Жеке адам және ұжым

а. Жеке адам және ұжым.
б. Жеке адам қоғамнан тыс өмір сүре алмауы.
в. Жеке адам туралы жалпы түсінік
г. Дүниетаным

Жеке адам қоғамнан тыс өмір сүре алмайды. Өйткені оның психикасы тек айналасындағылармен қарым-қатынас жасау процесінде ғана қалыптасады, қоғамдық тәрбие арқылы адам белгілі мазмұнға ие болады. Жеке адам санасының дамуы қоғамның дамуымен байланысты. Қоғамнан әлеуметтен тыс адам өмірінің болуы мүмкін емес.
Кез-келген адам қандай да болмасын белгілі бір топқа кіреді. Топтар үлкен (макро), кіші (микро), ресми емес, ресми, ұйымдасқан, ұйымдаспаған, контактылы (адамдары ылғи да жүздесіп жүретін топ), оқшауланған, формалы, формасыз, жасанды, табиғи, шартты, референттік т. б. болып бірнешеге бөлінеді. Мәселен, класс оқушылары, жұмысшы бригадасы, әскери бөлімше, отбасы контактылы немесе реалды топқа жатса, футбол алаңында, кино залында отырған адамдар ұйымдаспаған топқа жатады. Белгілі бригада мүшелері, студенттер тобы — ресми топ деп аталынса, отбасы мүшелері, дос жарандар, ағайынтуыстар ресми емес топ деп аталынады. Топ екі адамнан бастап құралады; екі-ден қырық адамға дейінгі топ шағын топтар (мектеп класы), мыңдаған, миллиондаған адамдардың тобын (саясн партиялар, ұлт, кәсіподак, діни ұйымдар т. б.) үлкен топтар деп атайды. Әрбір топтың ресми, не ресми емес жетекшілері (лидері) болады. Топтар ассоциация, кооперация, корпорация деп те бөлінеді. Мұның ішінде референттік топ дегеннің мәні ерекше. Бұл — әрбір адамның ерекше қастерлеп, қадір тұтатын, оның тіршілігіне әркез бағыт-бағдар сілтеп отырған топ. Реалды, контактылы топтың жоғары дәрежеде ұйымдасқан түрі ұжым деп аталады. А. С. Макаренконың айтуынша ұжым — мақсат-мүдделері ортақ, әрекеттес, белгілі дәстүр салттары бар, өзінөзі басқара алатын, әлеумет, ұжым тіршілігіне арқау еткен адамдар тобы. «Жерден жұлып алынып, құнарсыз құмға тасталған өсімдіктің өмір сүруі мүмкін емес екені сияқты, адамның да қоғамнан тыс болуы мүмкін емес» (А. Толстой). Сондықтан адамның жеке басының психологиясын ұғыну үшін ең алдымен оның әлеуметтік жағдайын, Адам — белгілі бір қоғамның, мүшесі, ол қандай болмасын бір іспен айналысады, оның азды-көпті тәжіри-бесі, білімі, өзіне тән өзгешеліктері болады. Осы айтылғандардың жиынтығы оны «жеке адам» етеді» Мәселен, жаңа туған нәрестені адам деп атауға толық болады, бірақ әлі де жеке адам емес. Өйткені, онда жоғарыда аталған комноненттер: тәжірибе, білім, іс-әрекет т. б. жоқ! Жек адамның өзіндік ерекшелігі дүниетаны-мынан, сенімінен, талғам, мұратынан, бағытынан, кабілет, қызығуынан жақсы байқалады.Жеке адам — тарихи-әлеуметтік жағдайдың жемісі. Ол әлеуметтік ортада (белгілі қоғамда, коллективте) ғана қалыптасады К. Маркстің айтуынша, жеке адам --«барлық қоғамдық қатынастардың жиынтығы».
Адамның кептеген психологиялық ерекшеліктері, оның өмір сүретін ортасына қоғамдық қатынастардың (экономикалық идеологиялық) тікелей әсер етуінен қалыптасып отырады. Жеке адамның психикалық қасиеттері бір сыдырғы тұрақты және тұрлаулы ерекшеліктер болып табылады. Жеке адамның психикалық тұрақты да, тұрлаулы ерекшеліктері өмір ағымында жетіліп қалыптасады. Бұлардың өзгеруі қиын немесе бұл ерекше-ліктер өзгермейді деу де қате. Демек, адамның айналасын қоршаған дүние үнемі өзгеріип отыратындықтан, осымен бірге оның түрлі ерекшеліктері де дамып, өзгеріп отырады. Мұндай қасиеттер адам өмірге келісімен пайда болмайды. Адам белгілі дәрежеде өсу, жетілу процесінде дамиды. Психикалық қасиеттердің қалыпта-суьғада оку-тәрбие процесі шешуші роль атқарады. Кейбір психологтар адамның осындай тұрақты да ұрлаулы ерекшеліктерін өзгермейтін нәрсе деп есептейді. Адамның белсенділігі тума қасиетінен, яғни «психикалық энергиясының» дәрежесінен, «психикалық қуатынан» болады деп қоғамдық мәнін жоққа шығарады.

1.Қ. Жарықбаев. Алматы «Білім» 1993ж.
Психология.

2. Қ.С. Жұмасова. Психология – Астана 2006ж.

3. Ә. Алдамұратов Жалпы Психология – Алматы.
«Білім» 1996ж.

4. Ә. Алдамұратов Қызықты Психология Алматы.
Қазақ Универстеті 1993ж

5. Т. Тәжібаев Психология – Алматы. 1993ж.