
Көп кездесетін әрі халық онша мән бермейтін аурудың бірі қаназдық (анемия). Міне, осы тұрғыдан біз ертеректе өмір сүрген ата-әжелеріміздің қаназдық ауруымен аз ауруының себебін анықтап, аурудың алдын алудың қарапайым жолдарын насихат-тауды мақсат еттік. Халқымыздың тамақтануы мен түрлі ауруларға шалдығуының арасында бай-ланыс бары анық. Ал қаназдық (анемия) ауруы- алаштың бір қатері. Анемиямен ауыратындардың көбі қазақтар. Көбі - әйелдер. Бізде іс жүзінде әрбір үшінші әйелде, ал кейбір өңірлерде әр екі болашақ ананың біреуінде қан жетіспейді. Содан барып нәресте ана сүтінен ерте айырылады. Қаназдықтың не екендігін түсіну үшін қан жөнінде сөз қозғау керек. Ересек адамда 5 литр қан болады. Оның 55% плазмадан, ал 45% қан клеткаларынан эритроцит пен лейкоциттен және қан пластинкасынан тұрады. Қаназдық ауруының пайда болуы бірнеше жағдайларға байланысты. Бірінші жағдай - жілік майында эритроциттердің аз жасалып шығарылуы. Оның себебі эритроциттер түзілу үшін қоректік заттар, дәрумендер, темір жетіспеуі және жілік майында түрлі улы қосылыстардың әсер етуі. Екінші жағдай - эритроциттер құрамында гемоглобиннің аз болуы. Гемоглобинде темір атомының аз болуы және В12 дәруменінің жетіспеуі, оттегінің гемоглобинге қосылуын нашарлатады. Үшінші жағдай - адам көп қан жоғалтқанда және безгек ауруымен ауырғанда қаназдық ауруы пайда болады. Қаназдық деп эритроциттер санының азайып оның құрамындағы гемоглобиннің төмендеуін айтады [5, б. 95].
Бұл сырқаттың алғашқы белгілері:
Жалпы әлсіздік, кішкене ақыл-ой және денеге салмақ түсу барысында тез шаршау.
Ентігу, жүректің жиі соғысы.
Құлақтың шулауы,көздің қарауытуы.
Бастың ауруы, ұйқысыздық.
Тіл, ерін, шырышты қабақ, тырнақтың бозаруы.
Дәмнің, тәбеттің болмауы.
Ауыр түрінде аяқ, бет ісініп,жүрек соғысы жиілейді,демігі пайда болады.
Өткен ғасырдың басында тамақ өнеркәсібінің оқымыстылары адам баласы сан ғасырлар бойы пайдаланып келген азық-түлік құрамындағы талшықтарды, кебектерді зиянды деп, минералдық элеметтерді қажетсіз деп санаған болатын. Сол жылдары құрылған тамақ өнеркәсібі азық-түлік дақылдарын өндірістік жолмен өңдейміз (ақтаймыз, аршимыз, ұнтақтаймыз) деп бізге қажетті пайдалы заттардың 80% жойып жіберіп отырғанын өздері де білмеді, осындай сорақылықтың кесірі осы күнге дейін жалғасуда.
Олар бізге тек белок, май және көмірсутегі болса жеткілікті деп санайтын. Соңғы жылдары оқымыстыларымыздың дәрумен мен минералсыз өмір сүруге болмайтынына көздері жетті. Тамақтану гигиенасы бойынша алғашқы кезде 20 шақты ғана микроэлемент жеткілікті десе, соңғы уақытта олардың саны 70-тен асып барады. Ағзаның қажеттілігін тек біз тұтынып жүрген ақ ұнмен, картоппен, күрішпен қанағаттандыруға болмайды. Ағзамызды қажетті барлық элементтермен қамтамасыз ету үшін 100-ден аса дақыл мен жабайы өсімдікті пайдалануымыз қажет екен.
Ғылыми деректерге сүйенсек қара бидайда, арпада белок 10-12% болса, олардан жасалған нандарда 5-8% ғана. Көмірсулар бидайда 50-60% болса, оның нанында 33-45% қалады. Жаңа технологиямен бидайды ұнға айналдыру кезінде құрамындағы пайдалы заттың 80% шаң болып ұшып немесе кебегінде қалатыны дәлелденген. Қазіргі технология бойынша бидайды суға жуып, оны катоктармен қысып, ортасындағы ұлпасын ұн етіп береді. Барлық дәрумен мен пайдалы минералдар, оның ұрығы мен қабығында мол екені белгілі. Сөйтіп бұл технология бойынша оның барлық нәрін кебегінде қалдырып, малға беріп жүрміз. Бұрын тас диірменге қанша бидай тартсақ, сонша мөлшерде ұн алатынбыз. Қазір 30-35% кебекке кетуде. Зиян шегіп отырғанымыз - міне осы тұс. Өйткені ағзада қан түзілуі үшін оған қажетті пайдалы заттардан өзіміз қолдан айырылып, аурудың сан түріне душар болудамыз. Қан аздыққа шалдығудың басты себебі оның құрамына қажетті дәрумендер мен минералдардың жеткілікті мөлшерде жетпеуінде. Әсіресе пайда-зиянын білмей, бидайдың орта бөлігінен алынған манная ботқасын сәбилерге береміз. Мұның бәрі баланы әлсіретіп келешекте оның денсаулығына кері әсер ететінін біле бермейміз. Ірі тартылған ұн тек қуат көзі ғана емес, адам ағзасындағы көптеген аурудың жолын кесетін қасиетке де ие. Әсіресе, иммунитет жүйесін күшейтіп, сырқатпен күресу қабілетін артырып, денсаулықты нығайтады. Қан қысымын реттеуге ықпал етеді. Ал ұн құрамында пайдалы заттар жетпегендіктен,оны басқамен ауыстыруға болмайды. Сондықтан бір қатар елде ірі тартылған ұнға сұраныстың артуы түсінікті. Қан қысымын көтеретін холестерин де бұл жағдайда азаяды [6, б. 20].
Тамақтану, яғни тағамдық қорек алу -- тіршіліктің негізі болып саналатын организмдегі зат алмасудың дұрыс жүруіне, организнің гомеостаз деп аталатын өзіндік ішкі тұрақтылығының қалыпты сақталуына , сонымен қатар қоршаған ортамен үйлесімді әрекеттесуіне әсер ететін ең негізгі фактор.
2 Түрлі елдердегі емдік диеталар
Ұлттық немесе ұлттық диеталар дегенді жиі кездестіруге болады. Олар белгілі бір аудандағы азық-түлік жүйесі атауларының таралымы үшін қолданылады. Кейде диеталар берілген мемлекетте тұрған маман-диетолог үшін ұлттық атауларға ие бола алады. Алайда олардың біршамасы ұлттық тағамдарға сәйкес келмесе де, атаулары дәлелденген.
Француздар олар тамақ ішеді деп ойлайды. Олардың тамақ мөлшері барлық балғын жемістерден тұрады және олар өңделмеген азық-түліктерден қашады. Табиғи өнім олардың негізгі тағамына айналған. Өзіне немесе достарына тамақты дайындау кезінде француз ең жақсы өнімді іздейді. Сіз көп мөлшерде өңделмеген етті, балықты, құс етін, дәнді, сүт өнімдері, жемістер мен көкөністерді жей аласыз. Түрлі тағамдар үлкен мәнге ие, өйткені әр өнім әр түрлі дәрумендерден және минералдардан тұрады, олар денсаулыққа қажет. Ақуыздар салаттар мен көкөністермен бірге желінуі қажет. Асықпай жеу керек, ол сіздің тіліңізде қалып отырсын. Круассандар, печеньелер мен багеттер жақсы, бірақ өте аз мөлшерде. Қызыл вино өте көп андиоксиданттардан тұрады және жақында оның жүректі сау жасауға көмектесетіні анықталды. Француздар жүрек ауруының төменгі деңгейіне ие және көбісі оның қызыл винодан екенін айтады. 1-2 стақан күніне ішіледі, ал толық бір бөтелке емес. Француздар көп жемістер мен көкөністерді жейді. Олардың құрамында калорийлер аз және олар нәрлі. Олар сонымен бірге зәйтүн майын қолданады. Француздық диета бойынша мынадай тағамдарға тыйым салынады: барлық картошканың немесе жүгерінің чипцылары, шошқа еті сынды өңделген дәмтатымдарды, кола мен басқа тәтті сусындарды, жоғарғы калориялығы бар коктейльдерді. Фаст-фудсыз қалып, McDonalds алыс жүреді. Жедел тамақтар жасанды және консерванттарымен болып табылады. Француздар тамақты мұқият және тек жас, балғын өнімдер тағам дайындағанды ұнатады [7, б. 93].
Дүйсенбі
Таңғы ас: қара кофе.
Түскі ас: екі жұмыртқа, салат пен қызанақ.
Кешкі ас: қайнатылған еттің бір бөлігі мен салат.
Сейсенбі:
Таңғы ас: қара кофе мен сухарик.
Түскі ас: қайнатылған еттің бір бөлігі.
Кешкі ас: майсыз ветчина немесе қайнатылған колбаса мен салат.
Сәрсенбі
Таңғы ас: қара кофе мен сухарик.
Түскі ас: өсімдік майына қуырылған сәбіз, қызанақ, мандарин немесе апельсин.
Кешкі ас: екі жұмыртқа, майсыз колбаса мен салат.
Бейсенбі
Таңғы ас: қара кофе мен сухарик.
Түскі ас: бір жұмыртқа, жас сәбіз бен сыр.
Кешкі ас: жемістердің салаты мен айран.
Жұма
Таңғы ас: ұсақталып туралған сәбіз бен лимон сусыны.
Түскі ас: қайнатылған балық пен қызанақ.
Кешкі ас: қайнатылған еттің бір бөлігі.
Сенбі
Таңғы ас: қара кофе.
Түскі ас: қайнатылған құс ету мен салат.
Кешкі ас: қайнатылған мал еті.
Жексенбі
Таңғы ас: шай.
Түскі ас: қайнатылған ет пен жемістер.
Кешкі ас: майсыз ветчина немесе колбаса.
Француздық диетаның кезінде қайнатылған немесе газдалмаған суды ішу ұсынылады, диенаты тек алдыңғы курстардан алты ай өткеннен кейін ғана қайталау керек болады.
Ал енді голландиялық тағамдарға келетін болсақ, олардың диетасының негізігі - кестеде қарастырылған өнімдердің нақты санын және мөлшерлерін сақтау. Бір шынаяқ - бұл 200 мл стақан емес, ал тек 150 мл, Голландияда шағын ыдыстарға үйренген. Бұл диета бағдарламасының мәні кейбір жоғарғы калориялы өнімдердің санын шекті мөлшерде қолдану болып табылады.
Дүйсенбі
Таңғы ас: 200 г йогурт, ыстылған еті бар крекер, 2 шынаяқ жасыл шай.
Сағат 11-де: 2 шынаяқ кофе, таңғы асқа самсаның бір бөлігі (кекс), юір жеміс.
Түскі ас: 2 ветчина-грильдің бір бөлшегі бар бутерброд, бір жұмыртқа, салат, майсыз сүттің стақаны.
Сағат 16-де: 2 шынаяқ шая, шынаяқ сорпа.
Кешкі ас: 150 г майсыз қуырылған балық, спаржа, картоп пюресінің 2 ас қасығы, жеміс.
Десерт: 100 г йогурт, 2 ас қасық жеміс коктейлі, 2 шынаяқ кофе.
Сейсенбі
Таңғы ас: 20 г сыр бар бутерброд, 30 г ет немесе колбаса, 2 шынаяқ шай.
Сағат 11-де: 2 шынаяқ кофе, бисквит, бір жеміс.
Түскі ас: нанның бір бөлігі, 100 г аз калориялы сыр, киви, стақан айран немесе сүт
Сағат 16-де: 2 шынаяқ шай, шынаяқ сорпа.
Кешкі ас: ветчина мен сыр бар котлет, 2 кішкене қайнатылған картоп.
Десерт: стақан йогурт, 2 шынаяқ кофе, бір жеміс.
Сәрсенбі
Таңғы ас: 100 г йогурт, грейпфруттан жасалынған бір стақан сусын, 2 шынаяқ шай.
Сағат 11-де: 2 шынаяқ кофе, кішкене кекс, бір жеміс.
Түскі ас: қайнатылған етпен бірге 2 бутерброд, жасыл көкөністермен салат, шынаяқ какао, бір жеміс.
Сағат 16-де: 2 шынаяқ шай, шынаяқ сорпа.
Кешкі ас: аскөк пен ақжелкен қосылған қайнатылға 150 г балық.
Десерт: 100 г йогурт, 2 шынаяқ кофе, бір жеміс.
Бейсенбі
Таңғы ас: сыр бар 2 бутерброд, ерітілген сырмен нан, 2 шынаяқ шай.
Сағат 11-де: 2 шынаяқ кофе, бір бисквит, бір жеміс.
Түскі ас: ветчинасы бар 2 бутерброд, қияр, қызанақ, жартылай майлы бір стақан сүт.
Сағат 16-де: 2 шынаяқ жасыл шай, шынаяқ сорпа.
Кешкі ас: француз котлеті, брокколь немесе картоп пюресі.
Десерт: 100 г йогурт, 2 шынаяқ кофе, бір жеміс, лимонад.
Жұма
Таңғы ас: 100 г ірімшік, 2 шынаяқ шай.
Сағат 11-де: 2 шынаяқ кофе, кішкене кекс, бір жеміс.
Түскі ас: 2 бутерброд, құлпынай мармелады, стақан сүт.
Сағат 16-де: 2 шынаяқ шай, шынаяқ сорпа.
Кешкі ас: 600 г балықтың нәлімі - 2 ас қасық лимон сусыны, тұз, сарымсақ, 4 қызанақ, дәндері жоқ қара зәйтүн, аскөк, ақжелкен (20 минут 190 градуста дайындау) - салат пен макаронмен.
Десерт: 100 г йогурт, 2 шынаяқ кофе, лимонад, бір жеміс.
Сенбі
Таңғы ас: колбаса мен ерітілген сырмен бутерброд, 2 бөлік ростбиф, 2 шынаяқ шай.
Сағат 11-де: 2 шынаяқ кофе, бисквит, бір жеміс.
Түскі ас: 3 "татар" бутерброды (100 г сыр, сарымсақ, жұмыртқа, тұздалған қызанақты нанға қою), бір стақан жартылай майлы сүт.
Сағат 16-де: 2 шынаяқ шай, шынаяқ сорпа.
Кешкі ас: тарелке көкөніс сорпасы, бутерброд (30 г ет, сарымсақ, 3 қызанақ, қызанақ пюресі бір ас қасық, мускат жаңғағы, 4 бөлік сыр - 10 минут пешкеде дайындау), бір стақан жартылай майлы сүт.
Десерт: кесілген алма мен корицамен бірге 100 г йогурт, 2 шынаяқ кофе, бір стақан құрғақ вино, сырмен бірге 2 бөлік колбаса.
Жексенбі
Таңғы ас: росторда қуырылған жұмыртқасы бар бутерброд, апельсин сусыны бір стақан, 2 шынаяқ шай.
11 часов: 2 шынаяқ кофе, бір құрғақ печенье, бір жеміс.
Обед: колбасы мен спаржасы бар 2 бутерброд, йогурт пен кетчупы бар соус, лимоннан бір стақан сусын.
16 часов: 2 шынаяқ шай, шынаяқ сорпа.
Кешкі ас: 100 г шошқа еті, 30 г сыр, бір стақан қызыл вино.
Десерт: 200 г жеңіл шокаладты пудинг, 2 шынаяқ кофе, бір жеміс, напиток лимоннан жасалған сусын [8, б. 93].
Жапондық диета дүние жүзіндегі ең танымал диеталардың бірі болып саналады. Сыртқы көрінісі - ағзаның сыртқы күйі мен ішкі жан дүниесінің теңдігінің барометрі. Жапондық диетаның арқасында он үш күннің ішінде барынша қарқынды тәртіпке өтуге болады. Қысқа мерзімнің ішінде ағзадағы заттардың алмасуын реттейді, оны басқаша жұмыс істеу қарқынына ауыстырады. Диетаны жасаушылар жапондық диетаның нәтижесін кем дегенде 2-3 жылдың ішінде жетуге кепілдік береді. Негізгі шарттары - он үш күннің ішінде қантты, тұзды, ішімдікті, ұндық және кондитерлік өнімдерді қолдануға болмайды. Тамақты қабылдаулардың арасында минералды және қайнатылған судың шектелмеген мөлшерін ішуге болады. Диетаны қатаң сақтаған жөн, сол кезде ғана заттардың алмасуының жақсаруына қол жеткізуге болады.
1-ші күні
Таңғы ас: қара кофе.
Түскі ас: 2 қайнатылған жұмыртқа, өсімдік майы қосылған қайнатылған қырыққабаттан жасалынған салат, стақан қызанақ сусыны.
Кешкі ас: қуырылған немесе қайнатылған балық.
2-ші күні
Таңғы ас: қара кофе, сухарик.
Түскі ас: қуырылған немесе қайнатылған балық, көкністерден, майға араластырылған қырыққабаттан жасалынған салат.
Кешкі ас: 100 г қайнатылған ет, бір стақан айран.
3-ші күні
Таңғы ас: қара кофе, сухарик.
Түскі ас: өсімдік майына қуырылған үлкен кәді.
Кешкі ас: 2 қайнатылған жұмыртқа, 200 г қайнатылған ет, өсімдік майына араластырылған жас қырыққабаттан салат.
4-ші күні
Таңғы ас: қара кофе.
Түскі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1 Дұрыс тамақтанбаудан болатын аурулар 2
2 Түрлі елдердегі емдік диеталар 7
3 Диетаға жүргізілген зерттеулер мен тәжірибелер 13
Қолданылған әдебиеттер тізімі 22
1 Дұрыс тамақтанбаудан болатын аурулар
Бүгінгі таңда Қазақстанда күн тәртібінде тұрған әлеуметтік маңызы зор мәселенің бірі - ұлттың денсаулығы. Елбасымыз Н. Назарбаевтың Қазақстан 2030 стратегиялық бағдарламасында денсаулықты нығайту үшін салауатты өмір салтын насихаттап, дұрыс тамақтануымызға, тазалық пен санитарлық шараларын сақтауымызға бағытталған ақпараттық іс-шаралар жүргізілуі керек,-деп атап көрсеткен. Өркениетті елдерде халық денсаулығы - мемлекеттің басты құндылығы болып саналады. Ал денсаулықты сақтау - дұрыс тамақтанудан басталады.
Диетология (грек diata- өмір сүру салты, тамақтану тәртібі+ logos- ілім) - дені сау және әр түрлі ауруға шалдыққан адамның тиімді тамақтануы туралы ілім; дұрыс тамақтандырудың ғылыми негіздерін зерттеу және оны ұйымдастыру әдістерімен шұғылданады. Диетологияның ғылым ретінде пайда болуын көне заманнан бері Гипократ есімімен байланыстырады.
Адам денсаулығына әсер ететін әлеуметтік факторлардың ішінде 50co тамақтануға, 20co қоршаған ортаның әсерлеріне, 20co тұқым қуалайтын қасиеттерге, тек 10co ғана денсаулық сақтау жүйесінің жұмысына байланысты. Егер адам денсаулығына әсер ететін бүкіл факторлардың жиынтығын алсақ соның 35co тамақтанудың үлесіне тиеді.
Денсаулық дегеніміздің өзі организнің сыртқы орта факторларының әр деңгейлі әсеріне сәйкес жауап қайтаруы арқылы сыртқы ортаның құбылмалы жағдайларына тез бейімлеліп, жағымсыз факторларға қарсы тұра алу қабілеттілігі, күші. Жағдайға сай тамақтанбау көптеген ауруға шалдықтыратын басты себептердің бірі болып саналады. ДДҰ мәліметіне қарағанда, 65 жасқа дейінгі өлім- жітімнің (12)-і дұрыс тамақтанбаудан туындаған аурулармен байланысты.
Тиімді тамақтану мен үйлесімді тамақтану деген ұғым тамақ ішу режимін сақтауды да қамтиды. Қазіргі дамыған елдердегі тамақтану ережелерінің бұзылуын былайша жіктеуге болады:
- Тамаққа биологиялық құндылығы аз (мысалы, қант, т.б), ал энергиялық құндылығы жоғары рафинадталған (тазартылған) өнімдерді көп пайдалану;
- Тамақка құрамында қаныққан май қышқылдары мол жануар өнімінен алынған майларды көп пайдалану;
- Тамақ құрамында тағами талшықтардың аз болуы (қажетті мөлшердің 13-і ғана);
- Микроэлементтер (темір, кобальт, мырыш,йод) тапшылығы;
- Дәрумендер тапшылығы;
- Ас тұзын қажетті мөлшерден көп пайдалану. Бір кездері тек қана ет және дұрыс тамақтану күш береді деп саналған, яғни көп ет, май және тәттілер жеу керек деп есептелінген. Бұл пікір қоғамның кейбір бөліктерінде молшылықтың белгісі, дәулеттіліктің өлшем деңгейі болған. Бірақ, ағзадағы зат алмасу процессін ғылыми зерттеу арқылы дұрыс тамақтануда қалыптасқан пікірлер өзгеріске ұшырады. Дұрыс тамақтану, ағзаның дұрыс қалыптасуы үшін қажетті барлық компоненттерді құрауы қажет. Оларға ең біріншіден: ақуыз, минералды тұз және су жатады, олар ағзаның құрылыс материалдары болып табылады. Содан кейін, көмірсулар мен майлар - қуат көзі, ақырында зат алмасуды реттеуге қажетті басқа да заттар (мысалға дәрумендер) [1, б. 48].
Дұрыс тамақтану үшін ақуыздар негізгі құрылыс материалы болып табылады. Толымды ақуздар ет, балық, сүт, ірімшік және жұмыртқа құрамдарында бар. Минералды тұздар ағза тіндерінің (негізінен сүйектер мен тістердің) қалыптасуы үшін, жүйке және бұлшық ет талшықтарының қалыпты қозғыштығын, қышқыл-сілтілі тепе-теңдікті ұстап тұруға қажет. Су ағзаның бір құрастырушы бөлігі сияқты, өмір үшін өте қажетті. Адам үшін күнделікті қажетті норма 1,5 литрді құрайды. Дұрыс тамақтану - бұл әр түрлі тағамдарды пайдалану. Ағзаға әр түрлі химиялық элементтер қажет, ал қалыпты өмір сүру үшін қажетті құрамында барлық заттары бар тағам жоқ. Бір ерекшелік - ол ананың сүті, дегенмен бұның өзі әйел адам дұрыс тамақтанғанда болады.
Дұрыс тамақтану тіндердің химиялық құрамына ықпал етеді және зиянды қоршаған орта мен ауруларға ағзаның бекемділігін күшейтуі немесе әлсіретуі мүмкін, денсаулықтың жалпы жағдайын жақсартады. Дұрыс тамақтанудың негізінде ақуыздардың, майлардың және көмірсулардың тағамдағы оңтайлы үйлескені. Әр адам үшін олардың тағамда қанша болуы қажеттігін анықтап білу қиын емес. Барлығы адамның қандай қызмет түрін атқаратынына байланысты. Ақыл-оймен жұмыс істейтін адамдар аз қозғалады, бірақ олардың миы көп қуатты жұтады, сондықтан олардың тағамдарында күніне 100-110 г жуық ақуыз, 80-90 г жуық май және 300-350 г жуық көмірсулар болуы абзал. Ал дене белсенділігін көп жұмсайтын адамдарда қуат көзін көп шығындайтыны бұлшық ет, сондықтан олар үшін 115-120 г жуық ақуыз, 80-90 г жуық май және 400 г жуық көмірсулар қажет. Сонымен қатар, әр бір адам күнделікті дәрумендер мен талшықтарды пайдалану тиіс. Тиімді тағамдар құрамы деп келесілерді атауға болады: ет, балық, сүт өнімдері, көкөністер мен жемістер. Көмірсуларына бай тағамдар аштықты жақсы қандырады (ұн тағамдары мен тәттілер), бірақ бұндай тағамның ағзаға әкелер пайдасы аз. Ұннан жасалған тағамдар мен тәттілерді пайдалануды мүлдем азайтқан жөн. Ал егер қатты тәтті жегіңіз кеп тұрса кәмпиттің орнына бір қасық бал жеңіз. Дұрыс тамақтану күнделікті көкөністер мен жемістерді пайдалануды болжайды, олардың құрамында ағзаға қажетті минералды тұздар, дәрумендер және жеңіл қанығатын көмірсулар бар.
Соңғы жылдары өмір сүру салтының өзгеруіне байланысты ел арасында жұқпалы емес алиментарлық аурулар (жүрек-қантамыр аурулары, диабет, семіздік, анемия, зоб, ісіктің кейбір түрлері, т.б.) саны көбейіп кетті.
АҚШ-та тамақтану тәртібі мен өмір сүру салтын өзгерту арқылы жүрек-қантамыр ауруларының жиілігі 23-ге дейін азайтылған.
Ұзақ өмір сүру үшін, сондай-ақ жас ұрпақтың дұрыс дамып, өсуі үшін тиімді тамақтанудың және азық түлікті зиянды контаминанттардан қорғаудың маңызы ерекше.
Дені сау және ауырған адамдарды дұрыс тамақтандырудың ғылыми негіздерін нутрициология (nutrition - қорек) ғылымы зерттейді. Нутрициологияның жетістіктері басқа ғылымдардың дамуымен тығыз байланысты [2, б. 45].
Тиімді тамақтану дегеніміз- тамақ ішу режимін бұзбай, күнделікті рациондағы негізгі қоректік заттар мен биобелсенді заттардың организмге қажетті үйлесімдігін сақтай отырып, энергия кірісі мен шығынының тепе- теңдігін сақтау.
Тиімді тамақтану арқылы адам организміне өте қажетті пластикалық энергетикалық заттар тағаммен бірге түсіп отырады. Организмге қажетті нутриенттердің мөлшері адамның өмір сүру ортасындағы жағдайларға адамның жасына, жынысына, атқаратын жұмысына, ұлттық этникалық ерекшелігіне байланысты анықталады. Біршама дені сау орта жастағы, аса ауыр еңбекпен айналыспайтын адамға тәулігіне 2800-3000 ккал энергия қажет. Энергия көзі - негізгі қоректік заттар. Оларға нәруыздар, майлар, көмірсулар жатады. Осы қоректік заттардың ең оңтайлы өзара қатынасы 1:1,1:3,5-4 болып есептеледі. Көрсетілген ара қатынас сақталған жағдайда адамның тамақтануы үйлесімді деп саналады. Организм күнделікті қажет энергияны 12-15co белоктадың, 30-35co майлардың, және 53-56co көмірсулардың алмасуынан алуы керек. Тиімді тамақтану үшін организм өзі өндіре алмайтын, яғни алмастырылмайтын тағами факторларды (кейбір амин қышқылдары, полиқанықпаған май қышқылдары, кейбір витаминдер, микро- және макроэлементтер, липотроптық заттар, тағами талшықтар) өзара үйлесімді мөлшерде күнделікті тамақпен міндетті түрде алып отыруы қажет. Жоғарыда аталған заттармен организмді толық қамтамасыз ету үшін рационға әр-түрлі тағамдық өнімдер енгізілуі керек. Мысалы, жануар өнімдерінде болатын кейбір амин қышқылдары өсімдікте болмауы мүмкін. Сондықтан нәруыз көзі ретінде жануар өнімдері мен өсімдік өнімдерінің нәруыздары 55:45co немесе тепе-тең (50:50co) арақатынаста боғаны дұрыс, ал жануар майлары мен өсімдік майларының арақатынасы 2:1 болуы керек. Көмірсуларды көбінесе полисахаридтер түрінде қабылдаған жөн.
Жоғарыда біз тағамды тек тәндік қажеттілік ретінде қарастырдық. Алайда бұл дұрыс емес. Өйткені адамның тәні мен жаны қосылып толық, бүтін бір тұлғаны құрайды. Әрине бұндай тікелей байланыстағы тән мен жан бір-біріне ықпал етпей бір-бірінен тәуелсіз өмір сүруі мүмкін емес. Сондықтан диетология ғылымын одан әрі кеңейтіп, дамытып оның рухани тұстарын да қарастыруымыз өте қажет. Мүмкін келешекте диетологтарымыз диетологияны екі үлкен тармаққа бөліп қарастырып жататын да болар.
Доңыз еті өте майлы келеді. Доңыз етіндегі майдың құрамындғы қаныққан май қышқылдары басқа үй хайуандарындағыға қарағанда әлде қайда көп екені белгілі. Дәл осы қаныққан май қышқылдары - атерогенді яғни атеросклероз тудырушы май қышқылдары деп есептеледі. Өйткені бұл май қышқылдары организдмде энергия көзі ретінде жұмсала қоймайды, тек артық мөлшерде жинала береді және холестеринмен бірге төмен және өте төмен тығыздықты липопротеидтердің құрамына кіреді. Төмен тығыздықты липопротеидтер (ТТЛП) мен өте төмен тығыздықты липопротеидтер (ӨТТЛП) бауырдан холестеринді тіндерге тасымалдаушысы болып, бұлар да нағыз атерогенді заттарға жатады [3, б. 94].
Атеросклероз дегеніміз - (athera - ботқа, sclerosis - қатаю) артерия эндотелилерінің астына липидтер (майлар) мен кальций тұздары жиналуының нәтижесінде қан тамыр қабырғаларының қатайып, тарылуымен және ағзалардың қан айналым бұзылысымен жүретін созылмалы ауру.
Мүмкін болған асқынулары:
1. Қан тамырларының тромбозы
2. Аневризма
3. Әр түрлі ағзалардың тромбоэмболиясы
4. Әр түрлі ағзалар мен тіндердің ишемиялық асқылулары (миокард инфаркты, ішек инфаркты, екіншілік бүріскен бүйрек, мидың ишемиялық инсульты, Лериш синдромы, т.б.)
5. Қантты диабет
6. Артериалдық гипертония
7. Созылмалы қан айналым жетіспеушілігі.
Қантты диабет пен артериалдық гипертония атеросклероздың ажырамас досы. Егер адам атеросклерозбен ауырса, онда оның қантты диабетпен және артериалдық гипертониямен ауыру қаупі өте жоғары және керісінше егер қантты диабет немесе артериалдық гипертониясы бар адамда атеросклероз даму қаупі өте жоғары, яғни бұл екі ауру атеросклероздың себебі де салдары да болуы мүмкін.
Жүрек қан тамыр ауруларын ХХ ғасыр эпидемиясы деп бекер айтпайды. Дүние Жүзілік Денсаулық Сақтау Ұйымының мәліметтеріне сүйенсек әлемде өлім жітім көрсеткіші бойынша ең бірінші орынды жүрек қан тамыр аурулары алады.Жыл сайын 50 млн-нан астам адам бұл өмірден көз жұмады екен. Жалпы өлім жітімнің 55% жүрек қан тамыр ауруларының себебінен болады, қалған 45% ғана басқа аурулардан болады (қатерлі ісік, жол апаты т.б). Жүрек қан тамыр ауруларының ішінде 85,5% жүректің ишемиялық аурулары (ЖИА) үлесіне, Оның ішінде 46,8% миокард инфарктына, қалған 38,7% ми инсультына тиесілі екен. Бұл екі патологияның негізгі себепшісі болып атеросклероз есептеледі және профилактикада осыған баса назар аударылады. Атеросклероздың дамуына алып келетін этиологиялық факторларға :алиментарлық(майлы тағамды көп қолдану), тұқым қуалаушылық бейімділік, гиподинамия, спирттік ішімдіктер мен темекі шегу сияқты зиянды әдеттер мен кәсіптік зияндықтар, стресстық жағдай жатады [4, б. 74].
Зерттеушілердің алған мәліметтері бойынша атеросклероздың таралу жиілігі халықтардың жасына, этникалық ерекшеліктеріне, өмір сүру аймағына байланысты. Аталған факторлардың соңғы екеуі - негізінен адамдардың өмір сүру салтымен түсіндіріледі (гиподинамия, тамақтану ерекшелігі және т.б). Атеросклероздың таралуы бойынша ең алыдыңғы орынды Ресей алады. Өздерінің ғылымы мен техникасының, денсаулық сақтау жүйесінің өте жақсы дамығандығына қарамастан екінші орында батыстың ақ нәсілді халықтары тұр. Сондай ақ олар ең көп қаржыны дәл осы мәселеге жұмсайды екен.Бұндай ауыр шындықты олар гиподинамиямен түсіндіреді, алайда ғылыми техникасы мен комфортабелді өмір сүру салты бойынша асып кетпесе кем түспейтін Жапонияда атеросклероз Европа және Америкаға қарағанда 2-3 онжылдыққа кешігеді. Одан кейінгі орынды Азия және Африка халықтары алады. Қысқартып айтқанда доңыз етін тағамға пайдалану мен адам өлімінің ең негізгі себепшісі болған атеросклерозға шалдығу арасында тікелей корреляциялық байланыс бар екені айдан анық белгілі болды.
Доңыз майының тағы бір ерекшелігі - жоғарыда айтып өткендей, организммен жұмсалмай тек жинала беруге бейім, яғни семіздікке қаупі жоғары болады. Өмірлік тәжірибеден кейбір фактылар келтіріп өтейік. Кейбір (арыстан, жолбарыс) цирк жануарларына салмағының көтеріліп кету, артериалдық қан қысымының көтерілу қаупі жоғары болғандықтан доңыз етін бергізбейді екен.
Көп кездесетін әрі халық онша мән бермейтін аурудың бірі қаназдық (анемия). Міне, осы тұрғыдан біз ертеректе өмір сүрген ата-әжелеріміздің қаназдық ауруымен аз ауруының себебін анықтап, аурудың алдын алудың қарапайым жолдарын насихат-тауды мақсат еттік. Халқымыздың тамақтануы мен түрлі ауруларға шалдығуының арасында бай-ланыс бары анық. Ал қаназдық (анемия) ауруы- алаштың бір қатері. Анемиямен ауыратындардың көбі қазақтар. Көбі - әйелдер. Бізде іс жүзінде әрбір үшінші әйелде, ал кейбір өңірлерде әр екі болашақ ананың біреуінде қан жетіспейді. Содан барып нәресте ана сүтінен ерте айырылады. Қаназдықтың не екендігін түсіну үшін қан жөнінде сөз қозғау керек. Ересек адамда 5 литр қан болады. Оның 55% плазмадан, ал 45% қан клеткаларынан эритроцит пен лейкоциттен және қан пластинкасынан тұрады. Қаназдық ауруының пайда болуы бірнеше жағдайларға байланысты. Бірінші жағдай - жілік майында эритроциттердің аз жасалып шығарылуы. Оның себебі эритроциттер түзілу үшін қоректік заттар, дәрумендер, темір жетіспеуі және жілік майында түрлі улы қосылыстардың әсер етуі. Екінші жағдай - эритроциттер құрамында гемоглобиннің аз болуы. Гемоглобинде темір атомының аз болуы және В12 дәруменінің жетіспеуі, оттегінің гемоглобинге қосылуын нашарлатады. Үшінші жағдай - адам көп қан жоғалтқанда және безгек ауруымен ауырғанда қаназдық ауруы пайда болады. Қаназдық деп эритроциттер санының азайып оның құрамындағы гемоглобиннің төмендеуін айтады [5, б. 95].
Бұл сырқаттың алғашқы белгілері:
Жалпы әлсіздік, кішкене ақыл-ой және денеге салмақ түсу барысында тез шаршау.
Ентігу, жүректің жиі соғысы.
Құлақтың шулауы,көздің қарауытуы.
Бастың ауруы, ұйқысыздық.
Тіл, ерін, шырышты қабақ, тырнақтың бозаруы.
Дәмнің, тәбеттің болмауы.
Ауыр түрінде аяқ, бет ісініп,жүрек соғысы жиілейді,демігі пайда болады.
Өткен ғасырдың басында тамақ өнеркәсібінің оқымыстылары адам баласы сан ғасырлар бойы пайдаланып келген азық-түлік құрамындағы талшықтарды, кебектерді зиянды деп, минералдық элеметтерді қажетсіз деп санаған болатын. Сол жылдары құрылған тамақ өнеркәсібі азық-түлік дақылдарын өндірістік жолмен өңдейміз (ақтаймыз, аршимыз, ұнтақтаймыз) деп бізге қажетті пайдалы заттардың 80% жойып жіберіп отырғанын өздері де білмеді, осындай сорақылықтың кесірі осы күнге дейін жалғасуда.
Олар бізге тек белок, май және көмірсутегі болса жеткілікті деп санайтын. Соңғы жылдары оқымыстыларымыздың дәрумен мен минералсыз өмір сүруге болмайтынына көздері жетті. Тамақтану гигиенасы бойынша алғашқы кезде 20 шақты ғана микроэлемент жеткілікті десе, соңғы уақытта олардың саны 70-тен асып барады. Ағзаның қажеттілігін тек біз тұтынып жүрген ақ ұнмен, картоппен, күрішпен қанағаттандыруға болмайды. Ағзамызды қажетті барлық элементтермен қамтамасыз ету үшін 100-ден аса дақыл мен жабайы өсімдікті пайдалануымыз қажет екен.
Ғылыми деректерге сүйенсек қара бидайда, арпада белок 10-12% болса, олардан жасалған нандарда 5-8% ғана. Көмірсулар бидайда 50-60% болса, оның нанында 33-45% қалады. Жаңа технологиямен бидайды ұнға айналдыру кезінде құрамындағы пайдалы заттың 80% шаң болып ұшып немесе кебегінде қалатыны дәлелденген. Қазіргі технология бойынша бидайды суға жуып, оны катоктармен қысып, ортасындағы ұлпасын ұн етіп береді. Барлық дәрумен мен пайдалы минералдар, оның ұрығы мен қабығында мол екені белгілі. Сөйтіп бұл технология бойынша оның барлық нәрін кебегінде қалдырып, малға беріп жүрміз. Бұрын тас диірменге қанша бидай тартсақ, сонша мөлшерде ұн алатынбыз. Қазір 30-35% кебекке кетуде. Зиян шегіп отырғанымыз - міне осы тұс. Өйткені ағзада қан түзілуі үшін оған қажетті пайдалы заттардан өзіміз қолдан айырылып, аурудың сан түріне душар болудамыз. Қан аздыққа шалдығудың басты себебі оның құрамына қажетті дәрумендер мен минералдардың жеткілікті мөлшерде жетпеуінде. Әсіресе пайда-зиянын білмей, бидайдың орта бөлігінен алынған манная ботқасын сәбилерге береміз. Мұның бәрі баланы әлсіретіп келешекте оның денсаулығына кері әсер ететінін біле бермейміз. Ірі тартылған ұн тек қуат көзі ғана емес, адам ағзасындағы көптеген аурудың жолын кесетін қасиетке де ие. Әсіресе, иммунитет жүйесін күшейтіп, сырқатпен күресу қабілетін артырып, денсаулықты нығайтады. Қан қысымын реттеуге ықпал етеді. Ал ұн құрамында пайдалы заттар жетпегендіктен,оны басқамен ауыстыруға болмайды. Сондықтан бір қатар елде ірі тартылған ұнға сұраныстың артуы түсінікті. Қан қысымын көтеретін холестерин де бұл жағдайда азаяды [6, б. 20].
Тамақтану, яғни тағамдық қорек алу -- тіршіліктің негізі болып саналатын организмдегі зат алмасудың дұрыс жүруіне, организнің гомеостаз деп аталатын өзіндік ішкі тұрақтылығының қалыпты сақталуына , сонымен қатар қоршаған ортамен үйлесімді әрекеттесуіне әсер ететін ең негізгі фактор.
2 Түрлі елдердегі емдік диеталар
Ұлттық немесе ұлттық диеталар дегенді жиі кездестіруге болады. Олар белгілі бір аудандағы азық-түлік жүйесі атауларының таралымы үшін қолданылады. Кейде диеталар берілген мемлекетте тұрған маман-диетолог үшін ұлттық атауларға ие бола алады. Алайда олардың біршамасы ұлттық тағамдарға сәйкес келмесе де, атаулары дәлелденген.
Француздар олар тамақ ішеді деп ойлайды. Олардың тамақ мөлшері барлық балғын жемістерден тұрады және олар өңделмеген азық-түліктерден қашады. Табиғи өнім олардың негізгі тағамына айналған. Өзіне немесе достарына тамақты дайындау кезінде француз ең жақсы өнімді іздейді. Сіз көп мөлшерде өңделмеген етті, балықты, құс етін, дәнді, сүт өнімдері, жемістер мен көкөністерді жей аласыз. Түрлі тағамдар үлкен мәнге ие, өйткені әр өнім әр түрлі дәрумендерден және минералдардан тұрады, олар денсаулыққа қажет. Ақуыздар салаттар мен көкөністермен бірге желінуі қажет. Асықпай жеу керек, ол сіздің тіліңізде қалып отырсын. Круассандар, печеньелер мен багеттер жақсы, бірақ өте аз мөлшерде. Қызыл вино өте көп андиоксиданттардан тұрады және жақында оның жүректі сау жасауға көмектесетіні анықталды. Француздар жүрек ауруының төменгі деңгейіне ие және көбісі оның қызыл винодан екенін айтады. 1-2 стақан күніне ішіледі, ал толық бір бөтелке емес. Француздар көп жемістер мен көкөністерді жейді. Олардың құрамында калорийлер аз және олар нәрлі. Олар сонымен бірге зәйтүн майын қолданады. Француздық диета бойынша мынадай тағамдарға тыйым салынады: барлық картошканың немесе жүгерінің чипцылары, шошқа еті сынды өңделген дәмтатымдарды, кола мен басқа тәтті сусындарды, жоғарғы калориялығы бар коктейльдерді. Фаст-фудсыз қалып, McDonalds алыс жүреді. Жедел тамақтар жасанды және консерванттарымен болып табылады. Француздар тамақты мұқият және тек жас, балғын өнімдер тағам дайындағанды ұнатады [7, б. 93].
Дүйсенбі
Таңғы ас: қара кофе.
Түскі ас: екі жұмыртқа, салат пен қызанақ.
Кешкі ас: қайнатылған еттің бір бөлігі мен салат.
Сейсенбі:
Таңғы ас: қара кофе мен сухарик.
Түскі ас: қайнатылған еттің бір бөлігі.
Кешкі ас: майсыз ветчина немесе қайнатылған колбаса мен салат.
Сәрсенбі
Таңғы ас: қара кофе мен сухарик.
Түскі ас: өсімдік майына қуырылған сәбіз, қызанақ, мандарин немесе апельсин.
Кешкі ас: екі жұмыртқа, майсыз колбаса мен салат.
Бейсенбі
Таңғы ас: қара кофе мен сухарик.
Түскі ас: бір жұмыртқа, жас сәбіз бен сыр.
Кешкі ас: жемістердің салаты мен айран.
Жұма
Таңғы ас: ұсақталып туралған сәбіз бен лимон сусыны.
Түскі ас: қайнатылған балық пен қызанақ.
Кешкі ас: қайнатылған еттің бір бөлігі.
Сенбі
Таңғы ас: қара кофе.
Түскі ас: қайнатылған құс ету мен салат.
Кешкі ас: қайнатылған мал еті.
Жексенбі
Таңғы ас: шай.
Түскі ас: қайнатылған ет пен жемістер.
Кешкі ас: майсыз ветчина немесе колбаса.
Француздық диетаның кезінде қайнатылған немесе газдалмаған суды ішу ұсынылады, диенаты тек алдыңғы курстардан алты ай өткеннен кейін ғана қайталау керек болады.
Ал енді голландиялық тағамдарға келетін болсақ, олардың диетасының негізігі - кестеде қарастырылған өнімдердің нақты санын және мөлшерлерін сақтау. Бір шынаяқ - бұл 200 мл стақан емес, ал тек 150 мл, Голландияда шағын ыдыстарға үйренген. Бұл диета бағдарламасының мәні кейбір жоғарғы калориялы өнімдердің санын шекті мөлшерде қолдану болып табылады.
Дүйсенбі
Таңғы ас: 200 г йогурт, ыстылған еті бар крекер, 2 шынаяқ жасыл шай.
Сағат 11-де: 2 шынаяқ кофе, таңғы асқа самсаның бір бөлігі (кекс), юір жеміс.
Түскі ас: 2 ветчина-грильдің бір бөлшегі бар бутерброд, бір жұмыртқа, салат, майсыз сүттің стақаны.
Сағат 16-де: 2 шынаяқ шая, шынаяқ сорпа.
Кешкі ас: 150 г майсыз қуырылған балық, спаржа, картоп пюресінің 2 ас қасығы, жеміс.
Десерт: 100 г йогурт, 2 ас қасық жеміс коктейлі, 2 шынаяқ кофе.
Сейсенбі
Таңғы ас: 20 г сыр бар бутерброд, 30 г ет немесе колбаса, 2 шынаяқ шай.
Сағат 11-де: 2 шынаяқ кофе, бисквит, бір жеміс.
Түскі ас: нанның бір бөлігі, 100 г аз калориялы сыр, киви, стақан айран немесе сүт
Сағат 16-де: 2 шынаяқ шай, шынаяқ сорпа.
Кешкі ас: ветчина мен сыр бар котлет, 2 кішкене қайнатылған картоп.
Десерт: стақан йогурт, 2 шынаяқ кофе, бір жеміс.
Сәрсенбі
Таңғы ас: 100 г йогурт, грейпфруттан жасалынған бір стақан сусын, 2 шынаяқ шай.
Сағат 11-де: 2 шынаяқ кофе, кішкене кекс, бір жеміс.
Түскі ас: қайнатылған етпен бірге 2 бутерброд, жасыл көкөністермен салат, шынаяқ какао, бір жеміс.
Сағат 16-де: 2 шынаяқ шай, шынаяқ сорпа.
Кешкі ас: аскөк пен ақжелкен қосылған қайнатылға 150 г балық.
Десерт: 100 г йогурт, 2 шынаяқ кофе, бір жеміс.
Бейсенбі
Таңғы ас: сыр бар 2 бутерброд, ерітілген сырмен нан, 2 шынаяқ шай.
Сағат 11-де: 2 шынаяқ кофе, бір бисквит, бір жеміс.
Түскі ас: ветчинасы бар 2 бутерброд, қияр, қызанақ, жартылай майлы бір стақан сүт.
Сағат 16-де: 2 шынаяқ жасыл шай, шынаяқ сорпа.
Кешкі ас: француз котлеті, брокколь немесе картоп пюресі.
Десерт: 100 г йогурт, 2 шынаяқ кофе, бір жеміс, лимонад.
Жұма
Таңғы ас: 100 г ірімшік, 2 шынаяқ шай.
Сағат 11-де: 2 шынаяқ кофе, кішкене кекс, бір жеміс.
Түскі ас: 2 бутерброд, құлпынай мармелады, стақан сүт.
Сағат 16-де: 2 шынаяқ шай, шынаяқ сорпа.
Кешкі ас: 600 г балықтың нәлімі - 2 ас қасық лимон сусыны, тұз, сарымсақ, 4 қызанақ, дәндері жоқ қара зәйтүн, аскөк, ақжелкен (20 минут 190 градуста дайындау) - салат пен макаронмен.
Десерт: 100 г йогурт, 2 шынаяқ кофе, лимонад, бір жеміс.
Сенбі
Таңғы ас: колбаса мен ерітілген сырмен бутерброд, 2 бөлік ростбиф, 2 шынаяқ шай.
Сағат 11-де: 2 шынаяқ кофе, бисквит, бір жеміс.
Түскі ас: 3 "татар" бутерброды (100 г сыр, сарымсақ, жұмыртқа, тұздалған қызанақты нанға қою), бір стақан жартылай майлы сүт.
Сағат 16-де: 2 шынаяқ шай, шынаяқ сорпа.
Кешкі ас: тарелке көкөніс сорпасы, бутерброд (30 г ет, сарымсақ, 3 қызанақ, қызанақ пюресі бір ас қасық, мускат жаңғағы, 4 бөлік сыр - 10 минут пешкеде дайындау), бір стақан жартылай майлы сүт.
Десерт: кесілген алма мен корицамен бірге 100 г йогурт, 2 шынаяқ кофе, бір стақан құрғақ вино, сырмен бірге 2 бөлік колбаса.
Жексенбі
Таңғы ас: росторда қуырылған жұмыртқасы бар бутерброд, апельсин сусыны бір стақан, 2 шынаяқ шай.
11 часов: 2 шынаяқ кофе, бір құрғақ печенье, бір жеміс.
Обед: колбасы мен спаржасы бар 2 бутерброд, йогурт пен кетчупы бар соус, лимоннан бір стақан сусын.
16 часов: 2 шынаяқ шай, шынаяқ сорпа.
Кешкі ас: 100 г шошқа еті, 30 г сыр, бір стақан қызыл вино.
Десерт: 200 г жеңіл шокаладты пудинг, 2 шынаяқ кофе, бір жеміс, напиток лимоннан жасалған сусын [8, б. 93].
Жапондық диета дүние жүзіндегі ең танымал диеталардың бірі болып саналады. Сыртқы көрінісі - ағзаның сыртқы күйі мен ішкі жан дүниесінің теңдігінің барометрі. Жапондық диетаның арқасында он үш күннің ішінде барынша қарқынды тәртіпке өтуге болады. Қысқа мерзімнің ішінде ағзадағы заттардың алмасуын реттейді, оны басқаша жұмыс істеу қарқынына ауыстырады. Диетаны жасаушылар жапондық диетаның нәтижесін кем дегенде 2-3 жылдың ішінде жетуге кепілдік береді. Негізгі шарттары - он үш күннің ішінде қантты, тұзды, ішімдікті, ұндық және кондитерлік өнімдерді қолдануға болмайды. Тамақты қабылдаулардың арасында минералды және қайнатылған судың шектелмеген мөлшерін ішуге болады. Диетаны қатаң сақтаған жөн, сол кезде ғана заттардың алмасуының жақсаруына қол жеткізуге болады.
1-ші күні
Таңғы ас: қара кофе.
Түскі ас: 2 қайнатылған жұмыртқа, өсімдік майы қосылған қайнатылған қырыққабаттан жасалынған салат, стақан қызанақ сусыны.
Кешкі ас: қуырылған немесе қайнатылған балық.
2-ші күні
Таңғы ас: қара кофе, сухарик.
Түскі ас: қуырылған немесе қайнатылған балық, көкністерден, майға араластырылған қырыққабаттан жасалынған салат.
Кешкі ас: 100 г қайнатылған ет, бір стақан айран.
3-ші күні
Таңғы ас: қара кофе, сухарик.
Түскі ас: өсімдік майына қуырылған үлкен кәді.
Кешкі ас: 2 қайнатылған жұмыртқа, 200 г қайнатылған ет, өсімдік майына араластырылған жас қырыққабаттан салат.
4-ші күні
Таңғы ас: қара кофе.
Түскі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz