Англияның отарлық империя болып қалыптасуы және ағылшын отарлауының бағыттары
КІРІСПЕ 3
1 БРИТАНДЫҚ ОТАРЛЫҚ . 19 ҒАСЫРДЫҢ ОРТАСЫНДАҒЫ ЕҢ ІРІ ИМПЕРИЯЛАРДЫҢ БІРІ 6
1.1 Ағылшындық отарлаудың басы мен алғашқы отарлық жүйелер 6
1.2 Англияның отарлық саудасының ерекшеліктері 9
1.3 Солтүстік Американы ағылшындық отарлау жүйесі 11
2 АНГЛИЯНЫҢ ОТАРЛАУ САЯСАТЫНЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ 15
2.1 Ағылшындық отарлаушылардың саясаты 15
2.2 Ағылшындық отарлықтарды басқарудың ерекшеліктері, олардың тұрмысы 19
2.3 Америкадағы ағылшындық отарлықтардың шаруашылықтары 22
ҚОРЫТЫНДЫ 24
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 28
1 БРИТАНДЫҚ ОТАРЛЫҚ . 19 ҒАСЫРДЫҢ ОРТАСЫНДАҒЫ ЕҢ ІРІ ИМПЕРИЯЛАРДЫҢ БІРІ 6
1.1 Ағылшындық отарлаудың басы мен алғашқы отарлық жүйелер 6
1.2 Англияның отарлық саудасының ерекшеліктері 9
1.3 Солтүстік Американы ағылшындық отарлау жүйесі 11
2 АНГЛИЯНЫҢ ОТАРЛАУ САЯСАТЫНЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ 15
2.1 Ағылшындық отарлаушылардың саясаты 15
2.2 Ағылшындық отарлықтарды басқарудың ерекшеліктері, олардың тұрмысы 19
2.3 Америкадағы ағылшындық отарлықтардың шаруашылықтары 22
ҚОРЫТЫНДЫ 24
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 28
Зерттеудің өзектілігі. ХVІІІ ғ. Англия екі революцияны басынан өткізген соң, саяси құрылымын реттеп, сауда-саттық пен отаршылдық саясатын жүргізді. Англияға Еуропа тарапынан қауіп жоқ еді. Ол бар күшін басқа жаққа бұрды да, Еуропада саяси комбинацияларымен шектелді. Бисмарк бұл туралы: “Англияның саясаты Еуропадан ағылшын мүддесін жан-тəнімен қорғайтын ақымақ тауып алуға келіп саяды” деген еді.
Бұл ХVІІІ ғ. Англияның қарсыласы саналып келген Францияға қарсы өзге елдерден “дос” тауып алу саясаты болатын. ХVІІІ ғасыр - ұлы Британ империясын дүниеге келтірген ғасыр – Франция мен Англия арасында осы империя үшін күрес кезеңі. ХVІ ғ. Англия Испанияға күйрете соққы берді, ХVІІ ғ. Голландияны жеңді. ХVІІ ғ. Америкада біраз жерлерді иемденген, Үндістанға көз салып отырған ұлы держава Франция бар еді, сондай-ақ француздар Антил аралдарына да ие еді. Ғасырдың ортасында Франция Англияға қарсы шыға бастады, əсіресе теңізде күрес шиеленісті. 1745-1755 жылдардағы Француз министрі Маша шет ел кемелерінің салығын тоннасына 5 млн ливрге дейін көтерді.
ХVІІІ ғ. 50-жылдары Франция əскери флотын күшейтті, 1756 ж. француз флоты күші жағынан ағылшын флотымен теңесті. ХVІІІ ғ. бірінші жартысында ағылшын парламентінде вигтер партиясы басым болды, бұл партия сыртқы қақтығыстарға қатысуды қаламады. “Егер француздар келсе, төлемін беремін, бірақ қақтығыстың керегі жоқ” деген нақыл сөз - сол заманның ұраны еді. Англияның билеуші топтары француздардың табысына наразылық білдірді. Уильям Питт-үлкені көршімен бейбіт қарым-қатынастар үзген болатын.
Екінші дүниежүзілік соғысқа дейін отарлар мен мандат бойынша басқарылатын территорияларда Жер шары халқының үштен бірі өмір сүрді, отарлық иеліктер құрлықтың үштен бірін алып жатты. Жартылай отар елдерде осынша халықтар тұрды. Қытайдың көптеген жерін және Оңтүстік Азия елдерін басып алған Жапония және фашистік Германия мен Италияның талқандалулары Азия мен Африканың отаршылдық шет аймақтарының халықтарының ұлттық азаттық алуы үшін қолайлы алғышарттар туғызды. Отарсыздану процесі бірнеше онжылдықтарға созылып кетті. Азияда басты оқиғалар соғыстан кейінгі алғашқы онжылдық барысында орын алды. Жапонияның жеңілуі Үндіқытай, Бирма, Малайя, Индонезия халықтарын ұлт-азаттық күреске көтерді, Жапонияның тақандалғанын естісімен олар өздерінің тәуелсіздіктерін жариялады. Қызыл Әскер жапондардың Квантун әскерін тақандап, Қытайға жапон басқыншыларын қуып шығуға жәрдемдесті. Филиппины да азаттық алды.
Германия, Италия және Жапония Екінші дүниежүзілік соғыста жеңілуідің нәтижесінде тек отарлары мен империяларынан айырылып қана қойған жоқ, сонымен бірге өз территорияларының да біраз бөліктерін жоғалтты. Жеңімпаз мемлекеттер де қанша тырысқанымен өз отарларынан айырылды.
Бұл ХVІІІ ғ. Англияның қарсыласы саналып келген Францияға қарсы өзге елдерден “дос” тауып алу саясаты болатын. ХVІІІ ғасыр - ұлы Британ империясын дүниеге келтірген ғасыр – Франция мен Англия арасында осы империя үшін күрес кезеңі. ХVІ ғ. Англия Испанияға күйрете соққы берді, ХVІІ ғ. Голландияны жеңді. ХVІІ ғ. Америкада біраз жерлерді иемденген, Үндістанға көз салып отырған ұлы держава Франция бар еді, сондай-ақ француздар Антил аралдарына да ие еді. Ғасырдың ортасында Франция Англияға қарсы шыға бастады, əсіресе теңізде күрес шиеленісті. 1745-1755 жылдардағы Француз министрі Маша шет ел кемелерінің салығын тоннасына 5 млн ливрге дейін көтерді.
ХVІІІ ғ. 50-жылдары Франция əскери флотын күшейтті, 1756 ж. француз флоты күші жағынан ағылшын флотымен теңесті. ХVІІІ ғ. бірінші жартысында ағылшын парламентінде вигтер партиясы басым болды, бұл партия сыртқы қақтығыстарға қатысуды қаламады. “Егер француздар келсе, төлемін беремін, бірақ қақтығыстың керегі жоқ” деген нақыл сөз - сол заманның ұраны еді. Англияның билеуші топтары француздардың табысына наразылық білдірді. Уильям Питт-үлкені көршімен бейбіт қарым-қатынастар үзген болатын.
Екінші дүниежүзілік соғысқа дейін отарлар мен мандат бойынша басқарылатын территорияларда Жер шары халқының үштен бірі өмір сүрді, отарлық иеліктер құрлықтың үштен бірін алып жатты. Жартылай отар елдерде осынша халықтар тұрды. Қытайдың көптеген жерін және Оңтүстік Азия елдерін басып алған Жапония және фашистік Германия мен Италияның талқандалулары Азия мен Африканың отаршылдық шет аймақтарының халықтарының ұлттық азаттық алуы үшін қолайлы алғышарттар туғызды. Отарсыздану процесі бірнеше онжылдықтарға созылып кетті. Азияда басты оқиғалар соғыстан кейінгі алғашқы онжылдық барысында орын алды. Жапонияның жеңілуі Үндіқытай, Бирма, Малайя, Индонезия халықтарын ұлт-азаттық күреске көтерді, Жапонияның тақандалғанын естісімен олар өздерінің тәуелсіздіктерін жариялады. Қызыл Әскер жапондардың Квантун әскерін тақандап, Қытайға жапон басқыншыларын қуып шығуға жәрдемдесті. Филиппины да азаттық алды.
Германия, Италия және Жапония Екінші дүниежүзілік соғыста жеңілуідің нәтижесінде тек отарлары мен империяларынан айырылып қана қойған жоқ, сонымен бірге өз территорияларының да біраз бөліктерін жоғалтты. Жеңімпаз мемлекеттер де қанша тырысқанымен өз отарларынан айырылды.
1. Новая история. 1871-1917. Учеб. Для студентов пе. Ин-тов по ист. спец. / Под ред. Н.Е. Овчаренко. – М.: Просвещение, 2014.
2. Новая история. Второй период: Учеб. Пособие для студ. Под ред. Е.Е. Юровской и И.М. Кривогуза. – М.: Высш. Шк., 2009
3. Краткая всемирная история. Книга первая. Под ред. А.З. Манфреда, М., “Наука”, 2014 г.
4. Сборник документов по истории нового времени. Экономическое развитие и внутренняя политика стран Европы и Америки 1870-1914 гг. /Сост. П.И.Остриков, П.П.Вандель. - Москва,1989.
5. Краткая всемирная история. В 2-х кн. / Под ред. А.З. Манфреда. - М.: Наука.2015
6. Колмаков С.А. Идеология и политика либеральной партии Великобритании в 80-е годы 19 века. М., 2015.
7. . Ломакин В.К. Внешнеэкономическая политика Британии. - М.: ЮНИТИ, 2004
8. Штокмар В.В. История Англии в средние века. Изд. 2 перераб. и допол. -М.: Юристъ., 1997.
9. Сборник документов по истории нового времени: Буржуазные революции XVІІ -XVІІІ вв. / Под ред. В.Г.Сироткина.- Москва,2010.
10. Понаморев М.В., Смирнова С.Ю. Новая и Новейшая история стран Европы и Америки: Практическое пособие: В 3 ч. – М.: Гуманит. издат. центр ВЛАДОС, 2000.– Ч. 1. Предмет и периодизация курса. Европейская цивилизация в XVI–XVII вв. Век просвещения – период становления индустриального общества. – С. 223, 245–280.
11. Кожокин Е. М. Государство и народ. От Фронды до Великой Французской революции. - Москва, 2010.
12. Новая История. (Учебник для ист. фак-тов ун-тов) Изд. 3-е. Под ред. Д-ра ист. наук Б. Ф. Поршнева М., “Мысль”, 2014
13. Новая история. 1871-1917. Учеб. Для студентов пе. Ин-тов по ист. спец. / Под ред. Н. Е. Овчаренко. – М.: Просвещение, 2014.
14. Новая история. Второй период: Учеб. Пособие для студ. Под ред. Е. Е. Юровской и И. М. Кривогуза. – М.: Высш. Шк., 2012.
15. Краткая всемирная история. Книга первая. Под ред. А. З. Манфреда, М., “Наука”, 2007г.
16. Богомолов С.А. Имперская идея в Великобритании в 70-80е rr.XIX в. Монография Ульяновского государственного университета, 2010.
17. Виноградов К.Б., Лихарев Д.В. Адмирал Фишер и борьба Великобритании за господство на морях в начале XX в.// Новая и новейшая история. - М. 2013. - N3. - С.176.
18. Вологодских Е.Н. Сильные мира сего: завоевания и колонии. // Исторический альманах. - 2001. - № 4. - С.223.
19. Всемирная история. В 24 т. - Минск: Литература, 2011. Т. 17. - 512 с.
20. Вяткина Р. Р. Колониальная политика Великобритании в Южной Африке во второй половине 19 начале 20 веков (планы создания Южно-Африканской федерации и их реализация) // Проблемы Британской истории. - М.: Наука, 2013. - С. 157.
20. Гелла Т. Н. Либеральная партия Великобритании и империя в конце XIX начале XX века. - Орел: Издательство ОГПИ. 2012. -130 с.
2. Новая история. Второй период: Учеб. Пособие для студ. Под ред. Е.Е. Юровской и И.М. Кривогуза. – М.: Высш. Шк., 2009
3. Краткая всемирная история. Книга первая. Под ред. А.З. Манфреда, М., “Наука”, 2014 г.
4. Сборник документов по истории нового времени. Экономическое развитие и внутренняя политика стран Европы и Америки 1870-1914 гг. /Сост. П.И.Остриков, П.П.Вандель. - Москва,1989.
5. Краткая всемирная история. В 2-х кн. / Под ред. А.З. Манфреда. - М.: Наука.2015
6. Колмаков С.А. Идеология и политика либеральной партии Великобритании в 80-е годы 19 века. М., 2015.
7. . Ломакин В.К. Внешнеэкономическая политика Британии. - М.: ЮНИТИ, 2004
8. Штокмар В.В. История Англии в средние века. Изд. 2 перераб. и допол. -М.: Юристъ., 1997.
9. Сборник документов по истории нового времени: Буржуазные революции XVІІ -XVІІІ вв. / Под ред. В.Г.Сироткина.- Москва,2010.
10. Понаморев М.В., Смирнова С.Ю. Новая и Новейшая история стран Европы и Америки: Практическое пособие: В 3 ч. – М.: Гуманит. издат. центр ВЛАДОС, 2000.– Ч. 1. Предмет и периодизация курса. Европейская цивилизация в XVI–XVII вв. Век просвещения – период становления индустриального общества. – С. 223, 245–280.
11. Кожокин Е. М. Государство и народ. От Фронды до Великой Французской революции. - Москва, 2010.
12. Новая История. (Учебник для ист. фак-тов ун-тов) Изд. 3-е. Под ред. Д-ра ист. наук Б. Ф. Поршнева М., “Мысль”, 2014
13. Новая история. 1871-1917. Учеб. Для студентов пе. Ин-тов по ист. спец. / Под ред. Н. Е. Овчаренко. – М.: Просвещение, 2014.
14. Новая история. Второй период: Учеб. Пособие для студ. Под ред. Е. Е. Юровской и И. М. Кривогуза. – М.: Высш. Шк., 2012.
15. Краткая всемирная история. Книга первая. Под ред. А. З. Манфреда, М., “Наука”, 2007г.
16. Богомолов С.А. Имперская идея в Великобритании в 70-80е rr.XIX в. Монография Ульяновского государственного университета, 2010.
17. Виноградов К.Б., Лихарев Д.В. Адмирал Фишер и борьба Великобритании за господство на морях в начале XX в.// Новая и новейшая история. - М. 2013. - N3. - С.176.
18. Вологодских Е.Н. Сильные мира сего: завоевания и колонии. // Исторический альманах. - 2001. - № 4. - С.223.
19. Всемирная история. В 24 т. - Минск: Литература, 2011. Т. 17. - 512 с.
20. Вяткина Р. Р. Колониальная политика Великобритании в Южной Африке во второй половине 19 начале 20 веков (планы создания Южно-Африканской федерации и их реализация) // Проблемы Британской истории. - М.: Наука, 2013. - С. 157.
20. Гелла Т. Н. Либеральная партия Великобритании и империя в конце XIX начале XX века. - Орел: Издательство ОГПИ. 2012. -130 с.
ҚАЗТҰТЫНУОДАҒЫ ҚАРАҒАНДЫ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ
УНИВЕРСИТЕТІ
ӘЛЕМДІК ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР
КАФЕДРАСЫ
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Шет елдердің жаңа және қазіргі заман тарихы пәні бойынша
Тақырып: Англияның отарлық империя болып қалыптасуы және ағылшын отарлауының бағыттары
Орындаған МО-11к
тобының студенті
... ... ... ... ... ... ... .
Ғылыми жетекші:
аға оқытушы Назаров Е.Ж.
Қарағанды 2016
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 БРИТАНДЫҚ ОТАРЛЫҚ - 19 ҒАСЫРДЫҢ ОРТАСЫНДАҒЫ ЕҢ ІРІ ИМПЕРИЯЛАРДЫҢ БІРІ 6
1.1 Ағылшындық отарлаудың басы мен алғашқы отарлық жүйелер 6
1.2 Англияның отарлық саудасының ерекшеліктері 9
1.3 Солтүстік Американы ағылшындық отарлау жүйесі 11
2 АНГЛИЯНЫҢ ОТАРЛАУ САЯСАТЫНЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ 15
2.1 Ағылшындық отарлаушылардың саясаты 15
2.2 Ағылшындық отарлықтарды басқарудың ерекшеліктері, олардың тұрмысы 19
2.3 Америкадағы ағылшындық отарлықтардың шаруашылықтары 22
ҚОРЫТЫНДЫ 24
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 28
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. ХVІІІ ғ. Англия екі революцияны басынан өткізген соң, саяси құрылымын реттеп, сауда-саттық пен отаршылдық саясатын жүргізді. Англияға Еуропа тарапынан қауіп жоқ еді. Ол бар күшін басқа жаққа бұрды да, Еуропада саяси комбинацияларымен шектелді. Бисмарк бұл туралы: "Англияның саясаты Еуропадан ағылшын мүддесін жан-тəнімен қорғайтын ақымақ тауып алуға келіп саяды" деген еді.
Бұл ХVІІІ ғ. Англияның қарсыласы саналып келген Францияға қарсы өзге елдерден "дос" тауып алу саясаты болатын. ХVІІІ ғасыр - ұлы Британ империясын дүниеге келтірген ғасыр - Франция мен Англия арасында осы империя үшін күрес кезеңі. ХVІ ғ. Англия Испанияға күйрете соққы берді, ХVІІ ғ. Голландияны жеңді. ХVІІ ғ. Америкада біраз жерлерді иемденген, Үндістанға көз салып отырған ұлы держава Франция бар еді, сондай-ақ француздар Антил аралдарына да ие еді. Ғасырдың ортасында Франция Англияға қарсы шыға бастады, əсіресе теңізде күрес шиеленісті. 1745-1755 жылдардағы Француз министрі Маша шет ел кемелерінің салығын тоннасына 5 млн ливрге дейін көтерді.
ХVІІІ ғ. 50-жылдары Франция əскери флотын күшейтті, 1756 ж. француз флоты күші жағынан ағылшын флотымен теңесті. ХVІІІ ғ. бірінші жартысында ағылшын парламентінде вигтер партиясы басым болды, бұл партия сыртқы қақтығыстарға қатысуды қаламады. "Егер француздар келсе, төлемін беремін, бірақ қақтығыстың керегі жоқ" деген нақыл сөз - сол заманның ұраны еді. Англияның билеуші топтары француздардың табысына наразылық білдірді. Уильям Питт-үлкені көршімен бейбіт қарым-қатынастар үзген болатын.
Екінші дүниежүзілік соғысқа дейін отарлар мен мандат бойынша басқарылатын территорияларда Жер шары халқының үштен бірі өмір сүрді, отарлық иеліктер құрлықтың үштен бірін алып жатты. Жартылай отар елдерде осынша халықтар тұрды. Қытайдың көптеген жерін және Оңтүстік Азия елдерін басып алған Жапония және фашистік Германия мен Италияның талқандалулары Азия мен Африканың отаршылдық шет аймақтарының халықтарының ұлттық азаттық алуы үшін қолайлы алғышарттар туғызды. Отарсыздану процесі бірнеше онжылдықтарға созылып кетті. Азияда басты оқиғалар соғыстан кейінгі алғашқы онжылдық барысында орын алды. Жапонияның жеңілуі Үндіқытай, Бирма, Малайя, Индонезия халықтарын ұлт-азаттық күреске көтерді, Жапонияның тақандалғанын естісімен олар өздерінің тәуелсіздіктерін жариялады. Қызыл Әскер жапондардың Квантун әскерін тақандап, Қытайға жапон басқыншыларын қуып шығуға жәрдемдесті. Филиппины да азаттық алды.
Германия, Италия және Жапония Екінші дүниежүзілік соғыста жеңілуідің нәтижесінде тек отарлары мен империяларынан айырылып қана қойған жоқ, сонымен бірге өз территорияларының да біраз бөліктерін жоғалтты. Жеңімпаз мемлекеттер де қанша тырысқанымен өз отарларынан айырылды.
Отарсыздану процесіндегі аса маңызды оқиға ірі азиялық елдер - Үндістан мен Пәкістанға тәуелсіздік беру болды. Ағылшындар отарды соғыстан бұрынғы өзін-өзі басқару дәрежесінде де сақтап қала алмады. Соғыс кезінде Үнді ұлттық конгресінің басшылары ағылшындармен ынтымақтастықтан бас тартты, өз мемлекетін құру үшін мұсылмандар қозғалысы да кең етек алды. 1946 жылы үнді флотындағы көтеріліс ағылшындарды мәселені түпкілікті шешуге итермеледі. 1947 ж. тамызда Үндістан мен Пәкістан көптен күткен тәуелсіздіктерін алды.
Франция өзінің отарларының қиыршығыстық бөлігінен әрең ажырады. Вьетнамдағы соғыс (1946-1954) француз армиясының оңбай жеңіліп, Дьенбьенфу түбінде тізе бүгуімен аяқталды. Солтүстік Африкадағы отарлар да Франция үшін аз проблема болған жоқ. 1956 ж. Марокко мен Тунис тәуелсіздік алды. Алжирде көтерілісшілермен соғыс сегіз жылға созылып, 1962 жылы аяқталды. 1932 ж. - Ирак, 1936 ж. - Египет. Бірақ Ұлыбритания бұл елдерде тағы да жиырма шақты жыл бойына өз әскерлерін орналастырып келді. 1945-1946 жж. Франция Сирия мен Ливанға иелік ету мандатынан бас тартты.
1920 жылы Ұлыбританияға Ұлттар Лигасы берген Палестина мандатының келешек тағдыры Таяу Шығыстағы шешуі қиын проблемаға айналды. Араб ұлтшылдары Палестинаны араб жері деп санады.
Осыған орай, Англияның отарлық империя болып қалыптасуы мен ағылшын отарлауының бағыттарын зерттеу мәселесі осы жұмыстың өзектілігін сипайттайды.
Ал зерттеу жұмысының мақсаты - Ағылшындық отарлаудың жүйесі мен саясатын зерттей отырып, Англияның отарлаған мемлекеттерінің шеккен зардаптары мен халықаралық және саяси-экономикалық жағдайларын анықтау.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
- Ағылшындық отарлаудың басы мен алғашқы отарлық жүйелер ін қарастыру;
- Англияның отарлық саудасының ерекшеліктерін зерттеу;
- Солтүстік Американы ағылшындық отарлау жүйесі н қарастыру;
- Ағылшындық отарлаушылардың саясатын қарастыру;
- Ағылшындық отарлықтарды басқарудың ерекшеліктері, олардың тұрмысын зерттеу;
- Америкадағы ағылшындық отарлықтардың шаруашылықтарын зерделеу.
Зерттеудің деректік қоры маңыздылық деңгейлері бойынша төмендегідей сараланады. Зерттеу көздерін мұрағат құжаттары, біржақты және көпжақты ресми, дипломатиялық іс-қағаздар мен құжаттар жинағы құрайды.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі. Зерттеу жұмысының теориялық-методологиялық негізіне тарих, халықаралық қатынастар, саясаттану ғылымдарының қалыптастырған жаңа бағыттағы ғылыми ой-пікірлері мен тұжырымдары, осы саладағы жетекші ғалымдардың, қоғам және мемлекет қайраткерлерінің мемлекетаралық саясат, оның принциптері мен теориясы туралы жазған еңбектері алынды. Зерттеу жұмысын жүргізуде қазіргі кезде халықаралық қатынастар теориясы мен сыртқы саясатта қолданылып жүрген Мемлекеттердің сыртқы саясаттағы ұлттық және мемлекеттік мүдделері принципі методологиялық негізіне айналды. Теориялық-методологиялық негіз ретінде, тарих пен философияның іргелі тұжырымдары пайдаланылды.
Зерттеу жұмысының әдістері. Зерттеу жұмысы барысында нақты - тарихи, салыстырмалы тарихи, талдау, жинақтау және қорыту әдістері қолданылды. Жиналған деректерге талдау жасай отырып тарихи салыстырмалық, тарихи-жүйелеу, хронологиялық, статистикалық әдістер қолданыс тапты.
Деректер мен зерттеулерге тарихнамалық талдауда салыстырмалы-тарихи әдіс тарихи еңбектердегі идеологиялық сипаттағы берілген тұжырымдардың себептерін айқындауда аса маңызды болып табылады.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қолданылған әдебиеттер тізімінен, қосымшадан тұрады.
1 БРИТАНДЫҚ ОТАРЛЫҚ - 19 ҒАСЫРДЫҢ ОРТАСЫНДАҒЫ ЕҢ ІРІ ИМПЕРИЯЛАРДЫҢ БІРІ
1.1 Ағылшындық отарлаудың басы мен алғашқы отарлық жүйелер
ХV ғ. аяғында Америка мен Үндістанға теңіз жолдарының ашылуынан кейін, Еуропа өмірінде жаңа үлкен тарихи құрылым - еуропалықтардың Еуропалық емес елдерді отарлауы пайда болды.
ХVІ - ХVІІ ғасырлар аралығында Еуропалық отарларды - Африка жағалаулары, үлкен жəне кіші Антиль аралдары, Солтүстік, Орталық Америка жəне Азияның оңтүстік түбегі жəне аралдары қамтыды. ХVІІІ ғ. отарлар саны жер шарының осы бөліктерінде жəне Австралия мен Океанияға дейін таралды, ал ХІХ ғ. жүз жылдығында Еуропалық мемлекеттер бүкіл дерлік Африканы өзара бөліске салды. Отарлық империяның пайда болуы жəне дамуы - жаңа кезеңдегі халықаралық қатынастар жүйесінің құрылу барысының ажырамас бөлігіне айналды.
ХVІ ғ. аяғы - ХІХ ғ. бірінші жартысына дейін Еуропалық елдердің сыртқы саясаты жəне дипломатиясы жаңа аумақтарды иемденуге, өзіне тəуелді отарларды кеңейтуге бағытталды жəне саяси, сауда артықшылықтарына ұмтылды. Сол себепті отарлау мəселесі - Ұлы державалардың сыртқы саясатында үлкен маңызға ие болды. ХІХ ғ. бірінші жартысында отарларды қанаудың түрі мен мазмұны өзгерді. Отарларды басқару жөніндегі ірі реформалар жүргізілді (шектеу, сонымен қатар компаниялардың сауда монополияларын жою, отарларда жер сату жүйесін өзгерту жəне т.б.).
Егер алғаш отарларды қанау ақсүйектер мен жоғарғы сауда-қаржылық буржуазияның мүдделері болса, ал ХІХ ғ. ортасында буржуазияның басым бөлігі оған қатысуға мүмкіндік алды. Отарлық иеліктердің құрамы 500 жыл ішінде əр түрлі өзгерістерге ұшырады: кейбір мемлекеттер өзінің отарларын ұлғайтты; басқалары, керісінше, отарларын жоғалтты; ал үшіншілері айырылған отарлардың орнына жаңасын иеленді. Мысалы, Англия үнемі өзінің отарларының санын көбейтсе, өз кезегінде Испания мен Португалия өзінің көптеген отарларын біртіндеп жоғалтып отырды, ал Франция жоғалтқан отарларының орнына басқаларын иемденді.
Ағылшын отарлық империясының қалыптасуы. Голландиямен бір уақытта Англия да отарлық экспансиялауға кірісті. ХVІІ ғ. 40-жылдары буржуазиялық революция Англияны отарлық, сауда, теңіз иеліктері үшін күрес алаңына алып келді.
Голландықтадың қуатты болуы, бұл мақсаттарына жетуде басты бөгет болды. Алайда, Англия ең алдымен өзінің күштерін Португалия мен Испанияның отарлық үстемдігіне қарсы бағыттады [1, б. 64].
Ағылшын қарақшылары мұнда маңызды рөлге ие болды. Оларды үкімет қолдай отырып, субсидия беріп отырды. Қарақшылар Ағылшын отарлық империясының алғашқы негізін салушыларының бірі болып саналды. Дəл осы елде екі жыл ішінде көптеген голландық компаниялардың Біріккен Ост-Үнді компаниясына қосылуына дейін, 1600 ж. бірінші Ост-Үнд компаниясы құрылды. 1609 ж. бастап ол патшаның жарлығымен Үнді жəне Тынық мұхитында мəңгілікке сауда қатынасының монопольді құқығын алды.
Бастапқыда голландық жəне ағылшындық Ост-Үнд компаниялары бірігіп Португалияның Шығыстағы үстемдігіне қарсы күресті. ХVІ ғ. соңғы он жылдығында ағылшындардың Африкаға басып кіруі басталды. Оның батыс жағалауында, Гамбияда құл саудасы үшін қызмет етуші - алғашқы ағылшын бекініс мекендері - факториялар құрыла бастады. 1609 ж. ағылшындар Бермуд аралдарын иемденді. ХVІІ ғ. бірінші жартысында олар сонымен қатар Кариб бассейніндегі аралдар жəне Орталық Америка аумақтарын жаулап алды. Нəтижесінде Британдық Гондурас атына ие болды.
Осылайша, Англия испандық Америка жолында жатқан маңызды стратегиялық аумақтарға бақылау орнату мүмкіндігін алды.
1651 ж. О. Кромвельдің Навигациялық актісі голландықтардың сауда қатынасына үлкен бөгеттік жасады. Сонымен, отарлық үстемдік үшін алғашқы соғыстардың бірі басталды. Ағылшын-голланд соғысының нəтижесінде Англия соңғы жеңіске жетті. 1665-1667 жылдары соғыс барысында ағылшындар голландықтардың маңызды аумақтарын, Солтүстік Америкадағы бекініс тіректерін, сонымен бірге Жаңа Амстердамды жаулап алды.
ХVІІ - ХVІІІ ғасырдағы отарлық иеліктер үшін ағылшын-француз күресі. ХVІІ ғ. аяғында басталған Англия мен Франция арасындағы жаңа нарық өнімін жаулау мақсатында жүргізілген сауда күресі, ХVІІІ ғ. француз буржуазиялық революциясына дейін жалғасты.
Бүкіл əлемдегі екі елдің отарлық мүдделері қақтығысты: Вест-Үндіде ағылшындарға Ямайка, Барбадос жəне кейбір аралдар, ал француздарға Сан-Доминго, Мартиника, Гваделупа енген еді; Солтүстік Америкада ағылшындар қол астына Атлант мұхитынан Аллеган тауларына дейінгі Шығыс жағалаулары енді, ал Канада жəне Луизиана Франция отарлары болды; Үндістанның Мадрас, Бомбей, Калькутта бекініс тіректерін, ал француздар Пондишери, Чандернагор сияқты бекініс базаларын иеленді. Осман империясында сауда жəне саяси билік жүргізуде бақталастығы салдарынан Левантада да Англия мен Франция арасында қақтығыс пайда болды.
Ағылшын-француз арасындағы əлемдік отарлық жəне сауда үстемдігі үшін күресі - ХVІІ - ХVІІІ ғасырлардың аяғында іс жүзінде Батыс Еуропалық саясаттың негізгі құралы болды жəне осы кезеңдегі Англия-Франция арасындағы соғыстың басты себепшісі еді [2, б. 89].
1701 -1713 жылдары Англия мен Франция арасындағы отарлық жəне сауда үстемдігі үшін ірі соғыстардың бірі - ең бірінші испандық мұрагерлік үшін соғысы басталды. Франция əулеттік байланысты пайдалана отырып, испаниялық отарларға өзінің бақылауын орнатуға ұмтылды. Англия Францияның бұл бақылау орнатуына кедергі жасап отырды.
Сонымен бірге, соғыс барысында біріккен ағылшын-голландық флоты Гибралтарды жаулап алды, ол Утрехт бейбіт келісімшарты бойынша Англияға берілді. Келісімшарт бойынша Франция Англияға Солтүстік Америкадағы өзіне тиісті аумақтар - жаңа Шотландия, Ньюфаунленд аралы жанындағы аралымен бірге берді. Бірақ, Англия мен Франция арасындағы болып өткен қарулы соғыс кезіндегі не испандық мұрагерлік үшін күрес, не артынша 1741 - 1748 жылдарда австриялық мұрагерлік үшін күрес, не болмаса
Солтүстік Америка мен Үндістандағы үстемдік үшін күрес те ағылшын- француздық отарлық қарама-қайшылыққа жол бермеді. Соған қарамастан ХVІІІ ғ. бірінші жартысында француздық Ост-Үнді компаниясы Үндістанда отарлық иеліктерге қол жеткізді. Үндістандағы француздық иеліктердің губернаторы - Дюпле, Үндістан мемлекеттері арасындағы қайшылықтарды 95 пайдаланды жəне де жалдамалы үнді əскерлерінен құралған əскеріне сүйене отырып, ол Хайдарабад жəне Карнатик ірі князьдықтарын Ост-Үнд компаниясына бағындыруға қол жеткізді. Плесси тұсындағы соғыс - Француздың Үндістанда отарлық империясын орнатуда соңғы үміті еді. Соғыстан кейін Франция Үндістан жағалауындағы тек қана бес қаласын сақтап қала алды. Жеті жылдық соғыстың нəтижесінде Англияға Солтүстік Американың Француздық Канада жəне Апалач пен Миссисипи арасындағы кең көлемді аумақтар өтті [3, б. 85].
Осылайша, ХVІІІ ғ. екінші жартысында Англия Франциямен соғыста отарлық жаулап алушылық жолында өзінің біріншілігін көрсетті. Ол үлкен отарлық империяның иесі болып табылды. ХVІІІ ғ. аяғы - ХІХ ғ. 70-жылдарындағы ұлы державалардың бəсекелестігі жəне отарлық басқыншылық. Англияның Солтүстік Америкада орналасқан отарларының өз тəуелсіздігін алу жолындағы соғысты бастауы, 1775 ж. Англияның 13 Солтүстік Америкадағы иеліктерінен айырылуына əкелді. ХVІІІ ғ. соңында ағылшындық Ост-Үнді компаниясы өзіне əлі қосылмаған үнді князьдіктерін бағындыра бастады.
1790 ж. ағылшындар Франциямен одақтастыққа ұмтылған Майсур князьдігіне қарсы соғыс бастады. Англияның одақтастары болып тəуелді князьдік Хайдарабад жəне тəуелсіз Марат князьдіктері табылды. Майсур князьдігінің астанасы Серингапатама жаулап алынған соң бейбіт келісім жасалынды, бұл келісім бойынша Ост-Үнді компаниясы жəне оның одақтастарына Майсур аумағының жартысы өтті, 33 млн рупий көлемінде контрибуция белгіленді.
1814 - 1815 жылдары Вена конгресі сол кездегі құрылған Англияның орталық үстемдігін айқындап берді. Оның құрамына Мальта аралы, Кап отарлары, Цейлон аралы, Маврикий, Тобаго жəне т.б. Англияның ХVІІІ ғ. аяғы - ХІХ ғ. басында жаулап алынған жерлерінің қосылғандығы расталды. Оңтүстік Шығыс Азияда ағылшындар өзінің құрамына Малакс түбегінің басым бөлігін жəне Сингапур аралын қосып алды (1819 ж.). Англия өзіне Қытайды, Жапонияны жəне т.б. басқа шығыс елдерін бағындыруға ұмтылды. Африка да Англияның отарлық саясатының нысаны болып қалды. 1861 ж. Лаосты басып алды. Бұл ағылшындардың игіліктеріне кейінірек Нигерияның, 1868 ж. Басутолендтің қосылуының бастамасы болды. ХІХ ғ. ортасына қарай Англия 11 млн шаршы шақырым жері бар, 120 млн халқы бар үлкен отар иеленуші империяға айналды. Отарлық империяның билігін жүзеге асыру жəне Англияның болашақтағы отарлық жорықтарын бастау үшін 1854 ж. арнайы отарлық министрліктер құрылады [4, б. 71].
Осылайша, Англия ХІХ ғ. басында əлемдегі басты отарлық державасына айналады. Өзінің отарлық үстемдігі үшін күресіндегі басты қарсыласы Францияны жеңіп шығуы, теңіздерде ағылшын флотының басты рөл атқаруы, Англияға əлемнің барлық бөлігінен отарлық басқыншылығын кеңейтуге жол ашты. 1815 ж. Франция өзінің отарлық иеліктерінің едəуірінен дерлік айырылып қалады. 1830 ж. Алжирді жаулап алуды бастады. Бірақ, тек отыз жылдық қанды соғыстан кейін ғана Франция Алжирге қол жеткізеді. ХІХ ғ. ортасына қарай француздар Тунис пен Мароккаға ене бастады. 60-жылдары 96 қарай қара нəсілділермен табанды күрес жүргізген Франция Батыс Африкада отарларының аумағын ұлғайтты. 50-жылдардың соңында Франция Үндіқытай түбегін жаулап ала бастады. Соғыстың нəтижесінде 1862 ж. бейбітшілік жəне достастық туралы Вьетнам-Франция-Испанияның Сайгон келісімшартына қол қойды. Бұл келісімшарт бойынша Францияға Оңтүстік Вьетнамның 3 провинциясы, сонымен қатар Пуло-Кондор аралы өтті. Еркін сауда үшін Туран, Балак жəне Куанган порттары ашылды.
Вьетнам Франция мен Испанияға он жылдың ішінде 4 млн доллар көлеміндегі контрибуция төлеуге міндеттеді. Келісімшарт Францияның Үндіқытай түбегін жаулауға жəне бүкіл Вьетнамды, Камбоджаны, Лаосты жаулап алуға жол ашты. 1863 ж. Франция протектор өз протекторатын Камбоджаға орнатты, ол жерге Кохинхиндегі француз губернаторларына бағынатын резиденттерін тағайындады. ХІХ ғ. 70-жылдардың басында Франция түгелдей дерлік Үндіқытай түбегін өз бақылауына алды. Француз отарлық экспансиясының маңызды нысаны француздар басып алған Полинезия аралы (1842 - 1847), Жаңа Коледония аралы (1853) орналасқан мұхит аймағы болды. 1862 ж. император сол уақытта өз тəуелсіздігі үшін күрес жүргізген Мексикаға контрреволюциялық жорығын бастады. ІІІ Наполеон істі соңына дейін бітіруге бел байлап, Мексикаға қосымша 30 мың əскер жіберді, 1863 ж. маусымда фрацуз əскерлері Мехикомен Пуэблоны алады, ал ІІІ Наполеон серіктестері эрцгерцог Максимилиан - Мексиканың императоры болып тағайындалады.
1.2 Англияның отарлық саудасының ерекшеліктері
XIX ғасырдың 70 жылдарынан бастап Англия бұрынғы өнеркәсіптік біріншілігі монополиясынан айрыла бастады. Англия отары көп ел және теңізде үстемдігі күшті болып қала берді. Англияның экономикалық даму қарқыны төмендей бастады. XIX ғасырдың 70-жылдары АҚШ-та да Европа елдерін-дегідей өнеркәсіп төнкерісі жасалды. Англияда өнеркәсіп төнкерісі XVIII ғасырдың ортасынан бастап XIX ғасырдың 50-60 жылдары аяқталған. АҚШ Англиядан құрал-жабдықтар сатып алып өздерінің экономикасын күшейтгі.
Осылайша АҚШ Англияның өзін басып озып өнеркәсіптік қаркыны жағынан Англия АҚШ-тан кейін қала бастады. 1873-1900 жылдар арасында Англияның дүниежүзілік шаруашылықта үлесі 3 есе қысқарды. Англияның экспорты 8 процентке ұлғайса, Германияда, 40 % үлғайды. Америкада 230 % ке көтерілді.
Бұның себебі Англияның зауыттарына капитал өте ертеде салынды. Екіншіден, басқа елдердің ірі өнеркәсіптерінде өнімді жаңа салалар пайда болды. АҚШ пен Германияда ірі өндіріс салалары көбейді. Химия өнеркәсіптері пайда болды.
Англияның отарлардан келетін табысы өте көп болды. Бірақ бұлар XVIII ғасырдан бергі өңціріс орындарын жаңартпады. Бұл жағдай Англияның экономикалық өмірінде көп ұзамай көрініс тапты.
Германия Англияның бәсекелесіне айналды. Англияның артта қалуына 1878 жылғы дағдарыстар, 1890 жылғы ақша дағдарысы, 1892-93 жылдардағы дағдарыстар әсер етті. 1875-95 жылдары болған ауыл шаруашылығы. дағдарысы да елдің орта шаруаларын күйзелтті. Англияда елдің тұрғындарының әл-ауқатының нашарлай түсуіне байланысты ішкі рынок тарыла түсті [5, б. 45].
Енді Англия ақша жасаудың басқа жолына түсті. XIX ғасырдың аяғында шет елге капитал шығару арқылы пайда табу табыстың негізгі көзіне айналды.
Ағылшын кәсіпкерлері Голландияда жүн фабрикаларын салды. Бельгияда болат зауыттарына капитал салды. Көмір шахталарын ашты. Европа елдерінде темір жол салуға Англия буржуазиясы өздерінің капиталын сшіды. Англияның өзінде де акционерлік қоғамдар құрылды. Ол қоғамдар ұсақ кәсіпорындарға ақша жұмсады.
Елде отарлық саясат күшейді. XIX ғасырдың соңғы ширегінде Англия бөлінбеген жерлердің көбін басьш алды. 1860 жылы Англияның отарлық иелігінің көлемі 6 млн шаршы шақырым болса, енді 30 млн шаршы мильге жетті. Онда 300 млн. тұрғындар болды. Англияның отарларының көп болуына байланысты империализмін отарльщ империализм деп атаған. Индиядан жыл сайын 60 млн. адамның бір жылдық өндірген өнімін алып отырған.
Англия XX ғасырдың басында экономикасы күшті дамымаған ел болып кала берді. Дүниежүзілік саудада алда болды. Дүниежүзілік есеп айырысу Англияның фунт стерлингімен жүрді. Өндірістің жана салалары күшейді. Шойын өндіру көлемі өсті. 1900-1913 жылдар аралығында 14,5% өсті. Көмір өндіру 30% ке өсті. Дүниежүзілік жарыста АҚШ Германиядан артта қала бастады. 1910-13 жылдары Англияның үлесі дүниежүзілік өндірістегі 29,7% тен 21% ке төмендеді, шойын өндіруден 22% ден 13% ке төмендеді. Артта қалудың себебі өндіріске капитал өте ерте салынды, оны жаңартпады. Англияның буржуазиясы шетелден, отарлардан келетін табыстарға қанағаттанды. Бұл кезде АҚШ, Германия бірден өндіріс орындарында өнімді техникаларды пайдаланды. Англия сыртқа капитал шығаруда бірінші орын алды, 3,7 млрд фунт стерлинг ақша сыртқа шығарды. Соның есебінен байыды. Англияның экономикасы кейін кете бастады. Енбек етпей өмір сүретін адамдар тобы калыптасты. Еңбекке жарамды адамдардьщ 10%-ті қызметшілерге айналды. Англияның коғамы паразиттік қоғамға айнала бастады. Бұлар үкіметке бедедді және ықпалды болды. Бұл жағдай елде монополиялық бірлестіктің жасалуына кедергі болды. Бірінші дүниежүзілік соғыс қарсаңында Англияда банктің 70% ті шоғырланды. Англияда банктер үлкен күшке айналды. Банктің күшеюі өндірістің шоғырлануымен қатар жүрді.
1.3 Солтүстік Американы ағылшындық отарлау жүйесі
Солтүстік Америкадағы отарлардың негізі Батыс Еуропадағы буржуазиялық қатынастардың алғашқы қорлану үдерісінің пайда болуымен байланысты еді. ХҮІ ғасырдан бастап отарлауды Испания, Франция, Англия, Нидерланды жүргізді. Олардың ішіндегі ең берігі ағылшын қоныстанушылары болды. Мұның себебі Англияның əскери қуаттылығы болды мен отарлау сипатымен де ерекшеленді. Англиядан алғашқы қорлану үдерісі өте қарқынды өтті жəне шаруа мен қолөнершілердің көп бөлігінің кедейшілік күйге түсуімен қабаттаса болды, Америкаға қоныстанушы адамдардың тасқыны көптеп кетті [6, б. 53].
Солтүстік Америкаға ағылшындардың алғашқы тұрақты қоныстануы 1607 жылы Виргинии аумағындағы Джеймс өзенінің сағасында болды. Қоныстанушылар алтын іздеді. 1620 жылы Код мүйісінің жағалауына Англиядан діни қудалаушылықтан қашқан пуритан тобын əкелген болатын. Олар Жаңа Англияның отарына бастама болған Жаңа Плимутты құрды. Біртіндеп Атлантикалық жағалауда 13 отар (Жаңа Англияның солтүстік отарлары Нью Гемпшир, Массачусетс, Коннектикут, Род Айленд; орталықтар Нью-Йорк, Пенсильвания, Нью Джерси, Делавер, Оңтүстік Виргиния, Мэриленд, Солтүстік Каролина, Оңтүстік Каролина, Джорджия) пайда болды.
Отарлар пайда болған аумақта үнді тайпаларының екі ірі тобы: ирокездер мен алгонкиндер тұрды, олар алғашқы қауымдық құрылыста болды. Олардың жалпы саны 200 мың адам болды. Отарлау нəтижесінде үнділердің көп бөлігі өз аумақтарынан ығыстырылып, олардың территориялары жаулап алынды.
Алғашқы отарлар ағылшын компанияларының пайда табу жəне баю мақсатымен құрылды, ал Еуропадан Мұхитқа қашқан қоныстанушылар феодалдық деспотизмнен құтылуды іздеді. Буржуазиялық қатынастардың қалыптасуында басты рөлді пуританизм атқарды. Ұсақ фермерлік шаруашылықтар қалыптасқан Жаңа Англияда буржуазиялық қатынастардың дамуы үшін өте қолайлы алғышарттар қалыптасты. Біртіндеп олармен байланыса отырып, үй өнеркəсібі де дамыды. ХVІІ ғасырдың ІІ жартысында капиталистік мануфактуралар (тоқыма жəне т.б.) пайда болды. Капиталистік өндірістің бастапқы көзі болып табылатын алғашқы қорлануы солтүстік американ отарларында бірнеше ерекшеліктерге ие болды. Олардың ішіндегі ең маңыздысы ақ жəне қара құлдықты пайдалану үшін біраз əрекеттер жасады. Салықтар енгізілді.
Ағылшын королі губернаторлар тағайындап, көптеген жерлерін чиновниктер мен лордтарға бөліп берді. Көптеген салықтар сөзсіз əртүрлі наразылықтар туғызды. 1676 жылы Бэконның басшылығымен еркін жер иелену жəне əділетсіз салық жүйесін жоюды талап еткен Виргинии фермерлерінің көтерілісі 1689 жылы 98 жер жəне сауда аристократиясына қарсы Нью-Йорктегі Дж.Лейслер басшылығымен көтеріліс болды. Отар мен метрополия арасындағы қайшылықтар аграрлы мəселелермен қатар, сауда-экономикалық мəселелерге қатысты да пайда болды [7, б. 46].
Ағылшын буржуазиясы отарды шикізат көзі ретінде жəне өнеркəсіп тауарларының өтімділігі үшін нарық ретінде қарастырды. Меркантилизм доктринасына сəйкес отарға əкелінетін ағылшын тауарларының ақша құны шығаратын шикізат құнынан асып кетті. Бірақта солтүстік пен оңтүстік отарлары капиталистік даму жолы бойынша яғни метрополияның өзі сияқты дамыды, американ буржуазиялық кəсіпкерлері кеме жасау, темір жасап шығаратын өнеркəсіптерде, ағылшын буржуазиясымен бақталастыққа түсе алды. Англия отарлардың экономикалық дамуынан қорқып, Америкадағы өнеркəсіптің жəне сауданың дамуын тежеуге тырысып бақты. Көптеген үкімдер шығарды.
Буржуазиялық дамуға Англияның əкімшілік саясаты да кедергі болды. Өйткені ол өзінің қол астында отардың саяси өмірін бақылап отырды. ХVІІІ ғасырдың ортасында он үш американ отарының саяси ұйымдасуында көптеген ортақтық болды. Король көп отарда губернаторлар тағайындады, олардың қолында атқару, сот жəне жоғары заң шығару билігі болды. Отар ассамблеясы кеңестерден тұрды (жоғары палата), оның мүшелерін губернатор ақсүйектерден тағайындады. Сайланушыларға мүліктік ценза енгізілді, сайлау ашық түрде жүргізілді.
Солтүстік американдық ұлттың қалыптасуы. 1775 жылы 13 ағылшын отарында тұрғылықты халық үнділер 2,5 млн адам болды, оның ішінде 500 мың негр құлдар болды. ХVІІІ ғасырдың ортасында аумақтың, тілдің, экономикалық өмірдің ортақтығы отарлардың шаруашылық мүдделері жаңа буржуазия ұлтының құрылуына əкелді.
Отарлар арасында сауда байланыстары дамыды. Солтүстік отардан оңтүстікке астық, балық жəне өнеркəсіп бұйымдары əкелінді. Бірыңғай ішкі нарық құрылды. Ұлттың қалыптасу үдерісі иммигранттардың тарихи тағдырларының ортақтығына, американ жерінде екі ғасырға таяу бірігіп өмір сүру тəжірибесіне негізделді.
Сонымен қатар өзіне тəн ұлттық мəдениетте қалыптасты. Оның негізін əрине ең алдымен ағылшын мəдениеті қалады, ал ХVІІІ ғасырдың ортасында американдықтардың төл мəдениетінің белгілері де пайда бола бастады. Американдық мəдениеттің қалыптасуына əрбір иммигранттың мейлі ол ағылшын, ирландық, француздық, неміс, голландық болсын өзіндік үлес қосқаны сөзсіз. Тəуелсіздік жолындағы күрес қарсаңында ағылшын жəне француздық ағартушылық идеологиясының əсер етуімен американдық ағартушылар пайда болды. Олар Т.Джефферсон, Уильямс, Хукер, Томас Пейн, Бенджамин Франклин болды. Американдық Ағарту Бенджамин Франклин (1706-1790 жж.) есімімен тығыз байланысты. Ол қоғам қайраткері, философ, жазушы, экономист, ғалым болды. Бенджамин Франклин үздік өнертапқыштар қатарынан ойып орын алады. Оның ең айтулы жаңалығы - найзағайды қуатын жоба [8, б. 13].
Франклиннің арқасында адамдар өмірі біршама қауіпсіз бола бастады. Ол сондай-ақ электр қозғалтқышын жəне электростатикалық 99 күштердің көмегімен айналатын электр доңғалақтың нұсқасын ортаға салды. Франклин ең алғаш рет оқ-дəріні жару үшін ұшқынды пайдаланды, кейінірек тербелмелі орындықтың патентін де бірінші болып иеленді. Бұл ғалымның əлемдік ғылымға қосқан өзге де жаңалықтары жетерлік. Басқа да американдық Ағарту өкілдері Т.Джефферсон, Томас Пейннің қызметтері елдегі революция барысында көріне бастады. Жаппай азаттық қозғалыстарының басталуы. Англия үкіметінің жаңа герб салығын енгізуі наразылық туғыза бастады. 1763 жылы ағылшын королі жаңа Батыс жерлерін жаулап алуға тыйым салды. Солтүстік Америка мен Англия арасында шиеленісті күрес басталды. 1765 жылы алғашқы революциялық ұйымдар Еркіндік ұлдары құрыла бастады. 1767 жылы парламент Тауншенда заңдарын қабылдады.
Заң бойынша Англиядан əкелінетін бірқатар тауарларға жаңа салықтар салынған. 1768 жылы Бостонға əскер кіргізілді. 1770 жылы 5 наурызда Бостон көтерілісі болды, ағылшын солдаттары халыққа оқ жаудырды. 60-70 жылдардың басында фермерлік қозғалыстар да кең етек алды. Олар Оңтүстік жəне Солтүстік Каролинде, Нью-Йоркте болды. 1773-1775 жылдар революцияның қалыптасып келе жатқан жылдары еді. Метрополия өзінің провинциядағы бақылауын жоғалта бастады. Отаршылдардың қысымымен таушенд заңын жойса да, ағылшындар отарлардың келісімінсіз салынған салықтарды төлету əрекетін қоймады. Осы мақсатпен шай заңы қабылданды.
Ост-Үнді компаниясының отарларға əкелетін шайына салық салынды, яғни отарлардың өзін-өзі басқару органдарынан парламенттік биліктің үстемдігін көрсеткен əрекет еді. Бұл заң отарларда тағы да наразылық туғызды. 1773 жылы желтоқсанда Бостон шайы көтерілісі болды. Шайларды суға тастады, Британ өкіметі репрессиямен жауап берді. Бостон порты жабылды. 1774 жылы қыркүйек айында Филадельфияда алғашқы конгреске жиналады. Отарлар бірінші рет ағылшындарға өз талаптарын қояды. Тəуелсіздік үшін соғыс. 1775 жылы Конгресс ашық түрде Англияға соғыс бастайды. Бастапқы кезде Солтүстік отарлар жеңіліске ұшырайды, себебі Англияның тұрақты əскері жəне əскери экономикалық жағынан Англия күшті дамыған ел еді. 1776 жылы 4 шілдеде Тəуелсіздік жөніндегі Декларация қабылданады. Декларация 13 отар елдің Англиядан бөлініп, жаңа АҚШ-тың құрылғанын жариялады. Мұнда барлық азаматтар тең деген демократиялық қағидалар көрсетілген [9, б. 46].
Бірақ АҚШ-ты ешкім мойындамады. 1778 жылы АҚШ-пен Франция арасында келіссөздер басталады. 1781 жылы қазанда генерал Корнуоллис басқарған ағылшын əскерлері біржолата жеңіледі. 1783 жылы Францияның қысымымен Англия ресми түрде АҚШ-ты мойындап, қол қояды. Бұл соғыс 1775-1783 жылдар аралығында болды. Соғыстың маңыздылығы біріншіден, АҚШ құрылды, екіншіден, соғысты Американың алғашқы буржуазиялық революциясы деп есептеуге болады. Өйткені ағылшын отаршылдық саясатын жойған соң мұнда феодалдық қалдық жойылды. 100 Америка буржуазиялық революциясының басқа еуропалық елдердегі революциясынан өзгешеліктеріне тоқталатын болсақ, Америкада Еуропадағы сияқты феодалдық қатынастардың тамыры тереңге жайылмады, мұнда тұрақты мемлекет болмады, американдық революция барысында американ ұлты қалыптасты, ал еуропалық революцияны қозғаушы плебейлер, қолөнершілер болған, Америкада ірі қалалар болмады, қозғаушы күші ауыл фермерлері болды. Америкада капиталистік қатынастар тез дами бастады. Ол үшін Америкада тағы да қолайлы жағдайлардың болуы, атап айтқанда батыс бос жерлерге қоныстану басталады, басып алынған жерлерде жаңа капиталистік фермерлік шаруашылықтар қалыптасты.
Соғыстан кейін эмигранттардың келуі көбейіп кетті. Бұл тұрғындар санының өте тез өсуіне əкелді. Соның нəтижесінде жұмысшы күші жеткілікті болды. Соғыстан кейін Америка буржуазиясының жерді сатып алуы нəтижесінде капитализмнің қорлану үдерісі тез жүргізілді.
2 АНГЛИЯНЫҢ ОТАРЛАУ САЯСАТЫНЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ
2.1 Ағылшындық отарлаушылардың саясаты
Ағылшындар феодалдық институттарды сақтап отырды. (Король үкіметі, лордтар палатасы). Парламенттік орындарда буржуазияның өкілдері отырды. Елдегі маңызды қызмет орындары ірі жер иелерінің қолында отырғанын да көруге болады. Англияда либералдар және консерваторлар партиясы өмір сүрді. Олар үкімет билігіне таласып отырды. Елдің ішіндегі демократиялық қозғалыстардың өсуіне кедергі жасап отырды [10, б. 56].
Англияның буржуазиясы отарлық сыртқы саясат жүргізді. Көрнекті өкілі (1874-80) Дизраэли өкіметі отарлау мәселесіне назар аударды. 1874 жылы Суэц каналының құрылысын Египеттің үкіметінен 4 млн. фунт стерлингке сатып алды. Сингапур, Малайя аралдарына сүйене отырып Оңтүстік шығыс Азияда үстемдігін жүргізді. Ол жерлер қалайы кеніне бай болатын. Малайя княздіктерінің федерациясын құрды. Сөйтіп Англияның отарына айналдырды. Дизраэли үкіметі Оңтүстік Африкадағы зулустардың қарсылықтарын басты. Англия Африкада да отарлау саясатын жүргізді. Англия Ауғанстанға екі рет шабуыл жасады (1878). Гайдамак келісіміне қол қойды. 1880 жылы Ауғанстанды бағындырды. 1874 жылы Англия Египетті жаулап адды. Египеттің халқы көтеріліске шықты.
Ирландия жерін ағылшын ленлордтары бөліп алған еді. Ирландықтар өз жерлерін жалға алды. 1901 жылы халық 4,4 миллионға азайды. (Бұрын 6,5 млн. еді). Ирландықтар Ақ балалар ұйымы деген ұйым құрды. Жер лигасы деген лига құрылды. Ленлордтардан жалға тиімді жер алу үшін күресу керек болды. Екіншіден, осы қозғалыс мүшелері күрес тактикасын күшейтті. Ленлордтар жер лигасы талаптарына көнбесе, жерді уақытында жыртпау керек, егінді жинайтын кезде жинамау керек деп байкот жариялады. Бұл қозғалыстың барысында Ирландияға өзін-өзі билеу құқығын алу мәселесі күн тәртібіне қойылды.
Англияның жұмысшы қозғалысында тредюниондар болды. Ол кейін оппортунистік ұйымға айналып кетті. Жұмысшылар арасына іріткі салды. Олар жұмысшы категориясын жасады. Англияның буржуазиясы жұмысшыларды революциядан кетіру үшін түрлі қоғамдар құрды. Солардың бірі фабиандық қоғам. Оны құрғандар ағылшын зиялылары -- Сидней және Беатриса Беббтер, Бернард Шоу, Уэльс тағы басқалар. Бұл адамдарды жұрттың бәрі біледі, атақты жазушылар. Бұлар талтық күресті жоққа шығарды. Таптардың бейбіт қатар өмір сүруі, жұмыс істеуі нәтижесінде мемлекеттік социализм құруға болады деді, олар сондай-ақжергілікті өзін-өзі басқару органдарына халық өкілдерін қатыстыру арқылы социалистік қоғамға өтуге болады деді [11, б. 46].
1890 жылдардан бастап Англияда еңбек партиялары көптеп құрыла бастады. 1893 жылы осы еңбек партияларынан Тәуелсіз жұмысшы партиясы (НРП) құрылды. Бұл партияны құрған марксизм Англия жағдайына сай келмейді деп, фабиандық көзқарасты қолдады.
Ирландия мәселесі: XIX ғасырдың 80-90 жылдарьшда Англиядағы үлкен мәселелердің бірі -- Ирландия мәселесі болды. Олар өзін-өзі билеу құқығын беруді талап етті. Бұл қозғалыс Гомруль-Британия империясының құрамында өзін-өзі билеу құқығын алу деген қозғалыс. Бұл жолда 70-жылдары Ирланд лигасы құрылды, оның көсемі Чарлз Парнелл парламентте Ирланд фракциясының көсемі ретінде өте беделді болды.
1879 жылы Жер лигасы құрылды, ол ирланд жалгерлерінің, қала кедейлерінің, радикал интеллегенция өкілдерінің ұйымы болды.
1896 жылы Дж. Коннолидің бастамасымен Ирланд социалистік партиясы құрылды, ол Ирландия мәселесін маркстік позициядан шыға отырып шешуді мақсат тұтқан партия болды.
1900 жылы Англияның отарларының жалпы көлемі 33 млн шаршы км болды. Овда 390 млн. адам түрды. Англия империясының бұл күшеюі реакциялық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ЭКОНОМИКАЛЫҚ
УНИВЕРСИТЕТІ
ӘЛЕМДІК ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР
КАФЕДРАСЫ
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Шет елдердің жаңа және қазіргі заман тарихы пәні бойынша
Тақырып: Англияның отарлық империя болып қалыптасуы және ағылшын отарлауының бағыттары
Орындаған МО-11к
тобының студенті
... ... ... ... ... ... ... .
Ғылыми жетекші:
аға оқытушы Назаров Е.Ж.
Қарағанды 2016
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 БРИТАНДЫҚ ОТАРЛЫҚ - 19 ҒАСЫРДЫҢ ОРТАСЫНДАҒЫ ЕҢ ІРІ ИМПЕРИЯЛАРДЫҢ БІРІ 6
1.1 Ағылшындық отарлаудың басы мен алғашқы отарлық жүйелер 6
1.2 Англияның отарлық саудасының ерекшеліктері 9
1.3 Солтүстік Американы ағылшындық отарлау жүйесі 11
2 АНГЛИЯНЫҢ ОТАРЛАУ САЯСАТЫНЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ 15
2.1 Ағылшындық отарлаушылардың саясаты 15
2.2 Ағылшындық отарлықтарды басқарудың ерекшеліктері, олардың тұрмысы 19
2.3 Америкадағы ағылшындық отарлықтардың шаруашылықтары 22
ҚОРЫТЫНДЫ 24
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 28
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. ХVІІІ ғ. Англия екі революцияны басынан өткізген соң, саяси құрылымын реттеп, сауда-саттық пен отаршылдық саясатын жүргізді. Англияға Еуропа тарапынан қауіп жоқ еді. Ол бар күшін басқа жаққа бұрды да, Еуропада саяси комбинацияларымен шектелді. Бисмарк бұл туралы: "Англияның саясаты Еуропадан ағылшын мүддесін жан-тəнімен қорғайтын ақымақ тауып алуға келіп саяды" деген еді.
Бұл ХVІІІ ғ. Англияның қарсыласы саналып келген Францияға қарсы өзге елдерден "дос" тауып алу саясаты болатын. ХVІІІ ғасыр - ұлы Британ империясын дүниеге келтірген ғасыр - Франция мен Англия арасында осы империя үшін күрес кезеңі. ХVІ ғ. Англия Испанияға күйрете соққы берді, ХVІІ ғ. Голландияны жеңді. ХVІІ ғ. Америкада біраз жерлерді иемденген, Үндістанға көз салып отырған ұлы держава Франция бар еді, сондай-ақ француздар Антил аралдарына да ие еді. Ғасырдың ортасында Франция Англияға қарсы шыға бастады, əсіресе теңізде күрес шиеленісті. 1745-1755 жылдардағы Француз министрі Маша шет ел кемелерінің салығын тоннасына 5 млн ливрге дейін көтерді.
ХVІІІ ғ. 50-жылдары Франция əскери флотын күшейтті, 1756 ж. француз флоты күші жағынан ағылшын флотымен теңесті. ХVІІІ ғ. бірінші жартысында ағылшын парламентінде вигтер партиясы басым болды, бұл партия сыртқы қақтығыстарға қатысуды қаламады. "Егер француздар келсе, төлемін беремін, бірақ қақтығыстың керегі жоқ" деген нақыл сөз - сол заманның ұраны еді. Англияның билеуші топтары француздардың табысына наразылық білдірді. Уильям Питт-үлкені көршімен бейбіт қарым-қатынастар үзген болатын.
Екінші дүниежүзілік соғысқа дейін отарлар мен мандат бойынша басқарылатын территорияларда Жер шары халқының үштен бірі өмір сүрді, отарлық иеліктер құрлықтың үштен бірін алып жатты. Жартылай отар елдерде осынша халықтар тұрды. Қытайдың көптеген жерін және Оңтүстік Азия елдерін басып алған Жапония және фашистік Германия мен Италияның талқандалулары Азия мен Африканың отаршылдық шет аймақтарының халықтарының ұлттық азаттық алуы үшін қолайлы алғышарттар туғызды. Отарсыздану процесі бірнеше онжылдықтарға созылып кетті. Азияда басты оқиғалар соғыстан кейінгі алғашқы онжылдық барысында орын алды. Жапонияның жеңілуі Үндіқытай, Бирма, Малайя, Индонезия халықтарын ұлт-азаттық күреске көтерді, Жапонияның тақандалғанын естісімен олар өздерінің тәуелсіздіктерін жариялады. Қызыл Әскер жапондардың Квантун әскерін тақандап, Қытайға жапон басқыншыларын қуып шығуға жәрдемдесті. Филиппины да азаттық алды.
Германия, Италия және Жапония Екінші дүниежүзілік соғыста жеңілуідің нәтижесінде тек отарлары мен империяларынан айырылып қана қойған жоқ, сонымен бірге өз территорияларының да біраз бөліктерін жоғалтты. Жеңімпаз мемлекеттер де қанша тырысқанымен өз отарларынан айырылды.
Отарсыздану процесіндегі аса маңызды оқиға ірі азиялық елдер - Үндістан мен Пәкістанға тәуелсіздік беру болды. Ағылшындар отарды соғыстан бұрынғы өзін-өзі басқару дәрежесінде де сақтап қала алмады. Соғыс кезінде Үнді ұлттық конгресінің басшылары ағылшындармен ынтымақтастықтан бас тартты, өз мемлекетін құру үшін мұсылмандар қозғалысы да кең етек алды. 1946 жылы үнді флотындағы көтеріліс ағылшындарды мәселені түпкілікті шешуге итермеледі. 1947 ж. тамызда Үндістан мен Пәкістан көптен күткен тәуелсіздіктерін алды.
Франция өзінің отарларының қиыршығыстық бөлігінен әрең ажырады. Вьетнамдағы соғыс (1946-1954) француз армиясының оңбай жеңіліп, Дьенбьенфу түбінде тізе бүгуімен аяқталды. Солтүстік Африкадағы отарлар да Франция үшін аз проблема болған жоқ. 1956 ж. Марокко мен Тунис тәуелсіздік алды. Алжирде көтерілісшілермен соғыс сегіз жылға созылып, 1962 жылы аяқталды. 1932 ж. - Ирак, 1936 ж. - Египет. Бірақ Ұлыбритания бұл елдерде тағы да жиырма шақты жыл бойына өз әскерлерін орналастырып келді. 1945-1946 жж. Франция Сирия мен Ливанға иелік ету мандатынан бас тартты.
1920 жылы Ұлыбританияға Ұлттар Лигасы берген Палестина мандатының келешек тағдыры Таяу Шығыстағы шешуі қиын проблемаға айналды. Араб ұлтшылдары Палестинаны араб жері деп санады.
Осыған орай, Англияның отарлық империя болып қалыптасуы мен ағылшын отарлауының бағыттарын зерттеу мәселесі осы жұмыстың өзектілігін сипайттайды.
Ал зерттеу жұмысының мақсаты - Ағылшындық отарлаудың жүйесі мен саясатын зерттей отырып, Англияның отарлаған мемлекеттерінің шеккен зардаптары мен халықаралық және саяси-экономикалық жағдайларын анықтау.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
- Ағылшындық отарлаудың басы мен алғашқы отарлық жүйелер ін қарастыру;
- Англияның отарлық саудасының ерекшеліктерін зерттеу;
- Солтүстік Американы ағылшындық отарлау жүйесі н қарастыру;
- Ағылшындық отарлаушылардың саясатын қарастыру;
- Ағылшындық отарлықтарды басқарудың ерекшеліктері, олардың тұрмысын зерттеу;
- Америкадағы ағылшындық отарлықтардың шаруашылықтарын зерделеу.
Зерттеудің деректік қоры маңыздылық деңгейлері бойынша төмендегідей сараланады. Зерттеу көздерін мұрағат құжаттары, біржақты және көпжақты ресми, дипломатиялық іс-қағаздар мен құжаттар жинағы құрайды.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі. Зерттеу жұмысының теориялық-методологиялық негізіне тарих, халықаралық қатынастар, саясаттану ғылымдарының қалыптастырған жаңа бағыттағы ғылыми ой-пікірлері мен тұжырымдары, осы саладағы жетекші ғалымдардың, қоғам және мемлекет қайраткерлерінің мемлекетаралық саясат, оның принциптері мен теориясы туралы жазған еңбектері алынды. Зерттеу жұмысын жүргізуде қазіргі кезде халықаралық қатынастар теориясы мен сыртқы саясатта қолданылып жүрген Мемлекеттердің сыртқы саясаттағы ұлттық және мемлекеттік мүдделері принципі методологиялық негізіне айналды. Теориялық-методологиялық негіз ретінде, тарих пен философияның іргелі тұжырымдары пайдаланылды.
Зерттеу жұмысының әдістері. Зерттеу жұмысы барысында нақты - тарихи, салыстырмалы тарихи, талдау, жинақтау және қорыту әдістері қолданылды. Жиналған деректерге талдау жасай отырып тарихи салыстырмалық, тарихи-жүйелеу, хронологиялық, статистикалық әдістер қолданыс тапты.
Деректер мен зерттеулерге тарихнамалық талдауда салыстырмалы-тарихи әдіс тарихи еңбектердегі идеологиялық сипаттағы берілген тұжырымдардың себептерін айқындауда аса маңызды болып табылады.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қолданылған әдебиеттер тізімінен, қосымшадан тұрады.
1 БРИТАНДЫҚ ОТАРЛЫҚ - 19 ҒАСЫРДЫҢ ОРТАСЫНДАҒЫ ЕҢ ІРІ ИМПЕРИЯЛАРДЫҢ БІРІ
1.1 Ағылшындық отарлаудың басы мен алғашқы отарлық жүйелер
ХV ғ. аяғында Америка мен Үндістанға теңіз жолдарының ашылуынан кейін, Еуропа өмірінде жаңа үлкен тарихи құрылым - еуропалықтардың Еуропалық емес елдерді отарлауы пайда болды.
ХVІ - ХVІІ ғасырлар аралығында Еуропалық отарларды - Африка жағалаулары, үлкен жəне кіші Антиль аралдары, Солтүстік, Орталық Америка жəне Азияның оңтүстік түбегі жəне аралдары қамтыды. ХVІІІ ғ. отарлар саны жер шарының осы бөліктерінде жəне Австралия мен Океанияға дейін таралды, ал ХІХ ғ. жүз жылдығында Еуропалық мемлекеттер бүкіл дерлік Африканы өзара бөліске салды. Отарлық империяның пайда болуы жəне дамуы - жаңа кезеңдегі халықаралық қатынастар жүйесінің құрылу барысының ажырамас бөлігіне айналды.
ХVІ ғ. аяғы - ХІХ ғ. бірінші жартысына дейін Еуропалық елдердің сыртқы саясаты жəне дипломатиясы жаңа аумақтарды иемденуге, өзіне тəуелді отарларды кеңейтуге бағытталды жəне саяси, сауда артықшылықтарына ұмтылды. Сол себепті отарлау мəселесі - Ұлы державалардың сыртқы саясатында үлкен маңызға ие болды. ХІХ ғ. бірінші жартысында отарларды қанаудың түрі мен мазмұны өзгерді. Отарларды басқару жөніндегі ірі реформалар жүргізілді (шектеу, сонымен қатар компаниялардың сауда монополияларын жою, отарларда жер сату жүйесін өзгерту жəне т.б.).
Егер алғаш отарларды қанау ақсүйектер мен жоғарғы сауда-қаржылық буржуазияның мүдделері болса, ал ХІХ ғ. ортасында буржуазияның басым бөлігі оған қатысуға мүмкіндік алды. Отарлық иеліктердің құрамы 500 жыл ішінде əр түрлі өзгерістерге ұшырады: кейбір мемлекеттер өзінің отарларын ұлғайтты; басқалары, керісінше, отарларын жоғалтты; ал үшіншілері айырылған отарлардың орнына жаңасын иеленді. Мысалы, Англия үнемі өзінің отарларының санын көбейтсе, өз кезегінде Испания мен Португалия өзінің көптеген отарларын біртіндеп жоғалтып отырды, ал Франция жоғалтқан отарларының орнына басқаларын иемденді.
Ағылшын отарлық империясының қалыптасуы. Голландиямен бір уақытта Англия да отарлық экспансиялауға кірісті. ХVІІ ғ. 40-жылдары буржуазиялық революция Англияны отарлық, сауда, теңіз иеліктері үшін күрес алаңына алып келді.
Голландықтадың қуатты болуы, бұл мақсаттарына жетуде басты бөгет болды. Алайда, Англия ең алдымен өзінің күштерін Португалия мен Испанияның отарлық үстемдігіне қарсы бағыттады [1, б. 64].
Ағылшын қарақшылары мұнда маңызды рөлге ие болды. Оларды үкімет қолдай отырып, субсидия беріп отырды. Қарақшылар Ағылшын отарлық империясының алғашқы негізін салушыларының бірі болып саналды. Дəл осы елде екі жыл ішінде көптеген голландық компаниялардың Біріккен Ост-Үнді компаниясына қосылуына дейін, 1600 ж. бірінші Ост-Үнд компаниясы құрылды. 1609 ж. бастап ол патшаның жарлығымен Үнді жəне Тынық мұхитында мəңгілікке сауда қатынасының монопольді құқығын алды.
Бастапқыда голландық жəне ағылшындық Ост-Үнд компаниялары бірігіп Португалияның Шығыстағы үстемдігіне қарсы күресті. ХVІ ғ. соңғы он жылдығында ағылшындардың Африкаға басып кіруі басталды. Оның батыс жағалауында, Гамбияда құл саудасы үшін қызмет етуші - алғашқы ағылшын бекініс мекендері - факториялар құрыла бастады. 1609 ж. ағылшындар Бермуд аралдарын иемденді. ХVІІ ғ. бірінші жартысында олар сонымен қатар Кариб бассейніндегі аралдар жəне Орталық Америка аумақтарын жаулап алды. Нəтижесінде Британдық Гондурас атына ие болды.
Осылайша, Англия испандық Америка жолында жатқан маңызды стратегиялық аумақтарға бақылау орнату мүмкіндігін алды.
1651 ж. О. Кромвельдің Навигациялық актісі голландықтардың сауда қатынасына үлкен бөгеттік жасады. Сонымен, отарлық үстемдік үшін алғашқы соғыстардың бірі басталды. Ағылшын-голланд соғысының нəтижесінде Англия соңғы жеңіске жетті. 1665-1667 жылдары соғыс барысында ағылшындар голландықтардың маңызды аумақтарын, Солтүстік Америкадағы бекініс тіректерін, сонымен бірге Жаңа Амстердамды жаулап алды.
ХVІІ - ХVІІІ ғасырдағы отарлық иеліктер үшін ағылшын-француз күресі. ХVІІ ғ. аяғында басталған Англия мен Франция арасындағы жаңа нарық өнімін жаулау мақсатында жүргізілген сауда күресі, ХVІІІ ғ. француз буржуазиялық революциясына дейін жалғасты.
Бүкіл əлемдегі екі елдің отарлық мүдделері қақтығысты: Вест-Үндіде ағылшындарға Ямайка, Барбадос жəне кейбір аралдар, ал француздарға Сан-Доминго, Мартиника, Гваделупа енген еді; Солтүстік Америкада ағылшындар қол астына Атлант мұхитынан Аллеган тауларына дейінгі Шығыс жағалаулары енді, ал Канада жəне Луизиана Франция отарлары болды; Үндістанның Мадрас, Бомбей, Калькутта бекініс тіректерін, ал француздар Пондишери, Чандернагор сияқты бекініс базаларын иеленді. Осман империясында сауда жəне саяси билік жүргізуде бақталастығы салдарынан Левантада да Англия мен Франция арасында қақтығыс пайда болды.
Ағылшын-француз арасындағы əлемдік отарлық жəне сауда үстемдігі үшін күресі - ХVІІ - ХVІІІ ғасырлардың аяғында іс жүзінде Батыс Еуропалық саясаттың негізгі құралы болды жəне осы кезеңдегі Англия-Франция арасындағы соғыстың басты себепшісі еді [2, б. 89].
1701 -1713 жылдары Англия мен Франция арасындағы отарлық жəне сауда үстемдігі үшін ірі соғыстардың бірі - ең бірінші испандық мұрагерлік үшін соғысы басталды. Франция əулеттік байланысты пайдалана отырып, испаниялық отарларға өзінің бақылауын орнатуға ұмтылды. Англия Францияның бұл бақылау орнатуына кедергі жасап отырды.
Сонымен бірге, соғыс барысында біріккен ағылшын-голландық флоты Гибралтарды жаулап алды, ол Утрехт бейбіт келісімшарты бойынша Англияға берілді. Келісімшарт бойынша Франция Англияға Солтүстік Америкадағы өзіне тиісті аумақтар - жаңа Шотландия, Ньюфаунленд аралы жанындағы аралымен бірге берді. Бірақ, Англия мен Франция арасындағы болып өткен қарулы соғыс кезіндегі не испандық мұрагерлік үшін күрес, не артынша 1741 - 1748 жылдарда австриялық мұрагерлік үшін күрес, не болмаса
Солтүстік Америка мен Үндістандағы үстемдік үшін күрес те ағылшын- француздық отарлық қарама-қайшылыққа жол бермеді. Соған қарамастан ХVІІІ ғ. бірінші жартысында француздық Ост-Үнді компаниясы Үндістанда отарлық иеліктерге қол жеткізді. Үндістандағы француздық иеліктердің губернаторы - Дюпле, Үндістан мемлекеттері арасындағы қайшылықтарды 95 пайдаланды жəне де жалдамалы үнді əскерлерінен құралған əскеріне сүйене отырып, ол Хайдарабад жəне Карнатик ірі князьдықтарын Ост-Үнд компаниясына бағындыруға қол жеткізді. Плесси тұсындағы соғыс - Француздың Үндістанда отарлық империясын орнатуда соңғы үміті еді. Соғыстан кейін Франция Үндістан жағалауындағы тек қана бес қаласын сақтап қала алды. Жеті жылдық соғыстың нəтижесінде Англияға Солтүстік Американың Француздық Канада жəне Апалач пен Миссисипи арасындағы кең көлемді аумақтар өтті [3, б. 85].
Осылайша, ХVІІІ ғ. екінші жартысында Англия Франциямен соғыста отарлық жаулап алушылық жолында өзінің біріншілігін көрсетті. Ол үлкен отарлық империяның иесі болып табылды. ХVІІІ ғ. аяғы - ХІХ ғ. 70-жылдарындағы ұлы державалардың бəсекелестігі жəне отарлық басқыншылық. Англияның Солтүстік Америкада орналасқан отарларының өз тəуелсіздігін алу жолындағы соғысты бастауы, 1775 ж. Англияның 13 Солтүстік Америкадағы иеліктерінен айырылуына əкелді. ХVІІІ ғ. соңында ағылшындық Ост-Үнді компаниясы өзіне əлі қосылмаған үнді князьдіктерін бағындыра бастады.
1790 ж. ағылшындар Франциямен одақтастыққа ұмтылған Майсур князьдігіне қарсы соғыс бастады. Англияның одақтастары болып тəуелді князьдік Хайдарабад жəне тəуелсіз Марат князьдіктері табылды. Майсур князьдігінің астанасы Серингапатама жаулап алынған соң бейбіт келісім жасалынды, бұл келісім бойынша Ост-Үнді компаниясы жəне оның одақтастарына Майсур аумағының жартысы өтті, 33 млн рупий көлемінде контрибуция белгіленді.
1814 - 1815 жылдары Вена конгресі сол кездегі құрылған Англияның орталық үстемдігін айқындап берді. Оның құрамына Мальта аралы, Кап отарлары, Цейлон аралы, Маврикий, Тобаго жəне т.б. Англияның ХVІІІ ғ. аяғы - ХІХ ғ. басында жаулап алынған жерлерінің қосылғандығы расталды. Оңтүстік Шығыс Азияда ағылшындар өзінің құрамына Малакс түбегінің басым бөлігін жəне Сингапур аралын қосып алды (1819 ж.). Англия өзіне Қытайды, Жапонияны жəне т.б. басқа шығыс елдерін бағындыруға ұмтылды. Африка да Англияның отарлық саясатының нысаны болып қалды. 1861 ж. Лаосты басып алды. Бұл ағылшындардың игіліктеріне кейінірек Нигерияның, 1868 ж. Басутолендтің қосылуының бастамасы болды. ХІХ ғ. ортасына қарай Англия 11 млн шаршы шақырым жері бар, 120 млн халқы бар үлкен отар иеленуші империяға айналды. Отарлық империяның билігін жүзеге асыру жəне Англияның болашақтағы отарлық жорықтарын бастау үшін 1854 ж. арнайы отарлық министрліктер құрылады [4, б. 71].
Осылайша, Англия ХІХ ғ. басында əлемдегі басты отарлық державасына айналады. Өзінің отарлық үстемдігі үшін күресіндегі басты қарсыласы Францияны жеңіп шығуы, теңіздерде ағылшын флотының басты рөл атқаруы, Англияға əлемнің барлық бөлігінен отарлық басқыншылығын кеңейтуге жол ашты. 1815 ж. Франция өзінің отарлық иеліктерінің едəуірінен дерлік айырылып қалады. 1830 ж. Алжирді жаулап алуды бастады. Бірақ, тек отыз жылдық қанды соғыстан кейін ғана Франция Алжирге қол жеткізеді. ХІХ ғ. ортасына қарай француздар Тунис пен Мароккаға ене бастады. 60-жылдары 96 қарай қара нəсілділермен табанды күрес жүргізген Франция Батыс Африкада отарларының аумағын ұлғайтты. 50-жылдардың соңында Франция Үндіқытай түбегін жаулап ала бастады. Соғыстың нəтижесінде 1862 ж. бейбітшілік жəне достастық туралы Вьетнам-Франция-Испанияның Сайгон келісімшартына қол қойды. Бұл келісімшарт бойынша Францияға Оңтүстік Вьетнамның 3 провинциясы, сонымен қатар Пуло-Кондор аралы өтті. Еркін сауда үшін Туран, Балак жəне Куанган порттары ашылды.
Вьетнам Франция мен Испанияға он жылдың ішінде 4 млн доллар көлеміндегі контрибуция төлеуге міндеттеді. Келісімшарт Францияның Үндіқытай түбегін жаулауға жəне бүкіл Вьетнамды, Камбоджаны, Лаосты жаулап алуға жол ашты. 1863 ж. Франция протектор өз протекторатын Камбоджаға орнатты, ол жерге Кохинхиндегі француз губернаторларына бағынатын резиденттерін тағайындады. ХІХ ғ. 70-жылдардың басында Франция түгелдей дерлік Үндіқытай түбегін өз бақылауына алды. Француз отарлық экспансиясының маңызды нысаны француздар басып алған Полинезия аралы (1842 - 1847), Жаңа Коледония аралы (1853) орналасқан мұхит аймағы болды. 1862 ж. император сол уақытта өз тəуелсіздігі үшін күрес жүргізген Мексикаға контрреволюциялық жорығын бастады. ІІІ Наполеон істі соңына дейін бітіруге бел байлап, Мексикаға қосымша 30 мың əскер жіберді, 1863 ж. маусымда фрацуз əскерлері Мехикомен Пуэблоны алады, ал ІІІ Наполеон серіктестері эрцгерцог Максимилиан - Мексиканың императоры болып тағайындалады.
1.2 Англияның отарлық саудасының ерекшеліктері
XIX ғасырдың 70 жылдарынан бастап Англия бұрынғы өнеркәсіптік біріншілігі монополиясынан айрыла бастады. Англия отары көп ел және теңізде үстемдігі күшті болып қала берді. Англияның экономикалық даму қарқыны төмендей бастады. XIX ғасырдың 70-жылдары АҚШ-та да Европа елдерін-дегідей өнеркәсіп төнкерісі жасалды. Англияда өнеркәсіп төнкерісі XVIII ғасырдың ортасынан бастап XIX ғасырдың 50-60 жылдары аяқталған. АҚШ Англиядан құрал-жабдықтар сатып алып өздерінің экономикасын күшейтгі.
Осылайша АҚШ Англияның өзін басып озып өнеркәсіптік қаркыны жағынан Англия АҚШ-тан кейін қала бастады. 1873-1900 жылдар арасында Англияның дүниежүзілік шаруашылықта үлесі 3 есе қысқарды. Англияның экспорты 8 процентке ұлғайса, Германияда, 40 % үлғайды. Америкада 230 % ке көтерілді.
Бұның себебі Англияның зауыттарына капитал өте ертеде салынды. Екіншіден, басқа елдердің ірі өнеркәсіптерінде өнімді жаңа салалар пайда болды. АҚШ пен Германияда ірі өндіріс салалары көбейді. Химия өнеркәсіптері пайда болды.
Англияның отарлардан келетін табысы өте көп болды. Бірақ бұлар XVIII ғасырдан бергі өңціріс орындарын жаңартпады. Бұл жағдай Англияның экономикалық өмірінде көп ұзамай көрініс тапты.
Германия Англияның бәсекелесіне айналды. Англияның артта қалуына 1878 жылғы дағдарыстар, 1890 жылғы ақша дағдарысы, 1892-93 жылдардағы дағдарыстар әсер етті. 1875-95 жылдары болған ауыл шаруашылығы. дағдарысы да елдің орта шаруаларын күйзелтті. Англияда елдің тұрғындарының әл-ауқатының нашарлай түсуіне байланысты ішкі рынок тарыла түсті [5, б. 45].
Енді Англия ақша жасаудың басқа жолына түсті. XIX ғасырдың аяғында шет елге капитал шығару арқылы пайда табу табыстың негізгі көзіне айналды.
Ағылшын кәсіпкерлері Голландияда жүн фабрикаларын салды. Бельгияда болат зауыттарына капитал салды. Көмір шахталарын ашты. Европа елдерінде темір жол салуға Англия буржуазиясы өздерінің капиталын сшіды. Англияның өзінде де акционерлік қоғамдар құрылды. Ол қоғамдар ұсақ кәсіпорындарға ақша жұмсады.
Елде отарлық саясат күшейді. XIX ғасырдың соңғы ширегінде Англия бөлінбеген жерлердің көбін басьш алды. 1860 жылы Англияның отарлық иелігінің көлемі 6 млн шаршы шақырым болса, енді 30 млн шаршы мильге жетті. Онда 300 млн. тұрғындар болды. Англияның отарларының көп болуына байланысты империализмін отарльщ империализм деп атаған. Индиядан жыл сайын 60 млн. адамның бір жылдық өндірген өнімін алып отырған.
Англия XX ғасырдың басында экономикасы күшті дамымаған ел болып кала берді. Дүниежүзілік саудада алда болды. Дүниежүзілік есеп айырысу Англияның фунт стерлингімен жүрді. Өндірістің жана салалары күшейді. Шойын өндіру көлемі өсті. 1900-1913 жылдар аралығында 14,5% өсті. Көмір өндіру 30% ке өсті. Дүниежүзілік жарыста АҚШ Германиядан артта қала бастады. 1910-13 жылдары Англияның үлесі дүниежүзілік өндірістегі 29,7% тен 21% ке төмендеді, шойын өндіруден 22% ден 13% ке төмендеді. Артта қалудың себебі өндіріске капитал өте ерте салынды, оны жаңартпады. Англияның буржуазиясы шетелден, отарлардан келетін табыстарға қанағаттанды. Бұл кезде АҚШ, Германия бірден өндіріс орындарында өнімді техникаларды пайдаланды. Англия сыртқа капитал шығаруда бірінші орын алды, 3,7 млрд фунт стерлинг ақша сыртқа шығарды. Соның есебінен байыды. Англияның экономикасы кейін кете бастады. Енбек етпей өмір сүретін адамдар тобы калыптасты. Еңбекке жарамды адамдардьщ 10%-ті қызметшілерге айналды. Англияның коғамы паразиттік қоғамға айнала бастады. Бұлар үкіметке бедедді және ықпалды болды. Бұл жағдай елде монополиялық бірлестіктің жасалуына кедергі болды. Бірінші дүниежүзілік соғыс қарсаңында Англияда банктің 70% ті шоғырланды. Англияда банктер үлкен күшке айналды. Банктің күшеюі өндірістің шоғырлануымен қатар жүрді.
1.3 Солтүстік Американы ағылшындық отарлау жүйесі
Солтүстік Америкадағы отарлардың негізі Батыс Еуропадағы буржуазиялық қатынастардың алғашқы қорлану үдерісінің пайда болуымен байланысты еді. ХҮІ ғасырдан бастап отарлауды Испания, Франция, Англия, Нидерланды жүргізді. Олардың ішіндегі ең берігі ағылшын қоныстанушылары болды. Мұның себебі Англияның əскери қуаттылығы болды мен отарлау сипатымен де ерекшеленді. Англиядан алғашқы қорлану үдерісі өте қарқынды өтті жəне шаруа мен қолөнершілердің көп бөлігінің кедейшілік күйге түсуімен қабаттаса болды, Америкаға қоныстанушы адамдардың тасқыны көптеп кетті [6, б. 53].
Солтүстік Америкаға ағылшындардың алғашқы тұрақты қоныстануы 1607 жылы Виргинии аумағындағы Джеймс өзенінің сағасында болды. Қоныстанушылар алтын іздеді. 1620 жылы Код мүйісінің жағалауына Англиядан діни қудалаушылықтан қашқан пуритан тобын əкелген болатын. Олар Жаңа Англияның отарына бастама болған Жаңа Плимутты құрды. Біртіндеп Атлантикалық жағалауда 13 отар (Жаңа Англияның солтүстік отарлары Нью Гемпшир, Массачусетс, Коннектикут, Род Айленд; орталықтар Нью-Йорк, Пенсильвания, Нью Джерси, Делавер, Оңтүстік Виргиния, Мэриленд, Солтүстік Каролина, Оңтүстік Каролина, Джорджия) пайда болды.
Отарлар пайда болған аумақта үнді тайпаларының екі ірі тобы: ирокездер мен алгонкиндер тұрды, олар алғашқы қауымдық құрылыста болды. Олардың жалпы саны 200 мың адам болды. Отарлау нəтижесінде үнділердің көп бөлігі өз аумақтарынан ығыстырылып, олардың территориялары жаулап алынды.
Алғашқы отарлар ағылшын компанияларының пайда табу жəне баю мақсатымен құрылды, ал Еуропадан Мұхитқа қашқан қоныстанушылар феодалдық деспотизмнен құтылуды іздеді. Буржуазиялық қатынастардың қалыптасуында басты рөлді пуританизм атқарды. Ұсақ фермерлік шаруашылықтар қалыптасқан Жаңа Англияда буржуазиялық қатынастардың дамуы үшін өте қолайлы алғышарттар қалыптасты. Біртіндеп олармен байланыса отырып, үй өнеркəсібі де дамыды. ХVІІ ғасырдың ІІ жартысында капиталистік мануфактуралар (тоқыма жəне т.б.) пайда болды. Капиталистік өндірістің бастапқы көзі болып табылатын алғашқы қорлануы солтүстік американ отарларында бірнеше ерекшеліктерге ие болды. Олардың ішіндегі ең маңыздысы ақ жəне қара құлдықты пайдалану үшін біраз əрекеттер жасады. Салықтар енгізілді.
Ағылшын королі губернаторлар тағайындап, көптеген жерлерін чиновниктер мен лордтарға бөліп берді. Көптеген салықтар сөзсіз əртүрлі наразылықтар туғызды. 1676 жылы Бэконның басшылығымен еркін жер иелену жəне əділетсіз салық жүйесін жоюды талап еткен Виргинии фермерлерінің көтерілісі 1689 жылы 98 жер жəне сауда аристократиясына қарсы Нью-Йорктегі Дж.Лейслер басшылығымен көтеріліс болды. Отар мен метрополия арасындағы қайшылықтар аграрлы мəселелермен қатар, сауда-экономикалық мəселелерге қатысты да пайда болды [7, б. 46].
Ағылшын буржуазиясы отарды шикізат көзі ретінде жəне өнеркəсіп тауарларының өтімділігі үшін нарық ретінде қарастырды. Меркантилизм доктринасына сəйкес отарға əкелінетін ағылшын тауарларының ақша құны шығаратын шикізат құнынан асып кетті. Бірақта солтүстік пен оңтүстік отарлары капиталистік даму жолы бойынша яғни метрополияның өзі сияқты дамыды, американ буржуазиялық кəсіпкерлері кеме жасау, темір жасап шығаратын өнеркəсіптерде, ағылшын буржуазиясымен бақталастыққа түсе алды. Англия отарлардың экономикалық дамуынан қорқып, Америкадағы өнеркəсіптің жəне сауданың дамуын тежеуге тырысып бақты. Көптеген үкімдер шығарды.
Буржуазиялық дамуға Англияның əкімшілік саясаты да кедергі болды. Өйткені ол өзінің қол астында отардың саяси өмірін бақылап отырды. ХVІІІ ғасырдың ортасында он үш американ отарының саяси ұйымдасуында көптеген ортақтық болды. Король көп отарда губернаторлар тағайындады, олардың қолында атқару, сот жəне жоғары заң шығару билігі болды. Отар ассамблеясы кеңестерден тұрды (жоғары палата), оның мүшелерін губернатор ақсүйектерден тағайындады. Сайланушыларға мүліктік ценза енгізілді, сайлау ашық түрде жүргізілді.
Солтүстік американдық ұлттың қалыптасуы. 1775 жылы 13 ағылшын отарында тұрғылықты халық үнділер 2,5 млн адам болды, оның ішінде 500 мың негр құлдар болды. ХVІІІ ғасырдың ортасында аумақтың, тілдің, экономикалық өмірдің ортақтығы отарлардың шаруашылық мүдделері жаңа буржуазия ұлтының құрылуына əкелді.
Отарлар арасында сауда байланыстары дамыды. Солтүстік отардан оңтүстікке астық, балық жəне өнеркəсіп бұйымдары əкелінді. Бірыңғай ішкі нарық құрылды. Ұлттың қалыптасу үдерісі иммигранттардың тарихи тағдырларының ортақтығына, американ жерінде екі ғасырға таяу бірігіп өмір сүру тəжірибесіне негізделді.
Сонымен қатар өзіне тəн ұлттық мəдениетте қалыптасты. Оның негізін əрине ең алдымен ағылшын мəдениеті қалады, ал ХVІІІ ғасырдың ортасында американдықтардың төл мəдениетінің белгілері де пайда бола бастады. Американдық мəдениеттің қалыптасуына əрбір иммигранттың мейлі ол ағылшын, ирландық, француздық, неміс, голландық болсын өзіндік үлес қосқаны сөзсіз. Тəуелсіздік жолындағы күрес қарсаңында ағылшын жəне француздық ағартушылық идеологиясының əсер етуімен американдық ағартушылар пайда болды. Олар Т.Джефферсон, Уильямс, Хукер, Томас Пейн, Бенджамин Франклин болды. Американдық Ағарту Бенджамин Франклин (1706-1790 жж.) есімімен тығыз байланысты. Ол қоғам қайраткері, философ, жазушы, экономист, ғалым болды. Бенджамин Франклин үздік өнертапқыштар қатарынан ойып орын алады. Оның ең айтулы жаңалығы - найзағайды қуатын жоба [8, б. 13].
Франклиннің арқасында адамдар өмірі біршама қауіпсіз бола бастады. Ол сондай-ақ электр қозғалтқышын жəне электростатикалық 99 күштердің көмегімен айналатын электр доңғалақтың нұсқасын ортаға салды. Франклин ең алғаш рет оқ-дəріні жару үшін ұшқынды пайдаланды, кейінірек тербелмелі орындықтың патентін де бірінші болып иеленді. Бұл ғалымның əлемдік ғылымға қосқан өзге де жаңалықтары жетерлік. Басқа да американдық Ағарту өкілдері Т.Джефферсон, Томас Пейннің қызметтері елдегі революция барысында көріне бастады. Жаппай азаттық қозғалыстарының басталуы. Англия үкіметінің жаңа герб салығын енгізуі наразылық туғыза бастады. 1763 жылы ағылшын королі жаңа Батыс жерлерін жаулап алуға тыйым салды. Солтүстік Америка мен Англия арасында шиеленісті күрес басталды. 1765 жылы алғашқы революциялық ұйымдар Еркіндік ұлдары құрыла бастады. 1767 жылы парламент Тауншенда заңдарын қабылдады.
Заң бойынша Англиядан əкелінетін бірқатар тауарларға жаңа салықтар салынған. 1768 жылы Бостонға əскер кіргізілді. 1770 жылы 5 наурызда Бостон көтерілісі болды, ағылшын солдаттары халыққа оқ жаудырды. 60-70 жылдардың басында фермерлік қозғалыстар да кең етек алды. Олар Оңтүстік жəне Солтүстік Каролинде, Нью-Йоркте болды. 1773-1775 жылдар революцияның қалыптасып келе жатқан жылдары еді. Метрополия өзінің провинциядағы бақылауын жоғалта бастады. Отаршылдардың қысымымен таушенд заңын жойса да, ағылшындар отарлардың келісімінсіз салынған салықтарды төлету əрекетін қоймады. Осы мақсатпен шай заңы қабылданды.
Ост-Үнді компаниясының отарларға əкелетін шайына салық салынды, яғни отарлардың өзін-өзі басқару органдарынан парламенттік биліктің үстемдігін көрсеткен əрекет еді. Бұл заң отарларда тағы да наразылық туғызды. 1773 жылы желтоқсанда Бостон шайы көтерілісі болды. Шайларды суға тастады, Британ өкіметі репрессиямен жауап берді. Бостон порты жабылды. 1774 жылы қыркүйек айында Филадельфияда алғашқы конгреске жиналады. Отарлар бірінші рет ағылшындарға өз талаптарын қояды. Тəуелсіздік үшін соғыс. 1775 жылы Конгресс ашық түрде Англияға соғыс бастайды. Бастапқы кезде Солтүстік отарлар жеңіліске ұшырайды, себебі Англияның тұрақты əскері жəне əскери экономикалық жағынан Англия күшті дамыған ел еді. 1776 жылы 4 шілдеде Тəуелсіздік жөніндегі Декларация қабылданады. Декларация 13 отар елдің Англиядан бөлініп, жаңа АҚШ-тың құрылғанын жариялады. Мұнда барлық азаматтар тең деген демократиялық қағидалар көрсетілген [9, б. 46].
Бірақ АҚШ-ты ешкім мойындамады. 1778 жылы АҚШ-пен Франция арасында келіссөздер басталады. 1781 жылы қазанда генерал Корнуоллис басқарған ағылшын əскерлері біржолата жеңіледі. 1783 жылы Францияның қысымымен Англия ресми түрде АҚШ-ты мойындап, қол қояды. Бұл соғыс 1775-1783 жылдар аралығында болды. Соғыстың маңыздылығы біріншіден, АҚШ құрылды, екіншіден, соғысты Американың алғашқы буржуазиялық революциясы деп есептеуге болады. Өйткені ағылшын отаршылдық саясатын жойған соң мұнда феодалдық қалдық жойылды. 100 Америка буржуазиялық революциясының басқа еуропалық елдердегі революциясынан өзгешеліктеріне тоқталатын болсақ, Америкада Еуропадағы сияқты феодалдық қатынастардың тамыры тереңге жайылмады, мұнда тұрақты мемлекет болмады, американдық революция барысында американ ұлты қалыптасты, ал еуропалық революцияны қозғаушы плебейлер, қолөнершілер болған, Америкада ірі қалалар болмады, қозғаушы күші ауыл фермерлері болды. Америкада капиталистік қатынастар тез дами бастады. Ол үшін Америкада тағы да қолайлы жағдайлардың болуы, атап айтқанда батыс бос жерлерге қоныстану басталады, басып алынған жерлерде жаңа капиталистік фермерлік шаруашылықтар қалыптасты.
Соғыстан кейін эмигранттардың келуі көбейіп кетті. Бұл тұрғындар санының өте тез өсуіне əкелді. Соның нəтижесінде жұмысшы күші жеткілікті болды. Соғыстан кейін Америка буржуазиясының жерді сатып алуы нəтижесінде капитализмнің қорлану үдерісі тез жүргізілді.
2 АНГЛИЯНЫҢ ОТАРЛАУ САЯСАТЫНЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ
2.1 Ағылшындық отарлаушылардың саясаты
Ағылшындар феодалдық институттарды сақтап отырды. (Король үкіметі, лордтар палатасы). Парламенттік орындарда буржуазияның өкілдері отырды. Елдегі маңызды қызмет орындары ірі жер иелерінің қолында отырғанын да көруге болады. Англияда либералдар және консерваторлар партиясы өмір сүрді. Олар үкімет билігіне таласып отырды. Елдің ішіндегі демократиялық қозғалыстардың өсуіне кедергі жасап отырды [10, б. 56].
Англияның буржуазиясы отарлық сыртқы саясат жүргізді. Көрнекті өкілі (1874-80) Дизраэли өкіметі отарлау мәселесіне назар аударды. 1874 жылы Суэц каналының құрылысын Египеттің үкіметінен 4 млн. фунт стерлингке сатып алды. Сингапур, Малайя аралдарына сүйене отырып Оңтүстік шығыс Азияда үстемдігін жүргізді. Ол жерлер қалайы кеніне бай болатын. Малайя княздіктерінің федерациясын құрды. Сөйтіп Англияның отарына айналдырды. Дизраэли үкіметі Оңтүстік Африкадағы зулустардың қарсылықтарын басты. Англия Африкада да отарлау саясатын жүргізді. Англия Ауғанстанға екі рет шабуыл жасады (1878). Гайдамак келісіміне қол қойды. 1880 жылы Ауғанстанды бағындырды. 1874 жылы Англия Египетті жаулап адды. Египеттің халқы көтеріліске шықты.
Ирландия жерін ағылшын ленлордтары бөліп алған еді. Ирландықтар өз жерлерін жалға алды. 1901 жылы халық 4,4 миллионға азайды. (Бұрын 6,5 млн. еді). Ирландықтар Ақ балалар ұйымы деген ұйым құрды. Жер лигасы деген лига құрылды. Ленлордтардан жалға тиімді жер алу үшін күресу керек болды. Екіншіден, осы қозғалыс мүшелері күрес тактикасын күшейтті. Ленлордтар жер лигасы талаптарына көнбесе, жерді уақытында жыртпау керек, егінді жинайтын кезде жинамау керек деп байкот жариялады. Бұл қозғалыстың барысында Ирландияға өзін-өзі билеу құқығын алу мәселесі күн тәртібіне қойылды.
Англияның жұмысшы қозғалысында тредюниондар болды. Ол кейін оппортунистік ұйымға айналып кетті. Жұмысшылар арасына іріткі салды. Олар жұмысшы категориясын жасады. Англияның буржуазиясы жұмысшыларды революциядан кетіру үшін түрлі қоғамдар құрды. Солардың бірі фабиандық қоғам. Оны құрғандар ағылшын зиялылары -- Сидней және Беатриса Беббтер, Бернард Шоу, Уэльс тағы басқалар. Бұл адамдарды жұрттың бәрі біледі, атақты жазушылар. Бұлар талтық күресті жоққа шығарды. Таптардың бейбіт қатар өмір сүруі, жұмыс істеуі нәтижесінде мемлекеттік социализм құруға болады деді, олар сондай-ақжергілікті өзін-өзі басқару органдарына халық өкілдерін қатыстыру арқылы социалистік қоғамға өтуге болады деді [11, б. 46].
1890 жылдардан бастап Англияда еңбек партиялары көптеп құрыла бастады. 1893 жылы осы еңбек партияларынан Тәуелсіз жұмысшы партиясы (НРП) құрылды. Бұл партияны құрған марксизм Англия жағдайына сай келмейді деп, фабиандық көзқарасты қолдады.
Ирландия мәселесі: XIX ғасырдың 80-90 жылдарьшда Англиядағы үлкен мәселелердің бірі -- Ирландия мәселесі болды. Олар өзін-өзі билеу құқығын беруді талап етті. Бұл қозғалыс Гомруль-Британия империясының құрамында өзін-өзі билеу құқығын алу деген қозғалыс. Бұл жолда 70-жылдары Ирланд лигасы құрылды, оның көсемі Чарлз Парнелл парламентте Ирланд фракциясының көсемі ретінде өте беделді болды.
1879 жылы Жер лигасы құрылды, ол ирланд жалгерлерінің, қала кедейлерінің, радикал интеллегенция өкілдерінің ұйымы болды.
1896 жылы Дж. Коннолидің бастамасымен Ирланд социалистік партиясы құрылды, ол Ирландия мәселесін маркстік позициядан шыға отырып шешуді мақсат тұтқан партия болды.
1900 жылы Англияның отарларының жалпы көлемі 33 млн шаршы км болды. Овда 390 млн. адам түрды. Англия империясының бұл күшеюі реакциялық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz