Бастауыш сынып оқушыларын халық ауыз әдебиеті арқылы еңбекке тәрбиелеу
Кіріспе 4
I тарау. Бастауыш сынып оқушыларын халық педагогикасы құралдары арқылы еңбекке тәрбиелеудің ғылыми.теориялық негіздері 7
1.1 Ғылыми.педагогикалық әдебиеттердегі еңбек тәрбиесі мәселесінің зерттелу жайы 7
1.2 Бастауыш сынып оқушыларына халық педагогикасы арқылы еңбекке тәрбиелеудің әдістері 18
II тарау. Бастауыш сынып оқушыларын еңбекке тәрбиелеуде халық педагогикасы құралдарын пайдалану әдістемесі 32
2.1 Бастауыш сынып оқушыларын еңбекке тәрбиелеуде халық педагогикасы құралдары пайдаланылған шаралар жүйесінің мазмұны 32
2.2 Бастауыш сынып оқушыларын еңбекке тәрбиелеуде халық педагогикасы құралдары пайдаланылған шаралар жүйесінің тиімділігі 33
Қорытынды 34
Қолданылған әдебиеттер тізімі 35
Қосымшалар 36
I тарау. Бастауыш сынып оқушыларын халық педагогикасы құралдары арқылы еңбекке тәрбиелеудің ғылыми.теориялық негіздері 7
1.1 Ғылыми.педагогикалық әдебиеттердегі еңбек тәрбиесі мәселесінің зерттелу жайы 7
1.2 Бастауыш сынып оқушыларына халық педагогикасы арқылы еңбекке тәрбиелеудің әдістері 18
II тарау. Бастауыш сынып оқушыларын еңбекке тәрбиелеуде халық педагогикасы құралдарын пайдалану әдістемесі 32
2.1 Бастауыш сынып оқушыларын еңбекке тәрбиелеуде халық педагогикасы құралдары пайдаланылған шаралар жүйесінің мазмұны 32
2.2 Бастауыш сынып оқушыларын еңбекке тәрбиелеуде халық педагогикасы құралдары пайдаланылған шаралар жүйесінің тиімділігі 33
Қорытынды 34
Қолданылған әдебиеттер тізімі 35
Қосымшалар 36
Білім - ел қазынасы, халқымыздың білімділігі еліміздің байлығының ең маңызды бөлігі десек, білімнің негізі мектепте, яғни бар ғылымның бастауы – мектеп, «Елдің келешегі бүгінгі жастардың қолында, ал жас ұрпақтың тағдыры – ұстаздың қолында» деп Елбасы бізге үлкен міндет артып отыр. Егемен еліміздің болашағы, оның әлемдік өркениеттегі өз орны, ең алдымен білім мен тәрбиенің бастауы болатын – ұстаз қолында, сондықтан да біздің басты мақсатымыз – білім сапасын жақсарту.
Қазақстан Республикасындағы білімнің басты мақсаты - оқушылардың талдау, синтездеу, әрі логикалық ойлау қабілеттерін дамыту, яғни оқушылардың сабақ бойы ой еңбегімен шұғылдануын қамтамасыз ету, оқушыны ізденуге, өз бетімен қорытынды жасауға үйрету болып отыр.
Білім беру жүйесінің басты міндеті - ұлттық және адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа технологиясын енгізу, білім беруді ақпараттандыру. Қазіргі кезеңде білім беру жүйелерінде қайта құру жүріп жатыр, білім беру жүйелерінің жаңа ұлттық моделі құрылуда.
Қазіргі дамып келе жатқан заманның ағымында кетіп бара жатқан жастарды дұрыс жолға бағдарлау ретінде өскелең ұрпақты ата-бабаларымыздан қалған мұраларды қолдана отырып, тәрбиелеген жөн. Бұған бірнеше себептер бар. Біріншіден – өз өткенін біліп, түсінген бала келешекке зор үмітпен қарайды, екіншіден – «халық айтса да, қалып айтпайды» дегендей, ежелден бері ұрпақтан-ұрпаққа беріліп келе жатқан халық педагогикасының бастауыш сынып оқушыларын еңбекке баулуда атқарар рөлі зор.
Қазақстан Республикасындағы білімнің басты мақсаты - оқушылардың талдау, синтездеу, әрі логикалық ойлау қабілеттерін дамыту, яғни оқушылардың сабақ бойы ой еңбегімен шұғылдануын қамтамасыз ету, оқушыны ізденуге, өз бетімен қорытынды жасауға үйрету болып отыр.
Білім беру жүйесінің басты міндеті - ұлттық және адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа технологиясын енгізу, білім беруді ақпараттандыру. Қазіргі кезеңде білім беру жүйелерінде қайта құру жүріп жатыр, білім беру жүйелерінің жаңа ұлттық моделі құрылуда.
Қазіргі дамып келе жатқан заманның ағымында кетіп бара жатқан жастарды дұрыс жолға бағдарлау ретінде өскелең ұрпақты ата-бабаларымыздан қалған мұраларды қолдана отырып, тәрбиелеген жөн. Бұған бірнеше себептер бар. Біріншіден – өз өткенін біліп, түсінген бала келешекке зор үмітпен қарайды, екіншіден – «халық айтса да, қалып айтпайды» дегендей, ежелден бері ұрпақтан-ұрпаққа беріліп келе жатқан халық педагогикасының бастауыш сынып оқушыларын еңбекке баулуда атқарар рөлі зор.
1. М.Жұмабаев «Педагогика», Алматы,Рауан, 2013 ж., 213 б.
2. «Оқушыларды саналы тәртіпке және мінез құлық-мәдениетіне тәрбиелеу»,Алматы,Мектеп,2010 ж., б. 420
3. Қожахметова К. Ж. Этнопедагогика. Оқу–құралы. — Алматы: Қарасай, 2012. — 248 б.
4. Айджанова З. Ж. Бастауыш мектеп оқушыларының рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастыру. (Сыныптан тыс жұмыстар негізінде) — Атырау, 2009. -25 б.
5. Мұханова Б. Ж., Ильясова Р.Қ. Этнопедагогика: Оқу құралы. — Астана: Фолиант, 2008. — 440 б.
6. Балтабаева Ж.Қ., Солтанғазина М.Қ., Лекерова Ф. С. Қазақ тілі: Жалпы білім беретін мектептің 3-сыныбына арналған оқулық. — Алматы: Алматы кітап, 2011. –242 б.
7. Молдабаева К. Р. Бастауыш сынып оқушыларын халық педагогикасы дәстүрлері арқылы ізгілікке тәрбиелеу // Молодой ученый. — 2016. — №12.1. — С. 424
8. Безрукова, В. С. Педагогика: учебное пособие / В. С. Безрукова. – Ростов н/Д.: Феникс, 2013.
9. Бордовская, Н. В. Педагогика: учебное пособие / Н. В. Бордовская, А. А. Реан. – СПб.: Питер, 2006. – 304 с.
10. Гашимова, О.В. Учебное сотрудничество на уроках в начальной школе / О.В. Гашимова, С.А. Наумова // Педагогические науки : журнал . — 2013 .— №6 .— С. 412.
11. Дудукало, С.В. Особенности использования игр на логопедических занятиях в начальной школе / С.В. Дудукало // Начальная школа плюс до и после : журнал . — 2013 .— №3 .— С. 125.
12. Креславская, Т.А. Категории креативной педагогики в контексте обучения младших школьников / Т.А. Креславская // Начальная школа плюс до и после : журнал . — 2013 .— №11 .— С. 482.
2. «Оқушыларды саналы тәртіпке және мінез құлық-мәдениетіне тәрбиелеу»,Алматы,Мектеп,2010 ж., б. 420
3. Қожахметова К. Ж. Этнопедагогика. Оқу–құралы. — Алматы: Қарасай, 2012. — 248 б.
4. Айджанова З. Ж. Бастауыш мектеп оқушыларының рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастыру. (Сыныптан тыс жұмыстар негізінде) — Атырау, 2009. -25 б.
5. Мұханова Б. Ж., Ильясова Р.Қ. Этнопедагогика: Оқу құралы. — Астана: Фолиант, 2008. — 440 б.
6. Балтабаева Ж.Қ., Солтанғазина М.Қ., Лекерова Ф. С. Қазақ тілі: Жалпы білім беретін мектептің 3-сыныбына арналған оқулық. — Алматы: Алматы кітап, 2011. –242 б.
7. Молдабаева К. Р. Бастауыш сынып оқушыларын халық педагогикасы дәстүрлері арқылы ізгілікке тәрбиелеу // Молодой ученый. — 2016. — №12.1. — С. 424
8. Безрукова, В. С. Педагогика: учебное пособие / В. С. Безрукова. – Ростов н/Д.: Феникс, 2013.
9. Бордовская, Н. В. Педагогика: учебное пособие / Н. В. Бордовская, А. А. Реан. – СПб.: Питер, 2006. – 304 с.
10. Гашимова, О.В. Учебное сотрудничество на уроках в начальной школе / О.В. Гашимова, С.А. Наумова // Педагогические науки : журнал . — 2013 .— №6 .— С. 412.
11. Дудукало, С.В. Особенности использования игр на логопедических занятиях в начальной школе / С.В. Дудукало // Начальная школа плюс до и после : журнал . — 2013 .— №3 .— С. 125.
12. Креславская, Т.А. Категории креативной педагогики в контексте обучения младших школьников / Т.А. Креславская // Начальная школа плюс до и после : журнал . — 2013 .— №11 .— С. 482.
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Бастауыш сынып оқушыларын халық ауыз әдебиеті арқылы еңбекке тәрбиелеу
Студент: ______________
Жетекші: _____________
2016-2017 оқу жылы
Мазмұны
Кіріспе 4
I тарау. Бастауыш сынып оқушыларын халық педагогикасы құралдары арқылы еңбекке тәрбиелеудің ғылыми-теориялық негіздері 7
1.1 Ғылыми-педагогикалық әдебиеттердегі еңбек тәрбиесі мәселесінің зерттелу жайы 7
1.2 Бастауыш сынып оқушыларына халық педагогикасы арқылы еңбекке тәрбиелеудің әдістері 18
II тарау. Бастауыш сынып оқушыларын еңбекке тәрбиелеуде халық педагогикасы құралдарын пайдалану әдістемесі 32
2.1 Бастауыш сынып оқушыларын еңбекке тәрбиелеуде халық педагогикасы құралдары пайдаланылған шаралар жүйесінің мазмұны 32
2.2 Бастауыш сынып оқушыларын еңбекке тәрбиелеуде халық педагогикасы құралдары пайдаланылған шаралар жүйесінің тиімділігі 33
Қорытынды 34
Қолданылған әдебиеттер тізімі 35
Қосымшалар 36
Кіріспе
Білім - ел қазынасы, халқымыздың білімділігі еліміздің байлығының ең маңызды бөлігі десек, білімнің негізі мектепте, яғни бар ғылымның бастауы - мектеп, Елдің келешегі бүгінгі жастардың қолында, ал жас ұрпақтың тағдыры - ұстаздың қолында деп Елбасы бізге үлкен міндет артып отыр. Егемен еліміздің болашағы, оның әлемдік өркениеттегі өз орны, ең алдымен білім мен тәрбиенің бастауы болатын - ұстаз қолында, сондықтан да біздің басты мақсатымыз - білім сапасын жақсарту.
Қазақстан Республикасындағы білімнің басты мақсаты - оқушылардың талдау, синтездеу, әрі логикалық ойлау қабілеттерін дамыту, яғни оқушылардың сабақ бойы ой еңбегімен шұғылдануын қамтамасыз ету, оқушыны ізденуге, өз бетімен қорытынды жасауға үйрету болып отыр.
Білім беру жүйесінің басты міндеті - ұлттық және адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа технологиясын енгізу, білім беруді ақпараттандыру. Қазіргі кезеңде білім беру жүйелерінде қайта құру жүріп жатыр, білім беру жүйелерінің жаңа ұлттық моделі құрылуда.
Қазіргі дамып келе жатқан заманның ағымында кетіп бара жатқан жастарды дұрыс жолға бағдарлау ретінде өскелең ұрпақты ата-бабаларымыздан қалған мұраларды қолдана отырып, тәрбиелеген жөн. Бұған бірнеше себептер бар. Біріншіден - өз өткенін біліп, түсінген бала келешекке зор үмітпен қарайды, екіншіден - халық айтса да, қалып айтпайды дегендей, ежелден бері ұрпақтан-ұрпаққа беріліп келе жатқан халық педагогикасының бастауыш сынып оқушыларын еңбекке баулуда атқарар рөлі зор.
Еңбекпен айналысу, шығармашылық ізденістер жүргізу оқушының аналитикалық ойлау қабілетін дамытады, шешім қабылдай алу қабілетін қалыптастырады. Оқушыны ізденушілікке, құмарлыққа, қызығушылыққа баули отырып, өз халқын қастерлеп-қадірлеуге мүмкіндік береді.
Бастауыш сынып оқушысын алғашқы күндерінен бастап біртіндеп халық мұрасына зейін қойып оқыту оның кейінгі өмір жолында өшпестей із қалдырары анық. Яғни оқушы ақпаратты ала білуге, оны басқаларға хабарлай білуге талпынуы тиіс.
Қазіргі білім мен тәрбиенің негізгі бағыты-жан-жақты дамыған тұлға қалыптастыру, тұлғаның Мен менталитетін қалыптастыру, өзін-өзі тану, өзін-өзі дамыту мәселесінің айналасында болып отыр.
Осы орайда, зерттеу тақырыбының өзектілігі: Қазіргі кездегі бастауыш сынып оқушыларына халық педагогикасының негізгі құралдары арқылы еңбек сүйгіштікке үйрету.
Курстық жұмыстың мақсаты: Бастауыш сынып оқушыларын еңбекке баули отырып, оларды ерте жастан халық мұрасын қастерлеуге үйрету.
Зерттеу жұмысының міндеттері. Көзделген мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылды:
- Бастауыш сынып оқушыларын халық педагогикасы құралдары арқылы еңбекке тәрбиелеудің ғылыми-теориялық негіздерін қарастыру;
- Ғылыми-педагогикалық әдебиеттердегі еңбек тәрбиесі мәселесінің зерттеу;
- Бастауыш сынып оқушыларына халық педагогикасы арқылы еңбекке тәрбиелеудің әдістерін қарастыру;
- Бастауыш сынып оқушыларын еңбекке тәрбиелеуде халық педагогикасы құралдарын пайдалану әдістемесін қарастыру;
- Бастауыш сынып оқушыларын еңбекке тәрбиелеуде халық педагогикасы құралдары пайдаланылған шаралар жүйесінің мазмұнын зерделеу;
- Бастауыш сынып оқушыларын еңбекке тәрбиелеуде халық педагогикасы құралдары пайдаланылған шаралар жүйесінің тиімділігін анықтау.
Зерттеу нысаны халық педагогикасы арқылы бастауыш сынып оқушыларын еңбекке баулу болып табылады.
Зерттеу пәні халық педагогикасының бастауыш сынып оқушыларын еңбекке тәрбиелеудегі мәні болып табылады.
Жұмыстың теориялық және әдістемелік негізі ретінде отандық ғалымдардың еңбектері, мерзімдік басылымдардағы мақалалар қолданылды.
Курстық жұмыстың құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
I тарау. Бастауыш сынып оқушыларын халық педагогикасы құралдары арқылы еңбекке тәрбиелеудің ғылыми-теориялық негіздері
1.1 Ғылыми-педагогикалық әдебиеттердегі еңбек тәрбиесі мәселесінің зерттелу жайы
Бүгінгі таңда қазақ халқы ғасырлар тоғысында тәуелсіз мемлекетке айналып, өзінің қоғамдағы саяси, әлеуметтік-экономикалық, мәдени білім парадигмасы жүйесін әлемдік өркениет үлгісінде дамытуда. Өйткені кез-келген жаңа тәуелсіз мемлекеттің рухани даму процестерінің өзіндік ерекшеліктері болады. Бұл ерекшеліктер оның аумағында мекен ететін халықтардың тұрмыс-тіршілігімен, дәстүрлі мәдениетімен, салт-дәстүрлерімен және өткенімен тарихи сабақтастығымен айқындалады. Даму процесінде қол жеткізген тарихи тәжірибесі із-түссіз жоғалып кетпейді, ұлттық санада, халықтық идеяда, мәдени-әлеуметтік және құндылықтар жүйесінде белгілі ретпен жинақталып отырады. Бұл жөнінде Елбасымыз: Дәстүрлі мәдениетті жаңғырту, өз халқының тарихи тәжірибесіне жүгіну - бұл өзі тәуелсіздікке ие болған елдің өмірінен орын алатын заңды құбылыс, - деп атап көрсеткен болатын [1, б. 56]. Міне, сол ғасырлар қойнауында қорытылып, жинақталып қалыптасқан қазақ халқына тән ұлттық тәрбиенің озық, өнегелі дәстүрлерін жеткіншектердің тәрбиесінде, соның ішінде еңбек тәрбиесінде пайдалану аса маңызды міндеттердің біріне айналып отыр.
Себебі ұлттық тәрбиенің қайнар көзіне, қазақ халық педагогикасы мен дәстүрлеріне қайта оралу заманның жай ағымы ғана емес, ол - қоғамдық өмір талабынан туындаған қажеттілік, өйткені мәдениеттің әлеуметтік-тұрмыстық дәстүрлі түрлерін танып-білу арқылы адам баласы оның рухани бастауына терең бойлайды, туған елінің, ұлтының өзіндік ерекшелігін аялап, сақтауға үйренеді. Қазақ халқының сондай дәстүрінің бірі - жеткіншектерді дәстүрлі еңбекке тәрбиелеуі.
Сондықтан, қазақ халқының әлеуметтік, рухани-мәдени құндылықтарын сақтай отыырп, жеткіншектердің еңбек етуге белсенділік қасиетін, дәстүрлі еңбек процесін меңгертуге тұрақты дағдыларын, шығармашылығын қалыптастыруды қамтамасыз ету өзекті мәселе болмақ.
Бүгінгі нарықтық қатынасқа көшкен Қазақстанның ұлттық және әлеуметтік-экономикалық ерекшеліктерін ескеру және халықтың еңбек салт-дәстүрлеріне сүйену арқылы қоғам алдына өзінің дербестігі мен жауапкершілігін сезінетін, қоғамдық сана-сезімі оянған, парасаты мен ар-ожданы биік, іскер, қабілетті, шығармашыл, кәсіпкер, нарық жағдайында бәсекелестікпен еңбек ете білетін, әрбір жұмыстың пайдалы көзін тауып, өзінің таңдаған мамандығына деген білімділігін, біліктілігін көрсете білетін азамат тәрбиелеу - қазіргі қоғамның талабы [2, б. 94].
Осыған орай Қазақстан Республикасы Білім беру туралы Заңында ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім беру және жеке басының дамуы үшін жағдай жасау арқылы шығармашылық, рухани, дене мүмкіндіктерін, интеллектін ламыту міндеті көзделген. Демек, жастарды дәстүрлі еңбектің қай саласында болмасын тек мәлімет жиынтығын меңгерумен шектелмей, терең білімді, ізденімпаз, еңбек іс-әрекеттерінде шығармашылық бағыт ұстанатын, сол тұрғыда өз ұлттық болмысын таныта алатын маман етіп тәрбиелеу қажеттілігі айқындалған.
Еңбек тәрбиесінің мақсаты мен міндеттері, еңбекке тәрбиелеудің мазмұны қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуының барлық сатысында өзекті зерттеу объектісі болған. Тіптен, жазу-сызуды білмеген, ғылым мен мәдениеттен мешеу дәуірдің өзінде ұрпағын еңбекке тәрбиелеу отбасы, тайпа мүшелерінің ортақ ісі болды.
Еңбек тәрбиесі адамзат қоғамының түрлі кезеңдеріндегі даналық ой-пікірлерді уағыздаушы шежірешілер еңбектерінен көрініс алды. Орхон-Енисей ескерткіштерінің авторы Иоллығ-тегіннің Күлтегін, Білге қаған, Тоныкөк дастандары, осы дастандардың тәлім-тәрбиелік идеясымен астарлас рухани мұраның бірі - Қорқыт ата тағылымдары еңбек тәрбиесінің алғашқы философиялық, педагогики-психологиялық идеяларын өзек етсе, бұл мәселе олардан кейінгі ойшылдар мен ағартушылардың: әл-Фараби, Ж.Баласағұни, М.Қашғари, Ш.Уәлиханов, А.Құнанбаев, Ы.Алтынсарин және т.б. тәлім-тәрбиелік мұраларында да жан-жақты қарастырылды.
Сондай-ақ жеткіншек ұрпақты еңбекке тәрбиелеудің халықтық негізін және халық тәрбиесі құралдарының тиімділігін атап көрсеткен көрнекті классик педагогтар, демократ-ағартушылар және қоғам қайраткерлері: Я.А.Коменский, Ж.Ж.Руссо, А.Дистерверг, И.Г.Песталоцци, В.Г.Белинский, К.Д.Ушинский, А.С.Макаренко, Н.К.Крупская, В.А.Сухомлинский және қазақтың қоғам қайраткерлері мен ағартушы-педагогтары: М.Жұмабаев, А.Байтұрсынов, М.Дулатов, Ш.Құдайбердиев, Ж.Аймауытов, С.Торайғыров, т.б. болды.
Қазақ халқының ежелгі тұрмыс-тіршілігі мен ұл-қыздарының еңбек тәрбиесіндегі өзіндік ерекшелігін шетелдік этнограф ғалымдар: Марко Поло, П.С.Паллас, А.Левшин, А.Янушкевич, В.В.Радлов, Г.Н.Потанин және т.б. қарастырып, зерттеген. Еңбек тәрбиесінің тарихи философиялық дамуына аса бір мән беріп зерттеген ғалымдар: Л.Н.Гумилев, В.В.Бартольд, М.О.Әуезов, Н.Сәрсенбаев, Е.Б.Бекмаханов, М.Қ.Қозыбаев, Ә.Нысанбаев, Ғ.Есім және т.б.
Ал, еңбек тәрбиесінің ғылыми-педагогикалық теориясы мен әр түрлі тарихи аспектілерін зерттеген ТМД ғалымдары: П.Р.Атутов, С.Я.Батышев, А.М.Арсеньев, Ю.К. Васильев, А.А.Шибанов, И.О.Обидов, Ғ.З.Ахмедзиянов, Т.Ш.Тоқтарова, Т.С.Сатыбекова, А.Амиршоев, Г.А. Хаимдулина, т.б., қазақстандық ғалымдар: Р.Г.Лемберг, Қ.Б.Бержанов, А.І.Сембаев, Т.Т.Тәжібаев, А.П.Сейтешев, Г.А.Уманов, М.Ә.Құдайқұлов, Г.Т.Хайруллин, Б.И.Қожабаева, Р.А.Жаңабаева, Б.К.Момынбаев, Г.Ж.Меңлібекова және т.б. болды.
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасының білім беру мен тәрбиелеу саласының түбегейлі жаңаруы қоғамдағы ірі өзгерістермен бірге, ұлттық сананы, әдет-ғұрып, салт-дәстүрлерімізді, халықтық қадір-қасиетімізді, психологиялық табиғи белгілерімізжі жандандыру мен жаңартуымызға елеулі септігін тигізді.
Осы ретте еліміздің білім беру мен тәрбиелеу саласының барлық жүйесінде, атап айтқанда, бала тәрбиелеуші әрбір отбасынан бастап мектепке дейінгі балалар мекемелерінде, мектеп, колледж, ЖОО-да халықтық педагогика тағылымдарының озық үлгілерін жан-жақты енгізу дәстүрге айналды.
Халық педагогикасы үлгілерін оқу-тәрбие процесінде қолдануды алыс, жақын щетел ғалымдары: Т.С.Виноградов, Г.Н.Волков, В.Ф.Афанасьев, Я.И.Ханбиков, Н.Сафаров, К.пирлиев, А.Э.Измаилов қарастырды. Ал қазақстандық ғылым докторлары: Қ.Б.Жарықбаев, С.Қалиев, С.А.Ұзақбаева, Қ.Бөлеев, Ә.А.Қалыбекова, Ә.Табылдиев, Қ.Ж.Қожахметова, Р.Қ.Дүйсембинова, Ш.Құлманова, З.Әбілова, Ж.Асанов және т.б. халық педагогикасы идеяларын оқу-тәрбие процесінде пайдалану мәселелерін қарастырғанымен, бұл еңбектерде еңбек тәрбиесі жалпылама түрде сипатталады.
Қазақтың халық педагогикасындағы еңбек тәрбиесін еліміздің әдебиеттанушылары, өнертанушылары, этнографтары да зерттеген: М.О.Әуезов, М.Ғабдуллин, С.А.Қасқабасов, Ә.Марғұлан, Б.Р.Қазыханова, Х.Арғынбаев, Ә.Қоңыратбаев, А,Сейдімбек және т.б. жеткіншектер еңбегінің психологиялық аспектілер, мінез-құлық ерекшелігі мен заңдылығы: А.Б.Эльконин, А.Н.Леонтьев, Д.Н.Фельдштейн және т.б. ғалымдар зерттеулерінде қарастырылған. Республикамыздағы белгілі психолог, этнопсихолог ғалымдарымыз Қ.Б.Жарықбаев, Х.Шерьязданова, Ж.Ы.Намазбаева, С.Жақыпов және т.б. еңбектерінде біздің зерттеу проблемамызға байланысты құнды пікірлер мен нақты ұсыныстар айтқан.
Еңбек тәрбиесінің тәжірибесі қазақ халқы тіршілігінің барлық тарихи даму кезеңінде жинақталды және еңбек әрекеті тәрбие практикасымен, оның дамуы және жетілуімен тығыз байланыста болды. Білім жүйесін, еңбек іскерліктері мен дағдысын қарастыратын халықтың еңбек әрекетінің тәжірибесі, алдымен, отбасы дәстүрлерін, одан халықтың еңбек дәстүрлерін жасай отырып, ғасырдан ғасырға беріліп, жалғаса түсті [3, б. 41].
Қазақ халқының әлеуметтік-экономикалық дамуы күнкөріс кәсібінің түрлерімен, дәстүрлі еңбек әрекеттерімен бірге, географиялық жағдайлармен де айқындалады. Нақты табиғи-географиялық және климаттық жағдайлар қазақ халқының тіршілік-қарекетіне, оның өндірістік әрекетіне айтарлықтай ықпал етті. Табиғаттың өзгермелі құбылыстарына қарай қазақтар жер өңдеумен немесе мал шаруашылығымен, не қолөнер өндірісімен айналысты. Әлбетте, еңбек тәрбиесінің жүйесі, еңбек дәстүрлері мен салттары қазақ халқының материалдық және рухани өмірінің, тарихи-географиялы, әлеуметтік-экономикалық жағдайларының ықпалымен дамып, қалыптасты. Зерттеу барысында біз С.Қалиев анықтаған қазақ халық педагогикасы тарихи дамуының сегіз кезеңін негізге ала отырып, дәстүрлі еңбек тәрбиесінің қалыптасуына ықпал еткен шаруашылық пен қолөнер өндірістерінің даму кезеңдерін ұсынамыз. Кестедегі көрініс еңбек түрлерінің әлеуметтік-экономикалық өзгерістерге байланысты біртіндеп күрделеніп отырғандығын байқатады.
Кесте 1 Дәстүрлі еңбек әрекетінің қалыптасуына ықпал еткен шаруашылық пен қолөнер өндірістерінің даму кезеңдері
Бірінші дәуір
Б.д.д. тас, қола замандары
Аңшылық, қарапайым үй шаруашылығы, тас құралдарын жасау, жабайы аңдар мен құстарды қолға үйрету
Екінші дәуір
Б.д.д. VII-III ғ.- б.д. V дейін
Аңшылық, мал шаруашылығы (қой, жылқы, түйе, ірі қара), диқаншылық, егіншілік, металл балқыту(қалайы, мыс, алтын, күміс), зергерлік (әшекей бұйымдары), қолөнер, (ағаш, металл, қару-жарақ, тері, жүн, сүйек т.б.), тұрмыстық үй шаруашылығы (ыдыс-аяқ, киім-кешек), әскери-жауынгерлік өнер саласы, мәдениет
Үшінші дәуір
VI-IX ғғ.аралығы
Аңшылық, мал шаруашылығы (қой, жылқы, түйе, ірі қара), диқаншылық, егіншілік, металл өңдеу (түсті металл, қара металл), қару-жарақ құрал-жабдықтар, зергерлік (әшекей бұйымдары), қолөнер (ағаш, металл, қару-жарақ, тері, жүн, сүйек т.б.), құрылыс-сәулет өнері, атбегілік, құсбегілік, сауда-саттық, емшілік, тігін, үй шаруашылығы (ас пісіру, бала бағу, киім тігу т,б,), әскери-жауынгерлік өнер саласы, мәдениет, ғылым.
Төртінші дәуір
X-XV ғғ.аралығы
Аңшылық, мал шаруашылығы (қой, жылқы, түйе, ірі қара), диқаншылық- егіншілік, металл өңдеу (түсті металл, қара металл), қару-жарақ құрал-жабдықтар, зергерлік (әшекей бұйымдары), қолөнер (ағаш, металл, қару-жарақ, тері, жүн, сүйек т.б.), құрылыс-сәулет өнері, атбегілік, құсбегілік, сауда-саттық, емшілік, тігін, үй шаруашылығы (ас пісіру, бала бағу, киім тігу т,б,), әскери-жауынгерлік өнер саласы, мәдениет, ғылым.
Бесінші дәуір
XV-XVIII ғғ.аралығы
Ауыл өнеркәсіп (тау-кен, машина жасау, отын энергетикасы, металлургия), құрылыс-сәулет, коммуналдық-шаруашылық, жеңіл-өнеркәсіп (тоқыма, тігін, фарфор-фаяне, аяқ-киім), ауыл шаруашылығы (мал, егін, бақша)
Алтыншы дәуір
XVIII ғ-дан XX ғғ. аралығы
Ауыл өнеркәсіп (отын энергетикасы, тау-кен, машина жасау, металлургия), құрылыс-сәулет, коммуналдық-шаруашылық жеңіл өнеркәсіп (тоқыма, тігін, фарфор-фаяне, аяқ-киім), ауыо шаруашылығы (мал, егін, бақша)
Жетінші дәуір
1920-1990 жж. аралығы
Ауыл өнеркәсіп (отын энергетикасы, атом энергетикасы, тау-кен, машина жасау, металлургия), құрылыс-сәулет, коммуналдық-шаруашылық жеңіл өнеркәсіп (тоқыма, тігін, фарфор-фаяне, аяқ-киім), ауыо шаруашылығы (мал, егін, бақша), әскери өнер.
Сегізінші дәуір
1991-2001 жж. кейінгі егемендік кезеңі
Ауыл өнеркәсіп (отын энергетикасы, атом энергетикасы, интернет, тау-кен, машина жасау, металлургия), құрылыс-сәулет, коммуналдық-шаруашылық жеңіл өнеркәсіп (тоқыма, тігін, фарфор-фаяне, аяқ-киім), ауыо шаруашылығы (мал, егін, бақша, аңшылық), әскери өнер.
Әлеуметтік жағдайларға байланысты қазақ халық педагогикасы еңбектің адам өміріндегі орнына, оның қалыптасуы мен дамуына баға бере білуде ғылыми деңгейге көтеріле қойған жоқ. Әйтсе де, еңбек әрекеті, еңбексүйгіштік, еңбек іскерлігі мен дағдысы халық арасында жоғары бағаға ие болды.
Ұлы Қазан төңкерісіне дейін қазақтарда табиғи-патриархалдық мал шаруашылығы мен егін шаруашылығы басым болғандықтан, механикаландырылған еңбек мүлдем қолданылмаған. Барлық жұмыс шеберлікті талап ететін өздері жасаған құралдармен орындалатын болған. Көшпелі өмірдегі қиыншылықтар қазақтарды балаларын шаруашылық тұрмысындағы көптеген мамандықтарды еркін меңгеруге мүмкіндік беретін кәсіби әмбебаптық еңбек іс-әрекетінің бірнеше түрлерін үйретуге мәжбүр етті. Сондықтан әрбір отбасы өз балаларына еңбектің біліктілігі мен іскерлігін үйретуге, оларды жұмысқа деген табандылыққа, еңбекке адам бақыты мен ахуалының көзі ретінде құрметпен қарауға, жауапкершілікке, өз ісін беріле істеуге, тәрбиелеуге еңбек дағдыларын қалыптастыруға ұмтылды.
Қазақтарды ежелгі кәсіптерінің ішінде балаларды еңбекке тәрбиелеуде аң аулау, аңшылық кәсіби аса маңызды ықпал еткен. Ересек адамдар балаларын садақпен, қақпанның көмегімен аң аулау әдіс тәсілдерін, амал жолдарын үйреткен.
Қазан төңкерісіне дейінгі кезеңде қазақ халқының тұрмысы мен шаруашылығында маңызды рөлді әр түрлі әр түрлі қолөнері атқарды: ұсталық, тері мен жүнді өңдеу, аяқ киім мен киім тігу, киіз басу, ыдыс-аяқтарды, қаруларды және еңбек құралдарын, үй жиһаздарын өндіру.
Қазақ халқының еңбекке деген моральдық-этикалық көзқарастары мен оның балаларды еңбекке даярлаудағы рөлі халық даналығында және философиялық ой тұжырымдарында кең көрініс тапқан.
Мораль, этика ұғымдарын қарастырған еңбектерге жасаған ғылыми талдау бұл ұғымдарға бірқатар анықтамалар берілгендігін дәлелдейді. Мысалы, И.С.Конның этикалық сөздігінде: этика - зерттеу объектісі мораль болып табылатын философиялық ғылым делінсе, философиялық сөздікте этика - зерттеу объектісі мораль болып табылатын ең көне теориялық пәндердің бірі делінеді.
Қазақ халқының бастауыш сынып оқушыларын еңбекке даярлаудағы тәрбие құралы ретінде пайдаланылатын моральдық-этикалық ұғымдардың мәнін ашамыз [4, б. 94].
Еңбек - өмірдің негізі, ал еңбек ету - адамның басты міндеті деген үлкендердің өсиеттері де, адал еңбек еткен кісі өз халқы алдында құрметке ие болатыны жайлы ересек адамдардың әңгімелері де балаларды еңбекке идеялық, адамгершілік тұрғысынан өткен балалар ертерек жұмысқа араласқысы келіп, еңбекке деген сүйіспеншілігі ерте оянып, үйде, шаруашылықта ата-аналарына көмектесуге талпынған. Еңбекке деген өз көзқарастары мен ой-тұжырымдары бар кіші жанрдағы ұлттық фольклор да тәрбие құралдарының ішінен өзінің тиесілі орын алған. Халық даналығы мен ой-тұжырымдарына бай мақал-мәтелдер еңбек пен оның адам өміріндегі мағынасын білдірсе, афоризмдер балалар санасына ерекше моральдық күшпен әсер еткен, олар халықтың сөзі сияқты салмақты да сенімді қабылданатын болған.
Халықтың пайымдауынша, еңбек тұлғаның адамгершілік тұрғыда жетілуін бағалаудың басты өлшемі болып табылады, адамның абыройын арттырып, оның ерік-жігері шынықтырады, оған қуат беріп, адамдар алдындағы беделге жеткізеді. Халық өнегелі еңбек етіп, өз еңбегімен отбасына және қоғамға материалдық жағдай жасаған адамдарды қатты құрметтеген. Бұл идеяларды мынадай мақалдар дәлелдей түседі: Еңбек еткеннің мұқтажы табылар, еріншек барлығынан қағылар, Еңбек ерлікке жеткізер, ерлік елдікке жеткізер, Еңбек ер атандырады, Еңбек ерлікке жеткізер, ерлік елдікке жеткізер, Еңбек ер атандырады, Еңбектің көзін тапқан, байлықтың өзін табады, Еңбек ширатады, өмір үйретеді.
Ақыл-кеңес айтушы үлкендер еңбектің маңызы туралы балаларға айта отырып, оның адам тарихындағы рөлі туралы тереңірек мағлұмат берген. Ерінбегеннің еңбегі оңады, еңбегі оңғанға қыдыр қонады, т.б. деген философиялық нақыл сөздердің негізінде, еңбектің рөлін қазақ халқы эмпирикалық жолмен жүздеген жылдар бойы тіршілік үшін болған күрестің барысында, көптеген сынақтардан кейін, табиғат алдындағы өзінің әлсіздігін мойындау арқылы түсінді. Сондықтан мұндай афоризмдердің мазмұны жас ұрпақтың санасына өмірді бекітудегі негізгі идея ретінде сіңіріліп отырды. Мақал-мәтелдердің моральдық және психологиялық тұрғыда әсер етуі олардың шамасына, балаға белгілі бір іс-әрекет барысында айтылуына, айтылған нақыл сөздердің педагогикалық мәніне және ырғағына, сондай-ақ айтушы адамның тәрбиеленуші баланың жас мөлшерін ескергендігіне байланысты болды.
Қазақ халық педагогикасында еңбек тәрбиесінің негізгі мақсаты - жеткіншектерді еңбекке, қоғамдағы өмірге, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу болып табылады. Еңбек тәрбиесінің бұл мақсаты мынадай педагогикалық міндеттер арқылы жүзеге асырылған:
1. Еңбекке аялы көзқарасын қалыптастыру, оның қажеттілігіне сенімін бекіту материалдық және рухани құндылық қайнарының негізгі және қоғамның тіршілік ету әрекеті ретінде қабылдауға тәрбиелеу;
2. Еңбек әрекеттері арқылы жеткіншектерді еңбек адамдарын құрметтеуге тәрбиелеу;
3. Жеткіншектерді еңбек нәтижелерін құпнттап сақтауға тәрбиелеу;
4. Жеткіншектердің еңбекке деген сұранысын және еңбек ету дағдысын қалыптастыру;
5. Еңбектің барлық түрлріне жеткіншектердің сыйластық көзқарасын қалыптастыру;
6. Жеткіншектерді ұжымдық еңбек дағдысын тәрбиелеу;
7. Жеткіншектерде еңбектегі өзіндік дербестікті және шығармашылық ынтаны тәрбеиелеу;
8. Жеткіншектерде еңбектену іскерлігі мен дағдысын қалыптастыру;
9. Жеткіншектерді еңбек мәдениетіне тәрбиелеу.
Қазақ халық педагогикасындағы еңбек тәрбиесінің мақсаты мен міндеттері проблемасын ашуда қазақ қоғамының бірнеше ғасырлар бойы сословиелік сипатта болғанын айта кету керек. Халықтың ауызекі шығармашылығында және халық педагогикасы ескерткіштерінде бұқара халық, кедей-шаруалар, қолөнершілер балалары еңбек тәрбиесінің идеялары мен тәжірибесі көрініс алған [5, б. 57].
Ауқатты адамдардың балалары, ерікті кедей-шаруалар мен қолөнершілердің балаларына қарағанда, еңбек әрекеттерімен айналыспаған, басқа әлеуметтік-экономикалық жағдайларда, бір-бірінен бөлек тәрбие алған. Мәселен, ес біліп, тілі шыққан кезден бастап Абай қазақ әні мен өлеңін, небір аталы да шырайлы сөзін естіп, көпті көрген дана әжесі Зере мен тұқымына шешендік, ақындық, өнерпаздық дарыған анасы Ұлжанның тәрбиесін алып, кестелі сөздерін құлағына құйса, есейе келе топ алдында сөйлейтін Құнанбай мен басқа да ру баслардың даулы да билік сөздеріне ден қойып, ауылына келген қонақтар мен жолаушылардың әңгімелерін, ертектерін зор ынта қойып тыңдады, бойына сіңірді. Осындай ортада өскен Абай он жасынан бастап өлең шығарды, бұл еңбек түрін ол медреседе де, өздігімен дербес ізнесісте де үйренді.
1.2 Бастауыш сынып оқушыларына халық педагогикасы арқылы еңбекке тәрбиелеудің әдістері
Халық педагогикасында қазақ халқы ер баланы көзін тырнап ашқан сәтінен бастап 13 жасқа дейін (яғни 1 мүшел жас) сол өмірдің бар құпия-сырын, қиыншылықтарын, тұрмыстың жыл мезгілдеріне сай ерекшеліктерін, күн көрудің бар көрінісін, дала философиясын толығымен басынан өткертіп, үйреткен. 13 жасқа дейін осынау ғаламды дұрыс игерген ер баланы енді өз алдына сол өмірді өзі басқаратын, өзгемен бірдей бір шаңырақтың жүгін көтере алатын, ел қорғауға даяр, ой-өрісі жетілген, ақыл-парасаты өрбіген азамат дәрежесіне көтерген.
Алты асыл қасиетті: 1. Зерде-зейін, 2. Өнер-өріс, 3. Тапқырлық, талап, ерлік, 4. Жігер-күш, 5. Қайрат-қару, 6. Білім;
Үш асыл мінез құлықты: 1. Елі мен туған-туыс,жұрағат-жекжат, дос-жолдасқа адал болу; 2. Өте әділетті болу; 3. Бетке тура айтар шыншыл болуды олардың бойына сіңіруге тырысқан.
Өмірдің барлық сынағынан өткен халық ер адамның маңызды қасиеттерін қоғамның толыққанды мүшесі ретінде, өмірге жақсы даярлығы бар адам ретінде ертеректе-ақ айқындап қойған. Міне, осылайша болмыстың өзі нағыз ер адамға қойылатын талаптарды анықтап берген. Олар бүгінде халыққа белгілі өнер бағыттарын құрайды.
Бұл өнерлердің мазмұны оларды нақты іскерлік пен дағды туралы түсінікте қалыптасқан кодекс деп бағалауға мүмкіндік береді. Мұндай іскерлік пен дағдыны өмірінің материалдық базасы толық емес ер адам өзін-өзі сенімді және тұрақты сезінуі үшін меңгеруі қажет.
Бірнеше өнер бағыттарын бізге төмендегідей кәсіп түрінде жеткізген:
1. аң аулай білу - аңшы болу;
2. садақ тарту, жамбы ату - мерген болу;
3. ұсталық кәсіпті меңгеру - ұста болу;
4. күресе білу - балуан болу;
5. асауды үйрету, бәйгеге қатысу - шабандоз болу;
6. қолданбалы өнер түрлерін меңгеру - зерлерлік, сәндік өнер, қамшы өру, етік тігу және т.б.
7. мал баға білу кәсібін меңгеру;
8. ағашпен жұмыс жасау:киіз үй ағаштарын, тұрмыстық бұйымдар - арба, ер-тоқым, т.б.
9. таспен жұмыс жасай білу - тас қашаушы болу.
Бұл өнер бағыттарының халықтың өндірістік еңбегіне, сондай-ақ туған жерді жаудан қорғауына және адамның өз өміріне төнген қатерден қорғауына тікелей қатысы бар екенін атаулары - ақ көрсетіп тұр.
Ер адамға қажетті осы өнер түрлеріне жасаған талдау олардың әлеуметтік және педагогикалық мағынасын ашып көрсетуге, оларды педагогикалық ережелер ретінде қарастыруға мүмкіндік береді. Олар тірі адамдардың өскелең ұрпақ алдында жауапкершілігін үнемі сезініп отыру қажеттігін, өмір үшін, оның жалғасы үшін күресу қажеттігін талап етеді, осының бәрі олардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Бастауыш сынып оқушыларын халық ауыз әдебиеті арқылы еңбекке тәрбиелеу
Студент: ______________
Жетекші: _____________
2016-2017 оқу жылы
Мазмұны
Кіріспе 4
I тарау. Бастауыш сынып оқушыларын халық педагогикасы құралдары арқылы еңбекке тәрбиелеудің ғылыми-теориялық негіздері 7
1.1 Ғылыми-педагогикалық әдебиеттердегі еңбек тәрбиесі мәселесінің зерттелу жайы 7
1.2 Бастауыш сынып оқушыларына халық педагогикасы арқылы еңбекке тәрбиелеудің әдістері 18
II тарау. Бастауыш сынып оқушыларын еңбекке тәрбиелеуде халық педагогикасы құралдарын пайдалану әдістемесі 32
2.1 Бастауыш сынып оқушыларын еңбекке тәрбиелеуде халық педагогикасы құралдары пайдаланылған шаралар жүйесінің мазмұны 32
2.2 Бастауыш сынып оқушыларын еңбекке тәрбиелеуде халық педагогикасы құралдары пайдаланылған шаралар жүйесінің тиімділігі 33
Қорытынды 34
Қолданылған әдебиеттер тізімі 35
Қосымшалар 36
Кіріспе
Білім - ел қазынасы, халқымыздың білімділігі еліміздің байлығының ең маңызды бөлігі десек, білімнің негізі мектепте, яғни бар ғылымның бастауы - мектеп, Елдің келешегі бүгінгі жастардың қолында, ал жас ұрпақтың тағдыры - ұстаздың қолында деп Елбасы бізге үлкен міндет артып отыр. Егемен еліміздің болашағы, оның әлемдік өркениеттегі өз орны, ең алдымен білім мен тәрбиенің бастауы болатын - ұстаз қолында, сондықтан да біздің басты мақсатымыз - білім сапасын жақсарту.
Қазақстан Республикасындағы білімнің басты мақсаты - оқушылардың талдау, синтездеу, әрі логикалық ойлау қабілеттерін дамыту, яғни оқушылардың сабақ бойы ой еңбегімен шұғылдануын қамтамасыз ету, оқушыны ізденуге, өз бетімен қорытынды жасауға үйрету болып отыр.
Білім беру жүйесінің басты міндеті - ұлттық және адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа технологиясын енгізу, білім беруді ақпараттандыру. Қазіргі кезеңде білім беру жүйелерінде қайта құру жүріп жатыр, білім беру жүйелерінің жаңа ұлттық моделі құрылуда.
Қазіргі дамып келе жатқан заманның ағымында кетіп бара жатқан жастарды дұрыс жолға бағдарлау ретінде өскелең ұрпақты ата-бабаларымыздан қалған мұраларды қолдана отырып, тәрбиелеген жөн. Бұған бірнеше себептер бар. Біріншіден - өз өткенін біліп, түсінген бала келешекке зор үмітпен қарайды, екіншіден - халық айтса да, қалып айтпайды дегендей, ежелден бері ұрпақтан-ұрпаққа беріліп келе жатқан халық педагогикасының бастауыш сынып оқушыларын еңбекке баулуда атқарар рөлі зор.
Еңбекпен айналысу, шығармашылық ізденістер жүргізу оқушының аналитикалық ойлау қабілетін дамытады, шешім қабылдай алу қабілетін қалыптастырады. Оқушыны ізденушілікке, құмарлыққа, қызығушылыққа баули отырып, өз халқын қастерлеп-қадірлеуге мүмкіндік береді.
Бастауыш сынып оқушысын алғашқы күндерінен бастап біртіндеп халық мұрасына зейін қойып оқыту оның кейінгі өмір жолында өшпестей із қалдырары анық. Яғни оқушы ақпаратты ала білуге, оны басқаларға хабарлай білуге талпынуы тиіс.
Қазіргі білім мен тәрбиенің негізгі бағыты-жан-жақты дамыған тұлға қалыптастыру, тұлғаның Мен менталитетін қалыптастыру, өзін-өзі тану, өзін-өзі дамыту мәселесінің айналасында болып отыр.
Осы орайда, зерттеу тақырыбының өзектілігі: Қазіргі кездегі бастауыш сынып оқушыларына халық педагогикасының негізгі құралдары арқылы еңбек сүйгіштікке үйрету.
Курстық жұмыстың мақсаты: Бастауыш сынып оқушыларын еңбекке баули отырып, оларды ерте жастан халық мұрасын қастерлеуге үйрету.
Зерттеу жұмысының міндеттері. Көзделген мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылды:
- Бастауыш сынып оқушыларын халық педагогикасы құралдары арқылы еңбекке тәрбиелеудің ғылыми-теориялық негіздерін қарастыру;
- Ғылыми-педагогикалық әдебиеттердегі еңбек тәрбиесі мәселесінің зерттеу;
- Бастауыш сынып оқушыларына халық педагогикасы арқылы еңбекке тәрбиелеудің әдістерін қарастыру;
- Бастауыш сынып оқушыларын еңбекке тәрбиелеуде халық педагогикасы құралдарын пайдалану әдістемесін қарастыру;
- Бастауыш сынып оқушыларын еңбекке тәрбиелеуде халық педагогикасы құралдары пайдаланылған шаралар жүйесінің мазмұнын зерделеу;
- Бастауыш сынып оқушыларын еңбекке тәрбиелеуде халық педагогикасы құралдары пайдаланылған шаралар жүйесінің тиімділігін анықтау.
Зерттеу нысаны халық педагогикасы арқылы бастауыш сынып оқушыларын еңбекке баулу болып табылады.
Зерттеу пәні халық педагогикасының бастауыш сынып оқушыларын еңбекке тәрбиелеудегі мәні болып табылады.
Жұмыстың теориялық және әдістемелік негізі ретінде отандық ғалымдардың еңбектері, мерзімдік басылымдардағы мақалалар қолданылды.
Курстық жұмыстың құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
I тарау. Бастауыш сынып оқушыларын халық педагогикасы құралдары арқылы еңбекке тәрбиелеудің ғылыми-теориялық негіздері
1.1 Ғылыми-педагогикалық әдебиеттердегі еңбек тәрбиесі мәселесінің зерттелу жайы
Бүгінгі таңда қазақ халқы ғасырлар тоғысында тәуелсіз мемлекетке айналып, өзінің қоғамдағы саяси, әлеуметтік-экономикалық, мәдени білім парадигмасы жүйесін әлемдік өркениет үлгісінде дамытуда. Өйткені кез-келген жаңа тәуелсіз мемлекеттің рухани даму процестерінің өзіндік ерекшеліктері болады. Бұл ерекшеліктер оның аумағында мекен ететін халықтардың тұрмыс-тіршілігімен, дәстүрлі мәдениетімен, салт-дәстүрлерімен және өткенімен тарихи сабақтастығымен айқындалады. Даму процесінде қол жеткізген тарихи тәжірибесі із-түссіз жоғалып кетпейді, ұлттық санада, халықтық идеяда, мәдени-әлеуметтік және құндылықтар жүйесінде белгілі ретпен жинақталып отырады. Бұл жөнінде Елбасымыз: Дәстүрлі мәдениетті жаңғырту, өз халқының тарихи тәжірибесіне жүгіну - бұл өзі тәуелсіздікке ие болған елдің өмірінен орын алатын заңды құбылыс, - деп атап көрсеткен болатын [1, б. 56]. Міне, сол ғасырлар қойнауында қорытылып, жинақталып қалыптасқан қазақ халқына тән ұлттық тәрбиенің озық, өнегелі дәстүрлерін жеткіншектердің тәрбиесінде, соның ішінде еңбек тәрбиесінде пайдалану аса маңызды міндеттердің біріне айналып отыр.
Себебі ұлттық тәрбиенің қайнар көзіне, қазақ халық педагогикасы мен дәстүрлеріне қайта оралу заманның жай ағымы ғана емес, ол - қоғамдық өмір талабынан туындаған қажеттілік, өйткені мәдениеттің әлеуметтік-тұрмыстық дәстүрлі түрлерін танып-білу арқылы адам баласы оның рухани бастауына терең бойлайды, туған елінің, ұлтының өзіндік ерекшелігін аялап, сақтауға үйренеді. Қазақ халқының сондай дәстүрінің бірі - жеткіншектерді дәстүрлі еңбекке тәрбиелеуі.
Сондықтан, қазақ халқының әлеуметтік, рухани-мәдени құндылықтарын сақтай отыырп, жеткіншектердің еңбек етуге белсенділік қасиетін, дәстүрлі еңбек процесін меңгертуге тұрақты дағдыларын, шығармашылығын қалыптастыруды қамтамасыз ету өзекті мәселе болмақ.
Бүгінгі нарықтық қатынасқа көшкен Қазақстанның ұлттық және әлеуметтік-экономикалық ерекшеліктерін ескеру және халықтың еңбек салт-дәстүрлеріне сүйену арқылы қоғам алдына өзінің дербестігі мен жауапкершілігін сезінетін, қоғамдық сана-сезімі оянған, парасаты мен ар-ожданы биік, іскер, қабілетті, шығармашыл, кәсіпкер, нарық жағдайында бәсекелестікпен еңбек ете білетін, әрбір жұмыстың пайдалы көзін тауып, өзінің таңдаған мамандығына деген білімділігін, біліктілігін көрсете білетін азамат тәрбиелеу - қазіргі қоғамның талабы [2, б. 94].
Осыған орай Қазақстан Республикасы Білім беру туралы Заңында ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім беру және жеке басының дамуы үшін жағдай жасау арқылы шығармашылық, рухани, дене мүмкіндіктерін, интеллектін ламыту міндеті көзделген. Демек, жастарды дәстүрлі еңбектің қай саласында болмасын тек мәлімет жиынтығын меңгерумен шектелмей, терең білімді, ізденімпаз, еңбек іс-әрекеттерінде шығармашылық бағыт ұстанатын, сол тұрғыда өз ұлттық болмысын таныта алатын маман етіп тәрбиелеу қажеттілігі айқындалған.
Еңбек тәрбиесінің мақсаты мен міндеттері, еңбекке тәрбиелеудің мазмұны қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуының барлық сатысында өзекті зерттеу объектісі болған. Тіптен, жазу-сызуды білмеген, ғылым мен мәдениеттен мешеу дәуірдің өзінде ұрпағын еңбекке тәрбиелеу отбасы, тайпа мүшелерінің ортақ ісі болды.
Еңбек тәрбиесі адамзат қоғамының түрлі кезеңдеріндегі даналық ой-пікірлерді уағыздаушы шежірешілер еңбектерінен көрініс алды. Орхон-Енисей ескерткіштерінің авторы Иоллығ-тегіннің Күлтегін, Білге қаған, Тоныкөк дастандары, осы дастандардың тәлім-тәрбиелік идеясымен астарлас рухани мұраның бірі - Қорқыт ата тағылымдары еңбек тәрбиесінің алғашқы философиялық, педагогики-психологиялық идеяларын өзек етсе, бұл мәселе олардан кейінгі ойшылдар мен ағартушылардың: әл-Фараби, Ж.Баласағұни, М.Қашғари, Ш.Уәлиханов, А.Құнанбаев, Ы.Алтынсарин және т.б. тәлім-тәрбиелік мұраларында да жан-жақты қарастырылды.
Сондай-ақ жеткіншек ұрпақты еңбекке тәрбиелеудің халықтық негізін және халық тәрбиесі құралдарының тиімділігін атап көрсеткен көрнекті классик педагогтар, демократ-ағартушылар және қоғам қайраткерлері: Я.А.Коменский, Ж.Ж.Руссо, А.Дистерверг, И.Г.Песталоцци, В.Г.Белинский, К.Д.Ушинский, А.С.Макаренко, Н.К.Крупская, В.А.Сухомлинский және қазақтың қоғам қайраткерлері мен ағартушы-педагогтары: М.Жұмабаев, А.Байтұрсынов, М.Дулатов, Ш.Құдайбердиев, Ж.Аймауытов, С.Торайғыров, т.б. болды.
Қазақ халқының ежелгі тұрмыс-тіршілігі мен ұл-қыздарының еңбек тәрбиесіндегі өзіндік ерекшелігін шетелдік этнограф ғалымдар: Марко Поло, П.С.Паллас, А.Левшин, А.Янушкевич, В.В.Радлов, Г.Н.Потанин және т.б. қарастырып, зерттеген. Еңбек тәрбиесінің тарихи философиялық дамуына аса бір мән беріп зерттеген ғалымдар: Л.Н.Гумилев, В.В.Бартольд, М.О.Әуезов, Н.Сәрсенбаев, Е.Б.Бекмаханов, М.Қ.Қозыбаев, Ә.Нысанбаев, Ғ.Есім және т.б.
Ал, еңбек тәрбиесінің ғылыми-педагогикалық теориясы мен әр түрлі тарихи аспектілерін зерттеген ТМД ғалымдары: П.Р.Атутов, С.Я.Батышев, А.М.Арсеньев, Ю.К. Васильев, А.А.Шибанов, И.О.Обидов, Ғ.З.Ахмедзиянов, Т.Ш.Тоқтарова, Т.С.Сатыбекова, А.Амиршоев, Г.А. Хаимдулина, т.б., қазақстандық ғалымдар: Р.Г.Лемберг, Қ.Б.Бержанов, А.І.Сембаев, Т.Т.Тәжібаев, А.П.Сейтешев, Г.А.Уманов, М.Ә.Құдайқұлов, Г.Т.Хайруллин, Б.И.Қожабаева, Р.А.Жаңабаева, Б.К.Момынбаев, Г.Ж.Меңлібекова және т.б. болды.
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасының білім беру мен тәрбиелеу саласының түбегейлі жаңаруы қоғамдағы ірі өзгерістермен бірге, ұлттық сананы, әдет-ғұрып, салт-дәстүрлерімізді, халықтық қадір-қасиетімізді, психологиялық табиғи белгілерімізжі жандандыру мен жаңартуымызға елеулі септігін тигізді.
Осы ретте еліміздің білім беру мен тәрбиелеу саласының барлық жүйесінде, атап айтқанда, бала тәрбиелеуші әрбір отбасынан бастап мектепке дейінгі балалар мекемелерінде, мектеп, колледж, ЖОО-да халықтық педагогика тағылымдарының озық үлгілерін жан-жақты енгізу дәстүрге айналды.
Халық педагогикасы үлгілерін оқу-тәрбие процесінде қолдануды алыс, жақын щетел ғалымдары: Т.С.Виноградов, Г.Н.Волков, В.Ф.Афанасьев, Я.И.Ханбиков, Н.Сафаров, К.пирлиев, А.Э.Измаилов қарастырды. Ал қазақстандық ғылым докторлары: Қ.Б.Жарықбаев, С.Қалиев, С.А.Ұзақбаева, Қ.Бөлеев, Ә.А.Қалыбекова, Ә.Табылдиев, Қ.Ж.Қожахметова, Р.Қ.Дүйсембинова, Ш.Құлманова, З.Әбілова, Ж.Асанов және т.б. халық педагогикасы идеяларын оқу-тәрбие процесінде пайдалану мәселелерін қарастырғанымен, бұл еңбектерде еңбек тәрбиесі жалпылама түрде сипатталады.
Қазақтың халық педагогикасындағы еңбек тәрбиесін еліміздің әдебиеттанушылары, өнертанушылары, этнографтары да зерттеген: М.О.Әуезов, М.Ғабдуллин, С.А.Қасқабасов, Ә.Марғұлан, Б.Р.Қазыханова, Х.Арғынбаев, Ә.Қоңыратбаев, А,Сейдімбек және т.б. жеткіншектер еңбегінің психологиялық аспектілер, мінез-құлық ерекшелігі мен заңдылығы: А.Б.Эльконин, А.Н.Леонтьев, Д.Н.Фельдштейн және т.б. ғалымдар зерттеулерінде қарастырылған. Республикамыздағы белгілі психолог, этнопсихолог ғалымдарымыз Қ.Б.Жарықбаев, Х.Шерьязданова, Ж.Ы.Намазбаева, С.Жақыпов және т.б. еңбектерінде біздің зерттеу проблемамызға байланысты құнды пікірлер мен нақты ұсыныстар айтқан.
Еңбек тәрбиесінің тәжірибесі қазақ халқы тіршілігінің барлық тарихи даму кезеңінде жинақталды және еңбек әрекеті тәрбие практикасымен, оның дамуы және жетілуімен тығыз байланыста болды. Білім жүйесін, еңбек іскерліктері мен дағдысын қарастыратын халықтың еңбек әрекетінің тәжірибесі, алдымен, отбасы дәстүрлерін, одан халықтың еңбек дәстүрлерін жасай отырып, ғасырдан ғасырға беріліп, жалғаса түсті [3, б. 41].
Қазақ халқының әлеуметтік-экономикалық дамуы күнкөріс кәсібінің түрлерімен, дәстүрлі еңбек әрекеттерімен бірге, географиялық жағдайлармен де айқындалады. Нақты табиғи-географиялық және климаттық жағдайлар қазақ халқының тіршілік-қарекетіне, оның өндірістік әрекетіне айтарлықтай ықпал етті. Табиғаттың өзгермелі құбылыстарына қарай қазақтар жер өңдеумен немесе мал шаруашылығымен, не қолөнер өндірісімен айналысты. Әлбетте, еңбек тәрбиесінің жүйесі, еңбек дәстүрлері мен салттары қазақ халқының материалдық және рухани өмірінің, тарихи-географиялы, әлеуметтік-экономикалық жағдайларының ықпалымен дамып, қалыптасты. Зерттеу барысында біз С.Қалиев анықтаған қазақ халық педагогикасы тарихи дамуының сегіз кезеңін негізге ала отырып, дәстүрлі еңбек тәрбиесінің қалыптасуына ықпал еткен шаруашылық пен қолөнер өндірістерінің даму кезеңдерін ұсынамыз. Кестедегі көрініс еңбек түрлерінің әлеуметтік-экономикалық өзгерістерге байланысты біртіндеп күрделеніп отырғандығын байқатады.
Кесте 1 Дәстүрлі еңбек әрекетінің қалыптасуына ықпал еткен шаруашылық пен қолөнер өндірістерінің даму кезеңдері
Бірінші дәуір
Б.д.д. тас, қола замандары
Аңшылық, қарапайым үй шаруашылығы, тас құралдарын жасау, жабайы аңдар мен құстарды қолға үйрету
Екінші дәуір
Б.д.д. VII-III ғ.- б.д. V дейін
Аңшылық, мал шаруашылығы (қой, жылқы, түйе, ірі қара), диқаншылық, егіншілік, металл балқыту(қалайы, мыс, алтын, күміс), зергерлік (әшекей бұйымдары), қолөнер, (ағаш, металл, қару-жарақ, тері, жүн, сүйек т.б.), тұрмыстық үй шаруашылығы (ыдыс-аяқ, киім-кешек), әскери-жауынгерлік өнер саласы, мәдениет
Үшінші дәуір
VI-IX ғғ.аралығы
Аңшылық, мал шаруашылығы (қой, жылқы, түйе, ірі қара), диқаншылық, егіншілік, металл өңдеу (түсті металл, қара металл), қару-жарақ құрал-жабдықтар, зергерлік (әшекей бұйымдары), қолөнер (ағаш, металл, қару-жарақ, тері, жүн, сүйек т.б.), құрылыс-сәулет өнері, атбегілік, құсбегілік, сауда-саттық, емшілік, тігін, үй шаруашылығы (ас пісіру, бала бағу, киім тігу т,б,), әскери-жауынгерлік өнер саласы, мәдениет, ғылым.
Төртінші дәуір
X-XV ғғ.аралығы
Аңшылық, мал шаруашылығы (қой, жылқы, түйе, ірі қара), диқаншылық- егіншілік, металл өңдеу (түсті металл, қара металл), қару-жарақ құрал-жабдықтар, зергерлік (әшекей бұйымдары), қолөнер (ағаш, металл, қару-жарақ, тері, жүн, сүйек т.б.), құрылыс-сәулет өнері, атбегілік, құсбегілік, сауда-саттық, емшілік, тігін, үй шаруашылығы (ас пісіру, бала бағу, киім тігу т,б,), әскери-жауынгерлік өнер саласы, мәдениет, ғылым.
Бесінші дәуір
XV-XVIII ғғ.аралығы
Ауыл өнеркәсіп (тау-кен, машина жасау, отын энергетикасы, металлургия), құрылыс-сәулет, коммуналдық-шаруашылық, жеңіл-өнеркәсіп (тоқыма, тігін, фарфор-фаяне, аяқ-киім), ауыл шаруашылығы (мал, егін, бақша)
Алтыншы дәуір
XVIII ғ-дан XX ғғ. аралығы
Ауыл өнеркәсіп (отын энергетикасы, тау-кен, машина жасау, металлургия), құрылыс-сәулет, коммуналдық-шаруашылық жеңіл өнеркәсіп (тоқыма, тігін, фарфор-фаяне, аяқ-киім), ауыо шаруашылығы (мал, егін, бақша)
Жетінші дәуір
1920-1990 жж. аралығы
Ауыл өнеркәсіп (отын энергетикасы, атом энергетикасы, тау-кен, машина жасау, металлургия), құрылыс-сәулет, коммуналдық-шаруашылық жеңіл өнеркәсіп (тоқыма, тігін, фарфор-фаяне, аяқ-киім), ауыо шаруашылығы (мал, егін, бақша), әскери өнер.
Сегізінші дәуір
1991-2001 жж. кейінгі егемендік кезеңі
Ауыл өнеркәсіп (отын энергетикасы, атом энергетикасы, интернет, тау-кен, машина жасау, металлургия), құрылыс-сәулет, коммуналдық-шаруашылық жеңіл өнеркәсіп (тоқыма, тігін, фарфор-фаяне, аяқ-киім), ауыо шаруашылығы (мал, егін, бақша, аңшылық), әскери өнер.
Әлеуметтік жағдайларға байланысты қазақ халық педагогикасы еңбектің адам өміріндегі орнына, оның қалыптасуы мен дамуына баға бере білуде ғылыми деңгейге көтеріле қойған жоқ. Әйтсе де, еңбек әрекеті, еңбексүйгіштік, еңбек іскерлігі мен дағдысы халық арасында жоғары бағаға ие болды.
Ұлы Қазан төңкерісіне дейін қазақтарда табиғи-патриархалдық мал шаруашылығы мен егін шаруашылығы басым болғандықтан, механикаландырылған еңбек мүлдем қолданылмаған. Барлық жұмыс шеберлікті талап ететін өздері жасаған құралдармен орындалатын болған. Көшпелі өмірдегі қиыншылықтар қазақтарды балаларын шаруашылық тұрмысындағы көптеген мамандықтарды еркін меңгеруге мүмкіндік беретін кәсіби әмбебаптық еңбек іс-әрекетінің бірнеше түрлерін үйретуге мәжбүр етті. Сондықтан әрбір отбасы өз балаларына еңбектің біліктілігі мен іскерлігін үйретуге, оларды жұмысқа деген табандылыққа, еңбекке адам бақыты мен ахуалының көзі ретінде құрметпен қарауға, жауапкершілікке, өз ісін беріле істеуге, тәрбиелеуге еңбек дағдыларын қалыптастыруға ұмтылды.
Қазақтарды ежелгі кәсіптерінің ішінде балаларды еңбекке тәрбиелеуде аң аулау, аңшылық кәсіби аса маңызды ықпал еткен. Ересек адамдар балаларын садақпен, қақпанның көмегімен аң аулау әдіс тәсілдерін, амал жолдарын үйреткен.
Қазан төңкерісіне дейінгі кезеңде қазақ халқының тұрмысы мен шаруашылығында маңызды рөлді әр түрлі әр түрлі қолөнері атқарды: ұсталық, тері мен жүнді өңдеу, аяқ киім мен киім тігу, киіз басу, ыдыс-аяқтарды, қаруларды және еңбек құралдарын, үй жиһаздарын өндіру.
Қазақ халқының еңбекке деген моральдық-этикалық көзқарастары мен оның балаларды еңбекке даярлаудағы рөлі халық даналығында және философиялық ой тұжырымдарында кең көрініс тапқан.
Мораль, этика ұғымдарын қарастырған еңбектерге жасаған ғылыми талдау бұл ұғымдарға бірқатар анықтамалар берілгендігін дәлелдейді. Мысалы, И.С.Конның этикалық сөздігінде: этика - зерттеу объектісі мораль болып табылатын философиялық ғылым делінсе, философиялық сөздікте этика - зерттеу объектісі мораль болып табылатын ең көне теориялық пәндердің бірі делінеді.
Қазақ халқының бастауыш сынып оқушыларын еңбекке даярлаудағы тәрбие құралы ретінде пайдаланылатын моральдық-этикалық ұғымдардың мәнін ашамыз [4, б. 94].
Еңбек - өмірдің негізі, ал еңбек ету - адамның басты міндеті деген үлкендердің өсиеттері де, адал еңбек еткен кісі өз халқы алдында құрметке ие болатыны жайлы ересек адамдардың әңгімелері де балаларды еңбекке идеялық, адамгершілік тұрғысынан өткен балалар ертерек жұмысқа араласқысы келіп, еңбекке деген сүйіспеншілігі ерте оянып, үйде, шаруашылықта ата-аналарына көмектесуге талпынған. Еңбекке деген өз көзқарастары мен ой-тұжырымдары бар кіші жанрдағы ұлттық фольклор да тәрбие құралдарының ішінен өзінің тиесілі орын алған. Халық даналығы мен ой-тұжырымдарына бай мақал-мәтелдер еңбек пен оның адам өміріндегі мағынасын білдірсе, афоризмдер балалар санасына ерекше моральдық күшпен әсер еткен, олар халықтың сөзі сияқты салмақты да сенімді қабылданатын болған.
Халықтың пайымдауынша, еңбек тұлғаның адамгершілік тұрғыда жетілуін бағалаудың басты өлшемі болып табылады, адамның абыройын арттырып, оның ерік-жігері шынықтырады, оған қуат беріп, адамдар алдындағы беделге жеткізеді. Халық өнегелі еңбек етіп, өз еңбегімен отбасына және қоғамға материалдық жағдай жасаған адамдарды қатты құрметтеген. Бұл идеяларды мынадай мақалдар дәлелдей түседі: Еңбек еткеннің мұқтажы табылар, еріншек барлығынан қағылар, Еңбек ерлікке жеткізер, ерлік елдікке жеткізер, Еңбек ер атандырады, Еңбек ерлікке жеткізер, ерлік елдікке жеткізер, Еңбек ер атандырады, Еңбектің көзін тапқан, байлықтың өзін табады, Еңбек ширатады, өмір үйретеді.
Ақыл-кеңес айтушы үлкендер еңбектің маңызы туралы балаларға айта отырып, оның адам тарихындағы рөлі туралы тереңірек мағлұмат берген. Ерінбегеннің еңбегі оңады, еңбегі оңғанға қыдыр қонады, т.б. деген философиялық нақыл сөздердің негізінде, еңбектің рөлін қазақ халқы эмпирикалық жолмен жүздеген жылдар бойы тіршілік үшін болған күрестің барысында, көптеген сынақтардан кейін, табиғат алдындағы өзінің әлсіздігін мойындау арқылы түсінді. Сондықтан мұндай афоризмдердің мазмұны жас ұрпақтың санасына өмірді бекітудегі негізгі идея ретінде сіңіріліп отырды. Мақал-мәтелдердің моральдық және психологиялық тұрғыда әсер етуі олардың шамасына, балаға белгілі бір іс-әрекет барысында айтылуына, айтылған нақыл сөздердің педагогикалық мәніне және ырғағына, сондай-ақ айтушы адамның тәрбиеленуші баланың жас мөлшерін ескергендігіне байланысты болды.
Қазақ халық педагогикасында еңбек тәрбиесінің негізгі мақсаты - жеткіншектерді еңбекке, қоғамдағы өмірге, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу болып табылады. Еңбек тәрбиесінің бұл мақсаты мынадай педагогикалық міндеттер арқылы жүзеге асырылған:
1. Еңбекке аялы көзқарасын қалыптастыру, оның қажеттілігіне сенімін бекіту материалдық және рухани құндылық қайнарының негізгі және қоғамның тіршілік ету әрекеті ретінде қабылдауға тәрбиелеу;
2. Еңбек әрекеттері арқылы жеткіншектерді еңбек адамдарын құрметтеуге тәрбиелеу;
3. Жеткіншектерді еңбек нәтижелерін құпнттап сақтауға тәрбиелеу;
4. Жеткіншектердің еңбекке деген сұранысын және еңбек ету дағдысын қалыптастыру;
5. Еңбектің барлық түрлріне жеткіншектердің сыйластық көзқарасын қалыптастыру;
6. Жеткіншектерді ұжымдық еңбек дағдысын тәрбиелеу;
7. Жеткіншектерде еңбектегі өзіндік дербестікті және шығармашылық ынтаны тәрбеиелеу;
8. Жеткіншектерде еңбектену іскерлігі мен дағдысын қалыптастыру;
9. Жеткіншектерді еңбек мәдениетіне тәрбиелеу.
Қазақ халық педагогикасындағы еңбек тәрбиесінің мақсаты мен міндеттері проблемасын ашуда қазақ қоғамының бірнеше ғасырлар бойы сословиелік сипатта болғанын айта кету керек. Халықтың ауызекі шығармашылығында және халық педагогикасы ескерткіштерінде бұқара халық, кедей-шаруалар, қолөнершілер балалары еңбек тәрбиесінің идеялары мен тәжірибесі көрініс алған [5, б. 57].
Ауқатты адамдардың балалары, ерікті кедей-шаруалар мен қолөнершілердің балаларына қарағанда, еңбек әрекеттерімен айналыспаған, басқа әлеуметтік-экономикалық жағдайларда, бір-бірінен бөлек тәрбие алған. Мәселен, ес біліп, тілі шыққан кезден бастап Абай қазақ әні мен өлеңін, небір аталы да шырайлы сөзін естіп, көпті көрген дана әжесі Зере мен тұқымына шешендік, ақындық, өнерпаздық дарыған анасы Ұлжанның тәрбиесін алып, кестелі сөздерін құлағына құйса, есейе келе топ алдында сөйлейтін Құнанбай мен басқа да ру баслардың даулы да билік сөздеріне ден қойып, ауылына келген қонақтар мен жолаушылардың әңгімелерін, ертектерін зор ынта қойып тыңдады, бойына сіңірді. Осындай ортада өскен Абай он жасынан бастап өлең шығарды, бұл еңбек түрін ол медреседе де, өздігімен дербес ізнесісте де үйренді.
1.2 Бастауыш сынып оқушыларына халық педагогикасы арқылы еңбекке тәрбиелеудің әдістері
Халық педагогикасында қазақ халқы ер баланы көзін тырнап ашқан сәтінен бастап 13 жасқа дейін (яғни 1 мүшел жас) сол өмірдің бар құпия-сырын, қиыншылықтарын, тұрмыстың жыл мезгілдеріне сай ерекшеліктерін, күн көрудің бар көрінісін, дала философиясын толығымен басынан өткертіп, үйреткен. 13 жасқа дейін осынау ғаламды дұрыс игерген ер баланы енді өз алдына сол өмірді өзі басқаратын, өзгемен бірдей бір шаңырақтың жүгін көтере алатын, ел қорғауға даяр, ой-өрісі жетілген, ақыл-парасаты өрбіген азамат дәрежесіне көтерген.
Алты асыл қасиетті: 1. Зерде-зейін, 2. Өнер-өріс, 3. Тапқырлық, талап, ерлік, 4. Жігер-күш, 5. Қайрат-қару, 6. Білім;
Үш асыл мінез құлықты: 1. Елі мен туған-туыс,жұрағат-жекжат, дос-жолдасқа адал болу; 2. Өте әділетті болу; 3. Бетке тура айтар шыншыл болуды олардың бойына сіңіруге тырысқан.
Өмірдің барлық сынағынан өткен халық ер адамның маңызды қасиеттерін қоғамның толыққанды мүшесі ретінде, өмірге жақсы даярлығы бар адам ретінде ертеректе-ақ айқындап қойған. Міне, осылайша болмыстың өзі нағыз ер адамға қойылатын талаптарды анықтап берген. Олар бүгінде халыққа белгілі өнер бағыттарын құрайды.
Бұл өнерлердің мазмұны оларды нақты іскерлік пен дағды туралы түсінікте қалыптасқан кодекс деп бағалауға мүмкіндік береді. Мұндай іскерлік пен дағдыны өмірінің материалдық базасы толық емес ер адам өзін-өзі сенімді және тұрақты сезінуі үшін меңгеруі қажет.
Бірнеше өнер бағыттарын бізге төмендегідей кәсіп түрінде жеткізген:
1. аң аулай білу - аңшы болу;
2. садақ тарту, жамбы ату - мерген болу;
3. ұсталық кәсіпті меңгеру - ұста болу;
4. күресе білу - балуан болу;
5. асауды үйрету, бәйгеге қатысу - шабандоз болу;
6. қолданбалы өнер түрлерін меңгеру - зерлерлік, сәндік өнер, қамшы өру, етік тігу және т.б.
7. мал баға білу кәсібін меңгеру;
8. ағашпен жұмыс жасау:киіз үй ағаштарын, тұрмыстық бұйымдар - арба, ер-тоқым, т.б.
9. таспен жұмыс жасай білу - тас қашаушы болу.
Бұл өнер бағыттарының халықтың өндірістік еңбегіне, сондай-ақ туған жерді жаудан қорғауына және адамның өз өміріне төнген қатерден қорғауына тікелей қатысы бар екенін атаулары - ақ көрсетіп тұр.
Ер адамға қажетті осы өнер түрлеріне жасаған талдау олардың әлеуметтік және педагогикалық мағынасын ашып көрсетуге, оларды педагогикалық ережелер ретінде қарастыруға мүмкіндік береді. Олар тірі адамдардың өскелең ұрпақ алдында жауапкершілігін үнемі сезініп отыру қажеттігін, өмір үшін, оның жалғасы үшін күресу қажеттігін талап етеді, осының бәрі олардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz