Халық ойындарының педагогикалық астарлары

Халық ойындары тәрбие құралы ретінде туған. Тәрбие-сан салалы. Демек, ойынның атқаратын қызметі сан алуан болады. Атқаратын қызметіне қарай ойын жұмбақ, жаңылтпаш, ермек, айтыс, құрақ, оралым, ою-өрнек, мозаика, шытырман, жарыс, интермедия, дұзақ, қара есеп, сұрақ, алмастыру, қозғалыс, жаттығу және дидактикалық ойындар болып бөліне береді. Бұлардың әрқайсысы да жіктеледі. Мысалы, тарихи қалыптасқан жұмбақтар қоғамның талаптарына қарай мағынасы кеңейіп, ребус, шарада, анаграмма, чайнворд, кроссворд, метаграмма т.б. болып өзгеріске енді.
Дүниежүзілік мәдениеттен сырт қалып, томаға-тұйықта қалмау үшін оларды да орнымен, құрылымын пайдаланып, салт-дәстүрлік мағына беріп, оқыту процесіне пайдалану діттегеніңе дәл тиіп, көмегін беретініне күмән жоқ.
Білім мен тәрбие – егіз. Қазақ халқы баланы тәрбиелей отырып, танымын кеңейткен. Білім бере отырып, тәрбиелеген. Сондықтан болар ғұлама ұстаз әл-Фараби ілім мен тәрбиені қатар ұстап, тәлім сөзін пайдаланған. Мұның да жанды себебі бар. Халық математикасы практикалық қажеттіктен туған. Осыдан да қазақ халқының ауыздан ауызға тараған есептері оның тыныс-тіршілігін, табиғатпен, қоғаммен қарым-қатынасын, ойлау жүйесін білдіреді.
Әр заманның өзінің көтерер жүгі бар. Осыдан да кейбір халық ойындары түрленіп, кемелденіп отырады. Оны біз жұмбақ мысалынан көрдік. Алайда оның түп мақсаты біреу. Ол - өз ұрпағының келешегі, көгеруі.
Ұлттық ойындар – адамды тәрбиелеудің сындарлы да сазды құралдарының бірі болғандықтан, оны оқу-тәрбие процесінде пайдаланбау ағаттық.
Қазіргі педагогикалық психология ілімі бойынша оқушының танымдық қызығуы мен ізденімін тудыратын буындардың бірі – математикалық ойындар.
Халық тәрбиесі – үздіксіз процесс. Және ол ерте басталады. Бала ана құрсағынан тәрбиеленетіндігін қазақ атам заманнан байқаған. Немересі әдемі, әрі сезімтал болсын деп, енесі екіқабат келінін айлы түнде көлге шомылдырған. Мұндай тәрбиені қазіргі ғылым да растайды. «Шешесін көріп қызын ал» деген мақал да бір нәрсені аңғартса керек-ті.
Демек, бастауыш мектептен бастап сабақ кезінде немесе сабақтан тыс уақытта баланы ойын арқылы өмірге тәрбиелеу – осы үздіксіз процестің жалғасы.
Ұғым – заттың негізгі сипаттары туралы ой түйіні. Ойды білдіретін негізгі құрал – тіл. Тіл – ой көркі деп бекер айтылмаған. Демек, ойын - өмір терезесі. Осыдан да ойынды үлкендер де, жастар да ойнайды. Ғылымда ойындар теориясы әртүрлі ахуалдағы мәселесі шешудің тиімді жолы қайсысы деген сұраққа жауап берумен айналысады. Өмірдің тиімдісі мен тиімсізін айыра білуге үйрету – даналыққа баулу. Қазақтың қай биін алсақ та дау мәселені шешу үшін, екі жақты шақыртып, ақ-қараны ашу сұрақтар қойып, проблемалық ахуалға, әртүрлі математикалық ойындарға, есептерге тіреген емес пе?! Олай болса, баланы тәлімге үйрететін дидактикалық ойындар мен логикалық есептерді мұғалімнің пайдалануға бет бұруы қуанарлық іс. Осылай болғанымен, мұғалімнің басшылыққа алатын әдістемелік құралы жоқ. Біз осының орнын иненің жасуындай болса да толтыруды осыдан он жыл бұрын ойластырғанбыз. Бірақ түрлі әкімшіл-әміршілік әрекеттердің қырсығынан еңбегімізді шығара алмадық.

1. С. Елубаев, С. Елубаева.
«Дидактикалық ұлттық ойындар мен логикалық есептер». «Бастауыш мектеп», 1995 ж.

2. Ш. Құрманалина, М. Жұмабеков.
«Математикаға арналған дидактикалық материалдар». Алматы. «Атамұра» баспасы. 1998 ж.