Құрылыс жұмыстарын жүргізу кезінде қауіпсіздік ережелерін бұзумен күресінің мәселелері: қылмыстық-құқықтық және криминологиялық аспектілері

Планета тұрғындарының артып келе жатқан қажеттіліктері материалдық құндылықтардың тұтысының өсіміне алып келеді, олардың көбісінің жасалуы мен өндірісі адамдардың өмірі мен денсаулығына қауіп-қатермен, табиғи ортаның ластану қауіптілігімен және басқа табиғи салдарлардың туындауымен байланысты. Негізінен бұл құрылыс саласының өндірістік қызметіне қатысты.
Соңғы кезде қазақстандық үкімет пен қоғам құрылыс саласындағы қауіпсіздік мәселелеріне қайта назарын аударды, бұл техногендік сипаттағы апаттармен негізделген, олар ауыр салдарларға әкеледі, соның ішінде адамдардың өліміне алып келеді. Оған жуырда болған жағдайды еске алсақ болады, Астанада құрылыстағы көтергіш кранның құлауы салдарынан 1 жұмысшы жарақат алды. Қазақстанның Төтенше жағдайлар министрлігі баспасөз-қызметінің хабарлауынша, қаланың Алматы ауданындағы Украина ұлттық орталығының құрылысында көтергіш кран құлап түсіп, бағаналы кранда жұмыс істеп отырған “Крансервис” компаниясының 42 жастағы жұмыскері де құлаған.
Қауіп-қатермен байланысты құрылыс қарқынының өсімі мемлекеттің қарамағынан жоғарғы қауіптілік көздеріне қатысты барынша қатаң қадағалауды талап етеді. Қылмыстық құқықтың нормалары әлеуметтік мінез-құлыққа әсер етудің тиімді құралдарының бірі ретінде әрекет етеді. Қазіргі кезде ҚР Қылмыстық кодексінде қауіпті жұмыстардың өндірісінің және жоғарғы қауіптілік көздерін пайдалану саласында қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қажетті мүмкіндіктер бар, алайда, өкінішке орай, ол тәжірибеде қажетті жүзеге асырылуын таппады [1, б. 59].
Зерттеу жұмысының мақсаты арнайы қауіпсіздік ережелерінің бұзылуымен байланысты әрекеттердің әлеуметтік қылмыстануын зерттеу, қауіпті жұмыстарды жүргізу саласындағы қауіпсіздікке қол сұғу үшін жауапкершілікке қылмыстық жауапкершілік мәселелерін терең талдау, қылмыстық-құқықтық нормаларды жетілдіру бойынша ғылыми негізделген ұсыныстарды өңдеу болып табылады.
Жоғарғы қауіптіліктің көзін қолдану тәжірибедегі адамның онымен белгілі бір өзара әсерлесу технологиясын анықтайтын, нақты ойластырылған және негізделген әрекеттердің реттілігін білдіреді. Бұл объективті себептермен негізделген, олар заңнамалық ережелермен бекітілген, олардың белгіленуі үшін арнайы қауіпсіздік ережелері қолданылады.
Адамның құрылыстық жұмыстармен әсерлесуін тәртібін анықтайтын арнайы қауіпсіздік ережелерін келесідей негізгі құрамдарға бөлуге болады: 1) қауіпті нысандарды жасау, сақтау мен орналастыру және т.б. ережелері; 2) тікелей қолдану немесе олардың тағайындалуы бойынша тікелей қолданылуының ережелері; 3) адамның қауіпсіздік көздерімен әсерлесуіне қатысты сақтанудың шаралары, негізінен табиғи болмысты, нақты қызметте қолданылмайтын (мұндай ережелер стихиялардың қарамағынан мүмкін қауіптердің жойылуына бағыттала алады).
Бұл ретте олардың барлығы келесідей талаптарға жауап беруі тиіс: а) кез-келген өндірістік саладағы қауіпсіздік барлық қалған мақсаттар мен міндеттердің алдында басымдылыққа ие болуы қажет, сондықтан өндірістік орындарда жұмыс істеудің ережелері техникалық ерекшеліктердің ескерілуі мен қолданылуына емес, қауіпсіз қызмет ету шарттарының жасалуына негізделуі тиіс; б) қандай да болмасын жоғарғы қауіптіліктің ережелеріне қатысты болмасын, олар жұмыс істеудің объективті заңдылықтарына, шарттарына сәйкес келуі, адамның қабілеттерін және сол объектінің бақылаудан шығуын ескеруі қажет; в) егер объект жоғарғы беріктілігімен ерекшеленбейтін болса, онда оның қолданылуы біршама қауіптілікпен үйлескен болады, онда ережелер оператордың еркі мен мүмкіндіктерінен тәуелсіз олармен жұмыс істеудің жағымсыз салдарларын ескеруі тиіс; г) ережелер қауіпті объектілерді пайдаланумен байланысты зиянның келтірілуіне жауапкершілікті ескермеуі тиіс, егер тұлға орнатылған ұстанымдарға сәйкес әрекет еткен болса; д) құрылыс жұмыстарына арнайы оқудан өткен, қауіпсіздік ережелерімен танысқан тұлғалар жіберілуі тиіс; осы міндеттің шешілуінің тиімді нұсқасы лицензиялау тәртібі, объектінің қолданылуына келісімнің берілуі, онымен жұмыс істеуге рұқсатты рәсімдеу, қауіпсіздік ережесі бойынша нұсқаулықтан өту және т.б. [2, б. 83]

1. Евдокимов А.А. Понятие специальных правил безопасности / А.А. Евдокимов // Право: теория и практика. 2010 г. № 6–7 – 0, 5 п.л.
2. Евдокимов А.А.. Нарушение специальных правил безопасности в уголовном праве / А.А. Евдокимов / под ред. А.И. Чучаева. М.: Проспект, 2012. – 9, 5 п.л.