Күн энергиясынын турленуі
Күн радиациясы – биосферадағы дамитын барлық табиғи процестердің бірден –бір жалғыз энергия көзі.
Күн энергиясының түрленуі мәселесін алғаш көтерген орыс климатологы,ғалым А.И.Войеков болды.Ол былай деп жазды: «Менің ойымша,қазіргі заманда физика ғылымының ең маңызды міндеттерінің бірі- жер қорының,оның ауа және су қабатының күннен алатын жылуын есептейтін кіріс және шығыс кітабын жургізу(1884)».Бұл міндеттерді шешуге ғалымдар В.Шмидт, Г.Свердруп,С.Савинов, Н.Н.Калитин, Ф.Альбрехт үлкен үлес қосты.
Күн радияцасын сіңіру нәтижесінде қызған жер беті атмосфераны қыздыратын ұзын толқынды сәулелену көзіне айналады.Үзын толқынды радиацияны тұтатын – атмосфера құрамындағы су буы және әр түрлі газдар жер бетіне таралатын ұзынтолқынды сәулеленуді бәсеңдетеді .Осыған байланысты, жер бетінің сәулеленуінің айырмасы эффективті сәулелену деп аталады.
Жалпы есеппен, бүкіл жер беті үшін,эффективті сәулелену жұтылған қысқа толқынды радиацияға қарағанда едәуір аз.Мұндай заңдылық парникті эффект салдарынан болады,яғни қысқа толқынды радиация үшін,ұзын толқынды сәулеленуге қарағанда атмосфераның салыстырмалы түрде мөлдірлігі жоғары.Сондықтан,жер бетінің орташа радиациялық балансы оң мәнге ие шама болып табылады.
Жер бетінің радиациялық баланс энергиясы турбуленттік жылу берілу арқылы атмосфераны жылытуға жұмсалады. Жер бетіндегі күн сәулесі түрленуінің барлық формаларының сандық сипаттамалары Жер бетінің күн сәулесі түрленуінің барлық формаларының сандық сипаттамалары Жер бетінің энергиялық балансы теңдеуіне енеді.Жер бетінің энергиялық балнсы жер бетіндегі энергия ағынының алгебралық қосындысынан тұрады.Энергия сақталу заңына сәйкес,бұл қосынды нолге тең.
Күн энергиясының түрленуі мәселесін алғаш көтерген орыс климатологы,ғалым А.И.Войеков болды.Ол былай деп жазды: «Менің ойымша,қазіргі заманда физика ғылымының ең маңызды міндеттерінің бірі- жер қорының,оның ауа және су қабатының күннен алатын жылуын есептейтін кіріс және шығыс кітабын жургізу(1884)».Бұл міндеттерді шешуге ғалымдар В.Шмидт, Г.Свердруп,С.Савинов, Н.Н.Калитин, Ф.Альбрехт үлкен үлес қосты.
Күн радияцасын сіңіру нәтижесінде қызған жер беті атмосфераны қыздыратын ұзын толқынды сәулелену көзіне айналады.Үзын толқынды радиацияны тұтатын – атмосфера құрамындағы су буы және әр түрлі газдар жер бетіне таралатын ұзынтолқынды сәулеленуді бәсеңдетеді .Осыған байланысты, жер бетінің сәулеленуінің айырмасы эффективті сәулелену деп аталады.
Жалпы есеппен, бүкіл жер беті үшін,эффективті сәулелену жұтылған қысқа толқынды радиацияға қарағанда едәуір аз.Мұндай заңдылық парникті эффект салдарынан болады,яғни қысқа толқынды радиация үшін,ұзын толқынды сәулеленуге қарағанда атмосфераның салыстырмалы түрде мөлдірлігі жоғары.Сондықтан,жер бетінің орташа радиациялық балансы оң мәнге ие шама болып табылады.
Жер бетінің радиациялық баланс энергиясы турбуленттік жылу берілу арқылы атмосфераны жылытуға жұмсалады. Жер бетіндегі күн сәулесі түрленуінің барлық формаларының сандық сипаттамалары Жер бетінің күн сәулесі түрленуінің барлық формаларының сандық сипаттамалары Жер бетінің энергиялық балансы теңдеуіне енеді.Жер бетінің энергиялық балнсы жер бетіндегі энергия ағынының алгебралық қосындысынан тұрады.Энергия сақталу заңына сәйкес,бұл қосынды нолге тең.
Күн энергиясынын турленуі
Күн радиациясы – биосферадағы дамитын барлық табиғи процестердің
бірден –бір жалғыз энергия көзі.
Күн энергиясының түрленуі мәселесін алғаш көтерген орыс
климатологы,ғалым А.И.Войеков болды.Ол былай деп жазды: Менің
ойымша,қазіргі заманда физика ғылымының ең маңызды міндеттерінің бірі- жер
қорының,оның ауа және су қабатының күннен алатын жылуын есептейтін кіріс
және шығыс кітабын жургізу(1884).Бұл міндеттерді шешуге ғалымдар В.Шмидт,
Г.Свердруп,С.Савинов, Н.Н.Калитин, Ф.Альбрехт үлкен үлес қосты.
Күн радияцасын сіңіру нәтижесінде қызған жер беті атмосфераны
қыздыратын ұзын толқынды сәулелену көзіне айналады.Үзын толқынды
радиацияны тұтатын – атмосфера құрамындағы су буы және әр түрлі газдар жер
бетіне таралатын ұзынтолқынды сәулеленуді бәсеңдетеді .Осыған байланысты,
жер бетінің сәулеленуінің айырмасы эффективті сәулелену деп аталады.
Жалпы есеппен, бүкіл жер беті үшін,эффективті сәулелену жұтылған
қысқа толқынды радиацияға қарағанда едәуір аз.Мұндай заңдылық парникті
эффект салдарынан болады,яғни қысқа толқынды радиация үшін,ұзын толқынды
сәулеленуге қарағанда атмосфераның салыстырмалы түрде мөлдірлігі
жоғары.Сондықтан,жер бетінің орташа радиациялық балансы оң мәнге ие шама
болып табылады.
Жер бетінің радиациялық баланс энергиясы турбуленттік жылу берілу
арқылы атмосфераны жылытуға жұмсалады. Жер бетіндегі күн сәулесі
түрленуінің барлық формаларының сандық сипаттамалары Жер бетінің күн
сәулесі түрленуінің барлық формаларының сандық сипаттамалары Жер бетінің
энергиялық балансы теңдеуіне енеді.Жер бетінің энергиялық балнсы жер
бетіндегі энергия ағынының алгебралық қосындысынан тұрады.Энергия сақталу
заңына сәйкес,бұл қосынды нолге тең.
Жер шары планета ретінде әлемдік кеңістіктен жылу алады және оны
кейін қарай әлемдік кеңістікке тек радиациялық жолмен қайтарады.Жер бетінің
орташа температурасы уақытқа байланысты аз өзгеретін болғандықтан, жердің
радиациялық балансы нолге тең деп қабылданған.
Күн радиациясын жер бетінен шағылысуын сипаттайтын шама альбедо деп
аталады және ол шағылған радиацияның келіп түскен радиацияға қатынасына
тең.
Күн спектріндегі максимумды сәулелену спектрдің көзге корінктін
аумағына сәйкес келеді .Энергияның едәуір бөлігі инфрақызыл радиация
түрінде беріледі,бірақ оны әр түрлі биологиялық процестерге әсері зор.
Күн радиациясының таралуына бұлттардың әсері мол,бірақ бұлттар жоқ
кезде атмосферадағы күн радиациясының өзгеруі орын алады.
Кейбір жазық беттер үшін альбедо мәндері томендегідей:
0,9- 0,95 – құрғақ және таза қар үшін;
0,7 -0,8 – онша таза емес қар;
0,40 -0,50 – кеуіп қалған тұзды көлдердің табаны;
0,10- 0,25 – жалпылама жасыл желек жамылған табиғи жазық
беттер үшін;
0,5 – ылғалды горизонталь топырақ беті үшін;
0,10 – су бетінің альбедосы.
Күн арқан бойы көтерілген кезде,келіп тусетін радиацияның едәуір бөлігі су
тоғандарының беткі қабаттарына енеді де,сол кезде жұтылады.Күн төмен
орналасқан кезде,кіші бұрышпен көлбей түскен күн сәулелері су бетінен айна
сияқты шағылысып, су тоғанының тереңіне бойлай алмайды.Бұл альбедоның күрт
артуына себепкер болады.
Жер - атмосферажүесінің альбедосының табиғаты жер бетінің альбедосына
қарғанда күрделірек.Атмосфера келіп түскен күн радиациясы,атмосфераны кері
тарату мүмкіндігіне байланысты жартылай шағылысады.Ал атмосферада бұлт бар
кезде,радиацияның едәуір бөлігі олардың бетінен шағылысуы мүмкін.Бұлттар
жартылай басқан немесе толық жоқ кезде,жер -атмосферажүйесінің альбедосы
жер бетінің альбедосына көбірек байланысты.
Қысқа толқынды радиацияның шағылысуынан басқа,радиациялық энергияның
таралуның тағы бір қомақты түрі – ұзын толқынды сәулелену.Ұзын толқынды
сәулелену арқылы жылу берілу процесінің негізгі заңдылықтарын былайша
көрсетуге болады: Стефан – Больцман заңына сәйкес, абсолютті қара дененің
сәулеленуі Т4-ке тең.Мұнда Q – Стефан тұрақтысы,8,14*10-11 калсм2
*мин*град4;Т- кельвин шкаласындағы температура.
Жер бетінің ұзын толқынды сәулеленуінің ең жоғарғы интенсивтілігі
әдетте 5- тен бірнеше ондаған мкм аралығына сәйкес келеді .Жер бетінен
тарайтын ұзын толқынды радиация ағынының едәуір болігі атмосфераның қарсы
сәулеленуімен компенсайияланады.
Атмосфераның ұзын толқынды сәулеленуі бұлтсыз күндері тек ауа
құрамында бар су буы мен көмірқышқыл газымен сипатталады.Бұларға қарағанда,
атмосфералық озонның әсері әлде қайда аз.Су буы мен көмірқышқыл газы
белгілі бір спектр аумақтарында ғана ұзын толқынды сәулеленуді сіңіреді.Су
буы 5 – 7,5 мкм толқын ұзындықтарында сәулеленуді күштірек сіңіреді,ал бұл
көрсеткіш көмірқышқыл газы үшін 13 -17мкм.
Атмосфера қабатында бұлт бар кезде ,оның қарсы сәуленуі артады. Төменгі
және орта ярустардағы қабаттарда орналасқан бұлттардың тығыздығы жоғары
болғандықтан,олар тиісті температура кезінде абсолютті қара дене ретінде
анықталады.Егер бұл айырма шамасыонша көп емес болса,онда эффективті
сәулелену нөлге жуықтайды,кейде теріс мәнге ие болуы мүмкін.
Сонымен, жер бетінің эффективті сәулеленуі,бірінші кезекте,жер беті
температурасына, ауа ылғалдығы мен бұлттануына байланысты өзгереді.Жер –
атмосфера жүйесінің сәулеленуі, бірінші жер бетінің атмосфера арқылы
өтетін сәулеленуі мен атмосфераның өзінің сәулеленуінің қосындысынан
тұрады.
Энергиялық баланс.Энергиялық баланс теңдеуі физика заңдарының бірі-
энергия сақталу заңынан туындайды.Биосфераны зерттеу жұмыстарының
көпшілігінде жер бетінің баланс теңдеуіжәне Жер – атмосфера жүйесінің
баланс теңдеуі қолданылады.
Жер бетінің энергиялық баланс теңдеуі қоршаған орта элементтері
арасындағы энергия ағындарынан тұрады.Бұл ағындарға жылудың радиациялық
ағыны енеді олардың қосындысы радиациялық балансқа тең.
Радиациялық баланстың теріс және оң мәндері бірнеше жылу
ағындарымен компенсацияланады.Жер бетінің температурасы,әдетте ауа
температурасымен бірдей емес болғандықтан,беткі қабат пен атмосфера
арасындағы жылу ағыны пайда болады және ло турбулентті жылу өткізгішпен
тікелей байлнысты.
Энергия баланс теңдеуін құрастыру үшін радиациялық жылу ағынын R
арқылы беттік қабаттан атмосфераға турбулентті жылу ағынын Р
арқылы,жұмсалатын жылу мөлшерін LE (L- жасырын булану ,E- булану
жылдамдығы) арқылы белгіленеді. Жылу балансының өлшемдері,жылу ағыны
мөлшерінен төмен болғандықтан,энергиялық баланс тендеуін былай жазуға
болады:
R= LE+P+A
Бұл кезде егер беткі қабатқа келіп түсетін жылу ағынын сипаттайтын
болса радиациялық ағынның Rәні оң деп есептелінеді де,ал тендеудін басқа
шамалары оң мәнге ие болады
Егер энергиялық баланс тендеуін вертикаль баған үшін құратын
болсақ және оны жоғарғы бөлігі жер бетінде,төменгі бөлігі жылу ағыны аз
трендікте орналасатын болса, онда теңдік төмендегідей өзгереді:
A=F0+B
Мұндағы,F0- лито және гидросфераның горизонталь бағытпен жылу алмасу
бағаны бойынша берілуі;
В- берілген уақыт периодында баған ішіндегі жылу мөлшерінің өзгерісі.Жер –
атмосфера жүйесі үшін энергетикалық баланс теңдеуін мына түрде жажуға
болады :
Rs= Fs+L(E-r)+Bs
Мұдағы Fs= Fa+Fo,яғни, атмосферада (гидросферада) орын ауысуына байланысты
жылудың горизонталь бағытпен келуі немесе кетуі вертикаль баған бойынша.
Бүкіл жер шары үшін жыл бойы Е=r деп есептесек және атмосферамен
гидросферадағы горизрнталь жылу ағыны нолге жуық деп қабылдасақ жылу
балансының теңдеуі мынандай қарапайым түрге енеді:
Rs= O
Энергиялық балнсты құраушылардың географиялық жіктелуі
Жер бетінің географиялық балансын құраушылардың географиялық жіктелуі
туралы алғашқы мәліметтерді жер шары жылу балансы туралы Атластан алуға
болады.Бұл атласта күн радиацияның орташа жылдық және айлық шамалары,жер
бетінің радиациялық балансы, булануға жұмсалған шығын мөлшері,буланудың
турбулентті жылу ағыны көрсетілген.
Алдымен радиацияның таралуына тоқтайық.Радиация суммасының жылдық
мәні 60 ккалсм2 жылға дейінгі аралықтыа өзгеріп отырады.Олардың ең
максималды мәндері оңтүстік және солтүстік жарты шарлардағы жоғары қысымды
аймақтарда,әсіресе шөл далалы аймақтарда орналасқан.Мәселен бұл көрсеткіш
солтүстік Шығыс Африкада – 220 ккалсм2.Радиацияның төменгі мәндері
муссонды климаты бар аудандарда кездеседі.
Желтоқсан айында нолдік изо сызық барлық бойлықтар үшін полярлық
аймақтың солтүстігіне таман өтеді.Жоғары ендіктер үшін, күн горизонттан
көтерілмеуіне байланысты,радициялық сумма нөлге тең.
Оңтүстікке қарай радиация мөлшері тез өсе бастайды және тропикалық
емес ендіктерде олар зональды сипатқа ие .Төменгі ендіктерде зональдық
сипат бұзыла бастайды, оның үстіне желтоқсан айы үшін,оңтүстік жарты шар
мен солтүстік жарты шарда,орташа радиация мәнінің зональді өзгерісі
оншалықты көп емес.
Жер бетіндегі радиациялық баланстың кеңістіктік тарлуына
тоқталалық.Тропикалық ендіктерде,мухит бетіндегі радиациялық баланс
өзгерісі шамалы ғана болса,орта ендіктерде төменнен жоғары қарай бұл баланс
Аравия теңізінің солтүстігінде байқалады (140 ккалсм2жыл)
Құрлықтығы шөлді аудандарда радиациялық баланс,ылғалды аудандарға
қарағанда бірқатар төмен.Мұнын себебі – радиациялық жылу мөлшерінің құрғақ
климат жағдайына эффективті сәулеленуге жұмсалуы.Сонымен қатар жер беті
температурасының жоғары болуына,аз бұлттылыққа ауаның салыстырмалы аз
ылғалдылығына байланысты және қысқа толқынды радиацияны кері шағылдыруға
байланысты радиациялық жылудың жұмсалу мөлшері де арта түседі.Мұндай
заңдылықтар Сахарада,Орта Азия шөл далаларында кездеседі.
Булануға жұмсалатын жылу мөлшерінің жылдық таралуы шамаларына
тәоптплпр болса,құрлық пен мұхит бетінің булану мәндерінің күрт
айырмашылықтары бірден көзге түседі.Бұл құбылыс мұхит пен құрлық бетіндегі
булану мөлшерлігінің әртүрлігіне байланысты.
Мұхиттардағы булануға жұмслатын жылудың түрлі сипатта болуы- жылы
және суық теңіз ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Күн радиациясы – биосферадағы дамитын барлық табиғи процестердің
бірден –бір жалғыз энергия көзі.
Күн энергиясының түрленуі мәселесін алғаш көтерген орыс
климатологы,ғалым А.И.Войеков болды.Ол былай деп жазды: Менің
ойымша,қазіргі заманда физика ғылымының ең маңызды міндеттерінің бірі- жер
қорының,оның ауа және су қабатының күннен алатын жылуын есептейтін кіріс
және шығыс кітабын жургізу(1884).Бұл міндеттерді шешуге ғалымдар В.Шмидт,
Г.Свердруп,С.Савинов, Н.Н.Калитин, Ф.Альбрехт үлкен үлес қосты.
Күн радияцасын сіңіру нәтижесінде қызған жер беті атмосфераны
қыздыратын ұзын толқынды сәулелену көзіне айналады.Үзын толқынды
радиацияны тұтатын – атмосфера құрамындағы су буы және әр түрлі газдар жер
бетіне таралатын ұзынтолқынды сәулеленуді бәсеңдетеді .Осыған байланысты,
жер бетінің сәулеленуінің айырмасы эффективті сәулелену деп аталады.
Жалпы есеппен, бүкіл жер беті үшін,эффективті сәулелену жұтылған
қысқа толқынды радиацияға қарағанда едәуір аз.Мұндай заңдылық парникті
эффект салдарынан болады,яғни қысқа толқынды радиация үшін,ұзын толқынды
сәулеленуге қарағанда атмосфераның салыстырмалы түрде мөлдірлігі
жоғары.Сондықтан,жер бетінің орташа радиациялық балансы оң мәнге ие шама
болып табылады.
Жер бетінің радиациялық баланс энергиясы турбуленттік жылу берілу
арқылы атмосфераны жылытуға жұмсалады. Жер бетіндегі күн сәулесі
түрленуінің барлық формаларының сандық сипаттамалары Жер бетінің күн
сәулесі түрленуінің барлық формаларының сандық сипаттамалары Жер бетінің
энергиялық балансы теңдеуіне енеді.Жер бетінің энергиялық балнсы жер
бетіндегі энергия ағынының алгебралық қосындысынан тұрады.Энергия сақталу
заңына сәйкес,бұл қосынды нолге тең.
Жер шары планета ретінде әлемдік кеңістіктен жылу алады және оны
кейін қарай әлемдік кеңістікке тек радиациялық жолмен қайтарады.Жер бетінің
орташа температурасы уақытқа байланысты аз өзгеретін болғандықтан, жердің
радиациялық балансы нолге тең деп қабылданған.
Күн радиациясын жер бетінен шағылысуын сипаттайтын шама альбедо деп
аталады және ол шағылған радиацияның келіп түскен радиацияға қатынасына
тең.
Күн спектріндегі максимумды сәулелену спектрдің көзге корінктін
аумағына сәйкес келеді .Энергияның едәуір бөлігі инфрақызыл радиация
түрінде беріледі,бірақ оны әр түрлі биологиялық процестерге әсері зор.
Күн радиациясының таралуына бұлттардың әсері мол,бірақ бұлттар жоқ
кезде атмосферадағы күн радиациясының өзгеруі орын алады.
Кейбір жазық беттер үшін альбедо мәндері томендегідей:
0,9- 0,95 – құрғақ және таза қар үшін;
0,7 -0,8 – онша таза емес қар;
0,40 -0,50 – кеуіп қалған тұзды көлдердің табаны;
0,10- 0,25 – жалпылама жасыл желек жамылған табиғи жазық
беттер үшін;
0,5 – ылғалды горизонталь топырақ беті үшін;
0,10 – су бетінің альбедосы.
Күн арқан бойы көтерілген кезде,келіп тусетін радиацияның едәуір бөлігі су
тоғандарының беткі қабаттарына енеді де,сол кезде жұтылады.Күн төмен
орналасқан кезде,кіші бұрышпен көлбей түскен күн сәулелері су бетінен айна
сияқты шағылысып, су тоғанының тереңіне бойлай алмайды.Бұл альбедоның күрт
артуына себепкер болады.
Жер - атмосферажүесінің альбедосының табиғаты жер бетінің альбедосына
қарғанда күрделірек.Атмосфера келіп түскен күн радиациясы,атмосфераны кері
тарату мүмкіндігіне байланысты жартылай шағылысады.Ал атмосферада бұлт бар
кезде,радиацияның едәуір бөлігі олардың бетінен шағылысуы мүмкін.Бұлттар
жартылай басқан немесе толық жоқ кезде,жер -атмосферажүйесінің альбедосы
жер бетінің альбедосына көбірек байланысты.
Қысқа толқынды радиацияның шағылысуынан басқа,радиациялық энергияның
таралуның тағы бір қомақты түрі – ұзын толқынды сәулелену.Ұзын толқынды
сәулелену арқылы жылу берілу процесінің негізгі заңдылықтарын былайша
көрсетуге болады: Стефан – Больцман заңына сәйкес, абсолютті қара дененің
сәулеленуі Т4-ке тең.Мұнда Q – Стефан тұрақтысы,8,14*10-11 калсм2
*мин*град4;Т- кельвин шкаласындағы температура.
Жер бетінің ұзын толқынды сәулеленуінің ең жоғарғы интенсивтілігі
әдетте 5- тен бірнеше ондаған мкм аралығына сәйкес келеді .Жер бетінен
тарайтын ұзын толқынды радиация ағынының едәуір болігі атмосфераның қарсы
сәулеленуімен компенсайияланады.
Атмосфераның ұзын толқынды сәулеленуі бұлтсыз күндері тек ауа
құрамында бар су буы мен көмірқышқыл газымен сипатталады.Бұларға қарағанда,
атмосфералық озонның әсері әлде қайда аз.Су буы мен көмірқышқыл газы
белгілі бір спектр аумақтарында ғана ұзын толқынды сәулеленуді сіңіреді.Су
буы 5 – 7,5 мкм толқын ұзындықтарында сәулеленуді күштірек сіңіреді,ал бұл
көрсеткіш көмірқышқыл газы үшін 13 -17мкм.
Атмосфера қабатында бұлт бар кезде ,оның қарсы сәуленуі артады. Төменгі
және орта ярустардағы қабаттарда орналасқан бұлттардың тығыздығы жоғары
болғандықтан,олар тиісті температура кезінде абсолютті қара дене ретінде
анықталады.Егер бұл айырма шамасыонша көп емес болса,онда эффективті
сәулелену нөлге жуықтайды,кейде теріс мәнге ие болуы мүмкін.
Сонымен, жер бетінің эффективті сәулеленуі,бірінші кезекте,жер беті
температурасына, ауа ылғалдығы мен бұлттануына байланысты өзгереді.Жер –
атмосфера жүйесінің сәулеленуі, бірінші жер бетінің атмосфера арқылы
өтетін сәулеленуі мен атмосфераның өзінің сәулеленуінің қосындысынан
тұрады.
Энергиялық баланс.Энергиялық баланс теңдеуі физика заңдарының бірі-
энергия сақталу заңынан туындайды.Биосфераны зерттеу жұмыстарының
көпшілігінде жер бетінің баланс теңдеуіжәне Жер – атмосфера жүйесінің
баланс теңдеуі қолданылады.
Жер бетінің энергиялық баланс теңдеуі қоршаған орта элементтері
арасындағы энергия ағындарынан тұрады.Бұл ағындарға жылудың радиациялық
ағыны енеді олардың қосындысы радиациялық балансқа тең.
Радиациялық баланстың теріс және оң мәндері бірнеше жылу
ағындарымен компенсацияланады.Жер бетінің температурасы,әдетте ауа
температурасымен бірдей емес болғандықтан,беткі қабат пен атмосфера
арасындағы жылу ағыны пайда болады және ло турбулентті жылу өткізгішпен
тікелей байлнысты.
Энергия баланс теңдеуін құрастыру үшін радиациялық жылу ағынын R
арқылы беттік қабаттан атмосфераға турбулентті жылу ағынын Р
арқылы,жұмсалатын жылу мөлшерін LE (L- жасырын булану ,E- булану
жылдамдығы) арқылы белгіленеді. Жылу балансының өлшемдері,жылу ағыны
мөлшерінен төмен болғандықтан,энергиялық баланс тендеуін былай жазуға
болады:
R= LE+P+A
Бұл кезде егер беткі қабатқа келіп түсетін жылу ағынын сипаттайтын
болса радиациялық ағынның Rәні оң деп есептелінеді де,ал тендеудін басқа
шамалары оң мәнге ие болады
Егер энергиялық баланс тендеуін вертикаль баған үшін құратын
болсақ және оны жоғарғы бөлігі жер бетінде,төменгі бөлігі жылу ағыны аз
трендікте орналасатын болса, онда теңдік төмендегідей өзгереді:
A=F0+B
Мұндағы,F0- лито және гидросфераның горизонталь бағытпен жылу алмасу
бағаны бойынша берілуі;
В- берілген уақыт периодында баған ішіндегі жылу мөлшерінің өзгерісі.Жер –
атмосфера жүйесі үшін энергетикалық баланс теңдеуін мына түрде жажуға
болады :
Rs= Fs+L(E-r)+Bs
Мұдағы Fs= Fa+Fo,яғни, атмосферада (гидросферада) орын ауысуына байланысты
жылудың горизонталь бағытпен келуі немесе кетуі вертикаль баған бойынша.
Бүкіл жер шары үшін жыл бойы Е=r деп есептесек және атмосферамен
гидросферадағы горизрнталь жылу ағыны нолге жуық деп қабылдасақ жылу
балансының теңдеуі мынандай қарапайым түрге енеді:
Rs= O
Энергиялық балнсты құраушылардың географиялық жіктелуі
Жер бетінің географиялық балансын құраушылардың географиялық жіктелуі
туралы алғашқы мәліметтерді жер шары жылу балансы туралы Атластан алуға
болады.Бұл атласта күн радиацияның орташа жылдық және айлық шамалары,жер
бетінің радиациялық балансы, булануға жұмсалған шығын мөлшері,буланудың
турбулентті жылу ағыны көрсетілген.
Алдымен радиацияның таралуына тоқтайық.Радиация суммасының жылдық
мәні 60 ккалсм2 жылға дейінгі аралықтыа өзгеріп отырады.Олардың ең
максималды мәндері оңтүстік және солтүстік жарты шарлардағы жоғары қысымды
аймақтарда,әсіресе шөл далалы аймақтарда орналасқан.Мәселен бұл көрсеткіш
солтүстік Шығыс Африкада – 220 ккалсм2.Радиацияның төменгі мәндері
муссонды климаты бар аудандарда кездеседі.
Желтоқсан айында нолдік изо сызық барлық бойлықтар үшін полярлық
аймақтың солтүстігіне таман өтеді.Жоғары ендіктер үшін, күн горизонттан
көтерілмеуіне байланысты,радициялық сумма нөлге тең.
Оңтүстікке қарай радиация мөлшері тез өсе бастайды және тропикалық
емес ендіктерде олар зональды сипатқа ие .Төменгі ендіктерде зональдық
сипат бұзыла бастайды, оның үстіне желтоқсан айы үшін,оңтүстік жарты шар
мен солтүстік жарты шарда,орташа радиация мәнінің зональді өзгерісі
оншалықты көп емес.
Жер бетіндегі радиациялық баланстың кеңістіктік тарлуына
тоқталалық.Тропикалық ендіктерде,мухит бетіндегі радиациялық баланс
өзгерісі шамалы ғана болса,орта ендіктерде төменнен жоғары қарай бұл баланс
Аравия теңізінің солтүстігінде байқалады (140 ккалсм2жыл)
Құрлықтығы шөлді аудандарда радиациялық баланс,ылғалды аудандарға
қарағанда бірқатар төмен.Мұнын себебі – радиациялық жылу мөлшерінің құрғақ
климат жағдайына эффективті сәулеленуге жұмсалуы.Сонымен қатар жер беті
температурасының жоғары болуына,аз бұлттылыққа ауаның салыстырмалы аз
ылғалдылығына байланысты және қысқа толқынды радиацияны кері шағылдыруға
байланысты радиациялық жылудың жұмсалу мөлшері де арта түседі.Мұндай
заңдылықтар Сахарада,Орта Азия шөл далаларында кездеседі.
Булануға жұмсалатын жылу мөлшерінің жылдық таралуы шамаларына
тәоптплпр болса,құрлық пен мұхит бетінің булану мәндерінің күрт
айырмашылықтары бірден көзге түседі.Бұл құбылыс мұхит пен құрлық бетіндегі
булану мөлшерлігінің әртүрлігіне байланысты.
Мұхиттардағы булануға жұмслатын жылудың түрлі сипатта болуы- жылы
және суық теңіз ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz