Инвестиция және оның теориялары
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І ИНВЕСТИЦИЯ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТЕОРИЯЛАРЫ.
1.1 Инвестицияның мәні, қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Экономиканы мемлекеттік реттеудегі негізгі инвестициялық бағыттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
ІІ НЕГІЗГІ БӨЛІМ. ҚАЗАҚСТАННЫҢ ТІКЕЛЕЙ ИНВЕСТИЦИЯ ТАРТЫМДЫЛЫҒЫН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ЖОЛДАРЫ.
2.1 Қазақстандағы тікелей инвестия ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
2.2 Қазақстанның инвестициялық қызметін жүзеге асыруы мен оның маңызды мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
2.3 Қазақстандағы инвестициялық саясатты жаңартудың негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
ІІІ. ШЕТЕЛДЕГІ ТІКЕЛЕЙ ИНВЕСТИЦИЯЛАРДЫ МЕМЛЕКЕТТІК ҚОЛДАУ
3.1 Еліміздегі шетел инвесторларының рөлі және оның қызметтері ... ... ... ... ..22
3.2 Шетел инвестицияларын тартудың негізгі мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
І ИНВЕСТИЦИЯ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТЕОРИЯЛАРЫ.
1.1 Инвестицияның мәні, қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Экономиканы мемлекеттік реттеудегі негізгі инвестициялық бағыттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
ІІ НЕГІЗГІ БӨЛІМ. ҚАЗАҚСТАННЫҢ ТІКЕЛЕЙ ИНВЕСТИЦИЯ ТАРТЫМДЫЛЫҒЫН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ЖОЛДАРЫ.
2.1 Қазақстандағы тікелей инвестия ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
2.2 Қазақстанның инвестициялық қызметін жүзеге асыруы мен оның маңызды мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
2.3 Қазақстандағы инвестициялық саясатты жаңартудың негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
ІІІ. ШЕТЕЛДЕГІ ТІКЕЛЕЙ ИНВЕСТИЦИЯЛАРДЫ МЕМЛЕКЕТТІК ҚОЛДАУ
3.1 Еліміздегі шетел инвесторларының рөлі және оның қызметтері ... ... ... ... ..22
3.2 Шетел инвестицияларын тартудың негізгі мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
Инвестициялық қаражат– құнды қағаздарға салынатын инвестициялық қаражат. Мұнда жеке тұлғалар мен инвестициялық топтар, олигархтар – негізгі ойыншы. Олар тек қана ақшамен, құнды қағаздармен «жұмыс істеп», солардың бағасының өсуіне байланысты пайда табады немесе түсуіне байланысты зиян шегеді. Екінші инвестициялық қаражат тобы «хедж қорлар» иелерінде. Олар шикізаттар саудасымен айналысады. Мұнда да пайда бағаның өсуі мен түсуіне байланысты айқындалады. Міне, осы екеуінен басқа біз мақұлдайтын үшінші бір ерекше инвестициялық қаражат тобы бар. Ол тек қана белгілі бір мемлекетте натуралды өндіріс жасау немесе инфрақұрылым құру ісіне қаржы салу болып табылады. Мұны тікелей инвестиция деп атайды. Ол – дамушы мемлекеттердің экономикасы іркіліске ұшырамайды деген тұжырым. Біз білетін дамушы мемлекеттерден экономикасы етене танысы Ресей Федерациясы.
Сондай-ақ 2013 жылы даму қарқыны әлсіз болған мемлекет те осы Ресей. Ресейдің 2014 жылғы экономикалық өсімін Халықаралық валюта қоры екі пайызға жетпейді деп өлшеп-пішіп қойыпты. Ал біз «бұл – қате, оқыс жағдайлар кезікпесе, Ресейдің жалпы ішкі өнімі биыл ең кемі 3 пайыздық өсім береді» дегенді сеніммен айтамыз. Себебі 2013 жылдың қорытындысы бойынша бұл ел шетелдерден тікелей инвестиция тартудан дүниежүзі бойынша үшінші орынға шығыпты. Демек, жұмысшы күші қымбат Еуропаның натуралды өндірістік компаниялары өз өндірістерінің филиалдарын жұмысшы күші арзан Ресейде ашу қолайлы деп тапқан. Бұл – шетелдік инвесторлардың ең дұрыс шешімдері. Сондай-ақ шетелден тікелей инвестиция тартуда Қытай да қарқынын бәсеңдеткен жоқ. 2013 жылды ішкі жалпы өнімнің 9 пайыздық өсімімен қорытындылаған бұл ел биыл өсім қарқыны бұдан төмен болмайтынын жоспарына енгізіп қойды. Яғни болашаққа сенімді.
Біз бұған дейін де жұмысшы күші қымбат Батыс Еуропадан Оңтүстік Шығыс Азияға тікелей инвестицияның тасқыны жалғаса береді деп жазғанбыз. Сол пікірімізден айнымақ емеспіз. Айтқандай, өзіміздің Қазақстанға келетін болсақ, онда өткен жылы елімізге рекордтық деңгейде тікелей инвестиция келгенін еске сала кеткіміз келеді. Биыл бұл рекорд жаңарары сөзсіз.
Қысқасы, 2014 жылы болуы мүмкін инвестициялық қаражат көшкіні дамушы елдердің экономикасын іркіліске душар етеді деу бекершілік. Керісінше, әлемдік экономика өсімді биыл да дамушы елдер есебінен алады. АҚШ экономикасындағы 2013 жылғы қалыптасқан жағдай ақшадан үй тұрғызған секілді бірдеңе. Жылуы жоқ, пайдасы жоқ. Керісінше, ақшадан тұрғызылған үйдің үп еткен желден күл-талқан болуы сөзсіз.
«Шетел инвестицияларын тиісінше қорғауды және пайданы кері қайтарып алу мүмкіндіктері бұрынғысынша назарда бірінші кезектегі мәселелер қатарында ұсталады.» -деп атап өтілуі инвестициялардың еліміздің экономикасын дамытуға қажеттілігін көрсетеді.
Ғылыми — техникалық және кәсіпкерлік салалардың тұрақты өзара іс — қимылын қамтамасыз ету мақсатында Инновациялық қор құрылып, оған инновациялар мен венчурлық кәсіпкерлікті дамыту мен енгізу жөнінде неғұрлым кең өкілеттіктер жүктеледі.
Сондай-ақ 2013 жылы даму қарқыны әлсіз болған мемлекет те осы Ресей. Ресейдің 2014 жылғы экономикалық өсімін Халықаралық валюта қоры екі пайызға жетпейді деп өлшеп-пішіп қойыпты. Ал біз «бұл – қате, оқыс жағдайлар кезікпесе, Ресейдің жалпы ішкі өнімі биыл ең кемі 3 пайыздық өсім береді» дегенді сеніммен айтамыз. Себебі 2013 жылдың қорытындысы бойынша бұл ел шетелдерден тікелей инвестиция тартудан дүниежүзі бойынша үшінші орынға шығыпты. Демек, жұмысшы күші қымбат Еуропаның натуралды өндірістік компаниялары өз өндірістерінің филиалдарын жұмысшы күші арзан Ресейде ашу қолайлы деп тапқан. Бұл – шетелдік инвесторлардың ең дұрыс шешімдері. Сондай-ақ шетелден тікелей инвестиция тартуда Қытай да қарқынын бәсеңдеткен жоқ. 2013 жылды ішкі жалпы өнімнің 9 пайыздық өсімімен қорытындылаған бұл ел биыл өсім қарқыны бұдан төмен болмайтынын жоспарына енгізіп қойды. Яғни болашаққа сенімді.
Біз бұған дейін де жұмысшы күші қымбат Батыс Еуропадан Оңтүстік Шығыс Азияға тікелей инвестицияның тасқыны жалғаса береді деп жазғанбыз. Сол пікірімізден айнымақ емеспіз. Айтқандай, өзіміздің Қазақстанға келетін болсақ, онда өткен жылы елімізге рекордтық деңгейде тікелей инвестиция келгенін еске сала кеткіміз келеді. Биыл бұл рекорд жаңарары сөзсіз.
Қысқасы, 2014 жылы болуы мүмкін инвестициялық қаражат көшкіні дамушы елдердің экономикасын іркіліске душар етеді деу бекершілік. Керісінше, әлемдік экономика өсімді биыл да дамушы елдер есебінен алады. АҚШ экономикасындағы 2013 жылғы қалыптасқан жағдай ақшадан үй тұрғызған секілді бірдеңе. Жылуы жоқ, пайдасы жоқ. Керісінше, ақшадан тұрғызылған үйдің үп еткен желден күл-талқан болуы сөзсіз.
«Шетел инвестицияларын тиісінше қорғауды және пайданы кері қайтарып алу мүмкіндіктері бұрынғысынша назарда бірінші кезектегі мәселелер қатарында ұсталады.» -деп атап өтілуі инвестициялардың еліміздің экономикасын дамытуға қажеттілігін көрсетеді.
Ғылыми — техникалық және кәсіпкерлік салалардың тұрақты өзара іс — қимылын қамтамасыз ету мақсатында Инновациялық қор құрылып, оған инновациялар мен венчурлық кәсіпкерлікті дамыту мен енгізу жөнінде неғұрлым кең өкілеттіктер жүктеледі.
1. ҚР Индустриялды – инновациялық дамуының 2003-2015 ж. арналған стратегиясы. Астана-2003.
2. Назарбаев Н.Ә. Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы. Астана, 2003.
3. Назарбаев Н.Ә. Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы. //Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында. Астана, 2005
4. Назарбаев Н.Ә. Жаңа кезең –жаңа экономика //Егемен Қазақстан ,16 желтоқсан, 2004
5. Тоқсейітов Р.Қ. Экономикалық сөздік-анықтамалық. Қарағанды, 2003.
6. Сағадиев К.С. Жедел жаңару жолында //Егемен Қазақстан,23 ақпан, 2005.
7. Шөкенов Қ. «Шетел инвесторларының жалпы мақсаттары»//Егеменді Қазақстан -2003.
8. Ихданов Ж., Сансызбаева Ғ.Н., Есенжігітова Р.Ғ. Мемлекеттік басқару теориясы. - Алматы, 2007.
9. Қазақстан Республикасының «Шетел инвестициясы туралы» Заңы. А., 1994 ж. 27 желтоқсан.
10. Қазақстан Республикасының «Тiкелей инвестицияларды мемлекеттiк қолдау туралы» заңы, А., 1997.
11. Киреев А. Международная экономика. - М., 1999г.
12. Мамыров Н.К., Мадиярова Д.М., Калдыбаева А.Е. Халықаралық экономикалық қатынастар. Алматы, 1997.
13. Стратегия торговой политики Республики Казахстан в процессе присоединения к Всемирной торговой организации. Азия, 2006г.
14. Ташенова С. Совместное предпринимательство // Внешнеэкономическая
деятельность в Казахстане 2003 г. № 10.
15. Шеремет В.В. Управление инвестициями. В 2 т. М., 1998г.
16. Бердалиев К.Б. «Қазақстан экономикасын басқару негіздері», Алматы «Экономика», 2001.
17. Сахариев С.С., Сахариева А.С. Жаңа кезең – экономикалық теориясы. Алматы, 2004.
18. Оразалин К.Ж., Жантасов М.М., «Орысша-қазақша қазіргі уақыттағы экономикалық түсіндірме сөздігі». Алматы, 2001
19. Ихданов Ж., Орманбеков Ә. Экономиканы мемлекеттік реттеудің өзекті мәселелері. А., 2010.
20. Өтемісов Б. Саясаттану негіздері – Ақтөбе, 2006.
2. Назарбаев Н.Ә. Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы. Астана, 2003.
3. Назарбаев Н.Ә. Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы. //Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында. Астана, 2005
4. Назарбаев Н.Ә. Жаңа кезең –жаңа экономика //Егемен Қазақстан ,16 желтоқсан, 2004
5. Тоқсейітов Р.Қ. Экономикалық сөздік-анықтамалық. Қарағанды, 2003.
6. Сағадиев К.С. Жедел жаңару жолында //Егемен Қазақстан,23 ақпан, 2005.
7. Шөкенов Қ. «Шетел инвесторларының жалпы мақсаттары»//Егеменді Қазақстан -2003.
8. Ихданов Ж., Сансызбаева Ғ.Н., Есенжігітова Р.Ғ. Мемлекеттік басқару теориясы. - Алматы, 2007.
9. Қазақстан Республикасының «Шетел инвестициясы туралы» Заңы. А., 1994 ж. 27 желтоқсан.
10. Қазақстан Республикасының «Тiкелей инвестицияларды мемлекеттiк қолдау туралы» заңы, А., 1997.
11. Киреев А. Международная экономика. - М., 1999г.
12. Мамыров Н.К., Мадиярова Д.М., Калдыбаева А.Е. Халықаралық экономикалық қатынастар. Алматы, 1997.
13. Стратегия торговой политики Республики Казахстан в процессе присоединения к Всемирной торговой организации. Азия, 2006г.
14. Ташенова С. Совместное предпринимательство // Внешнеэкономическая
деятельность в Казахстане 2003 г. № 10.
15. Шеремет В.В. Управление инвестициями. В 2 т. М., 1998г.
16. Бердалиев К.Б. «Қазақстан экономикасын басқару негіздері», Алматы «Экономика», 2001.
17. Сахариев С.С., Сахариева А.С. Жаңа кезең – экономикалық теориясы. Алматы, 2004.
18. Оразалин К.Ж., Жантасов М.М., «Орысша-қазақша қазіргі уақыттағы экономикалық түсіндірме сөздігі». Алматы, 2001
19. Ихданов Ж., Орманбеков Ә. Экономиканы мемлекеттік реттеудің өзекті мәселелері. А., 2010.
20. Өтемісов Б. Саясаттану негіздері – Ақтөбе, 2006.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І ИНВЕСТИЦИЯ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТЕОРИЯЛАРЫ.
1.1 Инвестицияның мәні,
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .5
1.2 Экономиканы мемлекеттік реттеудегі негізгі инвестициялық
бағыттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
ІІ НЕГІЗГІ БӨЛІМ. ҚАЗАҚСТАННЫҢ ТІКЕЛЕЙ ИНВЕСТИЦИЯ ТАРТЫМДЫЛЫҒЫН ҚАМТАМАСЫЗ
ЕТУ ЖОЛДАРЫ.
2.1 Қазақстандағы тікелей
инвестия ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 11
2.2 Қазақстанның инвестициялық қызметін жүзеге асыруы мен оның маңызды
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
2.3 Қазақстандағы инвестициялық саясатты жаңартудың негізгі
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
ІІІ. ШЕТЕЛДЕГІ ТІКЕЛЕЙ ИНВЕСТИЦИЯЛАРДЫ МЕМЛЕКЕТТІК ҚОЛДАУ
3.1 Еліміздегі шетел инвесторларының рөлі және оның
қызметтері ... ... ... ... ..22
3.2 Шетел инвестицияларын тартудың негізгі
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ...27
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
34
Кіріспе
Инвестициялық қаражат– құнды қағаздарға салынатын инвестициялық
қаражат. Мұнда жеке тұлғалар мен инвестициялық топтар, олигархтар – негізгі
ойыншы. Олар тек қана ақшамен, құнды қағаздармен жұмыс істеп, солардың
бағасының өсуіне байланысты пайда табады немесе түсуіне байланысты зиян
шегеді. Екінші инвестициялық қаражат тобы хедж қорлар иелерінде. Олар
шикізаттар саудасымен айналысады. Мұнда да пайда бағаның өсуі мен түсуіне
байланысты айқындалады. Міне, осы екеуінен басқа біз мақұлдайтын үшінші бір
ерекше инвестициялық қаражат тобы бар. Ол тек қана белгілі бір мемлекетте
натуралды өндіріс жасау немесе инфрақұрылым құру ісіне қаржы салу болып
табылады. Мұны тікелей инвестиция деп атайды. Ол – дамушы мемлекеттердің
экономикасы іркіліске ұшырамайды деген тұжырым. Біз білетін дамушы
мемлекеттерден экономикасы етене танысы Ресей Федерациясы.
Сондай-ақ 2013 жылы даму қарқыны әлсіз болған мемлекет те осы Ресей.
Ресейдің 2014 жылғы экономикалық өсімін Халықаралық валюта қоры екі пайызға
жетпейді деп өлшеп-пішіп қойыпты. Ал біз бұл – қате, оқыс жағдайлар
кезікпесе, Ресейдің жалпы ішкі өнімі биыл ең кемі 3 пайыздық өсім береді
дегенді сеніммен айтамыз. Себебі 2013 жылдың қорытындысы бойынша бұл ел
шетелдерден тікелей инвестиция тартудан дүниежүзі бойынша үшінші орынға
шығыпты. Демек, жұмысшы күші қымбат Еуропаның натуралды өндірістік
компаниялары өз өндірістерінің филиалдарын жұмысшы күші арзан Ресейде ашу
қолайлы деп тапқан. Бұл – шетелдік инвесторлардың ең дұрыс шешімдері.
Сондай-ақ шетелден тікелей инвестиция тартуда Қытай да қарқынын бәсеңдеткен
жоқ. 2013 жылды ішкі жалпы өнімнің 9 пайыздық өсімімен қорытындылаған бұл
ел биыл өсім қарқыны бұдан төмен болмайтынын жоспарына енгізіп қойды. Яғни
болашаққа сенімді.
Біз бұған дейін де жұмысшы күші қымбат Батыс Еуропадан Оңтүстік Шығыс
Азияға тікелей инвестицияның тасқыны жалғаса береді деп жазғанбыз. Сол
пікірімізден айнымақ емеспіз. Айтқандай, өзіміздің Қазақстанға келетін
болсақ, онда өткен жылы елімізге рекордтық деңгейде тікелей инвестиция
келгенін еске сала кеткіміз келеді. Биыл бұл рекорд жаңарары сөзсіз.
Қысқасы, 2014 жылы болуы мүмкін инвестициялық қаражат көшкіні дамушы
елдердің экономикасын іркіліске душар етеді деу бекершілік. Керісінше,
әлемдік экономика өсімді биыл да дамушы елдер есебінен алады. АҚШ
экономикасындағы 2013 жылғы қалыптасқан жағдай ақшадан үй тұрғызған секілді
бірдеңе. Жылуы жоқ, пайдасы жоқ. Керісінше, ақшадан тұрғызылған үйдің үп
еткен желден күл-талқан болуы сөзсіз.
Шетел инвестицияларын тиісінше қорғауды және пайданы кері қайтарып алу
мүмкіндіктері бұрынғысынша назарда бірінші кезектегі мәселелер қатарында
ұсталады. -деп атап өтілуі инвестициялардың еліміздің экономикасын
дамытуға қажеттілігін көрсетеді.
Ғылыми — техникалық және кәсіпкерлік салалардың тұрақты өзара іс —
қимылын қамтамасыз ету мақсатында Инновациялық қор құрылып, оған
инновациялар мен венчурлық кәсіпкерлікті дамыту мен енгізу жөнінде неғұрлым
кең өкілеттіктер жүктеледі.
Инвестициялық саясат. Он жылдықта әлеуметтік – экономикалық салада
жалпы ішкі өнімді екі есе ұлғайтуды, сөйтіп, негізінен алғанда, кедейшілік
мен жұмыссыздық проблемасын шешуді міндетімізге алған.
Экономика саласында 2004 жылы экономикалық өрлеудің барынша жоғары
қарқынына жету басты міндет ретінде алға қойылып отыр.
Мұның өзі инвестициялардың тез өсуіне және жалпы ішкі өнімдегі жинақтау
нормасының артуына тікелей байланысты.
Экономикалық өсімнің жоғары қарқынын тұрақты ұстап тұру үшін біздің
таяудағы 4-5 жылдың ішінде негізгі капиталдың ІЖӨ -ге қатысты жалпы
жинақталу көлемін 28 пайыз деңгейіне дейін жеткізуіміз керек. Соның ішінде
мемлекеттік инвестициялардың ІЖӨ жөнінде 2-ден 4 пайызға дейінгі өсіміне
жету шарт.
Осыған орай мен Үкіметке бюджетті Парламентте нақтылаған кезде артылған
қаражатты жинақтауға, сондай-ақ әлеуметтік дамуға бағыттауды тапсырамын.
Мемлекеттік инвестициялар. Индустриалық- инновациялық даму
бағдарламаның іске асырылуын қамтамасыз ететін қаржы институттарын құру мен
капиталдандыру мақсатында:
- Даму банкінің жарғылық капиталын ұлғайтуда және оның Кредиттік
жадығатын молықтыруға – 12 миллиард теңге;
- құрылатын Қазақстан инвестициялық қорының жарғылық капиталына – 23
миллиард теңге;
- құрылатын Инновациялық қорға – 36 миллиард теңге;
- Экспортты сақтандыру жөніндегі корпорация құру үшін -7.7 миллиард
теңге жіберуді ұсынамын.
Жеке инвестициялар. Біздің экономикамыздағы жеке сектордың рөлі барған
сайын арта беруге тиіс. Бүгінгі таңда зейнетақы жинақтау жүйесінің жиынтық
капиталы 300 миллиард теңгеге жуықтап отыр. Банк жүйесіндегі депозиттер 600
миллиард теңгеден асып түсті.
Банктердің жиынтық меншік капиталы бір жылдың ішінде үштің біріне
ұлғайып, миллиард доллардан асып түсті, ал экономикаға берілген Кредиттер
соңғы үш жылда 4.5 есе көбейді.
Мұның бәрі де экономикалық өрлеудің жоғары қарқынын қамтамасыз етеді
және демеп отырады.
І ИНВЕСТИЦИЯ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТЕОРИЯЛАРЫ.
1. Инвестицияның мәні, қызметі.
Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында еліміздің 1990-
жылдардың басындағы экономикалық ахуалынан неден басталғаны туралы
айтылады. Қазақстанның ішкі өнімінің екі есе ұлғаюына, нарықтық
экономиканың құрылуына инвестицияның тигізген әсері мол болды. Жолдауда
Экономикаға 30 миллиард АҚШ долларындай тікелей шетел инвестициясы
тартылды. Бұл бүгінгі Қазақстанның тұрақты, тиімді әрі сенімді әріптес
екенін барша инвесторларға көрсетеді деп айтылуы инвесторлармен қатар
еліміздің экономикасының даму жолына түскендігін, әлем Қазақстанға өз
қаржысын салғысы келетінін көрсетеді. Өйткені инвестиция дегеніміз табыс
табу және капиталды ұлғайту мақсатымен өндірістік және басқа да қызметтерге
қаржы жұмсау болып табылады, яғни қаржы үнемі жұмыс істеуге басқаша
айтқанда, қандай да бір табыс түсетін жұмысты немесе іске жұмсалынуы тиіс.
Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың ең алғашқы, яғни Алматы қаласында өткен
Республикасындағы барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі
және әл-ауқатының артуы Жолдауында шетел инвестициясы тоқталды.[1]
Президенттік Қазақстан Жолдауында үкімет 2015 жылға дейінгі
Индустриялық — инновациялық даму бағдарламасын әзірлеген:
Инвестициялық сипаттағы тікелей мемлекеттік шығасылардың жылына орта
есеппен 38 миллиард теңге (250 миллион доллар) болатынын жоспарлап отырмыз.
Бұл қаражаттың едәуір бөлегі өндірістік және ғылыми инфрақұрылымды жасақтау
мен жаңартуға жұмсалатын болады.
Индустриалық — инновациялық даму бағдарламасын іске асыру мақсатында
даму институттарының жүйесі құрылады әрі капиталданатын болады. [2]
Соның ішінде, қазірдің өзінде жинақтаушы, сондай-ақ тұрақтандырушы
уәзипалар атқарып жатқан Ұлттық қор бар.
Қазақстанның инвестициялық қоры құрылатын болады. Ол капиталына үлестік
қатысу арқылы қосылған құны жоғары тауарлар өндіретін қазақстандық
компаниялардың құрылуына жәрдемдесуге тиіс.
Тікелей инвестицияға шетелде кәсіпорындар ашу, оның ішінде еншілес
компаниялар жүйесін ұйымдастыру, өзара келісім негізінде бірлескен
кәсіпорындар ашу, табиғат байлықтарын бірлесіп барлап-зерттеу, шетел
қаржысын қабылдаған кәсіпорындарды сатып алу немесе жекешелендіру жатады.
Тікелей инвестицияның осы кезге дейін жинақталған мөлшері 2 трлн доллар,
оның тең жартысы АҚШ (үлесі 14), Ұлыбритания және Жапонияға (әрқайсысының
үлесі 110) тиесілі.
Инвестициялар деп - өнеркәсіпке, құрылысқа, ауыл шаруашылығына және
өндірістің басқа да салаларындағы шаруашылық субъектісіне мүліктей, заттай
сондай-ақ ақша қаражаты түрінде, яғни капитал түрінде салынып ол
шаруашылықты әрі қарай өркендетіп дамыту үшін жұмсалынатын шығындардың
жиынтығын айтады.
Инвестиция дегеніміз- бүгінгі күні қолда бар ақшаны, мүлікті және басқа
да заттарды, яғни капиталды қандай да бір өндірісті дамыту үшін жұмсап, сол
арқылы клешекте, яғни алдағы уақытта пайыз түрінде немесе басқадай үлкен
кәсіпкерлік табыс табу болып табылады.
Бұл жоғарыда айтылған процеспен екі фактор байланысты болып келеді.
Оның біріншісі – уақыт, ал екіншісі – тәуекелдік. Сонымен қатар инвестиция
экономикалық өсудің негізі бола отырып, елдің әлеуметтік дамуына жағдай
жасайды. Осы айтылғандармен қатар инвестиция экономикалық дамудың жоғарғы
және тұрақты қарқынын қалыптастырудың, ғылыми- техникалық прогресс
жетістіктерін өсірудің, инфрақұрылымды дамытудың маңызды факторы болып
саналады.
Нақтылық инвестиция дегеніміз – шаруашылық субъектісіндегі белгілі бір
материалдық, өндірістік қорлардың, яғни активтердің (жер, жабдық, құрылыс)
өсуіне, дамуы жұмсалану үшін салынатын салымдар болып табылады.
Қаржылық инвестиция дегеніміз – акционерлік қоғамдар немесе мемлекет
шығарған акцияларға, облигациялар және басқадай құнды қағаздарға банктердің
депозиттерін салынған салымдар болып табылады.
Қаржылық инвестициялар иелену мерзіміне қарай мынадай категорияларға
жіктеледі:
а) қысқа мерзімдік иелену- иелену мерзімі бір жылға дейін;
ә) ұзақ мерзімдік – иелену мерзімі бір жылдан артық;
Инвестор – қор нарығында құнды қағаздарды сатып алушылар болып
табылады.
Ұлттық инвестор дегеніміз- Қазақстан Республикасында инвестицияны
жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының Заңды тұлғасы.
Инвестиция дегеніміз – табыс табу және капиталды ұлғайту мақсатымен
өндірістік және басқа да қызметтерге қаржы жұмсау болып табылады, яғни
қаржы үнемі жұмыс істеуге басқаша айтқанда, қандай да бір табыс түсетін
жұмысқа немесе іске жұмсалынуы тиіс. Инвестор өз алдына дербес екі топқа
бөлінеді:
- жеке инвесторлар (жеке адамдар).
- инстиуттандырылған инвесторлар (банктер, инвестициялық қорлар,
зейнетақы қорлары, тағы басқалары).
Инвестициялық саясат дегеніміз – халық шаруашылығының әр түрлі
салаларында пайда табу мақсатымен ұзақ мерзімді капитал жұмсау саясаты.
Күрделі қаржыны тиімді пайдаланудың, оларды шешуші бағыттарға
шоғырландырудың, қоғамдық өндірісте тепе- теңдікті қамтамасыз етудің
жолдарын көрсететін шаруашылық шешімдерінің жиынтығы. Егер инвестициялық
саясат дұрыс шешілсе, әрбір шығындалған теңгеге келетін ұлттық табыстың
мөлшері өседі, өнім молаяды. Инвестициялық саясат күрделі қаржыны, қорларды
өндіретін, өндейтін және ол өнімдерді пайдаланатын салалар арасында дұрыс
пайдалануды қамтамасыз етуі керек. Қазіргі кезде күрделі қаржыны жаңа
өндіріс орындарын тұрғызудан гөрі оларды техникалық жағынан қайта
жарақтандыруға, қайта құруға бағытталып, одан әрі өндіріске жұмсалған
күрделі қаржының ара салмағын өсіре беру көзделіп отыр. Нарықты экономикаға
көшу кезінде инвестициялық саясат сұранысты қанағаттандыруға бағытталуға
тиіс.
Тікелей инвестиция дегеніміз - капиталды экспорттаушының қабылдаушы ел
территориясында өндірісті ұйымдастыруын айтады. Тікелей инвестициялар
арқылы халықаралық корпорациялар дүниежүзілік нарықта өз бөліктерін
жүргізеді.
Ал, капитал дегеніміз — тауар өндірісінің жұмыс күші тауарға айнала
бастаған кезінде пайда болады. Капиталдың алғашқы қорлануы процесінде
тікелей өндірушілер өндіріс құрал- жабдықтары капиталистік кәсіпкерлердің
қолына жинақтала бачстады. Өндіріс құрал жабдығынан айырылған жұмысшы өз
жұмыс күшін капиталистерге сатуға мәжбүр болды. Бұл процесс тауар
өндірісінің капиталистік өндіріске айналуын көрсетеді.
Капиталды әлем елдерінде пайдаланудың негізгісі мыналар:
Инвестициялаушы елдегі капиталдың мол қорлануы;
Дүниежүзілік шаруашылықтың әр түрлі бөліктеріндегі капиталға сұраныс
пен ұсыныс арасындағы тепе-теңдіктің бұзылуы;
Жергілікті рынокты монополизациялау мүмкіндігі;
Капитал экспортталатын елде арзан шикізат пен жұмысшы күшінің болуы;
Саяси тұрақтылықтың және қолайлы инвестициялық ахуал;
Капиталды шетке шығару мына нысандарда жүргізіледі:
- өнеркәсіп, сауда т.б. кәсіпорындарына тікелей инвестициялар ;
- портфельдік инвестициялар (шетелдік облигацияларды, акцияларды және
басқа да құды қағаздарға алу үшін);
Ішкі инвестициялық ресурстар өте тапшы бүгінгі экономикалық жағдайда
экономиканы тұрақтандыруға, реформаларды тереңдету және құрылымдық
өзгерістерді жүзеге асыру шетел капиталын тартпайынша мүмкін емес.
Шетел инвесторы — шетелдік заңды тұлғалар, шетел азаматтары, шетел
мемлекеттері, халықаралық ұйымдар, шетелде тұрақты тұрғылықты мекені бар
Қазақстан Республикасының азаматтары, егер олар шаруашылық қызметін жүргізу
үшін азаматтығын алған немесе тұрақты тұрғылықты мекені бар елде тіркелген
жағдайда.
Шетелдік инвестиция дегеніміз-қабылдаушы елдегі компанияның қызметін
бақылап, басқарып отыру үшін капиталдың мақсатты түрде ауысуы болып келеді.
Шетелдік инвестициялардың елдер мен өнеркәсіп салалары арасында бөлінуі
кәңіргі халықаралық экономиканың құрамына айтарлықтай әсер етеді.
Шетелдік инвестицияларын тарту саясаты 1991 жылдан басталып, оң
нәтижелер беруде. Шетел капиталын басқаратын Қазақстан эксимбанкі, сырттан
қарыз алу жөніндегі комитет және инвестициялар жөніндегі комитет тәрізді
органдар құрылды. Сөйтіп Қазақстанда шетел капиталы үшін қолайлы ахуал
ққалыптасты.
Шетел инвестицияларын тартудың басты бағыттарына тіршілікті қамтамасыз
ету салалары мен экспорт бағдарындағы өндірістер – мұнай-газ және мұнай –
химия салалары, электр энергетикасы, металлургия, коммуникация және де
Қазақстан дәнді дақылдапр, жүн, мақта т.б. ірі өндіруші болу себепті,
ароөнеркәсіп кешені жатады. Мұнай-газ саласында күш-қуат мұнай мен газ
өндіріп, экспорттқа шығаруды арттыруға сыртқы мұнай құбырлары мен ішкі газ
құбырларын салуға жұмсалады.
1995 жылдың шетелдік инвестициялардың көлемі 235 млрд. $-ға артып, 2.6
трлн $ деңгейін жетті. Шетелдік инвестицияларды тартудың маңызды көзі-
потрфель инвестициялары. Олар ірі корпорациялардың, мемлекеттік және
жекеменшік банктердің облигациялық қарыздарын қаржыландырады.
Қаржы емес активтерге жұмсалған инвестициялар мынадай элементтерді:
негізгі капиталға жұмсалған инвестицияларды, материалдық айналым қаражаты
қорын толтыруға жұмсалған инвестицияларды, өндірілмеген және материалдық
емес активтерге жұмсалған инвестицияларды, басқа да қаржы емес активтерге
жұмсалған инвестицияларды өзіне қосады. [3]
2004 жылғы қаңтарда қаржы емес активтерге инвестициялардың бағалау
көлемі (материалдық айналым қаражатының қорларын толтыратын
инвестицияларсыз ) 57.6 млрд. Теңгені құрады, оның 56.9 млрд теңгесі
(98.7%) негізгі капиталға инвестицияларға келеді.
2006 жылғы қаңтарда негізгі капиталға инвестициялар 56.9 млрд. теңге
болды, бұл 2004 жылдың қаңтарымен салыстырғанда 17.2%көп.
2008 жылғы қаңтарда инвестицияның өсуі республиканың 12 өңірінде
байқалды. Ең көп өсу Жамбыл (4.8 есе), Павлодар (2.2 есе), Оңтүстік
Қазақстан(1.6 есе), Қостанай, Атырау, Қарағанды (1.4 есе) облыстары мен
Астана қаласында да (1.9есе ) байқалды. Өсім сондай-ақ Шығыс Қазақстан,
Ақмола, Қызылорда, Алматы облыстарында мен Алматы қаласында да (4-13%)
байқалды.
Өткен жылдың қаңтарымен салыстырғанда инвестиция көлемінің төмендеуі
Ақтөбе (45%), Батыс Қазақстан (44%), Солтүстік Қазақстан мен Маңғыстау
(6%)облыстары байқалды.
Мұнай өндіру және табиғи газ (негізгі капиталға инвестициялардың жалпы
көлемінен (61%), жылжымайтын мүлікпен операция (12%), өңдеу өнеркәсібі
(8%), көлік және байланыс (4%)) басым салалар болып табылады.
Шетел инвестицияларының жалпы республикалық көлемінің ең көп үлесі
Атырау (46%) және Батыс Қазақстан (33%) облыстарында игерілді.
Инвестициялық қызмет дегеніміз – шаруашылық жүргізуші субъектілер
жүзеге асыратын табыс алу және меншікті капиталын өсіру мақсатындағы
қаражат жұмсалымы.
Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялар – сатып алуға, құруға,
негізгі құралдарды қайта өндіруге және күрделі жөндеуге кеткен шығындардың
жиынтығы болып табылады.
2010, 2011, 2012 жылдарда Қазақстан Республикасындағы инвестициялық
қызметтің нәтижесі- қаржы емес активтерге жұмсалған 1307.2 млрд. теңге
инвестицияны игеру болды, мұның 1100 млрд. теңге инвестициясы негізгі
капиталға жұмсалған. Қаржы емес активтерге жұмсалған инвестициялардың
жалпы көлеміндегі негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың үлесі 84.2%
құрады.
Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялар көлеміндегі ірі кәсіпорындар
дың үлесі – 47.0%, орташаларынікі -27.9%, шағындарынікі – 23.9%, халық
үлесі – 1.2% құрады.
Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың түрлік құрылымына сәйкес
тұрғын емес үйлер мен ғимараттарға кеткен шығындардың үлесі 45.0% құрады,
бұл былтырғы көрсеткіштен 9.6 пайыздық пунктке артық. Тұрғын үйлерге
салынған салымның үлесі 0.6 пайыздық пунктке өсіп, 4.8% құрады.
Машиналарға, жабдыққа, құрал-сайманға, керек- жарақтарға кеткен
шығындардың үлесі 1.6 пайыздық пунктке төмендеді.
Негізгі капиталға жұмасалған басқа шығындар 131 млрд. теңгені құрады,
оның 89.1% геологиялық барлауға жұмсалған.
Өңдеу өнеркәсібі салалары арасында металлургия өнеркәсібінің үлесіне
ғана негізгі капиталға жұмсалған инвестициялар көлемінің 44.4%тиеді.
Көлік және байланыста негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың
елеулі үлес салмағы құбырлармен айдауға (42.3%) әуе көлігіне (15.4%) және
электр байланысқа (19.8%) келеді.
Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың көлемі ауыл шаруашы-
лығында бұрынғысынша мардымсыз (1.3%).
Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың көлемі де табиғат қорғау
шараларына мардымсыз болды. [4]
1.2 Экономиканы мемлекеттік реттеудегі негізгі инвестициялық
бағыттар.
Әлеуметтік – экономикалық дамуын басқарудың түпкілікті жаңа жүйесіне
көшу осы процестің басты мәселелерін анықтауға себепші болады. Олардың бірі
болып инвестициялық қамсыздандыру мәселесі табылады. Көшудің алғашқы
кезеңінде заң шығаратын негіздер мен ұйымдық құрлымдарды құру, сондай-ақ,
республиканың қаржылық ресурстарын пайдалану мен шетел инвестицияларын
тарту жөніндегі өзіндік саясатты құру қажет болды.
Қазақстандағы мемлекеттік инвестициялар жүйесін оңтайландыру мақсатымен
инвестицияларды басқарудың заң шығаратын негізі мен органдары құрылды. Осы
мәселе бойынша шаралардың біртұтас кешені қабылдануда. Соның ішінде, “Шетел
инвестициялары туралы ”Заң (1991ж.);
“Инвестициялық жекешелендіру қорлары жөніндегі Ереже” (1993ж.)
;”Қазақстан Республикасының шетел инвестициялары бойынша ұлттық агенттігін
құру туралы ” ҚР Президентінің Жарлығы (маусым 1992ж.); “Инвестициялар
бойынша ҚР Мемлекеттік комитетін құру жөніндегі ” ҚР Президентінің Жарлығы
(қараша 1996ж.); “ Қазақстан Республикасындағы инвестициялық қорлар туралы
”ҚР-ның Заңы (наурыз 1997ж.) және жекеленген жылдарға арналған
инвестициялық бағдарламалар қабылданды.
Бұл құжаттар елдегі инвестициялық процесті басқарудың негізін қалады;
жұмыс орындарын құру, инфрақұрылымды дамыту, елдің өнеркәсіптік және
техникалық потенциалын дамытудың өсу қарқыны мен әртараптандыру саласында
мемлекеттік инвестициялық саясатты жүзеге асыру мен көптеген экономикалық
мәселелерді шешудегі органдардың дұрыс жүйесін, олардың функциялары мен
міндеттерін анықтады. [5]
2012 жылға дейінгі кезеңнің индикативті жоспарының жорамалы бойынша
отандық пен шетел инвесторларының жеке капиталын салудың басым бағыттарына
төмендегілерді жатқызу мақсатқа сай болады: жеңіл өнеркәсіптің,
агроөнеркәсіптік кешеннің өңдеуші салаларының, машина жасаудың, құрылыс
материалдары өнеркәсібі мен мұнай, химия өнеркәсібінің жаңа кәсіпорындарын
салу мен реформалар жүргізу.
Орталықтандырылған капитал салымдары есебінен әлеуметтік сала
объектілерінің құрылысын мақсатты республикалық бағдарламалар шеңберінде
жүзеге асыру қарастырылады.
Мемлекеттік инвестицияларды басқару 4 жеке кезеңде жүзеге асырылуы
қажет:
Жоспарлау;
Бағдарламалау;
Бюджетті дайындау;
Орындау;
Жоспарлау кезеңінде әлеуметтік – экономикалық дамудың орта мерзімді
бағдарламасы мен оны макроэкономикалық деңгейде, сондай-ақ ,әрбір секторға
қатысты алғанда да жүзеге асырудың стратегиясын құру мәселесі шешіледі. Бұл
кзеңде инвестицияларды жүзеге асыру бойынша ұсыныстарды тандау мен алдын
ала бағалауға басты назар аударылады. Бұл үшін салалық министрліктер
жобаларды қаржылық- экономикалық бағалаудың жалпы қабылданған әдістемесі
негізінде ұсынылатын жобалардың сипаттамасы мен бағалануы болуы қажет,
жуықтағы бірнеше жылға арналған инвестициялар бойынша ұсыныстарды дайындауы
керек.
Бағдарламалау кезеңіндегі басты мақсат- жоспарда бекітілген мақсаттарды
қызметтің мемлекеттік бағдарламаларына өзгерту. Мемлекеттік инвестициялар
бағдарламасына (МИБ) инвестициялар бойынша ұсыныстарды ұзарту бюджеттік
процеске арналатын таңданудың сол бәсекелестік қағидаларына негізделуі
қажет.
Қаражат бөлу жөніндегі шешімдер мынандай факторларды ескеруі қажет:
- бюджет орындалатын, макроэкономикалық жағдай;
- инвестициялар бойынша ұсыныстардың нақты аспектілері, соның ішінде
Қазақстанға ең алдымен, мемлекеттік инвестицияларды тиісті
инстиутуционалдық жүйесін құру мен жоғарыда аталған функциялардың
(жоспарлау, бағдарламалау, бюджетті дайындау және оны орындау) ұйымдық пен
тиімді орындалуын қамтамасыз ету қажет. [6]
ІІ НЕГІЗГІ БӨЛІМ. ҚАЗАҚСТАННЫҢ ТІКЕЛЕЙ ИНВЕСТИЦИЯ ТАРТЫМДЫЛЫҒЫН ҚАМТАМАСЫЗ
ЕТУ ЖОЛДАРЫ.
2.1 Қазақстандағы тікелей инвестия
Қазақстанда “Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы” Заң (28
ақпан 1997ж.) қабылданған. Онда инвестицияның қызметі- инвестицияларды
жүзеге асыру процесімен байланысты кәсіпкерлік қызмет деп көрсетілген.
Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау ең алдымен келесілерден
тұрады:
- инвестициялық қызметті қамтамасыз етудің заң шығарушы кепілдері;
- жеңілдіктер мен артықшылықтар жүйесін белгілеу (мемлекетті сол немесе
басқа кәсіпорындар мен ұйымдарға олардың қызметіне қолайлы жағдайлар жасау
мақсатымен жеңілдіктер мен артықшылықтар беруі).
- Қазақстан Республикасының мүддесін инвесторлар алдында көрсетуге
өкілетті, бірыңғай мемлекеттік органның болуы.
Заңда тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдаудың мақсаттары мен
міндеттері белгіленген.
Бұл қолдаудың мақсаты- экономиканың басым секторларында тауар
өндірісін, жұмыс пен қызмет көрсетудің жедел дамуын қамтамасыз ету үшін
қолайлы инвестициялық климат жасау болып табылады.
Мемлекеттік тікелей қолдаудың ортақ мақсатына жету үшін міндеттердің
бірқатарын шешу қажет:
- жаңа технологияларды, алдыңғы қатарлы техника мен ноу- хау енгізу;
- жоғары сапалы тауарлар мен қызмет көрсетуге ішкі нарықтың қанығуы;
- отандық тауар өндірушілерді мемлекеттік қолдау мен ынталандыру ;
- экспортқа бейімделген және импортты алмастырушы өндірістерді
жетілдіру;
- ҚР- ның шикізат базасын ұтымды және кешенді пайдалану;
- менеджмент пен маркетигтің қазіргі әдістерін енгізу;
- жаңа жұмыс орындарын құру;
- жергілікті кадрларды үздіксіз оқытудың, олардың мамандық деңгейін
жоғарлатудың жүйесін енгізу;
- өндірісті күшейтуді қамтамасыз ету;
- қоршаған табиғи ортаны жақсарту;
Басқару процесі үшін инвестициялық жобаларды жүзеге асыруды
ынталандырудың шаралар жүйесі басты мәнге ие. Соның ішінде, жеңілдіктер
жүйесі: бекітілген инвесторлардың мүддесін қорғау бойынша ҚР- ның берген
кепілдері, сондай-ақ, келісім шартқа отыру мен оны бұзудың шарттары мен
тәртібі қарастырылған.
Тікелей инвестицияларды қолдауды жүзеге асыратын мемлекеттік орган,
инвестициялар бойынша Мемлекеттік Комитет болып табылады. Ол ҚР- на
тікелей инвестицияларды тарту жұмыстарын ұйымдастыру; инвестициялық
жобаларды жүзеге асыру бойынша мемлекеттік органдардың қызметін үйлестіру;
барлық келістіруші және рұқсат құжаттарын алуды қамтамасыз ету;
инвестициялық жобалардың іске асырылуын бақылауды жүзеге асыру сияқты
функцияларды атқарады.
2010 жылдан бастап Қазақстанда мақсаты экономиканың шикізаттық емес
секторындағы өңірлік кәсіпкерліктің тұрақты және тепе-тең дамуын қамтамасыз
ету, сондай-ақ қолдағы барды сақтап, жаңа тұрақты жұмыс орындарын құру
болып табылатын Бизнестің жол картасы-2020 бағдарламасы қолға алынғалы
оны орындау жұмыстары қарқынды жүруде. Әлемде кәсіпкерлікке қолдау
көрсетудің мұндай бағдарламасының баламасы еш жерде жоқ. Ал Қазақстанда бұл
бағдарламаға тек 2012 жылы ғана шамамен 37 миллиард теңге бөлінді. Жұмыс
істейтін адамдарының жалпы саны 130 мыңға жуық бір мыңнан астам
кәсіпорындарға барлық бағыттар бойынша қолдау көрсетілуде[7]. БЖК-2020
бағдарламасы бойынша қатысушылардың экономикалық басым секторлары:
агроөнеркәсіп кешені, кен өндіру өнеркәсібі саласындағы техникалық
қызметтер, жеңіл өнеркәсіп, жиһаз және құрылыс материалдарын өндіру,
металлургия, металл өңдеу, машина жасау, көлік және қоймалау, туризм,
ақпарат және байланыс, кәсіптік, ғылыми және техникалық қызмет, әлеуметтік
сала. Алдағы кезеңде инвестиция әлеуетін ауыл тұрмысын жаңғыртуға жұмсау
қолға алынуда.
2013 жылдың қаңтар айының басында Қазақстан Көшбасшысы ел Үкіметінің
құрамын өзгертті. Қазақстанның жаңа тарихында тұңғыш рет Өңірлік даму
министрлігі пайда болды. Қазақстан тікелей шетелдік инвестициялардың көлемі
жағынан жан басына шаққанда (ТМД-да көшбасшы) 9200 АҚШ долларға жетті.
Қарқынды даму барысында сыртқы сауда айналымы – 12 есе, өнеркәсіп өнімін
өндіру көлемі 20 есе өсті. Мемлекет дамуындағы бұл көрсеткіштер ықтимал
экономикалық және қаржылық дағдарыстардан қорғайтын сенімді қорған және
бүгінгі және болашақ ұрпақ қауіпсіздігінің кепілі. Заманауи Қазақстан
индустриялық өркендеудің жолында тұр. Өндіріс пен өнеркәсіпті жедел дамыту,
технологиялық жаңалықтар әлемдік нарықтың құрылымы мен қажеттіліктерін
түбегейлі өзгертетіні даусыз. Ендеше Қазақстанның дамуына негіз болған ішкі
және сыртқы инвестициялық тартымды әлеуетінің жан-жақты ықтималды нәтижелер
көрсететін жобалары болашақтың еншісінде.
Жалпы инвестициялардың ішкі және сыртқы көздері болады. Инвестицияның
ішкі көздерін жинақтар құрайды, яғни алынған табыстардың тұтынылмаған
көздері жатады. Жинақты бір шаруашылық агенті жүргізіп,ал инвестицияны
басқа адамдар немесе шаруашылық субъектілері жүргізуі мүмкін. Көпшілік
адамдардың жинағы инвестиция көзі болып табылады. Алайда бұл адамдар
қоғамдық капиталдардың нақты өсуімен байланысты ұйымдастыру немесе
инвестициялауды жүргізбейді. Әрине, инвестиция көзі қоғамдағы жұмыс істеп
тұрған өнеркәсіп,ауыл шаруашылығы және басқа да кәсіпорындардың жинағы
болады. Мұнда жинақшы мен инвестор сәйкес.
Инвестицияның сыртқы көздері:
1.Шетелдік тікелей инвестициялар — ҚР-ның дербес кепілдіктеріне
байланысты және ҚР-на берілетін ресми техникалық көмек немесе гранттар
шеңберіне кіретін инвестициялардан тыс инвестициялардың барлық түрі.
Шетелдік тікелей инвестициялар шетелдік капитал тартудың тиімді нысаны:
а) Халықаралық валюта қоры
б) Халықаралық қайта құру және даму банкі
2. Шетелдік портфельдік инвестициялар. Жалпы шикізатқа байланысты
компанияның акциясын сатып алу.
3.Мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымның гранттары.
4.Шетелдік несиелер мен қарыздар. Олар көбінесе Қазақстанға халықаралық
ұйымдар мен дамыған елдер тарапынан келуде. Олар елге несие, қарыздарды 5-
7 жылға дейін береді. Олрдың қатарына Ислам даму банкін, Сауд Арабиясы,
Ұлыбритания, Халықаралық даму банкін, Жапония, АҚШ, Оңтүстік Корея сияқты
дамыған мемлекеттерді қосуға болады. Сырттан келген инвестицияларды тиімді
пайдалану мемлекеттің инвестициялық саясатына байланысты. [8]
2.2 Қазақстанның инвестициялық қызметін жүзеге асыруы мен оның маңызды
мәселелері.
Ең алдымен аса маңызды екі мәселеге ерекше көңіл бөлу керек:
біріншіден, халық шаруашылығының құрылымдық өзгерістеріне нарықтық
механизм әсер ете алмайды; сондықтан бұл өзгерістерді мемлекет тарапынан
реттеу қажет;
екіншіден, өзгерістерді инвестициялық процестермен және шаруашылық
жүргізуші субъектілердің иенвестициялық белсенділігін ынталандырумен тығыз
байланыста қарастырмасақ өндірістің әлеуметтік – экономикалық тиімділігін
арттыру мақсатында құрылымдық реттеу мәселесін шешу мүмкін емес. Сондай –
ақ, болашақтағы ғылыми негізделген құрылымдық өзгерістердің қажеттілігі —
әсіресе экономиканы басқарудың жоғарғы деңгейінде инвестициялық шешімдер
қабылдауға қатысты мақсатты сипатта болады.
Экономикадағы құрылымдық өзгерістерді сипаттайтын көрсеткіштер жүйесі
мен деңгейі көбінесе мемлекеттің экономикалық саясатын жүзеге асыру мен
болашақтағы кезеңдерге белгіленген мақсаттарға қол жеткізу жөніндегі
нақтылы макроэкономикалық шараларға байланысты. Басқаша айтқанда, жалпы
мемлекеттік экономикалық саясат- макроэкономикалық; салық және аймақтық
деңгейлерде құрылымдық саясатты қалыптастыру негізгі болып табылады.
Макроэкономикалық салада оңтайландыру ісі халық шаруашылығының салалық
құралымына да әсер етеді. Өйткені мұнда өзгерістерді жүзеге асырудың
маңызды тетігі- макроэкономикалық жағдайға айтарлықтай әсер табылады.
Республикамыздың жағдайында салалық құрылымның тиімді жағдайын анықтау –
экономиканың шикізаттық бағытын жою және өнеркәсіпті дамыту мәселелерімен
тығыз байланысты.
Мемлекеттің құрылымдық саясаты, ең алдымен макроэкономикалық деңгейде
инвестициялық шешімдер қабылдап, жүзеге асыру арқылы, яғни құрылымдық және
инвестициялық саясаттарды тығыз байланыстырғанда ғана шынайы болатындығы
айтылды.
Инвестициялық саясат маңызды үш бағытта жүргізіледі:
- мемлекеттік бюджттік қорларды пайдалану арқылы;
- ішкі несие қорлары мен жеке заңды тұлғалардың өзіндік қаражаттарын
тиімді қолдануды ынталандыру арқылы;
- шетелдік инвестициялар тарту мен тиімді пайдалану механизмі арқылы;
Осы бағыттар ішінен басымдысын таңдап алу және халық шаруашылығының
барынша тиімді аймақтық- салалық құрылымын қолдау мақсатында олардың
үйлесімін қамтамасыз ету – мемлекеттің инвестициялық саясатының негізін
құрайды. Оны қалыптастыру барысында Қазақстан Республикасының Президенті
бекітетін күрделі ұлттық бағдарламаларды іске асыру қажеттігі де
ескеріледі. [9]
Іс жүзінде, белгілі мақсатқа қол жеткізуді көздейтін мемлекеттің
құрылымдық- инвестициялық саясатының бағыттары мен көрсеткіштері сандық
жағынан айқындалып, атқарылатын мерзімі бойынша анықталуы тиіс.
Ал бұл, өз кезегінде, мүдделер, ресурстық база, механизмдер ,объекті
мен осы саясатты жүзеге асыру процесінің өзі де салалардың, аймақтар мен
тұтастай халық шаруашылығының орта және ұзақ мерзімдік даму жоспарларында
көрініс табатындығын білдіреді. Мысалға, нарықтық қатынастар саласы
дамыған елдердің мемлекет қызметінде келесідей өзара байланыс анық
байқалады.
Экономиканы реттеу жөніндегі мемлекет шараларының өзара байланыстығы:
Жоғарыдағы өзара байланысты матрицалық модель түрінде көрсетуге болады.
Онда оның баланстық нәтижелерін анықтап, экономикалық – математикалық
есептеулер жүргізу және мәліметтерді бір жүйеге келтіруге болады. Оны
қарапайым кесте түрінде, бухгалтерлік қосарланған жазу әдісі арқылы
толтыруға болады.
Қазіргі жағдайларда ҚР Үкіметінің құрылымдық саясаты біздің ойымызша
келесідей мәселелерді қамтуы тиіс:
- дайын өнім шығару арқылы экспорттық әлуетті арттыратын салалар
дамуына басымдық беру;
- ішкі нарық талаптарын қанағаттандыратын және импортты алмастыратын
өнім өндірісін кеңейту ;
- негізінен отандық өндіріс есебінен халық шаруашылығы барлық
салаларының өндірістік аппаратын жаңарту;
- халық қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған салалар дамуын
қамтамасыз ету ;
- экономиканың аграрлық секторының дамуын тездетуге бағытталған қаржы
және несие қорларын арттыру және т.б.
Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау ең алдымен кемсілерден
тұрады:
-инвестициялық қызметті қамтамасыз етудің заң шығарушы кепілдері;
-жеңілдіктері мен артықшылықтары жүйесін белгілеу;
-Қазақстан Республикасының мүддесін инвесторлар алдында көрсетуге
өкілетті, біріңғай мемлекеттік органның болуы.Заңда тікелей инвестицияларды
мемлекеттік қолдаудың мақсаттары мен міндеттері белгіленген.
Бұл қолдаудың мақсаты-экономиканың басым секторларында тауар
өндірісін,жұмыс пен қызмет көрсетудің жедел дамуын қамтамассыз ету үшін
қолайлы инвестициялық климат жасау болып табылады.
Мемлекеттік тікелей қолдаудың ортақ мақсатына жету үшін міндеттердің
бірқатарын шешу қажет:
—Жаңа технологияларды,алдыңғы қатарлы техника мен ноу-хау енгізу;
—Жоғары сапалы тауарлар мен қызмет көрсетуге ішкі нарықтың қанығуы;
—Отандық тауар өндірушілерді мемлекеттік қолдау мен ынталандыру;
—Экспортқа бейімделген және импортты алмастырушы өндірістерді
жетілдіру;
—ҚР-ның шикізат базасын ұтымды және кешенді пайдалану.
—Менеджмент пен маркетингтің қазіргі әдістерін енгізу;
—Жаңа жұмыс орындарын құру;
—Жергілікті кадрларды үздіксіз оқытудың,олардың мамандық деңгейін
жоғарылатудың жүйесін енгізу;
—Өндірісті күшейтуді қамтамассыз ету;
—Қоршаған табиғи ортаны жақсарту.
Басқарупроцесі үшін инвестициялық жобаларды жүзеге асыруды
ынталандырудың шаралар жүйесі басты мәнге ие.
Соның ішінде,жеңілдіктер жүйесі:бекітілген инвесторлардың мүддесін
қорғау бойынша Қазақстан Республикасының берген кепілдері,сондай-ақ,келісім
шартқа отыру мен оны бұзудың шарттары мен тәртібі қарастырылған.
Тікелей инвестицияларды қолдауды жүзеге асыратын мемлекеттік
орган,инвестициялар бойынша Мемлекеттік Комитет болып табылады.Ол Қазақстан
Республикасына тікелей инвестицияларды тарту жұмыстарын
ұйымдастыру;инвестициялық жобаларды жүзеге асыру бойынша мемлекеттік
органдардың қызметін үйлестіру;барлық келістіруші және рұқсат құжаттарын
алуды қамтамассыз ету;инвестициялық жобалардың іске асырылуын бақылауды
жүзеге асыру сияқты функцияларды атқарады.
Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралызаңды дамытуға
байланысты ҚР Президенті 1997ж сәуір айының 5-ші жұлдызында тікелей отандық
пен шетел инвестицияларын тарту үшін ҚР экономикасын басым секторларының
тізімі жөнінде жарлық шығарды.Бұл секторларға жататындар:
—Өндірістік инфрақұрылым (жолдар,көлік,көпірлер,электр және жылу
станциялары,телебайланыс топтары);
—Өңдеуші өнеркәсіп (халық тұтынатын тауарларды,өндіріс құралдарын
өндіру);
—Астана қаласының объектілері;
—Тұрғын үй,әлеуметтік сала мен туризм объектілері(денсаулық
сақтау,білім беру,спорт,мәлениет,туризм объектісі);
—Ауыл шаруашылығы;
Инвестициялар бойынша ҚР-ның мемлекеттік комитеті белгілеген,ең маңызды
өндірістерге салынатын инвестициялар,инвестициялық жобаны жүзеге асырудың
бүкіл кезеңінде мемлекет тарапынан ынталандырылатындығы мен қолданатындығы
жарлықта бекітілген.
Инвестициялар — кәсіпкерлік қызметтің және нәтижелі пайда құралатын
немесе әлеуметтік тиімділікке жеткізілетін қызметтің басқа да түрлерінің
объектілі жұмсалған мүліктік және интелектік құндылықтардың барлық
түрлері,капиталдың ел ішіндегі және шетелдік экономикаға ұзақ мерзімді
жұмсалымы.
Инвестициялар нақты және қаржы инвестициялары болып бөлінеді. Нақты
инвестициялар капиталдың өнеркәсіпке, ауыл шаруашылығына, құралға
жұмсалымы. Қаржы инвестициялары-мемлекеттен басқа да
кәсіпорындардан,инвестициялық қорлардан бағалы қағаздар мен акцияларды
сатып алуға бағытталған.
Бірінші жағдайда, инвестор,өзінің өндірістік капиталының көлеміне-
өндірістік негізгі қорлар мен айналым қорларын ұлғайтады. Екінші
жағдайда,инвестор бағалы қағаздардан дивиденд алу арқылы өзінің қаржы
капиталын ұлғайтады.
Сонымен қатар инвестициялар тікелей және жанама болып бөлінеді. ҚР-ғы
Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қорғау заңы бойынша тікелей
инвестициялар — республиканың тәуелсіздік кепілдігіне байланысты және
арнайы техникалық көмек пен грантқа арналған инвестициялардан басқа барлық
инвестиция түрлері. Жанама инвестициялар — қоржындағы инвестициялар,басқаша
айтқанда құнды қағаздар мен мүліктік бағалы заттар. Инвестициялық қоржынға
кіретін бағалы қағаздар олардың атқарымдық мақсатына қарай ірі банкілердің
инвестициялар қоржыныда жетекші ролге ие болып отырған меншіктік
инвестицияларға және қайталама өтімді резервтер дейтін,яғни өтімді
активтерге ең алдымен мемлекеттік міндеттемелерге бөлінеді. [10]
Инвестицияның негізгі түрлері:
- Мемлекеттік басқару ұйымдарының талаптарын орындауға бағытталған
инвестициялар. Бұл инвестициялар кәсіпорындардың, мемлекеттік ұйымдардың
экологиялық стандарттар, өнімнің қауіпсіздігі жағдайында қолданылады;
Инвестициялардың бұл сыныптамасы тәуекелдік деңгеймен байланысты —
венчурлық инвестициялар.
Кәсіпорынның өндірістік — шаруашылық іс-әрекетінің маңызды бір бөлігі
өзінің өндірістік экономикалық потенциялын сақтау және әрі қарай дамыту.
Кәсіпорынның бұл саладағы іс-әрекеті инвестициялық іс-әрекет деп аталады.
ҚР-ның нақты инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы заңы бойынша
инвестициялық іс-әрекетке инвестицияларды атқаруға байланысты кәсіпкерлік
іс-әректі жатады.
Инвестициялық іс-әрекеттердің субъектілеріне инвесторлар,тапсырыс
берушілер,жұмысты орындаушылар,инвестициялық іс-әрекеттің объектілерін
қолданушылар, сонымен бірге жеткізушілер, заңды тұлғалар және басқа да
инвестициялық процестің қатысушылары жатады. Тапсырыс берушілерге
инвесторлар және басқа да инвестициялық жобаны іске асырушы жеке және заңды
тұлғалар жатады.
Жоспарланған, іске асырылған инвестициялар инвестициялық жобалар
формасын қабылдайды. Инвестициялық жоба капиталдарды ұлғайту мақсатымен
экономиканың әр түрлі салалары мен сфераларына құюға бағытталған —
жоспарланған және орындалатын шаралар жиынтығы.
Инвестициялық жобаларды құру және іске асыру мынандай кезеңдерден
тұрады:
✓ инвестициялық ұғымды қалыптастыру;
✓ инвестициялық мүмкіндіктерді зерттеу;
✓ жобаны техникалық экономикалық негіздеу;
✓ жер учаскесін алу немесе жалға алу;
✓ келісім құжаттарын дайындау;
✓ құрылыс-монтаж жұмыстарын жүргізіп іске беру;
✓ объектіні қолдану,экономикалық көрсеткіштердің монитоингі.
Инвестицияның тағы бір түрі қаржы инвестициялары, яғни кәсіпорындардың
бағалы қағаздарды алуға кеткен шығындары,кәсіпорындағы үлестік қатысулар,
басқа да борыштық міндеттемелер, нарық экономикасындағы есептің аса маңызды
объектісі болып табылады.
Әрбір фирманың іс-әрекетінің маңызды бір бөлігі инвестициялық
операциялар болып табылады, яғни жобаларды іске асырудағы жіберілген ақша
қаражаттары жайлы операция.
Коммерциялық тәжірибеде мұндай инвестицияның түрлері:
- табиғи активтерге инвестициялар;
- ақша активтеріне инвестициялар;
- материалдық емес активтерге инвестициялар.
Табиғи активтерге — өндірістік ғимараттар мен құрылымдар, қызмет ету
уақыты бір жылдан асатын әр түрлі машиналар мен жабдықтар және өндіріс
процесінде қолданылатын басқа да мүліктер жатады.
Ақша активтеріне — басқа да жеке және заңды тұлғалардан ақша қаражатын
алуға болатын құқық жатады. Мысалы, банкіде-депозиттер, облигациялар,
акциялар, несиелер,қарыздар,кепілдер.
Материалдық емес активтерге — фирмалардың жұмысшыларын қайта жеке оқыту
және біліктіліктерін жоғарлату арқылы,сауда белгілерін жасау, патенттер мен
лицензия алу, өнімге сертификат алу,жерді қолдануға құқық алу арқылы
алынған құндылықтар жатады.
Нақты активтерге байланысты инвестициялар мынандай топтарға бөлінеді:
- Тиімділікті арттыруға бағытталған инвестициялар.Олардың негізгі
мақсаты жабдықтарды ауыстыру,персоналды оқыту және өндіріс қуаттарын,
өндірістің тиімді жағдайы бар аймақтарға қарай ауыстыру арқылы фирманың
шығындарын азайтуға жағдай жасау;
- Өндірісті кеңейтуге бағытталған инвестициялар. Негізгі мақсаты-
өндіріс орындарының нарыққа тауар шығару қабілеттілігін кеңейту;
- Жаңа өндіріс орындарын ашуға бағытталған инвестициялар. Жаңа өнімдер,
тауарлар шығара алатын жаңа кәсіпорындар салуға бағытталған.[11]
2.3 Қазақстандағы инвестициялық саясатты жаңартудың негізгі бағыттары
Қазақстанда инвестициялық саясат сұрақтарына Республиканың мемлекеттік
егемендігін алғаннан бері көп көңіл бөлініп келеді.
Соңғы жылдары Қазақстанда макроэкономикалық және саяси түрақтылыққа қол
жетті, ол Қазақстандағы инвестициялық климатты айтарлықтай жақсартты.
Қазақстан Республикасымен өзара қолдау және бірқатар елдермен, мысалы:
Әзірбайжан, Ұлыбритания мен Солтүстік Ирландия, Болгария, Венгрия, Грузия,
Германия, Египет, Израиль, Иран, Индия, Испания, Италия, Қырғызстан, Қытай,
Кувейт, Корея, Малайзия, Монғолия, Польша, Ресей Федерациясы, Румыния,
Финляндия, Франция, Чехия, Өзбекстан, УҚРаина, Түркменстан, Швейцария,
басқа да Бельгия-Люксембургтық ұйыммен инвестицияларды қорғау туралы екі
жақты келісімдер мен келісім-шарттарға қол қойылды.
Қазақстанда заңдылықтың кең тармақталған және өзара байланысты жүйесі
Қазақстан Республикасы территориясындағы шетелдік заңды тұлғалар мен
азаматтардың: "Валюталық реттеу" (24.12.1996 ж.), "Лицензиялау туралы"
(17.04.1995 ж.), "Жер туралы" (24.01.2001 ж.), "Мүнай туралы" (28.06.1995
ж.), "Жер қойнауы мен жерді пайдалану" (27.01.1996 ж.), т.б. заңдар
қызметтерімен байланысты қатынастарды тиімді реттеуге мүмкіндік береді.
Шетелдік инвестициялар сферасындағы: "Шетелдік инвестициялар туралы"
заң (27.02.1994ж.); "Тікелей шетелдік инвестицияларды қолдау туралы" заң
(28.02.1997ж.), "Инвестициялық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І ИНВЕСТИЦИЯ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТЕОРИЯЛАРЫ.
1.1 Инвестицияның мәні,
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .5
1.2 Экономиканы мемлекеттік реттеудегі негізгі инвестициялық
бағыттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
ІІ НЕГІЗГІ БӨЛІМ. ҚАЗАҚСТАННЫҢ ТІКЕЛЕЙ ИНВЕСТИЦИЯ ТАРТЫМДЫЛЫҒЫН ҚАМТАМАСЫЗ
ЕТУ ЖОЛДАРЫ.
2.1 Қазақстандағы тікелей
инвестия ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 11
2.2 Қазақстанның инвестициялық қызметін жүзеге асыруы мен оның маңызды
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
2.3 Қазақстандағы инвестициялық саясатты жаңартудың негізгі
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
ІІІ. ШЕТЕЛДЕГІ ТІКЕЛЕЙ ИНВЕСТИЦИЯЛАРДЫ МЕМЛЕКЕТТІК ҚОЛДАУ
3.1 Еліміздегі шетел инвесторларының рөлі және оның
қызметтері ... ... ... ... ..22
3.2 Шетел инвестицияларын тартудың негізгі
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ...27
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
34
Кіріспе
Инвестициялық қаражат– құнды қағаздарға салынатын инвестициялық
қаражат. Мұнда жеке тұлғалар мен инвестициялық топтар, олигархтар – негізгі
ойыншы. Олар тек қана ақшамен, құнды қағаздармен жұмыс істеп, солардың
бағасының өсуіне байланысты пайда табады немесе түсуіне байланысты зиян
шегеді. Екінші инвестициялық қаражат тобы хедж қорлар иелерінде. Олар
шикізаттар саудасымен айналысады. Мұнда да пайда бағаның өсуі мен түсуіне
байланысты айқындалады. Міне, осы екеуінен басқа біз мақұлдайтын үшінші бір
ерекше инвестициялық қаражат тобы бар. Ол тек қана белгілі бір мемлекетте
натуралды өндіріс жасау немесе инфрақұрылым құру ісіне қаржы салу болып
табылады. Мұны тікелей инвестиция деп атайды. Ол – дамушы мемлекеттердің
экономикасы іркіліске ұшырамайды деген тұжырым. Біз білетін дамушы
мемлекеттерден экономикасы етене танысы Ресей Федерациясы.
Сондай-ақ 2013 жылы даму қарқыны әлсіз болған мемлекет те осы Ресей.
Ресейдің 2014 жылғы экономикалық өсімін Халықаралық валюта қоры екі пайызға
жетпейді деп өлшеп-пішіп қойыпты. Ал біз бұл – қате, оқыс жағдайлар
кезікпесе, Ресейдің жалпы ішкі өнімі биыл ең кемі 3 пайыздық өсім береді
дегенді сеніммен айтамыз. Себебі 2013 жылдың қорытындысы бойынша бұл ел
шетелдерден тікелей инвестиция тартудан дүниежүзі бойынша үшінші орынға
шығыпты. Демек, жұмысшы күші қымбат Еуропаның натуралды өндірістік
компаниялары өз өндірістерінің филиалдарын жұмысшы күші арзан Ресейде ашу
қолайлы деп тапқан. Бұл – шетелдік инвесторлардың ең дұрыс шешімдері.
Сондай-ақ шетелден тікелей инвестиция тартуда Қытай да қарқынын бәсеңдеткен
жоқ. 2013 жылды ішкі жалпы өнімнің 9 пайыздық өсімімен қорытындылаған бұл
ел биыл өсім қарқыны бұдан төмен болмайтынын жоспарына енгізіп қойды. Яғни
болашаққа сенімді.
Біз бұған дейін де жұмысшы күші қымбат Батыс Еуропадан Оңтүстік Шығыс
Азияға тікелей инвестицияның тасқыны жалғаса береді деп жазғанбыз. Сол
пікірімізден айнымақ емеспіз. Айтқандай, өзіміздің Қазақстанға келетін
болсақ, онда өткен жылы елімізге рекордтық деңгейде тікелей инвестиция
келгенін еске сала кеткіміз келеді. Биыл бұл рекорд жаңарары сөзсіз.
Қысқасы, 2014 жылы болуы мүмкін инвестициялық қаражат көшкіні дамушы
елдердің экономикасын іркіліске душар етеді деу бекершілік. Керісінше,
әлемдік экономика өсімді биыл да дамушы елдер есебінен алады. АҚШ
экономикасындағы 2013 жылғы қалыптасқан жағдай ақшадан үй тұрғызған секілді
бірдеңе. Жылуы жоқ, пайдасы жоқ. Керісінше, ақшадан тұрғызылған үйдің үп
еткен желден күл-талқан болуы сөзсіз.
Шетел инвестицияларын тиісінше қорғауды және пайданы кері қайтарып алу
мүмкіндіктері бұрынғысынша назарда бірінші кезектегі мәселелер қатарында
ұсталады. -деп атап өтілуі инвестициялардың еліміздің экономикасын
дамытуға қажеттілігін көрсетеді.
Ғылыми — техникалық және кәсіпкерлік салалардың тұрақты өзара іс —
қимылын қамтамасыз ету мақсатында Инновациялық қор құрылып, оған
инновациялар мен венчурлық кәсіпкерлікті дамыту мен енгізу жөнінде неғұрлым
кең өкілеттіктер жүктеледі.
Инвестициялық саясат. Он жылдықта әлеуметтік – экономикалық салада
жалпы ішкі өнімді екі есе ұлғайтуды, сөйтіп, негізінен алғанда, кедейшілік
мен жұмыссыздық проблемасын шешуді міндетімізге алған.
Экономика саласында 2004 жылы экономикалық өрлеудің барынша жоғары
қарқынына жету басты міндет ретінде алға қойылып отыр.
Мұның өзі инвестициялардың тез өсуіне және жалпы ішкі өнімдегі жинақтау
нормасының артуына тікелей байланысты.
Экономикалық өсімнің жоғары қарқынын тұрақты ұстап тұру үшін біздің
таяудағы 4-5 жылдың ішінде негізгі капиталдың ІЖӨ -ге қатысты жалпы
жинақталу көлемін 28 пайыз деңгейіне дейін жеткізуіміз керек. Соның ішінде
мемлекеттік инвестициялардың ІЖӨ жөнінде 2-ден 4 пайызға дейінгі өсіміне
жету шарт.
Осыған орай мен Үкіметке бюджетті Парламентте нақтылаған кезде артылған
қаражатты жинақтауға, сондай-ақ әлеуметтік дамуға бағыттауды тапсырамын.
Мемлекеттік инвестициялар. Индустриалық- инновациялық даму
бағдарламаның іске асырылуын қамтамасыз ететін қаржы институттарын құру мен
капиталдандыру мақсатында:
- Даму банкінің жарғылық капиталын ұлғайтуда және оның Кредиттік
жадығатын молықтыруға – 12 миллиард теңге;
- құрылатын Қазақстан инвестициялық қорының жарғылық капиталына – 23
миллиард теңге;
- құрылатын Инновациялық қорға – 36 миллиард теңге;
- Экспортты сақтандыру жөніндегі корпорация құру үшін -7.7 миллиард
теңге жіберуді ұсынамын.
Жеке инвестициялар. Біздің экономикамыздағы жеке сектордың рөлі барған
сайын арта беруге тиіс. Бүгінгі таңда зейнетақы жинақтау жүйесінің жиынтық
капиталы 300 миллиард теңгеге жуықтап отыр. Банк жүйесіндегі депозиттер 600
миллиард теңгеден асып түсті.
Банктердің жиынтық меншік капиталы бір жылдың ішінде үштің біріне
ұлғайып, миллиард доллардан асып түсті, ал экономикаға берілген Кредиттер
соңғы үш жылда 4.5 есе көбейді.
Мұның бәрі де экономикалық өрлеудің жоғары қарқынын қамтамасыз етеді
және демеп отырады.
І ИНВЕСТИЦИЯ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТЕОРИЯЛАРЫ.
1. Инвестицияның мәні, қызметі.
Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында еліміздің 1990-
жылдардың басындағы экономикалық ахуалынан неден басталғаны туралы
айтылады. Қазақстанның ішкі өнімінің екі есе ұлғаюына, нарықтық
экономиканың құрылуына инвестицияның тигізген әсері мол болды. Жолдауда
Экономикаға 30 миллиард АҚШ долларындай тікелей шетел инвестициясы
тартылды. Бұл бүгінгі Қазақстанның тұрақты, тиімді әрі сенімді әріптес
екенін барша инвесторларға көрсетеді деп айтылуы инвесторлармен қатар
еліміздің экономикасының даму жолына түскендігін, әлем Қазақстанға өз
қаржысын салғысы келетінін көрсетеді. Өйткені инвестиция дегеніміз табыс
табу және капиталды ұлғайту мақсатымен өндірістік және басқа да қызметтерге
қаржы жұмсау болып табылады, яғни қаржы үнемі жұмыс істеуге басқаша
айтқанда, қандай да бір табыс түсетін жұмысты немесе іске жұмсалынуы тиіс.
Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың ең алғашқы, яғни Алматы қаласында өткен
Республикасындағы барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі
және әл-ауқатының артуы Жолдауында шетел инвестициясы тоқталды.[1]
Президенттік Қазақстан Жолдауында үкімет 2015 жылға дейінгі
Индустриялық — инновациялық даму бағдарламасын әзірлеген:
Инвестициялық сипаттағы тікелей мемлекеттік шығасылардың жылына орта
есеппен 38 миллиард теңге (250 миллион доллар) болатынын жоспарлап отырмыз.
Бұл қаражаттың едәуір бөлегі өндірістік және ғылыми инфрақұрылымды жасақтау
мен жаңартуға жұмсалатын болады.
Индустриалық — инновациялық даму бағдарламасын іске асыру мақсатында
даму институттарының жүйесі құрылады әрі капиталданатын болады. [2]
Соның ішінде, қазірдің өзінде жинақтаушы, сондай-ақ тұрақтандырушы
уәзипалар атқарып жатқан Ұлттық қор бар.
Қазақстанның инвестициялық қоры құрылатын болады. Ол капиталына үлестік
қатысу арқылы қосылған құны жоғары тауарлар өндіретін қазақстандық
компаниялардың құрылуына жәрдемдесуге тиіс.
Тікелей инвестицияға шетелде кәсіпорындар ашу, оның ішінде еншілес
компаниялар жүйесін ұйымдастыру, өзара келісім негізінде бірлескен
кәсіпорындар ашу, табиғат байлықтарын бірлесіп барлап-зерттеу, шетел
қаржысын қабылдаған кәсіпорындарды сатып алу немесе жекешелендіру жатады.
Тікелей инвестицияның осы кезге дейін жинақталған мөлшері 2 трлн доллар,
оның тең жартысы АҚШ (үлесі 14), Ұлыбритания және Жапонияға (әрқайсысының
үлесі 110) тиесілі.
Инвестициялар деп - өнеркәсіпке, құрылысқа, ауыл шаруашылығына және
өндірістің басқа да салаларындағы шаруашылық субъектісіне мүліктей, заттай
сондай-ақ ақша қаражаты түрінде, яғни капитал түрінде салынып ол
шаруашылықты әрі қарай өркендетіп дамыту үшін жұмсалынатын шығындардың
жиынтығын айтады.
Инвестиция дегеніміз- бүгінгі күні қолда бар ақшаны, мүлікті және басқа
да заттарды, яғни капиталды қандай да бір өндірісті дамыту үшін жұмсап, сол
арқылы клешекте, яғни алдағы уақытта пайыз түрінде немесе басқадай үлкен
кәсіпкерлік табыс табу болып табылады.
Бұл жоғарыда айтылған процеспен екі фактор байланысты болып келеді.
Оның біріншісі – уақыт, ал екіншісі – тәуекелдік. Сонымен қатар инвестиция
экономикалық өсудің негізі бола отырып, елдің әлеуметтік дамуына жағдай
жасайды. Осы айтылғандармен қатар инвестиция экономикалық дамудың жоғарғы
және тұрақты қарқынын қалыптастырудың, ғылыми- техникалық прогресс
жетістіктерін өсірудің, инфрақұрылымды дамытудың маңызды факторы болып
саналады.
Нақтылық инвестиция дегеніміз – шаруашылық субъектісіндегі белгілі бір
материалдық, өндірістік қорлардың, яғни активтердің (жер, жабдық, құрылыс)
өсуіне, дамуы жұмсалану үшін салынатын салымдар болып табылады.
Қаржылық инвестиция дегеніміз – акционерлік қоғамдар немесе мемлекет
шығарған акцияларға, облигациялар және басқадай құнды қағаздарға банктердің
депозиттерін салынған салымдар болып табылады.
Қаржылық инвестициялар иелену мерзіміне қарай мынадай категорияларға
жіктеледі:
а) қысқа мерзімдік иелену- иелену мерзімі бір жылға дейін;
ә) ұзақ мерзімдік – иелену мерзімі бір жылдан артық;
Инвестор – қор нарығында құнды қағаздарды сатып алушылар болып
табылады.
Ұлттық инвестор дегеніміз- Қазақстан Республикасында инвестицияны
жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының Заңды тұлғасы.
Инвестиция дегеніміз – табыс табу және капиталды ұлғайту мақсатымен
өндірістік және басқа да қызметтерге қаржы жұмсау болып табылады, яғни
қаржы үнемі жұмыс істеуге басқаша айтқанда, қандай да бір табыс түсетін
жұмысқа немесе іске жұмсалынуы тиіс. Инвестор өз алдына дербес екі топқа
бөлінеді:
- жеке инвесторлар (жеке адамдар).
- инстиуттандырылған инвесторлар (банктер, инвестициялық қорлар,
зейнетақы қорлары, тағы басқалары).
Инвестициялық саясат дегеніміз – халық шаруашылығының әр түрлі
салаларында пайда табу мақсатымен ұзақ мерзімді капитал жұмсау саясаты.
Күрделі қаржыны тиімді пайдаланудың, оларды шешуші бағыттарға
шоғырландырудың, қоғамдық өндірісте тепе- теңдікті қамтамасыз етудің
жолдарын көрсететін шаруашылық шешімдерінің жиынтығы. Егер инвестициялық
саясат дұрыс шешілсе, әрбір шығындалған теңгеге келетін ұлттық табыстың
мөлшері өседі, өнім молаяды. Инвестициялық саясат күрделі қаржыны, қорларды
өндіретін, өндейтін және ол өнімдерді пайдаланатын салалар арасында дұрыс
пайдалануды қамтамасыз етуі керек. Қазіргі кезде күрделі қаржыны жаңа
өндіріс орындарын тұрғызудан гөрі оларды техникалық жағынан қайта
жарақтандыруға, қайта құруға бағытталып, одан әрі өндіріске жұмсалған
күрделі қаржының ара салмағын өсіре беру көзделіп отыр. Нарықты экономикаға
көшу кезінде инвестициялық саясат сұранысты қанағаттандыруға бағытталуға
тиіс.
Тікелей инвестиция дегеніміз - капиталды экспорттаушының қабылдаушы ел
территориясында өндірісті ұйымдастыруын айтады. Тікелей инвестициялар
арқылы халықаралық корпорациялар дүниежүзілік нарықта өз бөліктерін
жүргізеді.
Ал, капитал дегеніміз — тауар өндірісінің жұмыс күші тауарға айнала
бастаған кезінде пайда болады. Капиталдың алғашқы қорлануы процесінде
тікелей өндірушілер өндіріс құрал- жабдықтары капиталистік кәсіпкерлердің
қолына жинақтала бачстады. Өндіріс құрал жабдығынан айырылған жұмысшы өз
жұмыс күшін капиталистерге сатуға мәжбүр болды. Бұл процесс тауар
өндірісінің капиталистік өндіріске айналуын көрсетеді.
Капиталды әлем елдерінде пайдаланудың негізгісі мыналар:
Инвестициялаушы елдегі капиталдың мол қорлануы;
Дүниежүзілік шаруашылықтың әр түрлі бөліктеріндегі капиталға сұраныс
пен ұсыныс арасындағы тепе-теңдіктің бұзылуы;
Жергілікті рынокты монополизациялау мүмкіндігі;
Капитал экспортталатын елде арзан шикізат пен жұмысшы күшінің болуы;
Саяси тұрақтылықтың және қолайлы инвестициялық ахуал;
Капиталды шетке шығару мына нысандарда жүргізіледі:
- өнеркәсіп, сауда т.б. кәсіпорындарына тікелей инвестициялар ;
- портфельдік инвестициялар (шетелдік облигацияларды, акцияларды және
басқа да құды қағаздарға алу үшін);
Ішкі инвестициялық ресурстар өте тапшы бүгінгі экономикалық жағдайда
экономиканы тұрақтандыруға, реформаларды тереңдету және құрылымдық
өзгерістерді жүзеге асыру шетел капиталын тартпайынша мүмкін емес.
Шетел инвесторы — шетелдік заңды тұлғалар, шетел азаматтары, шетел
мемлекеттері, халықаралық ұйымдар, шетелде тұрақты тұрғылықты мекені бар
Қазақстан Республикасының азаматтары, егер олар шаруашылық қызметін жүргізу
үшін азаматтығын алған немесе тұрақты тұрғылықты мекені бар елде тіркелген
жағдайда.
Шетелдік инвестиция дегеніміз-қабылдаушы елдегі компанияның қызметін
бақылап, басқарып отыру үшін капиталдың мақсатты түрде ауысуы болып келеді.
Шетелдік инвестициялардың елдер мен өнеркәсіп салалары арасында бөлінуі
кәңіргі халықаралық экономиканың құрамына айтарлықтай әсер етеді.
Шетелдік инвестицияларын тарту саясаты 1991 жылдан басталып, оң
нәтижелер беруде. Шетел капиталын басқаратын Қазақстан эксимбанкі, сырттан
қарыз алу жөніндегі комитет және инвестициялар жөніндегі комитет тәрізді
органдар құрылды. Сөйтіп Қазақстанда шетел капиталы үшін қолайлы ахуал
ққалыптасты.
Шетел инвестицияларын тартудың басты бағыттарына тіршілікті қамтамасыз
ету салалары мен экспорт бағдарындағы өндірістер – мұнай-газ және мұнай –
химия салалары, электр энергетикасы, металлургия, коммуникация және де
Қазақстан дәнді дақылдапр, жүн, мақта т.б. ірі өндіруші болу себепті,
ароөнеркәсіп кешені жатады. Мұнай-газ саласында күш-қуат мұнай мен газ
өндіріп, экспорттқа шығаруды арттыруға сыртқы мұнай құбырлары мен ішкі газ
құбырларын салуға жұмсалады.
1995 жылдың шетелдік инвестициялардың көлемі 235 млрд. $-ға артып, 2.6
трлн $ деңгейін жетті. Шетелдік инвестицияларды тартудың маңызды көзі-
потрфель инвестициялары. Олар ірі корпорациялардың, мемлекеттік және
жекеменшік банктердің облигациялық қарыздарын қаржыландырады.
Қаржы емес активтерге жұмсалған инвестициялар мынадай элементтерді:
негізгі капиталға жұмсалған инвестицияларды, материалдық айналым қаражаты
қорын толтыруға жұмсалған инвестицияларды, өндірілмеген және материалдық
емес активтерге жұмсалған инвестицияларды, басқа да қаржы емес активтерге
жұмсалған инвестицияларды өзіне қосады. [3]
2004 жылғы қаңтарда қаржы емес активтерге инвестициялардың бағалау
көлемі (материалдық айналым қаражатының қорларын толтыратын
инвестицияларсыз ) 57.6 млрд. Теңгені құрады, оның 56.9 млрд теңгесі
(98.7%) негізгі капиталға инвестицияларға келеді.
2006 жылғы қаңтарда негізгі капиталға инвестициялар 56.9 млрд. теңге
болды, бұл 2004 жылдың қаңтарымен салыстырғанда 17.2%көп.
2008 жылғы қаңтарда инвестицияның өсуі республиканың 12 өңірінде
байқалды. Ең көп өсу Жамбыл (4.8 есе), Павлодар (2.2 есе), Оңтүстік
Қазақстан(1.6 есе), Қостанай, Атырау, Қарағанды (1.4 есе) облыстары мен
Астана қаласында да (1.9есе ) байқалды. Өсім сондай-ақ Шығыс Қазақстан,
Ақмола, Қызылорда, Алматы облыстарында мен Алматы қаласында да (4-13%)
байқалды.
Өткен жылдың қаңтарымен салыстырғанда инвестиция көлемінің төмендеуі
Ақтөбе (45%), Батыс Қазақстан (44%), Солтүстік Қазақстан мен Маңғыстау
(6%)облыстары байқалды.
Мұнай өндіру және табиғи газ (негізгі капиталға инвестициялардың жалпы
көлемінен (61%), жылжымайтын мүлікпен операция (12%), өңдеу өнеркәсібі
(8%), көлік және байланыс (4%)) басым салалар болып табылады.
Шетел инвестицияларының жалпы республикалық көлемінің ең көп үлесі
Атырау (46%) және Батыс Қазақстан (33%) облыстарында игерілді.
Инвестициялық қызмет дегеніміз – шаруашылық жүргізуші субъектілер
жүзеге асыратын табыс алу және меншікті капиталын өсіру мақсатындағы
қаражат жұмсалымы.
Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялар – сатып алуға, құруға,
негізгі құралдарды қайта өндіруге және күрделі жөндеуге кеткен шығындардың
жиынтығы болып табылады.
2010, 2011, 2012 жылдарда Қазақстан Республикасындағы инвестициялық
қызметтің нәтижесі- қаржы емес активтерге жұмсалған 1307.2 млрд. теңге
инвестицияны игеру болды, мұның 1100 млрд. теңге инвестициясы негізгі
капиталға жұмсалған. Қаржы емес активтерге жұмсалған инвестициялардың
жалпы көлеміндегі негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың үлесі 84.2%
құрады.
Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялар көлеміндегі ірі кәсіпорындар
дың үлесі – 47.0%, орташаларынікі -27.9%, шағындарынікі – 23.9%, халық
үлесі – 1.2% құрады.
Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың түрлік құрылымына сәйкес
тұрғын емес үйлер мен ғимараттарға кеткен шығындардың үлесі 45.0% құрады,
бұл былтырғы көрсеткіштен 9.6 пайыздық пунктке артық. Тұрғын үйлерге
салынған салымның үлесі 0.6 пайыздық пунктке өсіп, 4.8% құрады.
Машиналарға, жабдыққа, құрал-сайманға, керек- жарақтарға кеткен
шығындардың үлесі 1.6 пайыздық пунктке төмендеді.
Негізгі капиталға жұмасалған басқа шығындар 131 млрд. теңгені құрады,
оның 89.1% геологиялық барлауға жұмсалған.
Өңдеу өнеркәсібі салалары арасында металлургия өнеркәсібінің үлесіне
ғана негізгі капиталға жұмсалған инвестициялар көлемінің 44.4%тиеді.
Көлік және байланыста негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың
елеулі үлес салмағы құбырлармен айдауға (42.3%) әуе көлігіне (15.4%) және
электр байланысқа (19.8%) келеді.
Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың көлемі ауыл шаруашы-
лығында бұрынғысынша мардымсыз (1.3%).
Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялардың көлемі де табиғат қорғау
шараларына мардымсыз болды. [4]
1.2 Экономиканы мемлекеттік реттеудегі негізгі инвестициялық
бағыттар.
Әлеуметтік – экономикалық дамуын басқарудың түпкілікті жаңа жүйесіне
көшу осы процестің басты мәселелерін анықтауға себепші болады. Олардың бірі
болып инвестициялық қамсыздандыру мәселесі табылады. Көшудің алғашқы
кезеңінде заң шығаратын негіздер мен ұйымдық құрлымдарды құру, сондай-ақ,
республиканың қаржылық ресурстарын пайдалану мен шетел инвестицияларын
тарту жөніндегі өзіндік саясатты құру қажет болды.
Қазақстандағы мемлекеттік инвестициялар жүйесін оңтайландыру мақсатымен
инвестицияларды басқарудың заң шығаратын негізі мен органдары құрылды. Осы
мәселе бойынша шаралардың біртұтас кешені қабылдануда. Соның ішінде, “Шетел
инвестициялары туралы ”Заң (1991ж.);
“Инвестициялық жекешелендіру қорлары жөніндегі Ереже” (1993ж.)
;”Қазақстан Республикасының шетел инвестициялары бойынша ұлттық агенттігін
құру туралы ” ҚР Президентінің Жарлығы (маусым 1992ж.); “Инвестициялар
бойынша ҚР Мемлекеттік комитетін құру жөніндегі ” ҚР Президентінің Жарлығы
(қараша 1996ж.); “ Қазақстан Республикасындағы инвестициялық қорлар туралы
”ҚР-ның Заңы (наурыз 1997ж.) және жекеленген жылдарға арналған
инвестициялық бағдарламалар қабылданды.
Бұл құжаттар елдегі инвестициялық процесті басқарудың негізін қалады;
жұмыс орындарын құру, инфрақұрылымды дамыту, елдің өнеркәсіптік және
техникалық потенциалын дамытудың өсу қарқыны мен әртараптандыру саласында
мемлекеттік инвестициялық саясатты жүзеге асыру мен көптеген экономикалық
мәселелерді шешудегі органдардың дұрыс жүйесін, олардың функциялары мен
міндеттерін анықтады. [5]
2012 жылға дейінгі кезеңнің индикативті жоспарының жорамалы бойынша
отандық пен шетел инвесторларының жеке капиталын салудың басым бағыттарына
төмендегілерді жатқызу мақсатқа сай болады: жеңіл өнеркәсіптің,
агроөнеркәсіптік кешеннің өңдеуші салаларының, машина жасаудың, құрылыс
материалдары өнеркәсібі мен мұнай, химия өнеркәсібінің жаңа кәсіпорындарын
салу мен реформалар жүргізу.
Орталықтандырылған капитал салымдары есебінен әлеуметтік сала
объектілерінің құрылысын мақсатты республикалық бағдарламалар шеңберінде
жүзеге асыру қарастырылады.
Мемлекеттік инвестицияларды басқару 4 жеке кезеңде жүзеге асырылуы
қажет:
Жоспарлау;
Бағдарламалау;
Бюджетті дайындау;
Орындау;
Жоспарлау кезеңінде әлеуметтік – экономикалық дамудың орта мерзімді
бағдарламасы мен оны макроэкономикалық деңгейде, сондай-ақ ,әрбір секторға
қатысты алғанда да жүзеге асырудың стратегиясын құру мәселесі шешіледі. Бұл
кзеңде инвестицияларды жүзеге асыру бойынша ұсыныстарды тандау мен алдын
ала бағалауға басты назар аударылады. Бұл үшін салалық министрліктер
жобаларды қаржылық- экономикалық бағалаудың жалпы қабылданған әдістемесі
негізінде ұсынылатын жобалардың сипаттамасы мен бағалануы болуы қажет,
жуықтағы бірнеше жылға арналған инвестициялар бойынша ұсыныстарды дайындауы
керек.
Бағдарламалау кезеңіндегі басты мақсат- жоспарда бекітілген мақсаттарды
қызметтің мемлекеттік бағдарламаларына өзгерту. Мемлекеттік инвестициялар
бағдарламасына (МИБ) инвестициялар бойынша ұсыныстарды ұзарту бюджеттік
процеске арналатын таңданудың сол бәсекелестік қағидаларына негізделуі
қажет.
Қаражат бөлу жөніндегі шешімдер мынандай факторларды ескеруі қажет:
- бюджет орындалатын, макроэкономикалық жағдай;
- инвестициялар бойынша ұсыныстардың нақты аспектілері, соның ішінде
Қазақстанға ең алдымен, мемлекеттік инвестицияларды тиісті
инстиутуционалдық жүйесін құру мен жоғарыда аталған функциялардың
(жоспарлау, бағдарламалау, бюджетті дайындау және оны орындау) ұйымдық пен
тиімді орындалуын қамтамасыз ету қажет. [6]
ІІ НЕГІЗГІ БӨЛІМ. ҚАЗАҚСТАННЫҢ ТІКЕЛЕЙ ИНВЕСТИЦИЯ ТАРТЫМДЫЛЫҒЫН ҚАМТАМАСЫЗ
ЕТУ ЖОЛДАРЫ.
2.1 Қазақстандағы тікелей инвестия
Қазақстанда “Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы” Заң (28
ақпан 1997ж.) қабылданған. Онда инвестицияның қызметі- инвестицияларды
жүзеге асыру процесімен байланысты кәсіпкерлік қызмет деп көрсетілген.
Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау ең алдымен келесілерден
тұрады:
- инвестициялық қызметті қамтамасыз етудің заң шығарушы кепілдері;
- жеңілдіктер мен артықшылықтар жүйесін белгілеу (мемлекетті сол немесе
басқа кәсіпорындар мен ұйымдарға олардың қызметіне қолайлы жағдайлар жасау
мақсатымен жеңілдіктер мен артықшылықтар беруі).
- Қазақстан Республикасының мүддесін инвесторлар алдында көрсетуге
өкілетті, бірыңғай мемлекеттік органның болуы.
Заңда тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдаудың мақсаттары мен
міндеттері белгіленген.
Бұл қолдаудың мақсаты- экономиканың басым секторларында тауар
өндірісін, жұмыс пен қызмет көрсетудің жедел дамуын қамтамасыз ету үшін
қолайлы инвестициялық климат жасау болып табылады.
Мемлекеттік тікелей қолдаудың ортақ мақсатына жету үшін міндеттердің
бірқатарын шешу қажет:
- жаңа технологияларды, алдыңғы қатарлы техника мен ноу- хау енгізу;
- жоғары сапалы тауарлар мен қызмет көрсетуге ішкі нарықтың қанығуы;
- отандық тауар өндірушілерді мемлекеттік қолдау мен ынталандыру ;
- экспортқа бейімделген және импортты алмастырушы өндірістерді
жетілдіру;
- ҚР- ның шикізат базасын ұтымды және кешенді пайдалану;
- менеджмент пен маркетигтің қазіргі әдістерін енгізу;
- жаңа жұмыс орындарын құру;
- жергілікті кадрларды үздіксіз оқытудың, олардың мамандық деңгейін
жоғарлатудың жүйесін енгізу;
- өндірісті күшейтуді қамтамасыз ету;
- қоршаған табиғи ортаны жақсарту;
Басқару процесі үшін инвестициялық жобаларды жүзеге асыруды
ынталандырудың шаралар жүйесі басты мәнге ие. Соның ішінде, жеңілдіктер
жүйесі: бекітілген инвесторлардың мүддесін қорғау бойынша ҚР- ның берген
кепілдері, сондай-ақ, келісім шартқа отыру мен оны бұзудың шарттары мен
тәртібі қарастырылған.
Тікелей инвестицияларды қолдауды жүзеге асыратын мемлекеттік орган,
инвестициялар бойынша Мемлекеттік Комитет болып табылады. Ол ҚР- на
тікелей инвестицияларды тарту жұмыстарын ұйымдастыру; инвестициялық
жобаларды жүзеге асыру бойынша мемлекеттік органдардың қызметін үйлестіру;
барлық келістіруші және рұқсат құжаттарын алуды қамтамасыз ету;
инвестициялық жобалардың іске асырылуын бақылауды жүзеге асыру сияқты
функцияларды атқарады.
2010 жылдан бастап Қазақстанда мақсаты экономиканың шикізаттық емес
секторындағы өңірлік кәсіпкерліктің тұрақты және тепе-тең дамуын қамтамасыз
ету, сондай-ақ қолдағы барды сақтап, жаңа тұрақты жұмыс орындарын құру
болып табылатын Бизнестің жол картасы-2020 бағдарламасы қолға алынғалы
оны орындау жұмыстары қарқынды жүруде. Әлемде кәсіпкерлікке қолдау
көрсетудің мұндай бағдарламасының баламасы еш жерде жоқ. Ал Қазақстанда бұл
бағдарламаға тек 2012 жылы ғана шамамен 37 миллиард теңге бөлінді. Жұмыс
істейтін адамдарының жалпы саны 130 мыңға жуық бір мыңнан астам
кәсіпорындарға барлық бағыттар бойынша қолдау көрсетілуде[7]. БЖК-2020
бағдарламасы бойынша қатысушылардың экономикалық басым секторлары:
агроөнеркәсіп кешені, кен өндіру өнеркәсібі саласындағы техникалық
қызметтер, жеңіл өнеркәсіп, жиһаз және құрылыс материалдарын өндіру,
металлургия, металл өңдеу, машина жасау, көлік және қоймалау, туризм,
ақпарат және байланыс, кәсіптік, ғылыми және техникалық қызмет, әлеуметтік
сала. Алдағы кезеңде инвестиция әлеуетін ауыл тұрмысын жаңғыртуға жұмсау
қолға алынуда.
2013 жылдың қаңтар айының басында Қазақстан Көшбасшысы ел Үкіметінің
құрамын өзгертті. Қазақстанның жаңа тарихында тұңғыш рет Өңірлік даму
министрлігі пайда болды. Қазақстан тікелей шетелдік инвестициялардың көлемі
жағынан жан басына шаққанда (ТМД-да көшбасшы) 9200 АҚШ долларға жетті.
Қарқынды даму барысында сыртқы сауда айналымы – 12 есе, өнеркәсіп өнімін
өндіру көлемі 20 есе өсті. Мемлекет дамуындағы бұл көрсеткіштер ықтимал
экономикалық және қаржылық дағдарыстардан қорғайтын сенімді қорған және
бүгінгі және болашақ ұрпақ қауіпсіздігінің кепілі. Заманауи Қазақстан
индустриялық өркендеудің жолында тұр. Өндіріс пен өнеркәсіпті жедел дамыту,
технологиялық жаңалықтар әлемдік нарықтың құрылымы мен қажеттіліктерін
түбегейлі өзгертетіні даусыз. Ендеше Қазақстанның дамуына негіз болған ішкі
және сыртқы инвестициялық тартымды әлеуетінің жан-жақты ықтималды нәтижелер
көрсететін жобалары болашақтың еншісінде.
Жалпы инвестициялардың ішкі және сыртқы көздері болады. Инвестицияның
ішкі көздерін жинақтар құрайды, яғни алынған табыстардың тұтынылмаған
көздері жатады. Жинақты бір шаруашылық агенті жүргізіп,ал инвестицияны
басқа адамдар немесе шаруашылық субъектілері жүргізуі мүмкін. Көпшілік
адамдардың жинағы инвестиция көзі болып табылады. Алайда бұл адамдар
қоғамдық капиталдардың нақты өсуімен байланысты ұйымдастыру немесе
инвестициялауды жүргізбейді. Әрине, инвестиция көзі қоғамдағы жұмыс істеп
тұрған өнеркәсіп,ауыл шаруашылығы және басқа да кәсіпорындардың жинағы
болады. Мұнда жинақшы мен инвестор сәйкес.
Инвестицияның сыртқы көздері:
1.Шетелдік тікелей инвестициялар — ҚР-ның дербес кепілдіктеріне
байланысты және ҚР-на берілетін ресми техникалық көмек немесе гранттар
шеңберіне кіретін инвестициялардан тыс инвестициялардың барлық түрі.
Шетелдік тікелей инвестициялар шетелдік капитал тартудың тиімді нысаны:
а) Халықаралық валюта қоры
б) Халықаралық қайта құру және даму банкі
2. Шетелдік портфельдік инвестициялар. Жалпы шикізатқа байланысты
компанияның акциясын сатып алу.
3.Мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымның гранттары.
4.Шетелдік несиелер мен қарыздар. Олар көбінесе Қазақстанға халықаралық
ұйымдар мен дамыған елдер тарапынан келуде. Олар елге несие, қарыздарды 5-
7 жылға дейін береді. Олрдың қатарына Ислам даму банкін, Сауд Арабиясы,
Ұлыбритания, Халықаралық даму банкін, Жапония, АҚШ, Оңтүстік Корея сияқты
дамыған мемлекеттерді қосуға болады. Сырттан келген инвестицияларды тиімді
пайдалану мемлекеттің инвестициялық саясатына байланысты. [8]
2.2 Қазақстанның инвестициялық қызметін жүзеге асыруы мен оның маңызды
мәселелері.
Ең алдымен аса маңызды екі мәселеге ерекше көңіл бөлу керек:
біріншіден, халық шаруашылығының құрылымдық өзгерістеріне нарықтық
механизм әсер ете алмайды; сондықтан бұл өзгерістерді мемлекет тарапынан
реттеу қажет;
екіншіден, өзгерістерді инвестициялық процестермен және шаруашылық
жүргізуші субъектілердің иенвестициялық белсенділігін ынталандырумен тығыз
байланыста қарастырмасақ өндірістің әлеуметтік – экономикалық тиімділігін
арттыру мақсатында құрылымдық реттеу мәселесін шешу мүмкін емес. Сондай –
ақ, болашақтағы ғылыми негізделген құрылымдық өзгерістердің қажеттілігі —
әсіресе экономиканы басқарудың жоғарғы деңгейінде инвестициялық шешімдер
қабылдауға қатысты мақсатты сипатта болады.
Экономикадағы құрылымдық өзгерістерді сипаттайтын көрсеткіштер жүйесі
мен деңгейі көбінесе мемлекеттің экономикалық саясатын жүзеге асыру мен
болашақтағы кезеңдерге белгіленген мақсаттарға қол жеткізу жөніндегі
нақтылы макроэкономикалық шараларға байланысты. Басқаша айтқанда, жалпы
мемлекеттік экономикалық саясат- макроэкономикалық; салық және аймақтық
деңгейлерде құрылымдық саясатты қалыптастыру негізгі болып табылады.
Макроэкономикалық салада оңтайландыру ісі халық шаруашылығының салалық
құралымына да әсер етеді. Өйткені мұнда өзгерістерді жүзеге асырудың
маңызды тетігі- макроэкономикалық жағдайға айтарлықтай әсер табылады.
Республикамыздың жағдайында салалық құрылымның тиімді жағдайын анықтау –
экономиканың шикізаттық бағытын жою және өнеркәсіпті дамыту мәселелерімен
тығыз байланысты.
Мемлекеттің құрылымдық саясаты, ең алдымен макроэкономикалық деңгейде
инвестициялық шешімдер қабылдап, жүзеге асыру арқылы, яғни құрылымдық және
инвестициялық саясаттарды тығыз байланыстырғанда ғана шынайы болатындығы
айтылды.
Инвестициялық саясат маңызды үш бағытта жүргізіледі:
- мемлекеттік бюджттік қорларды пайдалану арқылы;
- ішкі несие қорлары мен жеке заңды тұлғалардың өзіндік қаражаттарын
тиімді қолдануды ынталандыру арқылы;
- шетелдік инвестициялар тарту мен тиімді пайдалану механизмі арқылы;
Осы бағыттар ішінен басымдысын таңдап алу және халық шаруашылығының
барынша тиімді аймақтық- салалық құрылымын қолдау мақсатында олардың
үйлесімін қамтамасыз ету – мемлекеттің инвестициялық саясатының негізін
құрайды. Оны қалыптастыру барысында Қазақстан Республикасының Президенті
бекітетін күрделі ұлттық бағдарламаларды іске асыру қажеттігі де
ескеріледі. [9]
Іс жүзінде, белгілі мақсатқа қол жеткізуді көздейтін мемлекеттің
құрылымдық- инвестициялық саясатының бағыттары мен көрсеткіштері сандық
жағынан айқындалып, атқарылатын мерзімі бойынша анықталуы тиіс.
Ал бұл, өз кезегінде, мүдделер, ресурстық база, механизмдер ,объекті
мен осы саясатты жүзеге асыру процесінің өзі де салалардың, аймақтар мен
тұтастай халық шаруашылығының орта және ұзақ мерзімдік даму жоспарларында
көрініс табатындығын білдіреді. Мысалға, нарықтық қатынастар саласы
дамыған елдердің мемлекет қызметінде келесідей өзара байланыс анық
байқалады.
Экономиканы реттеу жөніндегі мемлекет шараларының өзара байланыстығы:
Жоғарыдағы өзара байланысты матрицалық модель түрінде көрсетуге болады.
Онда оның баланстық нәтижелерін анықтап, экономикалық – математикалық
есептеулер жүргізу және мәліметтерді бір жүйеге келтіруге болады. Оны
қарапайым кесте түрінде, бухгалтерлік қосарланған жазу әдісі арқылы
толтыруға болады.
Қазіргі жағдайларда ҚР Үкіметінің құрылымдық саясаты біздің ойымызша
келесідей мәселелерді қамтуы тиіс:
- дайын өнім шығару арқылы экспорттық әлуетті арттыратын салалар
дамуына басымдық беру;
- ішкі нарық талаптарын қанағаттандыратын және импортты алмастыратын
өнім өндірісін кеңейту ;
- негізінен отандық өндіріс есебінен халық шаруашылығы барлық
салаларының өндірістік аппаратын жаңарту;
- халық қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған салалар дамуын
қамтамасыз ету ;
- экономиканың аграрлық секторының дамуын тездетуге бағытталған қаржы
және несие қорларын арттыру және т.б.
Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау ең алдымен кемсілерден
тұрады:
-инвестициялық қызметті қамтамасыз етудің заң шығарушы кепілдері;
-жеңілдіктері мен артықшылықтары жүйесін белгілеу;
-Қазақстан Республикасының мүддесін инвесторлар алдында көрсетуге
өкілетті, біріңғай мемлекеттік органның болуы.Заңда тікелей инвестицияларды
мемлекеттік қолдаудың мақсаттары мен міндеттері белгіленген.
Бұл қолдаудың мақсаты-экономиканың басым секторларында тауар
өндірісін,жұмыс пен қызмет көрсетудің жедел дамуын қамтамассыз ету үшін
қолайлы инвестициялық климат жасау болып табылады.
Мемлекеттік тікелей қолдаудың ортақ мақсатына жету үшін міндеттердің
бірқатарын шешу қажет:
—Жаңа технологияларды,алдыңғы қатарлы техника мен ноу-хау енгізу;
—Жоғары сапалы тауарлар мен қызмет көрсетуге ішкі нарықтың қанығуы;
—Отандық тауар өндірушілерді мемлекеттік қолдау мен ынталандыру;
—Экспортқа бейімделген және импортты алмастырушы өндірістерді
жетілдіру;
—ҚР-ның шикізат базасын ұтымды және кешенді пайдалану.
—Менеджмент пен маркетингтің қазіргі әдістерін енгізу;
—Жаңа жұмыс орындарын құру;
—Жергілікті кадрларды үздіксіз оқытудың,олардың мамандық деңгейін
жоғарылатудың жүйесін енгізу;
—Өндірісті күшейтуді қамтамассыз ету;
—Қоршаған табиғи ортаны жақсарту.
Басқарупроцесі үшін инвестициялық жобаларды жүзеге асыруды
ынталандырудың шаралар жүйесі басты мәнге ие.
Соның ішінде,жеңілдіктер жүйесі:бекітілген инвесторлардың мүддесін
қорғау бойынша Қазақстан Республикасының берген кепілдері,сондай-ақ,келісім
шартқа отыру мен оны бұзудың шарттары мен тәртібі қарастырылған.
Тікелей инвестицияларды қолдауды жүзеге асыратын мемлекеттік
орган,инвестициялар бойынша Мемлекеттік Комитет болып табылады.Ол Қазақстан
Республикасына тікелей инвестицияларды тарту жұмыстарын
ұйымдастыру;инвестициялық жобаларды жүзеге асыру бойынша мемлекеттік
органдардың қызметін үйлестіру;барлық келістіруші және рұқсат құжаттарын
алуды қамтамассыз ету;инвестициялық жобалардың іске асырылуын бақылауды
жүзеге асыру сияқты функцияларды атқарады.
Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралызаңды дамытуға
байланысты ҚР Президенті 1997ж сәуір айының 5-ші жұлдызында тікелей отандық
пен шетел инвестицияларын тарту үшін ҚР экономикасын басым секторларының
тізімі жөнінде жарлық шығарды.Бұл секторларға жататындар:
—Өндірістік инфрақұрылым (жолдар,көлік,көпірлер,электр және жылу
станциялары,телебайланыс топтары);
—Өңдеуші өнеркәсіп (халық тұтынатын тауарларды,өндіріс құралдарын
өндіру);
—Астана қаласының объектілері;
—Тұрғын үй,әлеуметтік сала мен туризм объектілері(денсаулық
сақтау,білім беру,спорт,мәлениет,туризм объектісі);
—Ауыл шаруашылығы;
Инвестициялар бойынша ҚР-ның мемлекеттік комитеті белгілеген,ең маңызды
өндірістерге салынатын инвестициялар,инвестициялық жобаны жүзеге асырудың
бүкіл кезеңінде мемлекет тарапынан ынталандырылатындығы мен қолданатындығы
жарлықта бекітілген.
Инвестициялар — кәсіпкерлік қызметтің және нәтижелі пайда құралатын
немесе әлеуметтік тиімділікке жеткізілетін қызметтің басқа да түрлерінің
объектілі жұмсалған мүліктік және интелектік құндылықтардың барлық
түрлері,капиталдың ел ішіндегі және шетелдік экономикаға ұзақ мерзімді
жұмсалымы.
Инвестициялар нақты және қаржы инвестициялары болып бөлінеді. Нақты
инвестициялар капиталдың өнеркәсіпке, ауыл шаруашылығына, құралға
жұмсалымы. Қаржы инвестициялары-мемлекеттен басқа да
кәсіпорындардан,инвестициялық қорлардан бағалы қағаздар мен акцияларды
сатып алуға бағытталған.
Бірінші жағдайда, инвестор,өзінің өндірістік капиталының көлеміне-
өндірістік негізгі қорлар мен айналым қорларын ұлғайтады. Екінші
жағдайда,инвестор бағалы қағаздардан дивиденд алу арқылы өзінің қаржы
капиталын ұлғайтады.
Сонымен қатар инвестициялар тікелей және жанама болып бөлінеді. ҚР-ғы
Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қорғау заңы бойынша тікелей
инвестициялар — республиканың тәуелсіздік кепілдігіне байланысты және
арнайы техникалық көмек пен грантқа арналған инвестициялардан басқа барлық
инвестиция түрлері. Жанама инвестициялар — қоржындағы инвестициялар,басқаша
айтқанда құнды қағаздар мен мүліктік бағалы заттар. Инвестициялық қоржынға
кіретін бағалы қағаздар олардың атқарымдық мақсатына қарай ірі банкілердің
инвестициялар қоржыныда жетекші ролге ие болып отырған меншіктік
инвестицияларға және қайталама өтімді резервтер дейтін,яғни өтімді
активтерге ең алдымен мемлекеттік міндеттемелерге бөлінеді. [10]
Инвестицияның негізгі түрлері:
- Мемлекеттік басқару ұйымдарының талаптарын орындауға бағытталған
инвестициялар. Бұл инвестициялар кәсіпорындардың, мемлекеттік ұйымдардың
экологиялық стандарттар, өнімнің қауіпсіздігі жағдайында қолданылады;
Инвестициялардың бұл сыныптамасы тәуекелдік деңгеймен байланысты —
венчурлық инвестициялар.
Кәсіпорынның өндірістік — шаруашылық іс-әрекетінің маңызды бір бөлігі
өзінің өндірістік экономикалық потенциялын сақтау және әрі қарай дамыту.
Кәсіпорынның бұл саладағы іс-әрекеті инвестициялық іс-әрекет деп аталады.
ҚР-ның нақты инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы заңы бойынша
инвестициялық іс-әрекетке инвестицияларды атқаруға байланысты кәсіпкерлік
іс-әректі жатады.
Инвестициялық іс-әрекеттердің субъектілеріне инвесторлар,тапсырыс
берушілер,жұмысты орындаушылар,инвестициялық іс-әрекеттің объектілерін
қолданушылар, сонымен бірге жеткізушілер, заңды тұлғалар және басқа да
инвестициялық процестің қатысушылары жатады. Тапсырыс берушілерге
инвесторлар және басқа да инвестициялық жобаны іске асырушы жеке және заңды
тұлғалар жатады.
Жоспарланған, іске асырылған инвестициялар инвестициялық жобалар
формасын қабылдайды. Инвестициялық жоба капиталдарды ұлғайту мақсатымен
экономиканың әр түрлі салалары мен сфераларына құюға бағытталған —
жоспарланған және орындалатын шаралар жиынтығы.
Инвестициялық жобаларды құру және іске асыру мынандай кезеңдерден
тұрады:
✓ инвестициялық ұғымды қалыптастыру;
✓ инвестициялық мүмкіндіктерді зерттеу;
✓ жобаны техникалық экономикалық негіздеу;
✓ жер учаскесін алу немесе жалға алу;
✓ келісім құжаттарын дайындау;
✓ құрылыс-монтаж жұмыстарын жүргізіп іске беру;
✓ объектіні қолдану,экономикалық көрсеткіштердің монитоингі.
Инвестицияның тағы бір түрі қаржы инвестициялары, яғни кәсіпорындардың
бағалы қағаздарды алуға кеткен шығындары,кәсіпорындағы үлестік қатысулар,
басқа да борыштық міндеттемелер, нарық экономикасындағы есептің аса маңызды
объектісі болып табылады.
Әрбір фирманың іс-әрекетінің маңызды бір бөлігі инвестициялық
операциялар болып табылады, яғни жобаларды іске асырудағы жіберілген ақша
қаражаттары жайлы операция.
Коммерциялық тәжірибеде мұндай инвестицияның түрлері:
- табиғи активтерге инвестициялар;
- ақша активтеріне инвестициялар;
- материалдық емес активтерге инвестициялар.
Табиғи активтерге — өндірістік ғимараттар мен құрылымдар, қызмет ету
уақыты бір жылдан асатын әр түрлі машиналар мен жабдықтар және өндіріс
процесінде қолданылатын басқа да мүліктер жатады.
Ақша активтеріне — басқа да жеке және заңды тұлғалардан ақша қаражатын
алуға болатын құқық жатады. Мысалы, банкіде-депозиттер, облигациялар,
акциялар, несиелер,қарыздар,кепілдер.
Материалдық емес активтерге — фирмалардың жұмысшыларын қайта жеке оқыту
және біліктіліктерін жоғарлату арқылы,сауда белгілерін жасау, патенттер мен
лицензия алу, өнімге сертификат алу,жерді қолдануға құқық алу арқылы
алынған құндылықтар жатады.
Нақты активтерге байланысты инвестициялар мынандай топтарға бөлінеді:
- Тиімділікті арттыруға бағытталған инвестициялар.Олардың негізгі
мақсаты жабдықтарды ауыстыру,персоналды оқыту және өндіріс қуаттарын,
өндірістің тиімді жағдайы бар аймақтарға қарай ауыстыру арқылы фирманың
шығындарын азайтуға жағдай жасау;
- Өндірісті кеңейтуге бағытталған инвестициялар. Негізгі мақсаты-
өндіріс орындарының нарыққа тауар шығару қабілеттілігін кеңейту;
- Жаңа өндіріс орындарын ашуға бағытталған инвестициялар. Жаңа өнімдер,
тауарлар шығара алатын жаңа кәсіпорындар салуға бағытталған.[11]
2.3 Қазақстандағы инвестициялық саясатты жаңартудың негізгі бағыттары
Қазақстанда инвестициялық саясат сұрақтарына Республиканың мемлекеттік
егемендігін алғаннан бері көп көңіл бөлініп келеді.
Соңғы жылдары Қазақстанда макроэкономикалық және саяси түрақтылыққа қол
жетті, ол Қазақстандағы инвестициялық климатты айтарлықтай жақсартты.
Қазақстан Республикасымен өзара қолдау және бірқатар елдермен, мысалы:
Әзірбайжан, Ұлыбритания мен Солтүстік Ирландия, Болгария, Венгрия, Грузия,
Германия, Египет, Израиль, Иран, Индия, Испания, Италия, Қырғызстан, Қытай,
Кувейт, Корея, Малайзия, Монғолия, Польша, Ресей Федерациясы, Румыния,
Финляндия, Франция, Чехия, Өзбекстан, УҚРаина, Түркменстан, Швейцария,
басқа да Бельгия-Люксембургтық ұйыммен инвестицияларды қорғау туралы екі
жақты келісімдер мен келісім-шарттарға қол қойылды.
Қазақстанда заңдылықтың кең тармақталған және өзара байланысты жүйесі
Қазақстан Республикасы территориясындағы шетелдік заңды тұлғалар мен
азаматтардың: "Валюталық реттеу" (24.12.1996 ж.), "Лицензиялау туралы"
(17.04.1995 ж.), "Жер туралы" (24.01.2001 ж.), "Мүнай туралы" (28.06.1995
ж.), "Жер қойнауы мен жерді пайдалану" (27.01.1996 ж.), т.б. заңдар
қызметтерімен байланысты қатынастарды тиімді реттеуге мүмкіндік береді.
Шетелдік инвестициялар сферасындағы: "Шетелдік инвестициялар туралы"
заң (27.02.1994ж.); "Тікелей шетелдік инвестицияларды қолдау туралы" заң
(28.02.1997ж.), "Инвестициялық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz