Ұлы державалардың Қиыр Шығысқа шабуылдары
КІРІСПЕ 3
1 ДҮНИЕ ЖҮЗІН ТЕРРИТОРИЯЛЫҚ БӨЛІСУДІҢ АЯҚТАЛУЫ 7
1.1 Еуропалық державалардың отарлау саясаты 7
1.2 Англияның протекторатының орнауы 8
1.3 Орта Азиядағы Ресей саясаты. Ағылшын . орыс қарама . қайшылықтары 9
1.4 Ағылшын . француз қарама . қайшылықтар 11
1.5 Ұлы державалар саясатындағы Африка және әлемді отарлық бөлісудің аяқталуы 11
2 XIX ҒАСЫРДЫҢ СОҢЫ МЕН XX ҒАСЫРДЫҢ БАСЫНДАҒЫ ҚИЫР ШЫҒЫСТЫҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЖАҒДАЙ 14
2.1 Қиыр Шығыстағы ұлы державалардың күресі. Жапондық экспансия және Қиыр Шығыс мәселесінің шиеленісуі 14
2.2 Ағылшын.Жапон қайшылықтары 15
2.3 Жапон . қытай соғысы 16
2.4 АҚШ.тың «Ашық есік саясаты» 18
2.5 Ұлы державалардың ықпал ету аймағы үшін күрес 20
ҚОРЫТЫНДЫ 22
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 27
ҚОСЫМША 29
1 ДҮНИЕ ЖҮЗІН ТЕРРИТОРИЯЛЫҚ БӨЛІСУДІҢ АЯҚТАЛУЫ 7
1.1 Еуропалық державалардың отарлау саясаты 7
1.2 Англияның протекторатының орнауы 8
1.3 Орта Азиядағы Ресей саясаты. Ағылшын . орыс қарама . қайшылықтары 9
1.4 Ағылшын . француз қарама . қайшылықтар 11
1.5 Ұлы державалар саясатындағы Африка және әлемді отарлық бөлісудің аяқталуы 11
2 XIX ҒАСЫРДЫҢ СОҢЫ МЕН XX ҒАСЫРДЫҢ БАСЫНДАҒЫ ҚИЫР ШЫҒЫСТЫҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЖАҒДАЙ 14
2.1 Қиыр Шығыстағы ұлы державалардың күресі. Жапондық экспансия және Қиыр Шығыс мәселесінің шиеленісуі 14
2.2 Ағылшын.Жапон қайшылықтары 15
2.3 Жапон . қытай соғысы 16
2.4 АҚШ.тың «Ашық есік саясаты» 18
2.5 Ұлы державалардың ықпал ету аймағы үшін күрес 20
ҚОРЫТЫНДЫ 22
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 27
ҚОСЫМША 29
Зерттеудің өзектілігі. Адамзат тарихында маңызды орын алатын екінші дүниежүзілік соғыс тарихында Қиыр Шығыс майданының алатын орны да ерекше. Өйткені ХХ ғасырдың 30 жылдарындағы Халықаралық қысым жағдайындағы Жапония мен Германияның саяси позициясы бір біріне ұқсас болды.
Өздерін құдай жарақан деп есептейтін Ямато нәсілі мен ежелгі германдықтардан шыққан құдайдың неміс-арийлік нәсіліміз деп етептеушілік олардың ұлтшылдық тұрғыдан бір біріне жақындасуына негіз болды.
Жапон билеуші топтары Шығыс және Оңтүстік-Шығыс Азияны жаулап алуға бағытталған агрессивті жоспарларын жүзеге асыруда үлкен әзірлік жасады. Ол үшін Жапон билеуші топтары Еуропада одақтастар табуға ерекше ынталы болды.Серіктес ретінде олар гитлерлік Германияны таңдап алды,ал ол өз кезегінде белсенді түрде Азиядағы Жапония сияқты Еуропада соғысқа дайындалып жатты.
Алдымен Азияда және Қиыр Шығыстағы үстемдікке ие болуды мақсат еткен Жапонияның билеуші топтары екі бағыттағы 1936 жылдан бастап соғысқа дайындалу керектігі жөнінде шешім қабылдайды: оңтүстікте – АҚШ-қа, Ұлыбританияға, Франция мен Голландияға қарсы және солтүстікте – КСРО-ға қарсы. Бұл бағыт 1936 жылы 7 тамызда қабылданған «Ұлттық саясаттың негізгі принциптері» атты үкіметтік құжатта бекітілді,онда «империяның Шығыс Азидағы жалғыз және қалыпты күшке айналуы» туралы айтылды.
Бұл құжатта жазылған мақсаттарға жету үшін жапон билігі алдымен әскери істерді қаржыландыруға көңіл бөлді. «Экономиканың дамуы барысында әскери өндіріске көп көңіл бөлінді, ол 1935 жылдан 1939 жылға дейін 3 есеге артты. Әсіресе құрлықтағы әскерилерге қару-жарақ жасау өндірісі дамыды. Экономиканың жан-жақты милитарлануы әскери күштер санының тез қарқынмен өсуімен қатар жүрді. 1937 жылға қарай Квантун әскерінің саны 5 есеге артты. Флот жаңа кемелермен толықтырылды, флоттың жеке құрамы 25 %-ға өсті. Экономикалық және әскери бағдарламалармен қатар жапон билеуші топтар соғысқа идеологиялық әзірліктің жоспарын жасады. 1936 жылдың мамырында әскери министрлік «Барлау және үгіттеуші қызметке қатысты бағдарламаның жалпы жағдайлары » атты құпия құжат қабылданады. Бұл құжатта соғысты радио, кино, баспа,театр арқылы насихаттауды, сонымен қатар мектептерде, жоғарғы оқу орындарында насихаттауды күшейтудің маңыздылығы атап өтілді [1, б. 24].
Өздерін құдай жарақан деп есептейтін Ямато нәсілі мен ежелгі германдықтардан шыққан құдайдың неміс-арийлік нәсіліміз деп етептеушілік олардың ұлтшылдық тұрғыдан бір біріне жақындасуына негіз болды.
Жапон билеуші топтары Шығыс және Оңтүстік-Шығыс Азияны жаулап алуға бағытталған агрессивті жоспарларын жүзеге асыруда үлкен әзірлік жасады. Ол үшін Жапон билеуші топтары Еуропада одақтастар табуға ерекше ынталы болды.Серіктес ретінде олар гитлерлік Германияны таңдап алды,ал ол өз кезегінде белсенді түрде Азиядағы Жапония сияқты Еуропада соғысқа дайындалып жатты.
Алдымен Азияда және Қиыр Шығыстағы үстемдікке ие болуды мақсат еткен Жапонияның билеуші топтары екі бағыттағы 1936 жылдан бастап соғысқа дайындалу керектігі жөнінде шешім қабылдайды: оңтүстікте – АҚШ-қа, Ұлыбританияға, Франция мен Голландияға қарсы және солтүстікте – КСРО-ға қарсы. Бұл бағыт 1936 жылы 7 тамызда қабылданған «Ұлттық саясаттың негізгі принциптері» атты үкіметтік құжатта бекітілді,онда «империяның Шығыс Азидағы жалғыз және қалыпты күшке айналуы» туралы айтылды.
Бұл құжатта жазылған мақсаттарға жету үшін жапон билігі алдымен әскери істерді қаржыландыруға көңіл бөлді. «Экономиканың дамуы барысында әскери өндіріске көп көңіл бөлінді, ол 1935 жылдан 1939 жылға дейін 3 есеге артты. Әсіресе құрлықтағы әскерилерге қару-жарақ жасау өндірісі дамыды. Экономиканың жан-жақты милитарлануы әскери күштер санының тез қарқынмен өсуімен қатар жүрді. 1937 жылға қарай Квантун әскерінің саны 5 есеге артты. Флот жаңа кемелермен толықтырылды, флоттың жеке құрамы 25 %-ға өсті. Экономикалық және әскери бағдарламалармен қатар жапон билеуші топтар соғысқа идеологиялық әзірліктің жоспарын жасады. 1936 жылдың мамырында әскери министрлік «Барлау және үгіттеуші қызметке қатысты бағдарламаның жалпы жағдайлары » атты құпия құжат қабылданады. Бұл құжатта соғысты радио, кино, баспа,театр арқылы насихаттауды, сонымен қатар мектептерде, жоғарғы оқу орындарында насихаттауды күшейтудің маңыздылығы атап өтілді [1, б. 24].
1. Дальневосточный пограничный: Очерк истории Краснознаменного Дальневосточного пограничного округа. – Хабаровск: Книжное издательство, 2013. – 288с.
2. Лисовой, М.Е. На границе с 1939 / М.Е.Лисовой. – М., 2005. – 207 с.
3. Сысоев, Н. и др. Тихоокеанский дозор. Сборник очерков к 60-летию Краснознаменного Тихоокеанского пограничного округа / Н.Сысоев, Е.Ноженко. - изд-во «Пограничник на Тихом океане», 2009. – 151с.
4. Всемирная история / Гл. ред. : Е. М. Жуков (гл. ред.) и др. Т. ХI / Под ред. А. О. Чубарьяна (отв. ред.) и др. - М.: Мысль, 2007.
5. Всемирная история / АН СССР. Ин-т всеобщей истории. Ин-т истории СССР. Ин-т славяноведения и балканистики. Ин-т востоковедения; Гл. ред.: Е. М. Жуков (гл. ред.) и др. Т. XII / Под ред. Р. Ф. Иванова (отв. ред.) и др. - М.: Мысль, 2009.
6. Всемирная история / АН СССР. Ин-т всеобщей истории. Ин-т истории СССР. Ин-т славяноведения и балканистики. Ин-т востоковедения; Гл. ред.: Е. М. Жуков, С. Л. Тихвинский (гл. ред.) и др. Т. XIII / Под ред. С. Л. Тихвинского (отв. ред.) и др. - М.: Мысль, 2013.
7. Новейшая история зарубежных стран. Европа и Америка. 1939-1975. Учеб. пособие для студентов ист. фак. пед. ин-тов. / Под ред. Стецкевича. Изд. 3-е, испр. и доп. - М.: Просвещение, 2008.
8. Страны мира. Краткий полит.-экон. справочник. - М.: Политиздат, 2014.
9. Дипломатия периода второй мировой войны. Международные конференции 1941-1945 годов. / С. Боратынский/ ред. Н. А. Захарченко. - М.: Издательство иностранной литературы, 2009.
10. Yong Deng and Thomas G. Moore (2004) «China Views Globalization: Toward a New Great-Power Politics?» The Washington Quarterly
11. Friedman, George The Geopolitics of ChinaШаблон:Deadlink. Stratfor (Шаблон:HumanizeDate). Проверено 10 июля 2008. Архивировано из первоисточника 8 января 2009.
12. Kennedy Paul The Rise and Fall of the Great Powers. — Шаблон:Указание места в библиоссылке: Random House, 2007. — P. 204. — ISBN 0-394-54674-1.
13. International History of the Twentieth Century and Beyond. — Шаблон:Указание места в библиоссылке: Routledge, 2008. — P. 9. — ISBN 0415438969.
14. Wight Martin Power Politics. — Шаблон:Указание места в библиоссылке: Continuum International Publishing Group, 2002. — P. 46. — ISBN 0826461743.
15. Waltz Kenneth Theory of International Politics. — Шаблон:Указание места в библиоссылке: McGraw-Hill, 2009. — P. 162. — ISBN 0-07-554852-6.
16. Richard N. Haass, «Asia’s overlooked Great Power», Project Syndicate April 20, 2007.
17. Analyzing American Power in the Post-Cold War Era. Проверено 28 февраля 2007. Архивировано из первоисточника 12 сентября 2012.
18. United States of America country profile // BBC News, 10 January 2012
19. Patricio Martinez Alumna Analyzes Brazil’s Emergence // Шаблон:Нп3, 01.11.2009
20. Elizabeth Reavey While the US Looks Eastward Brazil Is Emerging as a Nuclear Superpower // Brazzil Magazine, 12 August 2008
2. Лисовой, М.Е. На границе с 1939 / М.Е.Лисовой. – М., 2005. – 207 с.
3. Сысоев, Н. и др. Тихоокеанский дозор. Сборник очерков к 60-летию Краснознаменного Тихоокеанского пограничного округа / Н.Сысоев, Е.Ноженко. - изд-во «Пограничник на Тихом океане», 2009. – 151с.
4. Всемирная история / Гл. ред. : Е. М. Жуков (гл. ред.) и др. Т. ХI / Под ред. А. О. Чубарьяна (отв. ред.) и др. - М.: Мысль, 2007.
5. Всемирная история / АН СССР. Ин-т всеобщей истории. Ин-т истории СССР. Ин-т славяноведения и балканистики. Ин-т востоковедения; Гл. ред.: Е. М. Жуков (гл. ред.) и др. Т. XII / Под ред. Р. Ф. Иванова (отв. ред.) и др. - М.: Мысль, 2009.
6. Всемирная история / АН СССР. Ин-т всеобщей истории. Ин-т истории СССР. Ин-т славяноведения и балканистики. Ин-т востоковедения; Гл. ред.: Е. М. Жуков, С. Л. Тихвинский (гл. ред.) и др. Т. XIII / Под ред. С. Л. Тихвинского (отв. ред.) и др. - М.: Мысль, 2013.
7. Новейшая история зарубежных стран. Европа и Америка. 1939-1975. Учеб. пособие для студентов ист. фак. пед. ин-тов. / Под ред. Стецкевича. Изд. 3-е, испр. и доп. - М.: Просвещение, 2008.
8. Страны мира. Краткий полит.-экон. справочник. - М.: Политиздат, 2014.
9. Дипломатия периода второй мировой войны. Международные конференции 1941-1945 годов. / С. Боратынский/ ред. Н. А. Захарченко. - М.: Издательство иностранной литературы, 2009.
10. Yong Deng and Thomas G. Moore (2004) «China Views Globalization: Toward a New Great-Power Politics?» The Washington Quarterly
11. Friedman, George The Geopolitics of ChinaШаблон:Deadlink. Stratfor (Шаблон:HumanizeDate). Проверено 10 июля 2008. Архивировано из первоисточника 8 января 2009.
12. Kennedy Paul The Rise and Fall of the Great Powers. — Шаблон:Указание места в библиоссылке: Random House, 2007. — P. 204. — ISBN 0-394-54674-1.
13. International History of the Twentieth Century and Beyond. — Шаблон:Указание места в библиоссылке: Routledge, 2008. — P. 9. — ISBN 0415438969.
14. Wight Martin Power Politics. — Шаблон:Указание места в библиоссылке: Continuum International Publishing Group, 2002. — P. 46. — ISBN 0826461743.
15. Waltz Kenneth Theory of International Politics. — Шаблон:Указание места в библиоссылке: McGraw-Hill, 2009. — P. 162. — ISBN 0-07-554852-6.
16. Richard N. Haass, «Asia’s overlooked Great Power», Project Syndicate April 20, 2007.
17. Analyzing American Power in the Post-Cold War Era. Проверено 28 февраля 2007. Архивировано из первоисточника 12 сентября 2012.
18. United States of America country profile // BBC News, 10 January 2012
19. Patricio Martinez Alumna Analyzes Brazil’s Emergence // Шаблон:Нп3, 01.11.2009
20. Elizabeth Reavey While the US Looks Eastward Brazil Is Emerging as a Nuclear Superpower // Brazzil Magazine, 12 August 2008
ҚАЗТҰТЫНУОДАҒЫ ҚАРАҒАНДЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ӘЛЕМДІК ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР КАФЕДРАСЫ
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Шет елдердің жаңа және қазіргі заман тарихы пәні бойынша
Тақырып: Ұлы державалардың Қиыр Шығысқа шабуылдары
Орындаған МО-11к
тобының студенті
... ... ... ... ... ... ... .
Ғылыми жетекші:
аға оқытушы Назаров Е.Ж.
Қарағанды 2016
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 ДҮНИЕ ЖҮЗІН ТЕРРИТОРИЯЛЫҚ БӨЛІСУДІҢ АЯҚТАЛУЫ 7
1.1 Еуропалық державалардың отарлау саясаты 7
1.2 Англияның протекторатының орнауы 8
1.3 Орта Азиядағы Ресей саясаты. Ағылшын - орыс қарама - қайшылықтары 9
1.4 Ағылшын - француз қарама - қайшылықтар 11
1.5 Ұлы державалар саясатындағы Африка және әлемді отарлық бөлісудің аяқталуы 11
2 XIX ҒАСЫРДЫҢ СОҢЫ МЕН XX ҒАСЫРДЫҢ БАСЫНДАҒЫ ҚИЫР ШЫҒЫСТЫҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЖАҒДАЙ 14
2.1 Қиыр Шығыстағы ұлы державалардың күресі. Жапондық экспансия және Қиыр Шығыс мәселесінің шиеленісуі 14
2.2 Ағылшын-Жапон қайшылықтары 15
2.3 Жапон - қытай соғысы 16
2.4 АҚШ-тың Ашық есік саясаты 18
2.5 Ұлы державалардың ықпал ету аймағы үшін күрес 20
ҚОРЫТЫНДЫ 22
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 27
ҚОСЫМША 29
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Адамзат тарихында маңызды орын алатын екінші дүниежүзілік соғыс тарихында Қиыр Шығыс майданының алатын орны да ерекше. Өйткені ХХ ғасырдың 30 жылдарындағы Халықаралық қысым жағдайындағы Жапония мен Германияның саяси позициясы бір біріне ұқсас болды.
Өздерін құдай жарақан деп есептейтін Ямато нәсілі мен ежелгі германдықтардан шыққан құдайдың неміс-арийлік нәсіліміз деп етептеушілік олардың ұлтшылдық тұрғыдан бір біріне жақындасуына негіз болды.
Жапон билеуші топтары Шығыс және Оңтүстік-Шығыс Азияны жаулап алуға бағытталған агрессивті жоспарларын жүзеге асыруда үлкен әзірлік жасады. Ол үшін Жапон билеуші топтары Еуропада одақтастар табуға ерекше ынталы болды.Серіктес ретінде олар гитлерлік Германияны таңдап алды,ал ол өз кезегінде белсенді түрде Азиядағы Жапония сияқты Еуропада соғысқа дайындалып жатты.
Алдымен Азияда және Қиыр Шығыстағы үстемдікке ие болуды мақсат еткен Жапонияның билеуші топтары екі бағыттағы 1936 жылдан бастап соғысқа дайындалу керектігі жөнінде шешім қабылдайды: оңтүстікте - АҚШ-қа, Ұлыбританияға, Франция мен Голландияға қарсы және солтүстікте - КСРО-ға қарсы. Бұл бағыт 1936 жылы 7 тамызда қабылданған Ұлттық саясаттың негізгі принциптері атты үкіметтік құжатта бекітілді,онда империяның Шығыс Азидағы жалғыз және қалыпты күшке айналуы туралы айтылды.
Бұл құжатта жазылған мақсаттарға жету үшін жапон билігі алдымен әскери істерді қаржыландыруға көңіл бөлді. Экономиканың дамуы барысында әскери өндіріске көп көңіл бөлінді, ол 1935 жылдан 1939 жылға дейін 3 есеге артты. Әсіресе құрлықтағы әскерилерге қару-жарақ жасау өндірісі дамыды. Экономиканың жан-жақты милитарлануы әскери күштер санының тез қарқынмен өсуімен қатар жүрді. 1937 жылға қарай Квантун әскерінің саны 5 есеге артты. Флот жаңа кемелермен толықтырылды, флоттың жеке құрамы 25 %-ға өсті. Экономикалық және әскери бағдарламалармен қатар жапон билеуші топтар соғысқа идеологиялық әзірліктің жоспарын жасады. 1936 жылдың мамырында әскери министрлік Барлау және үгіттеуші қызметке қатысты бағдарламаның жалпы жағдайлары атты құпия құжат қабылданады. Бұл құжатта соғысты радио, кино, баспа,театр арқылы насихаттауды, сонымен қатар мектептерде, жоғарғы оқу орындарында насихаттауды күшейтудің маңыздылығы атап өтілді [1, б. 24].
Жапон билеуші топтары соғысқа дипломатиялық жағынан да дайындалды. Олар агрессия жағынан өзеріне одақтастар іздеді.Бұл мәселені шешуде Токио Кеңес Одағын Тынық мұхитындағы ірі держава болғандықтан Шығыс Қиырдағы соғыста үлкен кедергі келтіретінін ескерді. Мұның барлығы Жапонияның сыртқы саясатындағы бағытқа әсер етті. Зоргенің барлау тобы бұл жағдайларға мынадай талдау берді: Коноэ комитетінің құрылуы Жапонияның жоғарғы топтарының соңғы мүмкіншілігі болды. Кабинеттің құрылуын қаржы және саяси топтар қолдады.
Сонымен қатар әскер де қолдады. Азаматтық билік Коноэнің әскерді бағындырып әскери-азаматтық билікті құра алады деп сенуде. Әскер болса Коноэнің жақсы атағы мен реформисттік көзқарастарын өз мақсаттарына жету үшін пайдаланды.
Жапония Қытайға қатысты саясатының жұмсартып көрсеткісі келді.Токионың дипломатиялық өкілдері Ұлыбританияны Жапонияның Солтүстік Қытайды Нанкин үкіметінің юрисдикциясынан шығарып және онда өз дербес режимін орнату ойы жоқтығын дәлелдеп бақты.Коноэ кабинеті Англиның Оңтүстік және Орталық Қытайдағы мүдделерін құрметтеуге және осы облыстардағы басқа да державалармен ынтымақтасуға келіседі.
Сонымен қатар ол Англияның Қытайға тек Жапониямен кеңесінен кейін ғана қарыз беруін көздеді,өйткені ол Солтүстік Қытайды экономикалық эксплуатациялау үшін ағылшын капиталын тартуды ойластырды. Осылайша,Қытаймен соғыс Жапонияның әр түрлі топтарына пайдалы болды, сондықтан да аз уақыттың ішінде соғыс кең құлаш жайды.
Соғыстың алғашқы кезеңіндегі жапон армиясының жеңістері және Солтүстік пен Орталық Қытайдағы қуыршақ үкіметтердің құрылуы жапондық әскери-саяси биліктегілердің мақсаттарын өзгертті. Коноэ кабинеті әрдайым өз сыртқы істердегі мақсаттарының ауқымын кеңейтіп отырды,сөйтіп бұрынғы Шығыс Азиядағы бейбітшіліктің сақталуы лозунгінің орнына Шығыс Азия үшін жаңа тәртіп концепциясы келді.
Жапонияның азия саясатындағы экспансиясы туралы мәселенің күрделенуі ары қарай жалғаса берді, ол АҚШ-пен соғысқа алып келетін Бірігіп даму концепциясынан айқын көрініс тапты [2, б. 65].
Бірақ болашақтағы Германияның КСРО-ға шабуыл жасауы бірінші орынға советтік Шығыс Қиырды жаулап алу идеясын шығарды. Жапондықтардың Қытайға қарсы қарулы агрессиясы бүкіл әлемдегі жағдайды өзгертті. Алдымен Шығыс Қиырдағы импералистік державалар арасындағы күрес күшейді және бұл аудандардағы олардың саясатының бағытын айқындап берді. Қытайда АҚШ, Германия, Англия, Франция, Италия, Жапония сияқты құдіретті елдердің мақсат-мүдделері тоғысты. Қытай оларға тиімді тауар өткізу рыногі және капиталдың енуі үшін зор мүмкіндігі бар шикізат қорының бай көзі ретінде қарастырылды.
1941 жылы 25 маусымда Жапонияның сыртқы істер министрі Мацуко бас Штаб пен үкіметтің бірлескен мәжілісінде КСРО мен қарым қатынастың қажеттілігі, яғни не қан төгіс, не дипломатия орнату жұмыстарын жүргізуі туралы мәлімдеді. Осыдан кейін 1941 жылы 5 шілдеде жапон үкіметі Кантокуэн жоспарын жасады. Бұл жоспар Маньчжуриядағы КСРОмен шекарада басып кіруші күштерді ұстауды шоғырландыруды көздеді. Әскери иәрекеттерді бастау 1941 жылдың 7 шілдесіне жоспарлап, әскери күштерді мобилизациялау жұмыстары жүргізіліп, Квантун армиясының саны 881мыңға жетеді. Бірақ неміс фашистеріне қарсы ерлік соғыстар мен Хасан көлі (1938) және Халкин-Голдағы (1939) кеңес-жапон қақтығыстары Қызыл Армияның жоғарғы әскери қабілеттілігін дәлелдеді. Мұның өзі соғыстың белгіленген мерзімін 1942 жылдың жазына ауытыруға әкелді.
КСРО ға қарсы өз жоспарларын Жапония Германияның кеңес-герман майданындағы жеңістерімен байланыстырып отырды. Осыған орай Қиыр Шығыстағы майдан әскерлеріне қарсы Жапония №51 Операция жоспарын даярлады, онда екі басқыншылық шабуылмен Приморье мен Забайкальедегі Транссиб бөлігін басып алу қарастырылды. Бұл операцияны жүзеге асыру үшін шекарада 30 жаяу әскер дивизиясы, 1 танк армиясы, бірнеше жаяу және аралас дивизия, 1200 адамы бар 2-ші әуе армиясы, 1мың танк, 1400 әскери самолет, 5500 қаружарақ қажет болды [3, б. 89].
Бірақ Сталинград және Дон майданының неміс әскерлерін талқандауы Жапонияның Вермахт күшіне деген сенімін жоғалтты. 1943 жылы 6 наурызда Берлиндегі жапон елшісі Жапония үкіметінің тапсырмасымен Токионың КСРО-мен соғысқа енуінің мүмкін еместігін мәлімдеді. Бірақ бүкіл екінші дүниежүзілік соғыстың барысында Жапония фашистік блокты қолдап, Қиыр Шығыстық шекарада көптеген әскерін шоғырландырып, бұрын КСРО-да тұрған қытайлықтардан, нанайлықтардан, корейліктерден және орыс эмигранттарынан диверсанттар үшін оқу орталықтарын ұйымдастырды. Сонымен қатар Жапония Мәскеудегі жапон елшісінен келіп түскен хабарламалар арқылы Германияны КСРО-ның экономикалық және әскери-стратегиялық жағдайы жөніндегі барлаушылық ақпараттармен қамтамасыз етіп отырды. Агенту-ралық мәліметтерді жапон арнаулы қызметі радитехникалық, авиациялық және теңіздік барлаумен тексеріп отырды.
Қиыр Шығыс майданы әрекет етуші армия үшін резервтер даярлаудың базасы болды. Осы жерден жасақталып, майданға 23 дивизии (16 атқыштар, 4 танк, 2 кавалериялық, 1 моторлы), 19 бригада (3 әуе-десанттық, 3 атқыштар, 13 артиллериялық), жүздеген марштық рота, батареялар мен командалар, авиациялық бөлімдер, көп мөлшерде әскери техникалар, 1 млн. астам солдаттар мен офицерлер, шамамен 28 мың. адам жіберілген. 1945 жылы сәуірде кеңестер Одағы Жапониямен нейтралитет туралы пактіні жойып, Потсдам конференциясының шешіміне орай тамыз айынан бастап Жапониямен соғысқа кіргенін жариялады. Осы халықаралық жағдайларды зерттеу мен олардың халықаралық мемлекеттердің қарым-қатынасына әсерін бағалау осы зерттеу жұмысын өзекті ете түседі.
Ал зерттеу жұмысының мақсаты - Ұлы державалардың ұстанған позицияларын анықтай отырып, олардың Қиыр Шығысқа шабуылдарын зерттеу.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
- Еуропалық державалардың отарлау саясатын зерттеу;
- Англияның протекторатының орнауын зерттеу;
- Орта Азиядағы Ресей саясаты. Ағылшын - орыс қарама - қайшылықтарды анықтау;
- Ағылшын - француз қарама - қайшылықтарын қарастыру;
- Ұлы державалар саясатындағы Африка және әлемді отарлық бөлісудің аяқталуын зерделеу;
- Қиыр Шығыстағы ұлы державалардың күресін қарастыру;
- Ағылшын-Жапон қайшылықтарын, Жапон - қытай соғысы н, АҚШ-тың Ашық есік саясатын, Ұлы державалардың ықпал ету аймағы үшін күресін зерттеу.
Зерттеудің деректік қоры маңыздылық деңгейлері бойынша төмендегідей сараланады. Зерттеу көздерін мұрағат құжаттары, біржақты және көпжақты ресми, дипломатиялық іс-қағаздар мен құжаттар жинағы құрайды.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі. Зерттеу жұмысының теориялық-методологиялық негізіне тарих, халықаралық қатынастар, саясаттану ғылымдарының қалыптастырған жаңа бағыттағы ғылыми ой-пікірлері мен тұжырымдары, осы саладағы жетекші ғалымдардың, қоғам және мемлекет қайраткерлерінің мемлекетаралық саясат, оның принциптері мен теориясы туралы жазған еңбектері алынды. Зерттеу жұмысын жүргізуде қазіргі кезде халықаралық қатынастар теориясы мен сыртқы саясатта қолданылып жүрген Мемлекеттердің сыртқы саясаттағы ұлттық және мемлекеттік мүдделері принципі методологиялық негізіне айналды. Теориялық-методологиялық негіз ретінде, тарих пен философияның іргелі тұжырымдары пайдаланылды.
Зерттеу жұмысының әдістері. Зерттеу жұмысы барысында нақты - тарихи, салыстырмалы тарихи, талдау, жинақтау және қорыту әдістері қолданылды. Жиналған деректерге талдау жасай отырып тарихи салыстырмалық, тарихи-жүйелеу, хронологиялық, статистикалық әдістер қолданыс тапты.
Деректер мен зерттеулерге тарихнамалық талдауда салыстырмалы-тарихи әдіс тарихи еңбектердегі идеологиялық сипаттағы берілген тұжырымдардың себептерін айқындауда аса маңызды болып табылады.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, үш тараудан, қолданылған әдебиеттер тізімінен, қосымшадан тұрады.
1 ДҮНИЕ ЖҮЗІН ТЕРРИТОРИЯЛЫҚ БӨЛІСУДІҢ АЯҚТАЛУЫ
1.1 Еуропалық державалардың отарлау саясаты
XIX ғасырдың 50-60 жылдарында Азияның шығысында капиталистік мемлекеттердің отарлық экспансиясы басталды. Англия мен Францияның Қытайдағы және Үнді-Қытайдағы соғыстары, сонымен қатар батыс державаларының Тайпин көтерілісіне қарсылығы Шығыс және Оңтүстік Азия халқын капиталистік әлемнің отарлық жүйесіне енуге мәжбүрледі.
Капиталистік державалар өзінің отарлық саясатын жүргізу үшін барлық жағдайды пайдаланды: әскери қимылдар, саудаға ену, қаржыны өмірлік құлдық ету, миссионерлердің қызметі, дипломатия.
Отарлық саясат жүргізілген аудандарда буржуазиялық дипломатия әдісі арқылы шығыс елдерінің ішкі саясатына қол сұғу, халық теңдігі атты жамылғы фразаларды пайдалану арқылы үстемдік жүргізу елді қанаудың бір көрінісі ретінде танылды. Мұндай отарлық экспансияның алдыңғы қатарында XIX ғасырдың ортасында Англия тұрды. Англиядан кейін шығыс және оңтүстік шығыста Франция мен АҚШ, ал Солтүстік Шығыс Азияда патшалық Ресей үстемдікке қол созды.
Феодалдық мемлекеттердің ортақ дипломатиялық сипаты өз мемлекетін тұйықталу саясатынан арылту болса, шығыс дипломатиясы оған қарсы тұрмақ болды. Олар капиталистік державалардың талабын элсіретпек немесе бейтарап етіп қалдыру ойымен бір - біріне қарсы қою арқылы өзара қақтығыстырды. Шығыстың құқықсыз халық бұқарасы феодалдық езгіге түсе отырып, отарлық құлдыққа бас ұрды. Олар заңды түрде елдің сыртқы және ішкі саясатына араласа алмады.
XIX ғасырдың екінші жартысында Азия мен Африканың кең аудандарын басып алу арқылы батыстың капиталистік державалары бүл елдерді экономикалық және саяси бағынышты етті. Мұндай тәуелді мемлекеттер қатарына Түркия, Иран, Ауғанстан жатты [4, б. 65].
70-жылдардың басында Осман империясының шетелдік державаларына бағыныштылығы айқын байқалды. Шетел капиталистері эквивалентті емес сауданы, тең емес келісімшарттарды, капитулляция режимін пайдалану арқылы және Оттоман империя банкіне үстемдік ете отырып, өз саясаттарын ашық жүргізді. Олар Түрік феодалдары мен компрадорлық буржуазияға сүйенді.
Берлин конгресінен кейін ұлы державаларға Осман империясының бағыныштылығы артты. 1879 жылы Түркия өзін толығымен банкрот деп жариялады. Шетел несие берушілерімен жүргізілген келіссөздерден кейін, 1881 жылы желтоқсанда Мұхарем декретіне қол қойды. Декрет бойынша сұлтан Оттоман мемлекеттік қарызын басқаруды бекітті. Басқару басында несие беруші мемлекеттер өкілдері: Англия, Франция, Германия, Австро -Венгрия және Италия түрды. Түрік үкімет комиссары тек кеңес беру құқығына ғана ие болды. Франция капиталистеріне Сириядағы, ағылшындарға Измирдегі темір жол капиталы берілді. Бағдат жолын салудағы ірі концессияға неміс капиталы иелік етті.
Осман империясында жаңа шетел банктері пайда бола бастады. Стамбулда Франция банкінің бөлімшесі ашылды. Ал 1888 жылы бірнеше батыс Еуропа банктері бірге отырып, салоник банкінің негізін қалады. Сонымен қатар, капиталистік державалар Түркияны саяси жағынан да өздеріне тәуелді етті. 1883 жылы Түркияға герман әскери миссиясы шақырылды. Шетел кеңесшілері флотта, жандармерияда тағы басқа мемлекеттік аппарат бөлімдерінде қызмет етті.
Түркияның тәуелді мемлекет ретінде өзінің ерекшеліктері де болды. Соның бірі Түркия Азиядағы ұйымдасқан және әскери қимылдарды жетік меңгерген армияға иелік етті.
1.2 Англияның протекторатының орнауы
Ұлыбританияның қол астына өткен Ауғанстан. XIX ғасырдың соңғы ширегінде Иранның Англия мен Патшалық Ресейге тәуелділігі арта түсті. Ағылшын және орыс, кейінірек басқа да шетел кәсіпкерлері шах үкіметіне маңызды концессиялар жасау керек екендігіне мәжбүрледі.
1862 - 1872 жылдарда ағылшындар Иранда Лондон мен Үндістанды байланыстыратын телеграф торабын салу туралы келісім жасауға көндірді. Біраз уақыттан кейін солтүстік провинцияларда патшалық Ресейдің басшылығымен жасалған телеграфтар пайда болды. Оңтүстік Иранның тас жолдары ағылшын отарлаушыларының, ал солтүстіктегі тас жолдар орыс патшалығының бақылауына берілді [5, б. 46].
1890 жылы Иранда теңіз жол салыну жөніндегі келісімге қол қойылды. Өйткені Англия бұл жол арқылы Ресей екеуінің арасында қайшылықтар туса орыс әскері өз жасағын Үндістан шекарасына апара алар еді. Ал Ресей болса, арзан ағылшын тауарларының Иранның солтүстік бөлігіне енуінен қорықты. 1872 жылы шах ағылшын телеграф агенттігінің бастығы барон Рейттерге 70 жылдық концессияны ұсынды. Ол бойынша ағылшындарга жол құрылысында, минералды және орман байлықтарын игеруде монополистік кұқық берілді. Рейттерге Иран кеден басқару қызметі де өтті. Рейттер концессиясына қарсы елден наразылық туындады. Шах үкіметі қаржылай таршылық көре отырып, шетелдіктермен тағы басқа әр түрлі келісімдер жасауға мәжбүр болды.
Иран шетел монополияларының қаржылық тәуелділігіне көнді. 1889 жылы шах үкіметі Рейттерге 1872 жылы күшін жойған концессияны қайта қарау туралы ұсыныс жасады және империялық (Шахиншах) банкті құруды тапсырды. Бүл шетел банк банкноттар шығаруға монополиялық кұқық алды, тиын сарайын бақылауға алып, шетел валютасының курсын қадағалады. Солтүстік Иранның экономикалық өмірінде Тіркеу қарыз беру банкі ерекше орынға ие болды. Ол 1890 жылы орыс капиталисі Поляковтың басшылығымен құрылған болатын. Орыс және ағылшын банктері арасында қызу тартыс басталды. Мемлекеттік аппаратта шетел кеңес берушілерінің рөлі артты. Почта және телеграф министрлігінде ағылшын кеңесі, кедендік хаттамалықта Бельгияның еншісі артты. Астанадағы және солтүстік аудандардағы қызметтерге орыстар, оңтүстіктегі ағылшындар тағайындалды. XIX ғасырдың аяғында Иранның жартылай отарға айналу процесі аяқталды. Шах, министрлер, губернаторлар, шетел отарлаушыларының жол сілтеушілеріне айналды. Оңтүстікте ағылшын, солтүстікте орыс имперализмі орнады. Олардың әрқайсысы жоғарғы мәртебеге жетуді көздеді [6, б. 34].
Шетелдіктердің отарлық езгісінен Ауғаныстанда қүтыла алмады. Өйткені ол Үндістанға, Иранға, Орталық Азияға өтетін көпір болып саналды. Ағылшындықтардың бүл елді басып алу саясаты 1839 -:: 1842 жылдардағы ағылшын - ауған соғысы кезінде - ақ басталған болатын. 70 -жылдары Англия үкіметінің басына Дизраэлидің консервативтік кабинетінің келуі нәтижесінде бүл ел өзінің жаулап алу саясатының кең ауқымды бағдарламасын жасады.
1875 - 1878 жылдары Ағылшын - Үндістан үкіметі Ауғанстанның әмірі Шер Али Ханды Ауғанстанды ағылшын протекторатына айналдыратын келісімді жасауға мәжбүрледі. Ауғандықтар мұндай ауыр талаптарды орындаудан бас тартты және Кабулға ағылшын резиденттерін кіргізбейтінін мәлімдеді. Алайда 1879 жылы 26 - мамырда жаңа әмір Якуб -хан Гандамахта ағылшын өкілімен Ауғанстанды тәуелді мемлекет ететін келісімшартқа қол қойды. Кабулда ағылшын резиденциясы орналасып, олардың қолына Кандагар облысы өтті. Ағылшын дипломатиясы Ауғанстанды Ресейге қарсы пайдаланбақ болды. Ресейге оңтүстік Түрікменстан қосылғаннан кейін, 1885 жылы Ауғанстан мен орыс әскері арасында жанжал туғызуға мүмкіншіліктер жасалды. Таш - Кеприде Ауған әскері талқалданғаннан кейін, Ресейге қарсы әскери қимылдар тоқтатылды. Сыртқы саясаттағы қиыншылықтарға қарамастан Ауған үкіметі ішкі істерде де дербестігін сақтап қалды.
1.3 Орта Азиядағы Ресей саясаты. Ағылшын - орыс қарама - қайшылықтары
1869 жылдың басында Британ сыртқы істер министрі Лорд Кларендон орыс елшісі Брунновпен Англия мен Ресейдің Орта Азиядағы ықпал ету аймағы жөніндегі келіссөздер және екі мемлекет арасында басқа да қол сұғушылықтан корғайтын белдеуді сақтау керек екендігі жөніндегі мәселелер талқыланды. Британ үкіметі бұл жақындасу Үндістан халқының Ресей тарапынан қолдау көрсететіндігіне үмітін туғызып, елдің солтүстігіне көтеріліс тудыратынына кәміл сенді. Патшалық үкімет Ауғанстанды бейтарап мемлекет деп санап, оның істеріне қол сұқпауды ұсынды. Бірақ ағылшын министрлігі бүл талаптарды қабыл алмады. Англия Ауғанстанды өзіне тәуелді мемлекет ретінде қарастырып, оның солтүстік бөлігіндегі иеліктерінің шекарасын анықтауда еркіндік танытты. Патша үкіметі мен осындай мәселелерді шешу үшін Петербургке Үндістанның вице - королі Д. Форсайт іс - сапармен келді. Екі ел арасында үш пункттен тұратын келісімге қол қойылды:
1. Ауғанстанның территориясы болып Шер - Али - хан иелігіндегі жерлер танылсын.
2. Әмір өз территориясын Бұқар жерлері арқылы кеңейтуден бас тартуы қажет.
3. Орыс үкіметі Ауған территориясына Бұқар әмірлігі тарапынан қол сұқпаушылығын бақылауы тиіс [7, б. 91].
50-60 жылдары ағылшын - орыс қайшылықтары Ирандағы, Ауғанстандағы және Орта Азиядағы дипломатиялық қатынастардың орталық түйіні болды. Британ отарлаушылары өздеріне Түркия, Иран, Ауғанстан жерлерін басып алып, бағындарғысы келді. Бірақ бүл Англияның қолынан келмеді. Олар өздерінің агрессорлық жоспарлары бойынша Ауғанстанды өздеріне тәуелді етіп, Иранда өз үстанымдарын күшейтті. Англия өзіне тәуелді мұсылман мемлекетінің тізбегін құрауды жоспарлады. Осы негізде Хиуаға, Орта Азияға өзінің эмиссарларын жіберді. Патшалық Ресей Иранға ықпал етуші бірден - бір мемлекет болып қала берді және Орта Азиядағы үлкен территорияның қосылуы арқасында (бұл территорияларда Қоқан және Бұқар хандықтарының үстемдігі жүрді) өз позициясын күшейтті. Англия мен Ресейдің Орта Азия нарығы және плацдармы үшін күрес күшейе берді.
70- жылдардағы ағылшын - орыс күресі шабуылды екі мемлекет те жасағанын көрсетеді. Жаулап алу шикізат көзін өз қолдарына алу үшін жүргізілді. Орта Азияның біртіндеп Ресейге қосылуы бүл елдерде шаруалардың наразылығын тудырды. Ал Англияның саясаты болса, Ауғанстан арқылы басқа мемлекеттерді де жаулап алу. Олар Ауғаныстанда құпия агенттерді қаруландырып, оларды Түркмения мен Батыс Қытайды жаулап алуға аттандырып отырды. Орта Азиядағы ірі алпауыттарды бағындырудағы екі елдің жүргізген саясатына XIX ғасырдың 70 -жылдарының аяғында Франция араласты. Франция императоры Ресеймен қарым - қатынасты жүйелі түрде орнатқанымен, Англиямен жағдай қиынға соқты. Гардан миссиясы Тегеранға келіп, қару - жарақ жасау ісіне жастарды үйрету мектебін ашты. Бұл Иранға Англия мен Ресейге қарсы тұрудағы көмек болды. Гарден Иран үкіметімен тең емес келіссөздер жасады. Мұнда Грузия Француздардың көмегімен Иранға қосылатыны жөнінде айтты. Бұл Наполеон тарапынан жасалған отарлық саясаттың бастауы еді. Орта Азияны Пиреней жарты аралына үстемдік жүргізудегі көпір ретінде пайдаланбақ болды. Алайда, Гарданның саясаты жүзеге аспай, ол Ираннан кетуге мәжбүр болды. Ізіншала Иранға Джонс үкіметінің елшілері келді. Одан кейін Оузлидің Иранға келуімен жаңа келіссөздер жасалды. Англия жыл сайын Иранға 200000 көлемінде жәрдем ақша төлеуге және қандай мемлекет пен болмасын соғысқан жағдайда әскери көмек беретінін жариялады.
1.4 Ағылшын - француз қарама - қайшылықтар
Орта Азиядағы ірі алпауыттарды бағындырудағы екі елдің жүргізген саясатына XIX ғасырдың 70 -жылдарының аяғында Франция араласты. Франция императоры Ресеймен қарым - қатынасты жүйелі түрде орнатқанымен, Англиямен жағдай қиынға соқты. Гардан миссиясы Тегеранға келіп, қару - жарақ жасау ісіне жастарды үйрету мектебін ашты. Бұл Иранға Англия мен Ресейге қарсы тұрудағы көмек болды. Гарден Иран үкіметімен тең емес келіссөздер жасады. Мұнда Грузия француздардың көмегімен Иранға қосылатыны жөнінде айтты. Бұл Наполеон тарапынан жасалған отарлық саясаттың бастауы еді. Орта Азияны Пиреней жарты аралына үстемдік жүргізудегі көпір ретінде пайдаланбақ болды. Алайда, Гарданның саясаты жүзеге аспай, ол Ираннан кетуге мәжбүр болды. Ізіншала Иранға Джонс үкіметінің елшілері келді. Одан кейін Оузлидің Иранға келуімен жаңа келіссөздер жасалды. Англия жыл сайын Иранға 200000 көлемінде жәрдем ақша төлеуге және қандай мемлекет пен болмасын соғысқан жағдайда әскери көмек беретінін жариялады [8, б. 13].
Шах оқтын - оқтын шетелдік басқыншыларға наразылығын білдіріп отырды. Әсіресе экономикада ауыр концессиялардан бас тартып, кейбіреулеріне келісуге мәжбүр болды. XIX ғасырдың 70 - жылдарында Иранның ішкі жағдайы да қиын еді. Жұмысшылар әсіресе, шаруалар Франция мен Англияның тарапынан қыспакқа түсті. Олардың наразылықтары Бабидтер көтерілісінен кейін де басылмады. Франция мен Англияның ықпал ету аймағы ету үшін күресі де елдің сыртқы саясатына соққы берді. Елге әкелінетін тауар саны азайып, шетке шығару да қиынға соқты. Француз ағылшын жэне ағылшын орыс қайшылықтары өз ішінде ғана емес, үстемдік орынатқылары келген елге де әсерлерін тигізді. Алайда, Ресей тарапынан жасалған көмек елді тоқырауға түсірмеді.
1.5 Ұлы державалар саясатындағы Африка және әлемді отарлық бөлісудің аяқталуы
XIX ғасырдың ақырғы ширегінде Африканы бөлісу Еуропалық зерттеушілердің көмегімен жүзеге асты. Ғасыр ортасында Орталық Африка өзендері ашылып, Нілдің бастаулары табылды. 1869 жылы Суэц каналының ашылуы капиталистік державалардың, әсіресе, Англия мен Францияның отарлық саясатының басталуына әкелді. 1878 жылы Египетте Нубар - паша бастаған Еуропалық кабинет құрылды. Қаржы министрі болып ағылшындар әлеуметтік қызмет бөлімін Франция атқарады деп жарияланды. Шетелдік министрліктер шаруаларды салыққа батырып, помещиктерді еңбекке тартуға мәжбүрледі. 1881 жылы Тунисті Францияның басып алуы бүкіл елде наразылық туғызды. Тунис халқының арқасында Франция отарлаушылары тас және темір жолдарды сала бастады. Солтүстік Африкада XIX ғасырдың аяғында тек ғана Марокко өзінің тәуелсіздігін сақтап қалды [9, б. 42].
Егер ағылшын отарлық экспансиясы Каир-Кейптаун жоспары бойынша жүргізілсе, Франция саясаты Атлант мұхитынан Үнді мұхитына дейінгі жерлерді жаулау әрекетімен жүргізілді. Еуропалық державалар жағалаудағы негізгі аудандарды басып алғаннан кейін ішке енуді көздеді. Бүл аймақтарда Франция мен Англия арасында кейін Германия мен шиленістер басталды. 1894 жылы Францияның билігі батыс Африкада орнады. Батыс Африканы бөлісу аяқталғанда, Англия Гамбияның сағасындағы біраз елді - мекендерді ғана иемденді. Нигерді жоғары бойлай отырып, ағылшындар Франциямен қақтығысты. 1890 жылы батыстағы ағылшын және француз иеліктерін межелеп бөлу туралы келіссөздер жүргізілді. Солтүстік және оңтүстік Нигерияда Британ протектораты орнады. 80 - жылдары Германияның экспансиялық бағыты басталды. Камерун жэне Того арқылы Нигер және Чад өзендерін жағалай ағылшын және француздарға параллель бағытта шықпақшы болды.
80 -жылдардың басында шығыс Тропикалық Африка ағылшын, француз, неміс отарлаушыларының бақталастық алаңына айналды. Әсіресе, белсенділікті Германия танытты. Шығыс Африкаға басып кіру 1984 жылы жеке компания құрған Германия отарлаушыларының одағы арқылы жүзеге асты. 1885 жылы бас компания бірнеше шақырымға созылған Португал иеліктерінен солтүстікке қарай орыналасқан территорияға иелік етуге қол жеткізді. Аз уақытта Германияның иеліктерінің көбеюі Лондонды алаңдатты. 1885 жылы Британ үкіметінің бұйрығы бойынша сұлтан Занзибара Германияға өз иеліктеріне енуіне наразылық жариялады. Шығыс Тропикалык Африкада ағылшын және герман иеліктерінің арасында аттамалылық пайда болды. 1888 жылы Германияның иеліктерінде арабтар жергілікті халықтармен қосылып бас көтерілулер ұйымдастырды. 1889 жылы Бугандағы көтеріліске араласқан Англия бұл елді де өзіне бағындырды. Шығыс және Тропикалық Африкада ағылшын және герман иеліктерін межелеп бөлісу 1890 жылы аяқталды. Оған негіз болған Гельголанд трактаты [10, б. 85].
Тынық мұхиты елдерінің жаулануы және әлемді отарлық бөлісудің аяқталуы. XIX ғасырдың аяғында капиталистік мемлекеттер арасында әлемді бөлісу аяқталды. Ағылшын империализмінен Суданды басып алуы ағылшын - француздардың Батыс және Орталық Африкада үстемдігі, Бур республикасының жаулап алынуы, Тынық мұхит аралдарының бөліске салынуы бос жерлердің қалмағандығын көрсетті, формальды түрде Азия мен Африканың тәуелсіз мемлекеттері өзгерді. Алайда, олардың барлығы жартылай отарға айналды. 1900 жылы Африканың оннан тоғызы жаулап алынғанда отарларды монополиялық иелікке алу дәуірі туындады.
Өткен XIX ғасырдың аяғында халықаралық қайшылықтар шиеленісе түсті. Англия, Франция, Ресеймен отарлық бәсекелестікке түсе отырып, Германия империясын өзіне бақталас етіп алды. Германия өзінің Ресеймен жақындасуының дүрыс екенін білсе де, француз - орыс блогының қарсыласы позициясынан таймады. Сонымен қатар Германия Англияның ең ірі бақталасына айналды. Ағылшын - француз - орыс келісімдері оңтайлы жолга қойылды. Германияның Ресеймен, Англиямен қайшылықтары күшейді. Бұл оның 1918 жылы күйреуіне әкелді [11, б. 45].
Африкамен қатар 1887 жылы Англия Оңтүстік - Шығыс Азия аудандарына көз тікті. Ол Малай жарты аралының бөлінуін аяқтап, онда өзінің билігін орнатты. Франция Үндіқытайдың оңтүстік бөлігін иелене отырып, Аннам жерін 1883 жылы басып алды. Француздардың елге кіруі вьетнамдылықтардың наразылығын тудырып, Вьетнамды вассалдық тәуелділікке өтуіне жол беріледі. 1990жылдардың аяғында ауыр отарлық соғыстардың нәтижесінде Вьетнам Францияның қол астына кірді. Англия 1885 жылы Бирманы отарлау саясатында асығыстық танытты. XIX ғасырдың екінші жартысында Бирма Англияменен Францияның күрес алаңына айналды. Франция оны Үндіқытай мен Үндістан арасындағы аралық мемлекетке айландырмақ болды. Бірақ сәтсіздікке ұшырады. 3 ағылшын Бирмандық соғыс нәтижесінде король билігі таратылды. 1886 жылы Бирма Британ империясының құрамына енді. Англияменен Францияның Вьетнам және Бирма елдерін жаулауы Сиам аралдарының бөлінісуінің аяқталуына әкелді.
2 XIX ҒАСЫРДЫҢ СОҢЫ МЕН XX ҒАСЫРДЫҢ БАСЫНДАҒЫ ҚИЫР ШЫҒЫСТЫҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЖАҒДАЙ
2.1 Қиыр Шығыстағы ұлы державалардың күресі. Жапондық экспансия және Қиыр Шығыс мәселесінің шиеленісуі
Ағылшын - герман антогонизмнің өрлеу шағында, Қиыр Шығыста да қиын-қыстау кезең туындаған болатын. 1884 жылы Жапонияның Кореяны отарға айналдыру үшін жасаған төңкерісі және 1884-1885 жылдары қытай - француз соғысы осы аймақта жаңа шиеленістердің басталғанын көрсетті. Мұндай тоқыраудың тууына себеп болған: жапон капитализмінің өркендеуі және оның феодалдық-милитаристік элементерінің ықпалға ие болуы.
Жапонияның билеуші табы Кореяда Қытайдың билеуіне төзе алмай, Микадо үкіметі бұл елді басып алуды жоспарлады.
1894 жылға қарай саудамен айналысқан 20 мың жапондық Кореяға табан тіреді. Жапон капиталы үкімет қолдануына сүйене отырып, Корей нарығына тереңдей енуді көздеді. Алайда, бұл ұстанымдар орындалмай, 80-жылдары Жапонияға қарағанда Қытай үлесі артты [12, б. 75].
Феодалдық қатынастардың құлдырауы жэне шетел капиталының енуі таптық күрестің өрши түсуіне әкелді. 1893 жылы Кореяда шаруалар көтерілісі бұрқ етіп, Тонхаютар сектасы елдегі келеңсіздіктерде басқарьш отырды. Сеулдегі бас резидент Юань Шикай Корей Сарайына көтерілісшілер әскерін мойындауға шақырды. 1994 жылы 5 маусымда ол Солтүстіктің істері жөніндегі кеңесші Ли Хун-Чжанға тез арада бүлікшілерді басуға әскер жіберді.
Қытай бұл ұсыныстан бас тартты, ал реформаларды Корея өз жасауы тиіс деп жариялады. Ал Жапония болса, өз әскерін эвакуациялай алмайтынын айтты. 1894 жылы 9 мамыр көтеріліс ошағынан таяу маңда Қытай әскері қоныстана бастады. Жапонияда осы уақытта өкімет басында Ито Хиробулли кабинеті тұрды.
9 маусымда Корея астанасы жапон әскерінің қолына көшті. Сеулдің оңтүстігінде орналасқан Қытай іскеріне шабуылға аттанды. Корея және Қытай тығырыққа тіреді. Жапония өкіметі 14 маусымда жиналыс өткізді. Тонханилерді бірге басып, Жапон, Қытай комиссиясы реформа, Корея үкіметін тазалау туралы ұсыныстар жасалды. Бұл жағдай жүзеге асса, Жапония мен Қытай бірігіп, Кореяны қамқорлыққа алар еді. Қытай үкіметі Жапонияның ұсынысын қабылдамай, Кореядаға көтерілістер тоқтатылды деп жариялады. Қытай өз әскерін Кореядан әкетуге міндеттелді. Ал Жапония өз әскерін эвакуациялауы туралы ойлары жоқ екенін айтты. 13 шілдеде Муцу Оториге тағы бір құжат жіберілді. Онда: Қазіргі таңдағы біздің басты міндетіміз Қытай мен Жапония арасында қақтығыстарды тездету - делінген. Англия мен Ресейдің Қиыр Шығыстағы саясаты. Ли Хун-Чжанның Еуропа державаларының бұл іске кірісуі негізсіз болмады. Қытай мен Кореядағы Англияның ықпал аймағының кеңейюі және Ағылшын буржуазиясының бұл елдердің капиталына үстемдік еткісі келуі басқа да бақ таластарды болдырмауға тырысты. Англия бүкіл Қиыр Шығысты өзіне бағындырғысы келді және ірі капитал орындары мен ірі металлургияны өзіне қаратуды ойластырды. Мұндай саясатты жүзеге асыруға Ұлыбританияның гегемондығымен жүзеге асқан Жапон - қытай одағы көмегін тигізді [13, б. 65].
Англияға сонымен қатар, Жапонияның сауда бақталастығыда әсерін тигізді. 80-жылдардың аяғы мен 90 - жылдардың басында ол ағылшын капиталын біршама артқа сырып тастаған болатын. Әсіресе, Ланкаширдегі тоқыма фабрикасына, Гонконгтегі көпестерге, Шанхай сеттльменттеріне ауыр тиді. Англияның Қиыр Шығыстағы қызығушылығы 1889 жылғы Лондонда жарияланған Қытай ассоциациясы атты саяси құжаттың жариялануынан кейін арта түсті.
Англия күшті позицияны Кореяда ұстанды. 1885 жылы Корея үкіметі кедендік қызметке ағылшындықтарды тағайындарын мәлімдеді. Корея импортында Ағылшын тауарлары бірінші орында тұрды. Жапонияның Кореяны жаулап алуы осы елде Англияның ықпал етуін тоқтатуға жол ашар еді.
Қытайдың билеуші органдарында жасалған саяси бағытқа наразылық туындады. Император Гуансюй және оның жақтастары Жапония мен соғыс туралы ойлар тастады. Оған қарсы Солтүстік үндеу лидері Ли Хун - Чжан Қытай соғысқа дайын еместігін мәлімдеді. Үмітті Батыс державаларына артты. Қытай өкіметімен жүргізілген саяси сызық осы екі топтың қақтығысынан туындады.
2.2 Ағылшын-Жапон қайшылықтары
Жапонияда іскерлікпен айналысатын ағылшын капиталистері шетелдіктерге ұсынылған жеңілдіктердің толық орындалуын талап етті. Жапон үкіметінің басты сыртқы саясаттағы мәселесі бұрыннан қалған жартылай отарлау ережелерінен құтылу болатын. Тең емес келісімдерге наразылықтар ұлтшылдар толқынын көтерді. Ол кез-келген үкіметтер төңірегін, өз ұстамдарын дәлелдеп шығуды көздеді.
АҚШ, Ресей және тағы басқа державалар Жапон үкіметіне белгіленген құжаттарды мойындайтынын жариялады. Англия ғана процесті ұзаққа созды. Өйткені ол басқаларға Жапон саудасына ынталы болды. Үлыбритания үлесіне Жапонияның импортының жартысы келетін. 1888 жылы Англияда 5100 мың фунт стерлинг ақшаның 11200 мыңы тиесілі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ӘЛЕМДІК ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР КАФЕДРАСЫ
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Шет елдердің жаңа және қазіргі заман тарихы пәні бойынша
Тақырып: Ұлы державалардың Қиыр Шығысқа шабуылдары
Орындаған МО-11к
тобының студенті
... ... ... ... ... ... ... .
Ғылыми жетекші:
аға оқытушы Назаров Е.Ж.
Қарағанды 2016
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 ДҮНИЕ ЖҮЗІН ТЕРРИТОРИЯЛЫҚ БӨЛІСУДІҢ АЯҚТАЛУЫ 7
1.1 Еуропалық державалардың отарлау саясаты 7
1.2 Англияның протекторатының орнауы 8
1.3 Орта Азиядағы Ресей саясаты. Ағылшын - орыс қарама - қайшылықтары 9
1.4 Ағылшын - француз қарама - қайшылықтар 11
1.5 Ұлы державалар саясатындағы Африка және әлемді отарлық бөлісудің аяқталуы 11
2 XIX ҒАСЫРДЫҢ СОҢЫ МЕН XX ҒАСЫРДЫҢ БАСЫНДАҒЫ ҚИЫР ШЫҒЫСТЫҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЖАҒДАЙ 14
2.1 Қиыр Шығыстағы ұлы державалардың күресі. Жапондық экспансия және Қиыр Шығыс мәселесінің шиеленісуі 14
2.2 Ағылшын-Жапон қайшылықтары 15
2.3 Жапон - қытай соғысы 16
2.4 АҚШ-тың Ашық есік саясаты 18
2.5 Ұлы державалардың ықпал ету аймағы үшін күрес 20
ҚОРЫТЫНДЫ 22
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 27
ҚОСЫМША 29
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Адамзат тарихында маңызды орын алатын екінші дүниежүзілік соғыс тарихында Қиыр Шығыс майданының алатын орны да ерекше. Өйткені ХХ ғасырдың 30 жылдарындағы Халықаралық қысым жағдайындағы Жапония мен Германияның саяси позициясы бір біріне ұқсас болды.
Өздерін құдай жарақан деп есептейтін Ямато нәсілі мен ежелгі германдықтардан шыққан құдайдың неміс-арийлік нәсіліміз деп етептеушілік олардың ұлтшылдық тұрғыдан бір біріне жақындасуына негіз болды.
Жапон билеуші топтары Шығыс және Оңтүстік-Шығыс Азияны жаулап алуға бағытталған агрессивті жоспарларын жүзеге асыруда үлкен әзірлік жасады. Ол үшін Жапон билеуші топтары Еуропада одақтастар табуға ерекше ынталы болды.Серіктес ретінде олар гитлерлік Германияны таңдап алды,ал ол өз кезегінде белсенді түрде Азиядағы Жапония сияқты Еуропада соғысқа дайындалып жатты.
Алдымен Азияда және Қиыр Шығыстағы үстемдікке ие болуды мақсат еткен Жапонияның билеуші топтары екі бағыттағы 1936 жылдан бастап соғысқа дайындалу керектігі жөнінде шешім қабылдайды: оңтүстікте - АҚШ-қа, Ұлыбританияға, Франция мен Голландияға қарсы және солтүстікте - КСРО-ға қарсы. Бұл бағыт 1936 жылы 7 тамызда қабылданған Ұлттық саясаттың негізгі принциптері атты үкіметтік құжатта бекітілді,онда империяның Шығыс Азидағы жалғыз және қалыпты күшке айналуы туралы айтылды.
Бұл құжатта жазылған мақсаттарға жету үшін жапон билігі алдымен әскери істерді қаржыландыруға көңіл бөлді. Экономиканың дамуы барысында әскери өндіріске көп көңіл бөлінді, ол 1935 жылдан 1939 жылға дейін 3 есеге артты. Әсіресе құрлықтағы әскерилерге қару-жарақ жасау өндірісі дамыды. Экономиканың жан-жақты милитарлануы әскери күштер санының тез қарқынмен өсуімен қатар жүрді. 1937 жылға қарай Квантун әскерінің саны 5 есеге артты. Флот жаңа кемелермен толықтырылды, флоттың жеке құрамы 25 %-ға өсті. Экономикалық және әскери бағдарламалармен қатар жапон билеуші топтар соғысқа идеологиялық әзірліктің жоспарын жасады. 1936 жылдың мамырында әскери министрлік Барлау және үгіттеуші қызметке қатысты бағдарламаның жалпы жағдайлары атты құпия құжат қабылданады. Бұл құжатта соғысты радио, кино, баспа,театр арқылы насихаттауды, сонымен қатар мектептерде, жоғарғы оқу орындарында насихаттауды күшейтудің маңыздылығы атап өтілді [1, б. 24].
Жапон билеуші топтары соғысқа дипломатиялық жағынан да дайындалды. Олар агрессия жағынан өзеріне одақтастар іздеді.Бұл мәселені шешуде Токио Кеңес Одағын Тынық мұхитындағы ірі держава болғандықтан Шығыс Қиырдағы соғыста үлкен кедергі келтіретінін ескерді. Мұның барлығы Жапонияның сыртқы саясатындағы бағытқа әсер етті. Зоргенің барлау тобы бұл жағдайларға мынадай талдау берді: Коноэ комитетінің құрылуы Жапонияның жоғарғы топтарының соңғы мүмкіншілігі болды. Кабинеттің құрылуын қаржы және саяси топтар қолдады.
Сонымен қатар әскер де қолдады. Азаматтық билік Коноэнің әскерді бағындырып әскери-азаматтық билікті құра алады деп сенуде. Әскер болса Коноэнің жақсы атағы мен реформисттік көзқарастарын өз мақсаттарына жету үшін пайдаланды.
Жапония Қытайға қатысты саясатының жұмсартып көрсеткісі келді.Токионың дипломатиялық өкілдері Ұлыбританияны Жапонияның Солтүстік Қытайды Нанкин үкіметінің юрисдикциясынан шығарып және онда өз дербес режимін орнату ойы жоқтығын дәлелдеп бақты.Коноэ кабинеті Англиның Оңтүстік және Орталық Қытайдағы мүдделерін құрметтеуге және осы облыстардағы басқа да державалармен ынтымақтасуға келіседі.
Сонымен қатар ол Англияның Қытайға тек Жапониямен кеңесінен кейін ғана қарыз беруін көздеді,өйткені ол Солтүстік Қытайды экономикалық эксплуатациялау үшін ағылшын капиталын тартуды ойластырды. Осылайша,Қытаймен соғыс Жапонияның әр түрлі топтарына пайдалы болды, сондықтан да аз уақыттың ішінде соғыс кең құлаш жайды.
Соғыстың алғашқы кезеңіндегі жапон армиясының жеңістері және Солтүстік пен Орталық Қытайдағы қуыршақ үкіметтердің құрылуы жапондық әскери-саяси биліктегілердің мақсаттарын өзгертті. Коноэ кабинеті әрдайым өз сыртқы істердегі мақсаттарының ауқымын кеңейтіп отырды,сөйтіп бұрынғы Шығыс Азиядағы бейбітшіліктің сақталуы лозунгінің орнына Шығыс Азия үшін жаңа тәртіп концепциясы келді.
Жапонияның азия саясатындағы экспансиясы туралы мәселенің күрделенуі ары қарай жалғаса берді, ол АҚШ-пен соғысқа алып келетін Бірігіп даму концепциясынан айқын көрініс тапты [2, б. 65].
Бірақ болашақтағы Германияның КСРО-ға шабуыл жасауы бірінші орынға советтік Шығыс Қиырды жаулап алу идеясын шығарды. Жапондықтардың Қытайға қарсы қарулы агрессиясы бүкіл әлемдегі жағдайды өзгертті. Алдымен Шығыс Қиырдағы импералистік державалар арасындағы күрес күшейді және бұл аудандардағы олардың саясатының бағытын айқындап берді. Қытайда АҚШ, Германия, Англия, Франция, Италия, Жапония сияқты құдіретті елдердің мақсат-мүдделері тоғысты. Қытай оларға тиімді тауар өткізу рыногі және капиталдың енуі үшін зор мүмкіндігі бар шикізат қорының бай көзі ретінде қарастырылды.
1941 жылы 25 маусымда Жапонияның сыртқы істер министрі Мацуко бас Штаб пен үкіметтің бірлескен мәжілісінде КСРО мен қарым қатынастың қажеттілігі, яғни не қан төгіс, не дипломатия орнату жұмыстарын жүргізуі туралы мәлімдеді. Осыдан кейін 1941 жылы 5 шілдеде жапон үкіметі Кантокуэн жоспарын жасады. Бұл жоспар Маньчжуриядағы КСРОмен шекарада басып кіруші күштерді ұстауды шоғырландыруды көздеді. Әскери иәрекеттерді бастау 1941 жылдың 7 шілдесіне жоспарлап, әскери күштерді мобилизациялау жұмыстары жүргізіліп, Квантун армиясының саны 881мыңға жетеді. Бірақ неміс фашистеріне қарсы ерлік соғыстар мен Хасан көлі (1938) және Халкин-Голдағы (1939) кеңес-жапон қақтығыстары Қызыл Армияның жоғарғы әскери қабілеттілігін дәлелдеді. Мұның өзі соғыстың белгіленген мерзімін 1942 жылдың жазына ауытыруға әкелді.
КСРО ға қарсы өз жоспарларын Жапония Германияның кеңес-герман майданындағы жеңістерімен байланыстырып отырды. Осыған орай Қиыр Шығыстағы майдан әскерлеріне қарсы Жапония №51 Операция жоспарын даярлады, онда екі басқыншылық шабуылмен Приморье мен Забайкальедегі Транссиб бөлігін басып алу қарастырылды. Бұл операцияны жүзеге асыру үшін шекарада 30 жаяу әскер дивизиясы, 1 танк армиясы, бірнеше жаяу және аралас дивизия, 1200 адамы бар 2-ші әуе армиясы, 1мың танк, 1400 әскери самолет, 5500 қаружарақ қажет болды [3, б. 89].
Бірақ Сталинград және Дон майданының неміс әскерлерін талқандауы Жапонияның Вермахт күшіне деген сенімін жоғалтты. 1943 жылы 6 наурызда Берлиндегі жапон елшісі Жапония үкіметінің тапсырмасымен Токионың КСРО-мен соғысқа енуінің мүмкін еместігін мәлімдеді. Бірақ бүкіл екінші дүниежүзілік соғыстың барысында Жапония фашистік блокты қолдап, Қиыр Шығыстық шекарада көптеген әскерін шоғырландырып, бұрын КСРО-да тұрған қытайлықтардан, нанайлықтардан, корейліктерден және орыс эмигранттарынан диверсанттар үшін оқу орталықтарын ұйымдастырды. Сонымен қатар Жапония Мәскеудегі жапон елшісінен келіп түскен хабарламалар арқылы Германияны КСРО-ның экономикалық және әскери-стратегиялық жағдайы жөніндегі барлаушылық ақпараттармен қамтамасыз етіп отырды. Агенту-ралық мәліметтерді жапон арнаулы қызметі радитехникалық, авиациялық және теңіздік барлаумен тексеріп отырды.
Қиыр Шығыс майданы әрекет етуші армия үшін резервтер даярлаудың базасы болды. Осы жерден жасақталып, майданға 23 дивизии (16 атқыштар, 4 танк, 2 кавалериялық, 1 моторлы), 19 бригада (3 әуе-десанттық, 3 атқыштар, 13 артиллериялық), жүздеген марштық рота, батареялар мен командалар, авиациялық бөлімдер, көп мөлшерде әскери техникалар, 1 млн. астам солдаттар мен офицерлер, шамамен 28 мың. адам жіберілген. 1945 жылы сәуірде кеңестер Одағы Жапониямен нейтралитет туралы пактіні жойып, Потсдам конференциясының шешіміне орай тамыз айынан бастап Жапониямен соғысқа кіргенін жариялады. Осы халықаралық жағдайларды зерттеу мен олардың халықаралық мемлекеттердің қарым-қатынасына әсерін бағалау осы зерттеу жұмысын өзекті ете түседі.
Ал зерттеу жұмысының мақсаты - Ұлы державалардың ұстанған позицияларын анықтай отырып, олардың Қиыр Шығысқа шабуылдарын зерттеу.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
- Еуропалық державалардың отарлау саясатын зерттеу;
- Англияның протекторатының орнауын зерттеу;
- Орта Азиядағы Ресей саясаты. Ағылшын - орыс қарама - қайшылықтарды анықтау;
- Ағылшын - француз қарама - қайшылықтарын қарастыру;
- Ұлы державалар саясатындағы Африка және әлемді отарлық бөлісудің аяқталуын зерделеу;
- Қиыр Шығыстағы ұлы державалардың күресін қарастыру;
- Ағылшын-Жапон қайшылықтарын, Жапон - қытай соғысы н, АҚШ-тың Ашық есік саясатын, Ұлы державалардың ықпал ету аймағы үшін күресін зерттеу.
Зерттеудің деректік қоры маңыздылық деңгейлері бойынша төмендегідей сараланады. Зерттеу көздерін мұрағат құжаттары, біржақты және көпжақты ресми, дипломатиялық іс-қағаздар мен құжаттар жинағы құрайды.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі. Зерттеу жұмысының теориялық-методологиялық негізіне тарих, халықаралық қатынастар, саясаттану ғылымдарының қалыптастырған жаңа бағыттағы ғылыми ой-пікірлері мен тұжырымдары, осы саладағы жетекші ғалымдардың, қоғам және мемлекет қайраткерлерінің мемлекетаралық саясат, оның принциптері мен теориясы туралы жазған еңбектері алынды. Зерттеу жұмысын жүргізуде қазіргі кезде халықаралық қатынастар теориясы мен сыртқы саясатта қолданылып жүрген Мемлекеттердің сыртқы саясаттағы ұлттық және мемлекеттік мүдделері принципі методологиялық негізіне айналды. Теориялық-методологиялық негіз ретінде, тарих пен философияның іргелі тұжырымдары пайдаланылды.
Зерттеу жұмысының әдістері. Зерттеу жұмысы барысында нақты - тарихи, салыстырмалы тарихи, талдау, жинақтау және қорыту әдістері қолданылды. Жиналған деректерге талдау жасай отырып тарихи салыстырмалық, тарихи-жүйелеу, хронологиялық, статистикалық әдістер қолданыс тапты.
Деректер мен зерттеулерге тарихнамалық талдауда салыстырмалы-тарихи әдіс тарихи еңбектердегі идеологиялық сипаттағы берілген тұжырымдардың себептерін айқындауда аса маңызды болып табылады.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, үш тараудан, қолданылған әдебиеттер тізімінен, қосымшадан тұрады.
1 ДҮНИЕ ЖҮЗІН ТЕРРИТОРИЯЛЫҚ БӨЛІСУДІҢ АЯҚТАЛУЫ
1.1 Еуропалық державалардың отарлау саясаты
XIX ғасырдың 50-60 жылдарында Азияның шығысында капиталистік мемлекеттердің отарлық экспансиясы басталды. Англия мен Францияның Қытайдағы және Үнді-Қытайдағы соғыстары, сонымен қатар батыс державаларының Тайпин көтерілісіне қарсылығы Шығыс және Оңтүстік Азия халқын капиталистік әлемнің отарлық жүйесіне енуге мәжбүрледі.
Капиталистік державалар өзінің отарлық саясатын жүргізу үшін барлық жағдайды пайдаланды: әскери қимылдар, саудаға ену, қаржыны өмірлік құлдық ету, миссионерлердің қызметі, дипломатия.
Отарлық саясат жүргізілген аудандарда буржуазиялық дипломатия әдісі арқылы шығыс елдерінің ішкі саясатына қол сұғу, халық теңдігі атты жамылғы фразаларды пайдалану арқылы үстемдік жүргізу елді қанаудың бір көрінісі ретінде танылды. Мұндай отарлық экспансияның алдыңғы қатарында XIX ғасырдың ортасында Англия тұрды. Англиядан кейін шығыс және оңтүстік шығыста Франция мен АҚШ, ал Солтүстік Шығыс Азияда патшалық Ресей үстемдікке қол созды.
Феодалдық мемлекеттердің ортақ дипломатиялық сипаты өз мемлекетін тұйықталу саясатынан арылту болса, шығыс дипломатиясы оған қарсы тұрмақ болды. Олар капиталистік державалардың талабын элсіретпек немесе бейтарап етіп қалдыру ойымен бір - біріне қарсы қою арқылы өзара қақтығыстырды. Шығыстың құқықсыз халық бұқарасы феодалдық езгіге түсе отырып, отарлық құлдыққа бас ұрды. Олар заңды түрде елдің сыртқы және ішкі саясатына араласа алмады.
XIX ғасырдың екінші жартысында Азия мен Африканың кең аудандарын басып алу арқылы батыстың капиталистік державалары бүл елдерді экономикалық және саяси бағынышты етті. Мұндай тәуелді мемлекеттер қатарына Түркия, Иран, Ауғанстан жатты [4, б. 65].
70-жылдардың басында Осман империясының шетелдік державаларына бағыныштылығы айқын байқалды. Шетел капиталистері эквивалентті емес сауданы, тең емес келісімшарттарды, капитулляция режимін пайдалану арқылы және Оттоман империя банкіне үстемдік ете отырып, өз саясаттарын ашық жүргізді. Олар Түрік феодалдары мен компрадорлық буржуазияға сүйенді.
Берлин конгресінен кейін ұлы державаларға Осман империясының бағыныштылығы артты. 1879 жылы Түркия өзін толығымен банкрот деп жариялады. Шетел несие берушілерімен жүргізілген келіссөздерден кейін, 1881 жылы желтоқсанда Мұхарем декретіне қол қойды. Декрет бойынша сұлтан Оттоман мемлекеттік қарызын басқаруды бекітті. Басқару басында несие беруші мемлекеттер өкілдері: Англия, Франция, Германия, Австро -Венгрия және Италия түрды. Түрік үкімет комиссары тек кеңес беру құқығына ғана ие болды. Франция капиталистеріне Сириядағы, ағылшындарға Измирдегі темір жол капиталы берілді. Бағдат жолын салудағы ірі концессияға неміс капиталы иелік етті.
Осман империясында жаңа шетел банктері пайда бола бастады. Стамбулда Франция банкінің бөлімшесі ашылды. Ал 1888 жылы бірнеше батыс Еуропа банктері бірге отырып, салоник банкінің негізін қалады. Сонымен қатар, капиталистік державалар Түркияны саяси жағынан да өздеріне тәуелді етті. 1883 жылы Түркияға герман әскери миссиясы шақырылды. Шетел кеңесшілері флотта, жандармерияда тағы басқа мемлекеттік аппарат бөлімдерінде қызмет етті.
Түркияның тәуелді мемлекет ретінде өзінің ерекшеліктері де болды. Соның бірі Түркия Азиядағы ұйымдасқан және әскери қимылдарды жетік меңгерген армияға иелік етті.
1.2 Англияның протекторатының орнауы
Ұлыбританияның қол астына өткен Ауғанстан. XIX ғасырдың соңғы ширегінде Иранның Англия мен Патшалық Ресейге тәуелділігі арта түсті. Ағылшын және орыс, кейінірек басқа да шетел кәсіпкерлері шах үкіметіне маңызды концессиялар жасау керек екендігіне мәжбүрледі.
1862 - 1872 жылдарда ағылшындар Иранда Лондон мен Үндістанды байланыстыратын телеграф торабын салу туралы келісім жасауға көндірді. Біраз уақыттан кейін солтүстік провинцияларда патшалық Ресейдің басшылығымен жасалған телеграфтар пайда болды. Оңтүстік Иранның тас жолдары ағылшын отарлаушыларының, ал солтүстіктегі тас жолдар орыс патшалығының бақылауына берілді [5, б. 46].
1890 жылы Иранда теңіз жол салыну жөніндегі келісімге қол қойылды. Өйткені Англия бұл жол арқылы Ресей екеуінің арасында қайшылықтар туса орыс әскері өз жасағын Үндістан шекарасына апара алар еді. Ал Ресей болса, арзан ағылшын тауарларының Иранның солтүстік бөлігіне енуінен қорықты. 1872 жылы шах ағылшын телеграф агенттігінің бастығы барон Рейттерге 70 жылдық концессияны ұсынды. Ол бойынша ағылшындарга жол құрылысында, минералды және орман байлықтарын игеруде монополистік кұқық берілді. Рейттерге Иран кеден басқару қызметі де өтті. Рейттер концессиясына қарсы елден наразылық туындады. Шах үкіметі қаржылай таршылық көре отырып, шетелдіктермен тағы басқа әр түрлі келісімдер жасауға мәжбүр болды.
Иран шетел монополияларының қаржылық тәуелділігіне көнді. 1889 жылы шах үкіметі Рейттерге 1872 жылы күшін жойған концессияны қайта қарау туралы ұсыныс жасады және империялық (Шахиншах) банкті құруды тапсырды. Бүл шетел банк банкноттар шығаруға монополиялық кұқық алды, тиын сарайын бақылауға алып, шетел валютасының курсын қадағалады. Солтүстік Иранның экономикалық өмірінде Тіркеу қарыз беру банкі ерекше орынға ие болды. Ол 1890 жылы орыс капиталисі Поляковтың басшылығымен құрылған болатын. Орыс және ағылшын банктері арасында қызу тартыс басталды. Мемлекеттік аппаратта шетел кеңес берушілерінің рөлі артты. Почта және телеграф министрлігінде ағылшын кеңесі, кедендік хаттамалықта Бельгияның еншісі артты. Астанадағы және солтүстік аудандардағы қызметтерге орыстар, оңтүстіктегі ағылшындар тағайындалды. XIX ғасырдың аяғында Иранның жартылай отарға айналу процесі аяқталды. Шах, министрлер, губернаторлар, шетел отарлаушыларының жол сілтеушілеріне айналды. Оңтүстікте ағылшын, солтүстікте орыс имперализмі орнады. Олардың әрқайсысы жоғарғы мәртебеге жетуді көздеді [6, б. 34].
Шетелдіктердің отарлық езгісінен Ауғаныстанда қүтыла алмады. Өйткені ол Үндістанға, Иранға, Орталық Азияға өтетін көпір болып саналды. Ағылшындықтардың бүл елді басып алу саясаты 1839 -:: 1842 жылдардағы ағылшын - ауған соғысы кезінде - ақ басталған болатын. 70 -жылдары Англия үкіметінің басына Дизраэлидің консервативтік кабинетінің келуі нәтижесінде бүл ел өзінің жаулап алу саясатының кең ауқымды бағдарламасын жасады.
1875 - 1878 жылдары Ағылшын - Үндістан үкіметі Ауғанстанның әмірі Шер Али Ханды Ауғанстанды ағылшын протекторатына айналдыратын келісімді жасауға мәжбүрледі. Ауғандықтар мұндай ауыр талаптарды орындаудан бас тартты және Кабулға ағылшын резиденттерін кіргізбейтінін мәлімдеді. Алайда 1879 жылы 26 - мамырда жаңа әмір Якуб -хан Гандамахта ағылшын өкілімен Ауғанстанды тәуелді мемлекет ететін келісімшартқа қол қойды. Кабулда ағылшын резиденциясы орналасып, олардың қолына Кандагар облысы өтті. Ағылшын дипломатиясы Ауғанстанды Ресейге қарсы пайдаланбақ болды. Ресейге оңтүстік Түрікменстан қосылғаннан кейін, 1885 жылы Ауғанстан мен орыс әскері арасында жанжал туғызуға мүмкіншіліктер жасалды. Таш - Кеприде Ауған әскері талқалданғаннан кейін, Ресейге қарсы әскери қимылдар тоқтатылды. Сыртқы саясаттағы қиыншылықтарға қарамастан Ауған үкіметі ішкі істерде де дербестігін сақтап қалды.
1.3 Орта Азиядағы Ресей саясаты. Ағылшын - орыс қарама - қайшылықтары
1869 жылдың басында Британ сыртқы істер министрі Лорд Кларендон орыс елшісі Брунновпен Англия мен Ресейдің Орта Азиядағы ықпал ету аймағы жөніндегі келіссөздер және екі мемлекет арасында басқа да қол сұғушылықтан корғайтын белдеуді сақтау керек екендігі жөніндегі мәселелер талқыланды. Британ үкіметі бұл жақындасу Үндістан халқының Ресей тарапынан қолдау көрсететіндігіне үмітін туғызып, елдің солтүстігіне көтеріліс тудыратынына кәміл сенді. Патшалық үкімет Ауғанстанды бейтарап мемлекет деп санап, оның істеріне қол сұқпауды ұсынды. Бірақ ағылшын министрлігі бүл талаптарды қабыл алмады. Англия Ауғанстанды өзіне тәуелді мемлекет ретінде қарастырып, оның солтүстік бөлігіндегі иеліктерінің шекарасын анықтауда еркіндік танытты. Патша үкіметі мен осындай мәселелерді шешу үшін Петербургке Үндістанның вице - королі Д. Форсайт іс - сапармен келді. Екі ел арасында үш пункттен тұратын келісімге қол қойылды:
1. Ауғанстанның территориясы болып Шер - Али - хан иелігіндегі жерлер танылсын.
2. Әмір өз территориясын Бұқар жерлері арқылы кеңейтуден бас тартуы қажет.
3. Орыс үкіметі Ауған территориясына Бұқар әмірлігі тарапынан қол сұқпаушылығын бақылауы тиіс [7, б. 91].
50-60 жылдары ағылшын - орыс қайшылықтары Ирандағы, Ауғанстандағы және Орта Азиядағы дипломатиялық қатынастардың орталық түйіні болды. Британ отарлаушылары өздеріне Түркия, Иран, Ауғанстан жерлерін басып алып, бағындарғысы келді. Бірақ бүл Англияның қолынан келмеді. Олар өздерінің агрессорлық жоспарлары бойынша Ауғанстанды өздеріне тәуелді етіп, Иранда өз үстанымдарын күшейтті. Англия өзіне тәуелді мұсылман мемлекетінің тізбегін құрауды жоспарлады. Осы негізде Хиуаға, Орта Азияға өзінің эмиссарларын жіберді. Патшалық Ресей Иранға ықпал етуші бірден - бір мемлекет болып қала берді және Орта Азиядағы үлкен территорияның қосылуы арқасында (бұл территорияларда Қоқан және Бұқар хандықтарының үстемдігі жүрді) өз позициясын күшейтті. Англия мен Ресейдің Орта Азия нарығы және плацдармы үшін күрес күшейе берді.
70- жылдардағы ағылшын - орыс күресі шабуылды екі мемлекет те жасағанын көрсетеді. Жаулап алу шикізат көзін өз қолдарына алу үшін жүргізілді. Орта Азияның біртіндеп Ресейге қосылуы бүл елдерде шаруалардың наразылығын тудырды. Ал Англияның саясаты болса, Ауғанстан арқылы басқа мемлекеттерді де жаулап алу. Олар Ауғаныстанда құпия агенттерді қаруландырып, оларды Түркмения мен Батыс Қытайды жаулап алуға аттандырып отырды. Орта Азиядағы ірі алпауыттарды бағындырудағы екі елдің жүргізген саясатына XIX ғасырдың 70 -жылдарының аяғында Франция араласты. Франция императоры Ресеймен қарым - қатынасты жүйелі түрде орнатқанымен, Англиямен жағдай қиынға соқты. Гардан миссиясы Тегеранға келіп, қару - жарақ жасау ісіне жастарды үйрету мектебін ашты. Бұл Иранға Англия мен Ресейге қарсы тұрудағы көмек болды. Гарден Иран үкіметімен тең емес келіссөздер жасады. Мұнда Грузия Француздардың көмегімен Иранға қосылатыны жөнінде айтты. Бұл Наполеон тарапынан жасалған отарлық саясаттың бастауы еді. Орта Азияны Пиреней жарты аралына үстемдік жүргізудегі көпір ретінде пайдаланбақ болды. Алайда, Гарданның саясаты жүзеге аспай, ол Ираннан кетуге мәжбүр болды. Ізіншала Иранға Джонс үкіметінің елшілері келді. Одан кейін Оузлидің Иранға келуімен жаңа келіссөздер жасалды. Англия жыл сайын Иранға 200000 көлемінде жәрдем ақша төлеуге және қандай мемлекет пен болмасын соғысқан жағдайда әскери көмек беретінін жариялады.
1.4 Ағылшын - француз қарама - қайшылықтар
Орта Азиядағы ірі алпауыттарды бағындырудағы екі елдің жүргізген саясатына XIX ғасырдың 70 -жылдарының аяғында Франция араласты. Франция императоры Ресеймен қарым - қатынасты жүйелі түрде орнатқанымен, Англиямен жағдай қиынға соқты. Гардан миссиясы Тегеранға келіп, қару - жарақ жасау ісіне жастарды үйрету мектебін ашты. Бұл Иранға Англия мен Ресейге қарсы тұрудағы көмек болды. Гарден Иран үкіметімен тең емес келіссөздер жасады. Мұнда Грузия француздардың көмегімен Иранға қосылатыны жөнінде айтты. Бұл Наполеон тарапынан жасалған отарлық саясаттың бастауы еді. Орта Азияны Пиреней жарты аралына үстемдік жүргізудегі көпір ретінде пайдаланбақ болды. Алайда, Гарданның саясаты жүзеге аспай, ол Ираннан кетуге мәжбүр болды. Ізіншала Иранға Джонс үкіметінің елшілері келді. Одан кейін Оузлидің Иранға келуімен жаңа келіссөздер жасалды. Англия жыл сайын Иранға 200000 көлемінде жәрдем ақша төлеуге және қандай мемлекет пен болмасын соғысқан жағдайда әскери көмек беретінін жариялады [8, б. 13].
Шах оқтын - оқтын шетелдік басқыншыларға наразылығын білдіріп отырды. Әсіресе экономикада ауыр концессиялардан бас тартып, кейбіреулеріне келісуге мәжбүр болды. XIX ғасырдың 70 - жылдарында Иранның ішкі жағдайы да қиын еді. Жұмысшылар әсіресе, шаруалар Франция мен Англияның тарапынан қыспакқа түсті. Олардың наразылықтары Бабидтер көтерілісінен кейін де басылмады. Франция мен Англияның ықпал ету аймағы ету үшін күресі де елдің сыртқы саясатына соққы берді. Елге әкелінетін тауар саны азайып, шетке шығару да қиынға соқты. Француз ағылшын жэне ағылшын орыс қайшылықтары өз ішінде ғана емес, үстемдік орынатқылары келген елге де әсерлерін тигізді. Алайда, Ресей тарапынан жасалған көмек елді тоқырауға түсірмеді.
1.5 Ұлы державалар саясатындағы Африка және әлемді отарлық бөлісудің аяқталуы
XIX ғасырдың ақырғы ширегінде Африканы бөлісу Еуропалық зерттеушілердің көмегімен жүзеге асты. Ғасыр ортасында Орталық Африка өзендері ашылып, Нілдің бастаулары табылды. 1869 жылы Суэц каналының ашылуы капиталистік державалардың, әсіресе, Англия мен Францияның отарлық саясатының басталуына әкелді. 1878 жылы Египетте Нубар - паша бастаған Еуропалық кабинет құрылды. Қаржы министрі болып ағылшындар әлеуметтік қызмет бөлімін Франция атқарады деп жарияланды. Шетелдік министрліктер шаруаларды салыққа батырып, помещиктерді еңбекке тартуға мәжбүрледі. 1881 жылы Тунисті Францияның басып алуы бүкіл елде наразылық туғызды. Тунис халқының арқасында Франция отарлаушылары тас және темір жолдарды сала бастады. Солтүстік Африкада XIX ғасырдың аяғында тек ғана Марокко өзінің тәуелсіздігін сақтап қалды [9, б. 42].
Егер ағылшын отарлық экспансиясы Каир-Кейптаун жоспары бойынша жүргізілсе, Франция саясаты Атлант мұхитынан Үнді мұхитына дейінгі жерлерді жаулау әрекетімен жүргізілді. Еуропалық державалар жағалаудағы негізгі аудандарды басып алғаннан кейін ішке енуді көздеді. Бүл аймақтарда Франция мен Англия арасында кейін Германия мен шиленістер басталды. 1894 жылы Францияның билігі батыс Африкада орнады. Батыс Африканы бөлісу аяқталғанда, Англия Гамбияның сағасындағы біраз елді - мекендерді ғана иемденді. Нигерді жоғары бойлай отырып, ағылшындар Франциямен қақтығысты. 1890 жылы батыстағы ағылшын және француз иеліктерін межелеп бөлу туралы келіссөздер жүргізілді. Солтүстік және оңтүстік Нигерияда Британ протектораты орнады. 80 - жылдары Германияның экспансиялық бағыты басталды. Камерун жэне Того арқылы Нигер және Чад өзендерін жағалай ағылшын және француздарға параллель бағытта шықпақшы болды.
80 -жылдардың басында шығыс Тропикалық Африка ағылшын, француз, неміс отарлаушыларының бақталастық алаңына айналды. Әсіресе, белсенділікті Германия танытты. Шығыс Африкаға басып кіру 1984 жылы жеке компания құрған Германия отарлаушыларының одағы арқылы жүзеге асты. 1885 жылы бас компания бірнеше шақырымға созылған Португал иеліктерінен солтүстікке қарай орыналасқан территорияға иелік етуге қол жеткізді. Аз уақытта Германияның иеліктерінің көбеюі Лондонды алаңдатты. 1885 жылы Британ үкіметінің бұйрығы бойынша сұлтан Занзибара Германияға өз иеліктеріне енуіне наразылық жариялады. Шығыс Тропикалык Африкада ағылшын және герман иеліктерінің арасында аттамалылық пайда болды. 1888 жылы Германияның иеліктерінде арабтар жергілікті халықтармен қосылып бас көтерілулер ұйымдастырды. 1889 жылы Бугандағы көтеріліске араласқан Англия бұл елді де өзіне бағындырды. Шығыс және Тропикалық Африкада ағылшын және герман иеліктерін межелеп бөлісу 1890 жылы аяқталды. Оған негіз болған Гельголанд трактаты [10, б. 85].
Тынық мұхиты елдерінің жаулануы және әлемді отарлық бөлісудің аяқталуы. XIX ғасырдың аяғында капиталистік мемлекеттер арасында әлемді бөлісу аяқталды. Ағылшын империализмінен Суданды басып алуы ағылшын - француздардың Батыс және Орталық Африкада үстемдігі, Бур республикасының жаулап алынуы, Тынық мұхит аралдарының бөліске салынуы бос жерлердің қалмағандығын көрсетті, формальды түрде Азия мен Африканың тәуелсіз мемлекеттері өзгерді. Алайда, олардың барлығы жартылай отарға айналды. 1900 жылы Африканың оннан тоғызы жаулап алынғанда отарларды монополиялық иелікке алу дәуірі туындады.
Өткен XIX ғасырдың аяғында халықаралық қайшылықтар шиеленісе түсті. Англия, Франция, Ресеймен отарлық бәсекелестікке түсе отырып, Германия империясын өзіне бақталас етіп алды. Германия өзінің Ресеймен жақындасуының дүрыс екенін білсе де, француз - орыс блогының қарсыласы позициясынан таймады. Сонымен қатар Германия Англияның ең ірі бақталасына айналды. Ағылшын - француз - орыс келісімдері оңтайлы жолга қойылды. Германияның Ресеймен, Англиямен қайшылықтары күшейді. Бұл оның 1918 жылы күйреуіне әкелді [11, б. 45].
Африкамен қатар 1887 жылы Англия Оңтүстік - Шығыс Азия аудандарына көз тікті. Ол Малай жарты аралының бөлінуін аяқтап, онда өзінің билігін орнатты. Франция Үндіқытайдың оңтүстік бөлігін иелене отырып, Аннам жерін 1883 жылы басып алды. Француздардың елге кіруі вьетнамдылықтардың наразылығын тудырып, Вьетнамды вассалдық тәуелділікке өтуіне жол беріледі. 1990жылдардың аяғында ауыр отарлық соғыстардың нәтижесінде Вьетнам Францияның қол астына кірді. Англия 1885 жылы Бирманы отарлау саясатында асығыстық танытты. XIX ғасырдың екінші жартысында Бирма Англияменен Францияның күрес алаңына айналды. Франция оны Үндіқытай мен Үндістан арасындағы аралық мемлекетке айландырмақ болды. Бірақ сәтсіздікке ұшырады. 3 ағылшын Бирмандық соғыс нәтижесінде король билігі таратылды. 1886 жылы Бирма Британ империясының құрамына енді. Англияменен Францияның Вьетнам және Бирма елдерін жаулауы Сиам аралдарының бөлінісуінің аяқталуына әкелді.
2 XIX ҒАСЫРДЫҢ СОҢЫ МЕН XX ҒАСЫРДЫҢ БАСЫНДАҒЫ ҚИЫР ШЫҒЫСТЫҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЖАҒДАЙ
2.1 Қиыр Шығыстағы ұлы державалардың күресі. Жапондық экспансия және Қиыр Шығыс мәселесінің шиеленісуі
Ағылшын - герман антогонизмнің өрлеу шағында, Қиыр Шығыста да қиын-қыстау кезең туындаған болатын. 1884 жылы Жапонияның Кореяны отарға айналдыру үшін жасаған төңкерісі және 1884-1885 жылдары қытай - француз соғысы осы аймақта жаңа шиеленістердің басталғанын көрсетті. Мұндай тоқыраудың тууына себеп болған: жапон капитализмінің өркендеуі және оның феодалдық-милитаристік элементерінің ықпалға ие болуы.
Жапонияның билеуші табы Кореяда Қытайдың билеуіне төзе алмай, Микадо үкіметі бұл елді басып алуды жоспарлады.
1894 жылға қарай саудамен айналысқан 20 мың жапондық Кореяға табан тіреді. Жапон капиталы үкімет қолдануына сүйене отырып, Корей нарығына тереңдей енуді көздеді. Алайда, бұл ұстанымдар орындалмай, 80-жылдары Жапонияға қарағанда Қытай үлесі артты [12, б. 75].
Феодалдық қатынастардың құлдырауы жэне шетел капиталының енуі таптық күрестің өрши түсуіне әкелді. 1893 жылы Кореяда шаруалар көтерілісі бұрқ етіп, Тонхаютар сектасы елдегі келеңсіздіктерде басқарьш отырды. Сеулдегі бас резидент Юань Шикай Корей Сарайына көтерілісшілер әскерін мойындауға шақырды. 1994 жылы 5 маусымда ол Солтүстіктің істері жөніндегі кеңесші Ли Хун-Чжанға тез арада бүлікшілерді басуға әскер жіберді.
Қытай бұл ұсыныстан бас тартты, ал реформаларды Корея өз жасауы тиіс деп жариялады. Ал Жапония болса, өз әскерін эвакуациялай алмайтынын айтты. 1894 жылы 9 мамыр көтеріліс ошағынан таяу маңда Қытай әскері қоныстана бастады. Жапонияда осы уақытта өкімет басында Ито Хиробулли кабинеті тұрды.
9 маусымда Корея астанасы жапон әскерінің қолына көшті. Сеулдің оңтүстігінде орналасқан Қытай іскеріне шабуылға аттанды. Корея және Қытай тығырыққа тіреді. Жапония өкіметі 14 маусымда жиналыс өткізді. Тонханилерді бірге басып, Жапон, Қытай комиссиясы реформа, Корея үкіметін тазалау туралы ұсыныстар жасалды. Бұл жағдай жүзеге асса, Жапония мен Қытай бірігіп, Кореяны қамқорлыққа алар еді. Қытай үкіметі Жапонияның ұсынысын қабылдамай, Кореядаға көтерілістер тоқтатылды деп жариялады. Қытай өз әскерін Кореядан әкетуге міндеттелді. Ал Жапония өз әскерін эвакуациялауы туралы ойлары жоқ екенін айтты. 13 шілдеде Муцу Оториге тағы бір құжат жіберілді. Онда: Қазіргі таңдағы біздің басты міндетіміз Қытай мен Жапония арасында қақтығыстарды тездету - делінген. Англия мен Ресейдің Қиыр Шығыстағы саясаты. Ли Хун-Чжанның Еуропа державаларының бұл іске кірісуі негізсіз болмады. Қытай мен Кореядағы Англияның ықпал аймағының кеңейюі және Ағылшын буржуазиясының бұл елдердің капиталына үстемдік еткісі келуі басқа да бақ таластарды болдырмауға тырысты. Англия бүкіл Қиыр Шығысты өзіне бағындырғысы келді және ірі капитал орындары мен ірі металлургияны өзіне қаратуды ойластырды. Мұндай саясатты жүзеге асыруға Ұлыбританияның гегемондығымен жүзеге асқан Жапон - қытай одағы көмегін тигізді [13, б. 65].
Англияға сонымен қатар, Жапонияның сауда бақталастығыда әсерін тигізді. 80-жылдардың аяғы мен 90 - жылдардың басында ол ағылшын капиталын біршама артқа сырып тастаған болатын. Әсіресе, Ланкаширдегі тоқыма фабрикасына, Гонконгтегі көпестерге, Шанхай сеттльменттеріне ауыр тиді. Англияның Қиыр Шығыстағы қызығушылығы 1889 жылғы Лондонда жарияланған Қытай ассоциациясы атты саяси құжаттың жариялануынан кейін арта түсті.
Англия күшті позицияны Кореяда ұстанды. 1885 жылы Корея үкіметі кедендік қызметке ағылшындықтарды тағайындарын мәлімдеді. Корея импортында Ағылшын тауарлары бірінші орында тұрды. Жапонияның Кореяны жаулап алуы осы елде Англияның ықпал етуін тоқтатуға жол ашар еді.
Қытайдың билеуші органдарында жасалған саяси бағытқа наразылық туындады. Император Гуансюй және оның жақтастары Жапония мен соғыс туралы ойлар тастады. Оған қарсы Солтүстік үндеу лидері Ли Хун - Чжан Қытай соғысқа дайын еместігін мәлімдеді. Үмітті Батыс державаларына артты. Қытай өкіметімен жүргізілген саяси сызық осы екі топтың қақтығысынан туындады.
2.2 Ағылшын-Жапон қайшылықтары
Жапонияда іскерлікпен айналысатын ағылшын капиталистері шетелдіктерге ұсынылған жеңілдіктердің толық орындалуын талап етті. Жапон үкіметінің басты сыртқы саясаттағы мәселесі бұрыннан қалған жартылай отарлау ережелерінен құтылу болатын. Тең емес келісімдерге наразылықтар ұлтшылдар толқынын көтерді. Ол кез-келген үкіметтер төңірегін, өз ұстамдарын дәлелдеп шығуды көздеді.
АҚШ, Ресей және тағы басқа державалар Жапон үкіметіне белгіленген құжаттарды мойындайтынын жариялады. Англия ғана процесті ұзаққа созды. Өйткені ол басқаларға Жапон саудасына ынталы болды. Үлыбритания үлесіне Жапонияның импортының жартысы келетін. 1888 жылы Англияда 5100 мың фунт стерлинг ақшаның 11200 мыңы тиесілі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz