Өндiрiстiк кооперативтің –коммерциялық ұйым ретінде заңды тұлға ретiнде түсінігі
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1. Өндiрiстiк кооперативтің .коммерциялық ұйым ретінде заңды тұлға ретiнде түсінігі
1.1 Кооперативтік қозғалысы мен даму тарихы
1.2 Өндiрiстiк кооперативтің ұғымы және қызметi
1.3 Өндiрiстiк кооперативтi құру тәртiптері
2. Өндiрiстiк кооперативтi басқару ерекшеліктері
2.1 Өндiрiстiк кооперативтiң басқару органдарының түрлері мен құзыреттілігі
2.2 Өндiрiстiк кооператив мүшелерiнiң құқықтары мен мiндеттерi
2.3 Өндірістік кооператив қызметінің экономикалық негіздері
2.4 Өндірістік кооперативтің еңбек және әлеуметтік қарым.қатынастары
3. Ауыл шаруашылық өндірісінде кооперативтерді
жетілдіру мәселелері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қосымша
1. Өндiрiстiк кооперативтің .коммерциялық ұйым ретінде заңды тұлға ретiнде түсінігі
1.1 Кооперативтік қозғалысы мен даму тарихы
1.2 Өндiрiстiк кооперативтің ұғымы және қызметi
1.3 Өндiрiстiк кооперативтi құру тәртiптері
2. Өндiрiстiк кооперативтi басқару ерекшеліктері
2.1 Өндiрiстiк кооперативтiң басқару органдарының түрлері мен құзыреттілігі
2.2 Өндiрiстiк кооператив мүшелерiнiң құқықтары мен мiндеттерi
2.3 Өндірістік кооператив қызметінің экономикалық негіздері
2.4 Өндірістік кооперативтің еңбек және әлеуметтік қарым.қатынастары
3. Ауыл шаруашылық өндірісінде кооперативтерді
жетілдіру мәселелері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қосымша
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан Республикасының Конституциясы бойынша әркiмнiң еңбек ету бостандығына, қызмет пен кәсiп түрiн еркiн таңдауына құқығы бар.
Елiмiз егемендiгiн алып, нарықтық экономикаға көшу барысында азаматтар мен заңды тұлғалардың меншiк нысанына қарамастан жеке меншiкке яғни жеке кәсiпкерлiкке не мемлекеттiк кәсiпорынды шаруашылық тұрғысында яғни мемлекеттiк кәсiпкерлiк иелену құқығына негiзделген тауарларға яғни жұмыстар мен қызмет көрсетулерге сұранысты қанағаттандыру жолымен табыс немесе жеке кiрiс түсiруге бағытталған бастамашылық қызметтер келдi.
Азаматтық құқықтық жүйелерде болып жатқан процестер Қазақстан Республикасының азаматтық құқық іліміне әсерін тигізіп отыр. Бұл орайда біз жаңа мемлекетті, жаңа нарықтық экономика мен жаңа демократияны көптеген өзге де жас тәуелсіз мемлекеттер осы тәрізді жолды басынан кешіп те үлгерген уақытта құру үстіндеміз, ендеше осы бағытта әр түрлі өркениеттердің ең соңғы жетістіктерін пайдаланудың маңызы зор.
Азаматтық құқық Қазақстан Республикасының бірі болғандықтан күнделікті тыныс-тіршілікпен, сондай-ақ азаматтардың, заңды тұлғалар мен мемлекеттің өзімен, оның әкімшілік-аумақтық бөліністерімен тығыз байланысты.
Құқықтар мен міндеттердің иесі бола білу, азаматтық айналымда құқыктың дербес субъектісі ретінде қатысу жеке тұлғаға ғана емес, занды тұлғаларға да тән. Заңды тұлға ретінде құрылған өндірістік кооперативтер азаматтық құқықтың заңмен танылған бірінғай субъектісі ретінде күрделі құрылым деп есептеледі.
Өндірістік кооперативтерді құру - бұл нарықтық экономиканың тiрегi ретiнде кәсіпкерлік қызмет дамудың ажырамас элементiн бiлдiредi.
Азаматтық құқықтық айналымда өндірістік кооперативтер тең құқықты, тәуелсіз субъект екендігін көреміз, әрі оның мүліктік оқшаулыққа ие болады, сондай-ақ қарым-қатынаста тең дәрежеде әрекет етеді, өздерінің азаматтық құқықтарына өз еркімен және өз мүддесін көздей отырып ие болады және оларды жүзеге асырады.
Өзінің мақсатына жету үшін өндірістік кооперативтер заңнамалармен тыйым салынбаған әр түрлі кызметтермен айналасады. Олар: халық тұтынатын тауарларды көтерме және бөлшек саудасы, Қазақстан Республикасының заңнамаларына сәйкес сыртқы экономикалық қызмет:экcпорттық, импорттық операциялар, түрлі көліктік қызметтерді көрсету; халық тұтынатын тауарларды, ауыл шаруашылық өнімдерін сату, сатып алудағы делдалық қызмет және тағы да басқа сауда-делдалық қызмет, Қазақстан Республикасы заңнамасына қайшы келмейтiн басқа да қызметтер жүзеге асыру құқылы.
Өндірістік кооперативтердің қатынасқа қатысу аясы олардың қандай мақсат үшін құрылғандығына әрі жүзеге асыратын әрекеттерінің сипатына қарай белгіленеді. Қатысуға тиісті қатынасқа қарай кооперативтер қайсыбір құқықтарды немесе міндеттерді иеленеді. Демек, олардың құқықтық қабілеті оған жүктелген міндеттерге қарай белгіленеді.
Өндірістік кооперативтердің қабілеттілігі ол құрылған сәттен бастап пайда болып, оны тарату аяқталған кезде тоқтатылады. Заң құжаттарында тізбесі белгіленетін жекелеген қызмет түрлерімен тек лицензия негізінде ғана айналыса алады. Яғни, белгілі бір қызметпен айналысу үшін лицензия алу қажет болатын заңды тұлғаның құқық қабілеттілігі, сол лицензияны алған сәттен бастап пайда болады.
Өндірістік коопеатив азаматтық құқыққа ие болып, өз қызметіне байланысты міндеттерді атқара алады. Заң құжаттарына сәйкес заңды тұлғалар белгілі бір қызмет түрін жүзеге асыра алмауы мүмкін немесе басқа қызметпен айналысуы шектеледі.
Елiмiз егемендiгiн алып, нарықтық экономикаға көшу барысында азаматтар мен заңды тұлғалардың меншiк нысанына қарамастан жеке меншiкке яғни жеке кәсiпкерлiкке не мемлекеттiк кәсiпорынды шаруашылық тұрғысында яғни мемлекеттiк кәсiпкерлiк иелену құқығына негiзделген тауарларға яғни жұмыстар мен қызмет көрсетулерге сұранысты қанағаттандыру жолымен табыс немесе жеке кiрiс түсiруге бағытталған бастамашылық қызметтер келдi.
Азаматтық құқықтық жүйелерде болып жатқан процестер Қазақстан Республикасының азаматтық құқық іліміне әсерін тигізіп отыр. Бұл орайда біз жаңа мемлекетті, жаңа нарықтық экономика мен жаңа демократияны көптеген өзге де жас тәуелсіз мемлекеттер осы тәрізді жолды басынан кешіп те үлгерген уақытта құру үстіндеміз, ендеше осы бағытта әр түрлі өркениеттердің ең соңғы жетістіктерін пайдаланудың маңызы зор.
Азаматтық құқық Қазақстан Республикасының бірі болғандықтан күнделікті тыныс-тіршілікпен, сондай-ақ азаматтардың, заңды тұлғалар мен мемлекеттің өзімен, оның әкімшілік-аумақтық бөліністерімен тығыз байланысты.
Құқықтар мен міндеттердің иесі бола білу, азаматтық айналымда құқыктың дербес субъектісі ретінде қатысу жеке тұлғаға ғана емес, занды тұлғаларға да тән. Заңды тұлға ретінде құрылған өндірістік кооперативтер азаматтық құқықтың заңмен танылған бірінғай субъектісі ретінде күрделі құрылым деп есептеледі.
Өндірістік кооперативтерді құру - бұл нарықтық экономиканың тiрегi ретiнде кәсіпкерлік қызмет дамудың ажырамас элементiн бiлдiредi.
Азаматтық құқықтық айналымда өндірістік кооперативтер тең құқықты, тәуелсіз субъект екендігін көреміз, әрі оның мүліктік оқшаулыққа ие болады, сондай-ақ қарым-қатынаста тең дәрежеде әрекет етеді, өздерінің азаматтық құқықтарына өз еркімен және өз мүддесін көздей отырып ие болады және оларды жүзеге асырады.
Өзінің мақсатына жету үшін өндірістік кооперативтер заңнамалармен тыйым салынбаған әр түрлі кызметтермен айналасады. Олар: халық тұтынатын тауарларды көтерме және бөлшек саудасы, Қазақстан Республикасының заңнамаларына сәйкес сыртқы экономикалық қызмет:экcпорттық, импорттық операциялар, түрлі көліктік қызметтерді көрсету; халық тұтынатын тауарларды, ауыл шаруашылық өнімдерін сату, сатып алудағы делдалық қызмет және тағы да басқа сауда-делдалық қызмет, Қазақстан Республикасы заңнамасына қайшы келмейтiн басқа да қызметтер жүзеге асыру құқылы.
Өндірістік кооперативтердің қатынасқа қатысу аясы олардың қандай мақсат үшін құрылғандығына әрі жүзеге асыратын әрекеттерінің сипатына қарай белгіленеді. Қатысуға тиісті қатынасқа қарай кооперативтер қайсыбір құқықтарды немесе міндеттерді иеленеді. Демек, олардың құқықтық қабілеті оған жүктелген міндеттерге қарай белгіленеді.
Өндірістік кооперативтердің қабілеттілігі ол құрылған сәттен бастап пайда болып, оны тарату аяқталған кезде тоқтатылады. Заң құжаттарында тізбесі белгіленетін жекелеген қызмет түрлерімен тек лицензия негізінде ғана айналыса алады. Яғни, белгілі бір қызметпен айналысу үшін лицензия алу қажет болатын заңды тұлғаның құқық қабілеттілігі, сол лицензияны алған сәттен бастап пайда болады.
Өндірістік коопеатив азаматтық құқыққа ие болып, өз қызметіне байланысты міндеттерді атқара алады. Заң құжаттарына сәйкес заңды тұлғалар белгілі бір қызмет түрін жүзеге асыра алмауы мүмкін немесе басқа қызметпен айналысуы шектеледі.
1. Қазақстан Республикасының Президенті - Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан-2050» стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауы. 14.12.2012ж.
2. ҚР "Өндірістік кооператив туралы” 5 қазан 1995 жылғы № 2486 Заңы.
3. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (жалпы бөлім) 1994 жылғы 27 желтоқсан N 269-XIII.
4. Ғ.Төлеуғалиев “Азаматтық құқық” (Жалпы бөлім) “Жеті жарғы” 1-том, 2002ж. 102-131 беттер
5. Басин Ю.Г. Юридические лица по гражданскому законодательству РК. Понятие и общая характеристика. Алматы, 1996. 21-бет.
6.Батырбаев Н.М.Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы. Оқу құралы. Тұран, 2007. 57- бет.
7.Гражданский кодекс Республики Казахстан. (Общая часть). Комментарий в двух книгах. Книга 1. Алматы. Жеті Жарғы.1998, 105-бет.
8.Генкин Д.М. Значение применения института юридического лица во внутреннем и внешнем товарообороте СССР.- в кн: Сб, научных тр-в Ин-та народного х-ва им.В.Г.Плеханова. Вып.IX.-М.,1955. 20- бет
9.Толстой Ю.К. Содержание и гражданско-правовая защита право собственности. Автореф.докт.дисс.-Харьков,1964. 32-бет
10.Красавчиков О.А. Сущность юридического лица.Сов.гос-во и право. №1.1976г. 15-бет
11.Гражданское право т.1. Под.ред Суханов Е.А. М.Бек,1999,76-бет.
12.Суворов Н.С. Об юридических лицах по римскому праву. -М.:“Статут”, 2000. 205- бет.
13. Басин Ю.Г.,Фурсов В.Г. Основы бизнеса и предпринимательства в условиях рыночной экономики Казахстана. – Алма-Ата, 1992.
14. Қазақстан Республикасының Үкiметi 2008 жылғы 16 қыркүйектегі №852 каулысымен бекітілген қаулы.
15.Романкова И.В. Проблемы правового регулирования предпринимательства граждан в РК . Учебное пособие. Алматы, 1997.
16. "Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу жəне филиалдар мен өкілдіктерді есептік тіркеу туралы" 1995 жылғы 17 сəуiрдегі N 2198 Заңы.
17. Қазақстан Республикасы Әділет министрінің 2007 жылғы 12 сәуірдегі № 112 бұйрығымен бекітілген «Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу және филиалдар мен өкілдіктерді есептік тіркеу жөніндегі нұсқаулығы».
18. ҚР 2007 жылғы 11 қаңтардағы Қазақстан Республикасының №214-ІІІ "Лицензиялау туралы" Заңы.
19.ҚР Банкоттық туралы Заңы,21.01.1997ж
20.Долинская В.В. Акционерное право: Учебник / Отв. Ред А.Ю. Кабалкин. –М.: Юрид. Лит., 1997.
21.Мукашева К.В. Юридические лица / В кн. Актуальные вопросы коммерческого законодательства в Республике Казахстан и практика его применения. Т.1. –А.: “Әділет Пресс”, 1996.
22.Гражданское право. Учебник для вузов. Часть первая / Под общей ред. Т.И. Илларионовой, Б.М. Гонгало, В.А. Плетнева. – М.: Издательская группа “НОРМА-ИНФРА-М”, 1998.
23 М.К.Сулейменов. Б.В:Покровский и др. Право и предпринимательство в РК.Алматы .1994.
24. Климкин С.И. Правовые формы предпринимательства в Республике Казахстан. – Алматы 1997.
25.ҚР Еңбек кодексі 2007 жылғы 15 мамырдағы № 251-III Қазақстан Республикасының Кодексі.
26.ҚР Тұтыну кооперативі туралы Заңы, 2001 ж. 8 мамырдағы № 197-II Заңы.
Қосымша әдебиеттер:
1.Гражданское право. Том 1. Отв.ред. М.К.Сулейменов, Ю.Г.Басин. Алматы.Издательство КазГЮА.2003.
2. Гражданское право. Учебник Под. Ред. А.П.Сергеева, Ю.К.Толстого, часть 1, М., Проспект, 1997.
3.Басин Ю.Г.Избранные труды по гражданскому праву. Алматы,2003
4. Климкин С.И. Юридические лица (сборник статей).Алматы,2004
5.Гражданский кодекс Республики Казахстан (Общая часть): Комментарий (постатейный). В двух книгах. Книга 2. – 2-e изд., испр. И доп., с использованием судебной практики /Ответственные редакторы: М
Пайдаланылған сайттар:
5. www. google. kz
6. www.google.ru
7. www. E.gov. kz
8. www. Akorda.rz
5. www.minjust.kz.
2. ҚР "Өндірістік кооператив туралы” 5 қазан 1995 жылғы № 2486 Заңы.
3. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (жалпы бөлім) 1994 жылғы 27 желтоқсан N 269-XIII.
4. Ғ.Төлеуғалиев “Азаматтық құқық” (Жалпы бөлім) “Жеті жарғы” 1-том, 2002ж. 102-131 беттер
5. Басин Ю.Г. Юридические лица по гражданскому законодательству РК. Понятие и общая характеристика. Алматы, 1996. 21-бет.
6.Батырбаев Н.М.Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы. Оқу құралы. Тұран, 2007. 57- бет.
7.Гражданский кодекс Республики Казахстан. (Общая часть). Комментарий в двух книгах. Книга 1. Алматы. Жеті Жарғы.1998, 105-бет.
8.Генкин Д.М. Значение применения института юридического лица во внутреннем и внешнем товарообороте СССР.- в кн: Сб, научных тр-в Ин-та народного х-ва им.В.Г.Плеханова. Вып.IX.-М.,1955. 20- бет
9.Толстой Ю.К. Содержание и гражданско-правовая защита право собственности. Автореф.докт.дисс.-Харьков,1964. 32-бет
10.Красавчиков О.А. Сущность юридического лица.Сов.гос-во и право. №1.1976г. 15-бет
11.Гражданское право т.1. Под.ред Суханов Е.А. М.Бек,1999,76-бет.
12.Суворов Н.С. Об юридических лицах по римскому праву. -М.:“Статут”, 2000. 205- бет.
13. Басин Ю.Г.,Фурсов В.Г. Основы бизнеса и предпринимательства в условиях рыночной экономики Казахстана. – Алма-Ата, 1992.
14. Қазақстан Республикасының Үкiметi 2008 жылғы 16 қыркүйектегі №852 каулысымен бекітілген қаулы.
15.Романкова И.В. Проблемы правового регулирования предпринимательства граждан в РК . Учебное пособие. Алматы, 1997.
16. "Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу жəне филиалдар мен өкілдіктерді есептік тіркеу туралы" 1995 жылғы 17 сəуiрдегі N 2198 Заңы.
17. Қазақстан Республикасы Әділет министрінің 2007 жылғы 12 сәуірдегі № 112 бұйрығымен бекітілген «Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу және филиалдар мен өкілдіктерді есептік тіркеу жөніндегі нұсқаулығы».
18. ҚР 2007 жылғы 11 қаңтардағы Қазақстан Республикасының №214-ІІІ "Лицензиялау туралы" Заңы.
19.ҚР Банкоттық туралы Заңы,21.01.1997ж
20.Долинская В.В. Акционерное право: Учебник / Отв. Ред А.Ю. Кабалкин. –М.: Юрид. Лит., 1997.
21.Мукашева К.В. Юридические лица / В кн. Актуальные вопросы коммерческого законодательства в Республике Казахстан и практика его применения. Т.1. –А.: “Әділет Пресс”, 1996.
22.Гражданское право. Учебник для вузов. Часть первая / Под общей ред. Т.И. Илларионовой, Б.М. Гонгало, В.А. Плетнева. – М.: Издательская группа “НОРМА-ИНФРА-М”, 1998.
23 М.К.Сулейменов. Б.В:Покровский и др. Право и предпринимательство в РК.Алматы .1994.
24. Климкин С.И. Правовые формы предпринимательства в Республике Казахстан. – Алматы 1997.
25.ҚР Еңбек кодексі 2007 жылғы 15 мамырдағы № 251-III Қазақстан Республикасының Кодексі.
26.ҚР Тұтыну кооперативі туралы Заңы, 2001 ж. 8 мамырдағы № 197-II Заңы.
Қосымша әдебиеттер:
1.Гражданское право. Том 1. Отв.ред. М.К.Сулейменов, Ю.Г.Басин. Алматы.Издательство КазГЮА.2003.
2. Гражданское право. Учебник Под. Ред. А.П.Сергеева, Ю.К.Толстого, часть 1, М., Проспект, 1997.
3.Басин Ю.Г.Избранные труды по гражданскому праву. Алматы,2003
4. Климкин С.И. Юридические лица (сборник статей).Алматы,2004
5.Гражданский кодекс Республики Казахстан (Общая часть): Комментарий (постатейный). В двух книгах. Книга 2. – 2-e изд., испр. И доп., с использованием судебной практики /Ответственные редакторы: М
Пайдаланылған сайттар:
5. www. google. kz
6. www.google.ru
7. www. E.gov. kz
8. www. Akorda.rz
5. www.minjust.kz.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 62 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 62 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1. Өндiрiстiк кооперативтің –коммерциялық ұйым ретінде заңды тұлға
ретiнде түсінігі
1. Кооперативтік қозғалысы мен даму тарихы
1.2 Өндiрiстiк кооперативтің ұғымы және қызметi
1.3 Өндiрiстiк кооперативтi құру тәртiптері
2. Өндiрiстiк кооперативтi басқару ерекшеліктері
2.1 Өндiрiстiк кооперативтiң басқару органдарының түрлері мен
құзыреттілігі
2.2 Өндiрiстiк кооператив мүшелерiнiң құқықтары мен мiндеттерi
2.3 Өндірістік кооператив қызметінің экономикалық негіздері
2.4 Өндірістік кооперативтің еңбек және әлеуметтік қарым-қатынастары
3. Ауыл шаруашылық өндірісінде кооперативтерді
жетілдіру мәселелері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қосымша
Кiрiспе
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан Республикасының Конституциясы бойынша
әркiмнiң еңбек ету бостандығына, қызмет пен кәсiп түрiн еркiн таңдауына
құқығы бар.
Елiмiз егемендiгiн алып, нарықтық экономикаға көшу барысында азаматтар
мен заңды тұлғалардың меншiк нысанына қарамастан жеке меншiкке яғни жеке
кәсiпкерлiкке не мемлекеттiк кәсiпорынды шаруашылық тұрғысында яғни
мемлекеттiк кәсiпкерлiк иелену құқығына негiзделген тауарларға яғни
жұмыстар мен қызмет көрсетулерге сұранысты қанағаттандыру жолымен табыс
немесе жеке кiрiс түсiруге бағытталған бастамашылық қызметтер келдi.
Азаматтық құқықтық жүйелерде болып жатқан процестер Қазақстан
Республикасының азаматтық құқық іліміне әсерін тигізіп отыр. Бұл орайда
біз жаңа мемлекетті, жаңа нарықтық экономика мен жаңа демократияны көптеген
өзге де жас тәуелсіз мемлекеттер осы тәрізді жолды басынан кешіп те
үлгерген уақытта құру үстіндеміз, ендеше осы бағытта әр түрлі
өркениеттердің ең соңғы жетістіктерін пайдаланудың маңызы зор.
Азаматтық құқық Қазақстан Республикасының бірі болғандықтан күнделікті
тыныс-тіршілікпен, сондай-ақ азаматтардың, заңды тұлғалар мен мемлекеттің
өзімен, оның әкімшілік-аумақтық бөліністерімен тығыз байланысты.
Құқықтар мен міндеттердің иесі бола білу, азаматтық айналымда құқыктың
дербес субъектісі ретінде қатысу жеке тұлғаға ғана емес, занды тұлғаларға
да тән. Заңды тұлға ретінде құрылған өндірістік кооперативтер азаматтық
құқықтың заңмен танылған бірінғай субъектісі ретінде күрделі құрылым деп
есептеледі.
Өндірістік кооперативтерді құру - бұл нарықтық экономиканың тiрегi
ретiнде кәсіпкерлік қызмет дамудың ажырамас элементiн бiлдiредi.
Азаматтық құқықтық айналымда өндірістік кооперативтер тең құқықты,
тәуелсіз субъект екендігін көреміз, әрі оның мүліктік оқшаулыққа ие болады,
сондай-ақ қарым-қатынаста тең дәрежеде әрекет етеді, өздерінің азаматтық
құқықтарына өз еркімен және өз мүддесін көздей отырып ие болады және оларды
жүзеге асырады.
Өзінің мақсатына жету үшін өндірістік кооперативтер заңнамалармен тыйым
салынбаған әр түрлі кызметтермен айналасады. Олар: халық тұтынатын
тауарларды көтерме және бөлшек саудасы, Қазақстан Республикасының
заңнамаларына сәйкес сыртқы экономикалық қызмет:экcпорттық, импорттық
операциялар, түрлі көліктік қызметтерді көрсету; халық тұтынатын
тауарларды, ауыл шаруашылық өнімдерін сату, сатып алудағы делдалық қызмет
және тағы да басқа сауда-делдалық қызмет, Қазақстан Республикасы
заңнамасына қайшы келмейтiн басқа да қызметтер жүзеге асыру құқылы.
Өндірістік кооперативтердің қатынасқа қатысу аясы олардың қандай мақсат
үшін құрылғандығына әрі жүзеге асыратын әрекеттерінің сипатына қарай
белгіленеді. Қатысуға тиісті қатынасқа қарай кооперативтер қайсыбір
құқықтарды немесе міндеттерді иеленеді. Демек, олардың құқықтық қабілеті
оған жүктелген міндеттерге қарай белгіленеді.
Өндірістік кооперативтердің қабілеттілігі ол құрылған сәттен бастап
пайда болып, оны тарату аяқталған кезде тоқтатылады. Заң құжаттарында
тізбесі белгіленетін жекелеген қызмет түрлерімен тек лицензия негізінде
ғана айналыса алады. Яғни, белгілі бір қызметпен айналысу үшін лицензия алу
қажет болатын заңды тұлғаның құқық қабілеттілігі, сол лицензияны алған
сәттен бастап пайда болады.
Өндірістік коопеатив азаматтық құқыққа ие болып, өз қызметіне
байланысты міндеттерді атқара алады. Заң құжаттарына сәйкес заңды тұлғалар
белгілі бір қызмет түрін жүзеге асыра алмауы мүмкін немесе басқа қызметпен
айналысуы шектеледі.
Дипломдық жұмыстың басты мақсаты - Қазақстан Республикасындағы жаңа
нарықтық экономикаға байланысты өндірістік кооперативтің құқықтық жағдайы,
оның ерекшеліктері, ғалымдардың зерттеулері мен ой-пікірлерін қолдана
отырып, өндірістік кооперативті азаматтық құқықтың заңмен танылған бірінғай
субъектісі ретінде анықтау.
Дипломдық жұмыстың негізгі міндеттеріне мыналар жатады:
- өндірістік кооперативтің даму таихын зерттеу.
- қазіргі кездегі өндірістік кооперативтіңрттеуде түсінігі мен
ерекшеліктерін анықтау.
- азаматтык кұқық іліміңде (теориясында) өндірістік кооперативтің заңды
тұлға жөнінде бірнеше ілімдерін зерттеу.
- өндірістік кооперативтердің басқару мәселелерін, сондай-ақ заң
нормаларына сүйене отырып басқару органдарының құзыреттілігін анықтау.
- өндірістік коопеативтердің құру, қайта құру, тарату мәселелерін
қозғау.
- ауыл шаруашылық өндірісінде кооперативтерді жетілдіру мәселелері
қарап, ұсыныстар беру.
Бұл дипломдық жұмыстың методологиялық және теориялық негізі ретінде
авторлардың заңды тұлғалар ғылыми еңбектері, Қазақстан Республикасыныңың
азаматтық құқық қатынастарының реттейтін нормативтік актілері, оқулықтар,
оқу құралдары, шығармашылық басылымдар қолданылды.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, төрт тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған
әдебиеттер тізімінен және қосымша ретінде тіркелген құжаттардан тұрады.
Нарықтық қатынастарға көшудiң алғашқы кезеңi көп жағдайда өндiрiстiк
кооперативтермен байланысты болды, олар халық тұтынатын тауар өндiрiсiнiң
өсуiне, қызмет көрсету саласының ұлғаюына, экономиканы жаңа бағытта қайта
құруға әсер еттi. Дегенмен, кәсiпкерлiктiң бұл түрi кейiнгi жылдары қайта
ұмыт бола бастағандай. Дегенмен, кейiнгi кезде кәсiпкерлiк қызметте
басымдылық көрсете бастаған акционерлiк қоғамдар мен жауапкершiлiгi
шектеулi серiктестiктерге қарағанда өндiрiстiк кооперативтiң ұйымдық-
құқықтық меншiк нысаны ретiнде өзiндiк артықшылықтары бар. Сол
артықшылықтар туралы бiз төменде сөз етемiз.
1. Өндiрiстiк кооператив заңды тұлға ретiнде
2. Кооперативтік қозғалысы мен даму тарихы
Қазіргі қоғамда өмірдің жағдайы саяси және әлеуметтік – экономикалық
сферада күрт өзгерістермен түсіндіріледі, ол шаруашылық жаңа үлгілері мен
түрлерін енгізуді талап етеді. Қазақстан Республикасының Президенті
Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан — 2050 стратегиясы: қалыптасқан
мемлекеттің жаңа саяси бағыты атты Қазақстан халқына арнаған Жолдауында
Қазақстан – 2030 стратегиясының негізгі қорытындылары шығарылып,
еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуының алдағы 2050 жылға дейінгі жаңа
стратегиялық бағыттары белгіленген болатын [1].
Қазақстандық қоғамның берілген стратегиялық дамуына сәйкес,
шаруашылықтың және меншіктің түрлеріне негізделген нарықтық экономикалық
интенсификация есебімен кооперация ролі жоғарлайды .
Кооперация пайда болу мен дамуы ұлттық шаруашылықтың басшылығын
экономикалық жоспарлы әдістер орнына шаруашылық басқарудың механизмін толық
жаңарту өз үлесін енгізуге тиісті. Кооперация тауарлар өңдеуде және
қызметтерде адамдардың белсенділігін, инициативасын арттыруға қабілеті бар,
өндіруші мен тұнынушы арасында дұрыс байланыстарды құру үшін тауарлық
қатынастарды қамтамасыз етеді. Ол біздің экономикамызға адамдар
қызығушылықтарына қажетті әлеуметтік бағыт береді.
Кооперация генезисі Қазақстанға ХІХ ғасыр 70 жылдар ортасына келді. Бұл
барлық қатысушылардың еркіндігі, тандау теңдігі принциптеріне құрылған.
Кооперацияның 3 негізгі формалары - өндірістік, қаржылық, саудалақ кең
қолданысқа ие. Өндірістік кооперативтер ауыл шаруашылық өнімдерін өңдеу мен
өткізу, сатып алуды жүзеге асыру, ауыл шаруашылық құралдары үшін қол
жетерлік арзан несиені алу мүмкіндігін береді, сонымен бірге
кооперативтерді субсидиялау, өздерінің қатысушыларының сатып алу
белсенділігін біріктірді және дамытты, табыстарды тиімді бөлуді
ұйымдастырды.
Кооперациялық қозғалыстың және кооперациялық бизнестің ғылыми негіздері
әртүрлі мемлекеттердің ғалымдары, соның ішінде кооперациялық теорияның
негізін қалыптастырған белгілі: Ф.Оуэн, Ш.Фурье, Ф.Райфайзен,
И.Г.Чернышевский, М.Н.Туган-Барановский, т.б.
Кооперация теориясын және ұйымдастырушылық принциптерін әзірлеуге үлкен
үлесін ХХ ғ. басында қосқан келесі орыс ғалымдары: А.Н.Анцыферов,
А.Н.Васильчиков, Н.П.Гибнер, Н.В.Крылов, А.В.Меркулов, С.Л.Маслов,
К.А.Пажитнов, И.И.Попов, Л.М.Кинчук, А.И.Чупров және т.б.
Ауылшаруашылық кооперацияның ғылыми негіздеріне көптеген мемлекеттерде
кең тараған және аграрлық секторларда кең қолданатын А.В.Чаяновтың,
Н.Д.Кондратьевтің, Н.А.Рыбниковтың, Н.П.Макарованың, А.Н.Челищеваның
еңбектері жатады.
Жалпы түрде кооперацияға өзінің шаруашылық қызығушылығын іске асыру
үшін және жалпы мақсаттарға жету үшін ресурстарын үлестік негізде еркін
біріктіретін барлық жеке тұлғалар кіреді.
Кооперативтік қозғалыстың алғашқы кезеңінде кооперативтерге әрқайсысы
жеке және бірге мақсатқа жету үшін біріксе, нарықтық экономикада
кооперативтер қызметі бизнес нысанына айналады, кәсіпкерлік мінезге ие
болады .
Кооперация мақсаттары мен міндеттері барлық жерде бірқалыпты: қызмет
көрсету және өз мүшелерінің құқықтарын қорғау, олардың мақсаттарын
қанағаттандыру. Ең бірінші кооперативтік ұйымдар өзара кооперацияға, бірге
иемденуге, еңбектің және экономикалық және әлеуметтік қажеттіліктерді
қанағаттандыру барлықтарының теңдігіне негізделген ұйым.
Кооперативтік қозғалыстың отаны болып Батыс Еуропа табылады. ХІХ ғ.
ортасында Батыс-Еуропалық мемлекеттерде өнеркәсіптің дамуымен байланысты
және қалалық тұрғындар санының өсуіне байланысты ауыл шаруашылық өнімдеріне
деген сұраныс өсті. Еуропалық континентте бірінші ауыл шаруашылық кредиттік
кооперацияны құруға ХІХ ғ. 30 Ж. Ортасында Швеция оңтүстігінде ипотекалық
ұйым нысанында несиелік серіктестік құылған. Ауыл шаруашылық несиелік
кооперация Германияда ең кең тараған, бұл қозғалысты еңдірген Ф. Райфайзен.
Нарыққа өнімнің және өндіріс құралдарының еркін шығуы және
қажеттілігіне қарай өткен ғасырда ауыл шаруашылық және қызмет көрсетуші
кооперативтердің құрылуына әкелді, әсіресе Скандинавияда. 1880 ж. Швецияда
ең бірінші сүт кооперативі ашылды (сары майды ағылшын нарығына шығару), екі
жылдан кейін – Данияда ашылды. 1887 ж. Данияда Еуропалық континеттегі ең
бірінші шошқа сою кооперативі ашылды. Шошқа еті бірінші күннен бастап сол
ғасырдағы ең көлемді нарыққа иеленді.
ХІХ ғ. 80-90 жж. кооперативтік ұйымдар континенттің барлық
мемлекеттерінде тез тараған. ХХ ғ. басында сүт кооперативтері дами бастады.
1884 ж. Францияда бірінші ауыл шаруашылық синдикаттар құрылып, сату
саласында тұрақты дамуына әкеледі.
Кооперация бұл әріптестік және көптеген ұйымдастырушылық нысан арқылы
іске асырылатыны көрінеді. Ауылшаруашылық кооперативтердің құрылымы мен
әрекеттері Ауылшаруашылық кооперация туралы Заңға сәйкес анықталады.
Ауылшаруашылық кооперация – бұл әр түрлі ауылшаруашылық кооперативтері және
олардың одақтары, өздерінің экономикалық және басқа да сұраныстарын
қанағаттандыру мақсатында ауыл шаруашылық тауар өндірушілерден құрылған
жүйесі. Бұл ұйым ауыл шаруашылық тауар өндірушілердің бірігіп өндіру үшін
немесе басқа шаруашылық қызметтерді жүзеге асыру үшін құрылады.
Ауылшаруашылық кооперативтің басқа кооперативтерден ерекшелігі, оның ауыл
шаруашылық тауар өндірушілерімен құрылыда Ауыл шаруашылық тауар
өндірушілер түсінігі негізінен кооперативті ауыл шаруашылық статусына
жатқызатын және жалпы өндірілетін өнім көлемін құрайтын ауыл шаруашылық
өнімдерін өндіретін заңды және жеке тұлғалар болып табылады. Өндірістік
кооператив келесі қағидалар негізінде құрылып, қызмет етеді:
- қатысушылар еркіндігі;
- кооператив қатысушылары үшін экономикалық тиімділікті қамтамасыз ету
және өзара көмек;
- кооперативтің пайдасы мен шығындарын мүшелері арасында олардың жеке
еңбекке қатысуы есебіне немесе кооперативтің шаруашылық қызметке
қатысуына қарай бөлуі;
- кооператив мүшелері болып табылмайтын тұлғаларды шаруашылық
қызметтеріне қатысуларын босату;
- кооператив мүшелерінің қауымдасқан үлестік жарналарын және мүшелердің
қосымша үлестік жарналары бойынша пайданы төмендету;
- кооперативтің әрекетін тәуелсіз басқару (бір мүше бір дауыс);
- кооперативтің іс-әрекеті ақпараттық, жария түрінде
Бұл қағидалар кооперацияның даму тарихының 150 жыл бұрын әлемдік
тәжірибеде шығарылған болатын .
Кәсіпорындардың кооперативтік түрі Қазақстан республикасын біршама
таныс, өйткені, біздің тарихымыздың кеңестік кезеңінде тұтынушылар
кооперативі өмір сүрді.
Кәсіпкерлікті үйымдастырудың нысаны ретінде кооперативтердің
мәні мынада: олар өзінің мүшелері аударатын заттай болсын,
қаржылай болсын пайлық жарнаның есебінен құрылады. Одан кейін мүлік
кооперативтер шығаратын өнімнің және оны сатудан түсетін пайданың, қызмет
көрсету немесе қызметтің басқа да түрлерінен түсетін пайданың
есебінен толығып отырады.
1.2 Өндiрiстiк кооперативтің ұғымы және қызметi
1995-жылы 15-казанда қабылданған Қазақстан Республикасының "Өндірістік
кооперативтер туралы" Заңының 1-бабы мен Азаматтық кодекстің 96-бабына
сәйкес өндірістік кооператив дегеніміз — азаматтардың бірлескен кәсіпкерлік
кызметті жүзеге асыру үшін мүшелік негізінде олардын өз еңбегімен және
қатысуына жөне өндірістік кооператив мүшелерінің мүліктік жарналарын
(үлестерін) біріктіруіне негізделген ерікті бірлестігі [2].
Қазақстан Республикасында өндірістік кооперативтерге кең жол ашылды,
әсіресе ол ауыл шаруашылығында қарқынмен дамуда. Бұл — заңмен негізделген,
ұйымдастыру жағынан бірлескен кәсіпкерлік қызметтің коммерциялық
ұйымдарының бір түрі болып табылады.
Өндiрiстiк кооперативке тiкелей қатысты бар заң актiлерiмен, оның
құрылтай құжаттарымен таныспас бұрын, заңды тұлға, коммерциялық ұйым
деген түсiнiктерге анықтама берiп алғанымыз жөн.
Азаматтык кұқық іліміңде заңды тұлғаның кәзіргі нарықтық қатынастарында
маңызы, яғни құкықтық жағдайы, материалдық игіліктерді иелену, пайдалану
және билік ету құқылы екендігін қарастырылған.
Әрбір заңды тұлғаның үйымдасқан бірлігі оның өзіне тән қасиеті
болғандықтан заңның өзі үйымдарды бөліп карайды. Үйымдасқан бірлігі заңды
тұлғаның ішкі қүрылымынан көрінеді, сол аркылы қызмет аясы айқындалады.
Заңды тұлғалар өз қызметтерін, егер заң құжаттарында өзгеше көзделмесе,
жарғы не кұрылтай шарты аркылы, не тек кұрылтай шарты негізінде жүзеге
асырады.
Сонымен қатар, заңды тұлғалар заң құжаттарына, сондай-ак кұрылтай
құжаттарына сәйкес жұмыс істейтін өз органдары арқылы азаматтық құқықтарға
ие болып, өзіне тиесілі міндеттерді алады. Занды тұлға органдарының
түрлері, тағайыңдалу немесе сайлану тәртібі және олардың өкілеттігі заңдар
мен қүрылтай құжаттарында белгіленеді.
Заңды тұлға құқық субьектілерінің бірі. АК-тің 33-ші бабында меншік,
шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкі бар және
сол мүлікпен өз міндеттері бойынша жауап беретін, өз атынан мүліктік және
мүліктік емес жеке құқықтар мен міндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра
алатын, сотта талапкер және жауапкер бола алатын ұйым заңды тұлға болып
танылады деп көрсетілген [3].
Бұл жерде оперативное управление деген термин жедел басқару, ал
Кодекстің 10-тарауында оралымды басқару деп аталған. Осындай әр түрлі
аудармалар біздің Азаматтық кодексте жиі кездеседі тұратының ескертеміз
[4].
Заңды тұлғаның дербес балансы немесе сметасы болуға тиіс. Заңды
тұлғаның өз атауы жазылған мөрі болады. Заңды тұлғалар заң құжаттарына және
құрылтай құжаттарына сәйкес жұмыс істейтін өз органдары арқылы азаматтық
құқықтарға ие болып, өзіне тиесілі міндеттерді алады.
Азаматтық құқық ғылымы заңды тұлғаны мынадай белгілері бойынша
айқындайды: 1) ұйымдасқандық бірлігі; 2) мүліктік окшаулығы; 3) дербес
мүліктік жауапкершілігі; 4) азаматтық айналымға өз атынан қатынасуы
Әрбір заңды тұлғаның үйымдасқан бірлігі оның өзіне тән қасиеті
болғандықтан заңның өзі үйымдарды бөліп карайды. Үйымдасқан бірлігі заңды
тұлғаның ішкі қүрылымынан көрінеді, сол аркылы қызмет аясы айқындалады.
Заңды тұлғалар өз қызметтерін, егер заң құжаттарында өзгеше көзделмесе,
жарғы не кұрылтай шарты аркылы, не тек кұрылтай шарты негізінде жүзеге
асырады.
Азаматтық кодекс заңды тұлғаны ұйым ретінде анықтайды. Индивидтердің
жай ғана белгілі бір мөлшерін емес, өзара әрекеттесу мен қызмет етудің
белгілі бір ережелеріне бағынған азаматтар ұжымын ұйым деп түсінеді. Заңды
тұлғаның азаматтық-құқықтық қатынастарда біртұтас тұлға ретіңдегі сыртқы
еркін білдіретін әрекетін көптеген тұлғалардан тұратын ұжымдық құрылым —
заңды тұлғаның ұйымдық бірлігі деп түсіну керек [5].
Сонымен бірге, ұйымдық бірлікті ұдайы көптеген адамдардың міндетті
түрде қатысуына әкеп тіреуге болмайды. Соңғы онжылдықта көптеген елдерде
капиталдың орталықтануы жағдайында бір ғана қатысушыдан (жеке немесе заңды
тұлғадан) тұратын заңды тұлғалар әдеттегі құбылысқа айналуда. Мысалы, ФРГ-
де 70-жылдардың басына қарай 42000 жауапкершілігі шектеулі
серіктестіктердің шамамен 9300-і, яғни 22%-ы бір адамнан тұратын
компанияларға айналған. Германияда бір ғана мүшеден тұратын акционерлік
қоғамдар құруға (1968 ж. 10 мамырдағы Заң) және бір адамнан тұратын
жауапкершілігі шектеулі серіктестік құруға (1980 ж. 4 мамырдағы Заң) рұқсат
ететін заң актілері қабылданған. Франция, АҚШ, Норвегия, Швеция, Швейцария,
Дания, Англия секілді бірқатар елдердің заңдарында да осындай құбылыстар
байқалады. Бұларда Франция мен АҚШ-пен салыстырғанда бір адамнан тұратын
корпорациялар құруға ресми түрде тыйым салынғанымен, әлде бір оқиғалардың
нәтижесінде корпорацияның, компанияның қалған бір мүшесіне корпорацияның
борыштары бойынша шектеусіз жауапкершілікті жүктеу арқылы компанияны жанама
жолмен тану жүзеге асырылады.
Мүліктік оқшаулық — заңды тұлғаның экономикалық-құқықтык белгісі болып
табылады және оның мүлікке заттық құкығын иеленуін білдіреді. Бұл арада
әңгіме оның меншік құкығы, шаруашылықты жүргізу немесе оралымды басқару
күқығы туралы болып отыр. Коммерциялық ұйымдағы дербес балансының мөлшері
мен мекемедегі смета занды түлғаның оқшаулық мүлкін айқьндайтын
қүжаттар.Оқшауланған (жеке) мүліктің болуы заңды тұлғаның негізгі
белгілерінің бірі. Бұл оның тиісті мүлікке мүліктік құқығын анықтайды [6].
Дербес мүліктік жауапкершілік дегеніміз — ол заңды тұлғаның
міндеттемелері бойынша өздеріе тиесілі барлық мүлікпен жауап беруі. Бұл
жалпы ереже.
Заңды тұлғалардың дербес мүліктік жауапкершілігі заң актілерімен
тағайындалуы мүмкін.
Мүліктік жауапкершілік яғни тиісті заңды түлға өзінің міндеттемелері
бойынша өзіне тиесілі барлық мүліктерімен жауап береді. Жеке мүліктік
жауапкершілік жалпы ереже бойынша жеке қатысушыларға заңды түлғаның
міндеттемелері бойынша туындамайды. Яғни жеке қатысушылар заңды тұлғаның,
заңды тұлға жеке қатысушылардың міндеттемелері бойынша жауап бермейді.
Бірақ заң актілерімен заңды тұлғаның қатысушыларының заңды тұлға
міндеттемелері бойынша жауаптылығы көзделуі мүмкін. Меншік иесі
қаржыландыратын мекеме мен қазыналық кәсіпорындар АК-тің 44-бабының 1-
тармағына сәйкес мекеме мiндеттемелер бойынша өз билiгiндегi ақшамен жауап
бередi. Олар жеткiлiксiз болған жағдайда мекеменiң мiндеттемелерi бойынша
оның құрылтайшысы жауапты болады.
Өзiне бекiтiлген мүлiктi иеленуге, пайдалануға, толық немесе кейбiр
шектеулiктермен басқаруға ерiктi болған жағдайда заңды тұлғаның мүлiктiк
оқшаулығы байқалады. Қысқаша:
- заңды тұлғаның меншiк құқығында мүлкi бар, және сол мүлiкке қатысты
меншiк иесiнiң барлық мiндеттерi мен құқықтарына ие болады.
- заңды тұлғаның шаруашылық басқару құқығында да мүлкi болады, яғни
заңды тұлға меншiк иесiмен келiсiлген кейбiр шектеулiктер негiзiнде ғана
бұл мүлiкке иелiк ете алады. Қағида бойынша, бұл тек мемлекеттiк
кәсiпорындар.
- заңды тұлғаға жедел басқару құқығында да мүлiк бекiтiледi. Бұл жерде
шаруашылық жүргiзу құқығымен салыстырған жағдайдың өзiнде мүлiктi басқару
құқығы өте шектеулi. Бұлар мемлекеттiк қазыналық кәсiпорындар мен
мекемелер.
Заңды тұлға азаматтық құқықтың заңмен танылған біріңғай субъектісі
ретінде күрделі құрылым деп есептеледі. Заңды тұлға дегеніміз — бұл
мүліктік қатынастардың басқа субъектілері ұйымдастырған, құрған және
құқықтар мен міндеттер берген субъект. Заңды тұлғаның құрылтайшылары
(құрушылары) оны мүліктік қатынастардың субъектілері ретінде өзіпен болу
мақсатында құрады. Мүліктік азаматтық-құқықтық қатынастар үшін заңды тұлға
институтының практикалық маңыздылығы мынада: "заңды тұлға құрылтайшыларының
оз кәсіпкерлік тәуекелін өздері үшін орынды болады деп есептейтін сомамен
шектеу мүмкіндігі бар" [7].
Азаматтык кұқық іліміңде (теориясында) заңды тұлғаның құкықтық жағдайы
жөнінде бірнеше ілім бар. Олардың авторлары занды тұлға институты қандай
коғамдық қатынастарды білдіреді, онда қандай адамдардың мүдделері каралмақ,
мемлекеттегі оның орны қандай және заңды тұлғаның мән-мағнасы неде деген
сауалдарға байланысты әртүрлі пікір білдіреді.
Мысалы, ғалым Д.М.Генкин "әлеуметтік ақиқат" теориясын ұсынады, яғни
онда ол коғамдағы тауар айналымы қатынастарының тарихи-экономикалык
зандылығын басшылықка ала отырып, заңды тұлғаның азаматтық құкыкпен жанама
түрде қажеттілікке орай реттелетінін айтады [8].
Профессор Ю.К. Толстой "директор ілімін" алға тартты, оның пікірінше,
мемлекеттік заңды тұлғаның еркін білдіруші - директоры болып табылады [9].
Азаматтық құқықтануда О.А.Красавчиковтың "әлеуметтік байланыстар
ілімі"[10], Е. А. Сухановтың "мақсатты мүлік" тәрізді ғылыми тұжырымдарыда
айтарлықтай кең тараған. Е.А. Сухановтың пікірі бойынша, осы заманғы
коммерциялық практикада азаматтын немесе сауда (коммерция) айналымына
қатысуға әдейі арналған дербестелген мүлік ретіндегі заңды тұлғаның мәнін
түсіндіретін "мақсатгы мүлік" теориясын қостайтын дәлелдер жеткілікгі" [11]
.
Жалпы заңды тұлғаның шығу тегін, дамуын рим құқығынан аламыз. Мысалы,
акционерлік компанияларға ауысудың ежелгі нысаны ретінде Ежелгі Римдегі
мемлекеттік табыстарды жалға беру мақсатында және 3, 5 не 100 жылға бір
немесе бірнеше тұлғалар арасында жасалатын locationes немесе venditiones
деп аталатын шарт негізіндегі societates vectigalium publicorum ды айтуға
болады. Societates vectigalium publicorum тұлғалары мемлекет алдында
шектелмеген мүліктік жауапкершілікте болып, алдын ала кепіл енгізуге
міндетті болды. Мемлекетпен осындай шартқа отырушы тұлға не тұлғалар
қызметтерін жүргізу үшін қажетті қаражаттарды қалыптастыру түріндегі
серіктестікті құрып, публикандар болып аталды. Серіктестіктің құрамына
толық жауапкершілікті артатын толық серіктестер (socii, socii argentarii)
және салым шеңберінде жауапты болатын салымшылар (affines) кірді.
Серіктестіктің басында бағынушы лауазымды тұлғалары және провинцияларында
вице-директорлары (promagistri) бар директор (magister) тұрды.
Әйгілі орыс цивилисті Н. С. Суворов: "Рим әкімшілігі көтермелі
операцияларды өздері жүзеге асырып, өзге мәмілелерді жеке кәсіпкерлерге
берумен ерекшеленетін" дейді [12].
Заңды тұлғалар Азаматтық кодекстің 34-бабында көрcетілгендей үлкен екі
топқа бөлінген. Мемлекеттік меншіктің негізінде құралмаған барлық заңды
тұлғалардың меншігі жеке меншік болып есептеленуі тиіс. Коммерциялық
ұйымдарға келетін болсақ, жеке меншік негізінде құралатындардың қатарына
шаруашылық серіктестіктер, акционерлік қоғам және өндірістік кооперативтер
жатқызылса, - коммерциялық емес: әлеуметтiк жетiстiктер (денсаулық сақтау,
бiлiм беру, мәдениет) және басқа да мақсаттарды жүзеге асыру үшiн құрылған
мекеме, тұтыну кооперативi, қоғамдық қор, дiни бiрлестiк, ассосация (одақ)
нысанында бiрiккен заңды тұлғалар. Ақылы қызметтерден түскен таза табыс
Жарғы мақсаттарын орындауға жұмсалады.
Бiз осылардың iшiнде өндiрiстiк кооперативке тоқталғалы отырмыз.
Кооператив – бұл коммерциялық ұйым, кәсiпкерлiк құрылымның кеңiнен
тараған ұйымдық-құқықтық нысанының бiр түрi, оның қызметi Қазақстан
Республикасы Азаматтық Кодексiмен, ҚР Өндірістік кооператив туралы Заңымен
және де басқа нормативтiк актiлермен бекiтiлген.
Шығарылған заңдарға сәйкес, азаматтардың бiрлескен кәсiпкерлiк қызмет
үшiн мүшелiк негiзде, олардың жеке еңбегiмен қатысуына және мүшелерiнiң
мүлiктiк жарналарын (пайларын) бiрiктiруiне негiзделген ерiктi бiрлестiгi
өндiрiстiк кооператив болып танылады (ҚР Өндірістік кооператив туралы
Заңның 1-бабы).
Өндiрiстiк кооператив туралы мұндай ұғым оның басқа коммерциялық заңды
тұлғалардан бiрталай ерекшелiгi бар екендiгiн бiлдiредi. Өндiрiстiк
кооперативке азаматтар ғана мүше бола алады. Бұл жөнiнде ол толық
серiктестiкке ұқсайды: ал басқа шаруашылық серiктестiктерiне заңды тұлғалар
да (коммандиттiк серiктестiгiне заңды тұлға салымшы ғана бола алады) [13].
Өндiрiстiк кооператив жеке кәсiпкерлiк үшiн заң актiлерiмен тыйым
салынбаған кәсiпкерлiк қызметтiң кез-келген түрiн жүзеге асыруға құқылы.
Мемлекеттiк лицензиялау қолданылатын қызметтi өндiрiстiк кооператив
лицензиясы бар болған жағдайда жүзеге асырады. Өндiрiстiк кооперативтiң
мақсаты мен мәнiн жарғы анықтайды.
Еңбек, салық және де басқа құқықтық қатынастардың субъектiсi ретiнде
өндiрiстiк кооператив азаматтық айналымға қатысушы бола алады. Өйткенi
өндiрiстiк кооператив дербес меншiк құқығы бар субъект болып табылады, ол
кооператив мүшелерiнiң мүлiктiк жарналарына, (егер жарнаның орнына мүлiктi
пайдалану құқығы берiлсе, онда меншiк иесi кооператив мүшесi болады),
қызмет нәтижесiнде алынған табысқа, басқа да заң жүзiнде иелеген мүлiктерге
меншiк иесi бола алады.
1.3 Өндiрiстiк кооперативтi құру тәртiптері
Азаматтық кодекске заңды тұлғаларды құру жөнінде жалпы ережелер
енгізілген, сол арқылы оның түрлерінің жекелеген нормалары нақтыланады.
Кодексте заңды тұлғаның құрылтайшысы хақында арнайы бап енгізілген.
Азаматтық кодекстің 40-бабына сәйкес занды тұлғаны бір немесе бірнеше
кұрылтайшы құруы мүмкін. Мүлікті шаруашылық жүргізу немесе оралымды басқару
кұкығымен иеленетін занды тұлғалар меншік иесінің немесе ол уәкілдік берген
органның келісімімен басқа занды тұлғалардың құрылтайшылары бола алады.
Азаматтық кодекс құрылтай құжаттарының түрін және міндетті реквизиттері
мен басқа да оған қойылатын талаптарды айқындайды.
Азаматтық кодекстің 41-бабына сәйкес заңды тұлға өз қызметін жарғысы не
құрылтай шарты деп аталатын құрылтай құжаттары негізінде жүзеге асырады.
Зан құжаттарына сәйкес занды тұлғаның басқа құрылтай құжаттары болуы
мүмкін.
Заңды тұлғаның құрылтай шарты жасалады, ал жарғысын құрылтайшылары
бекiтедi. Егер коммерциялық ұйымның құрылтайшысы бiр адам болса, құрылтай
шарты жасалмайды.
Заңды тұлғаның құрудың бірінші қадамы ұйымды құру туралы шешім қабылдау
болып табылады.
Азаматтық кодекстің талабына сәйкес заңды тұлғаны бір немесе бірнеше
құрылтайшы құруы мүмкін. Заңды тұлғаның құрылтайшысы сол заңды тұлғаны
құрудың бастамасышысы әрі оны құрушы. Жеке азаматтар мен заңды ұйымдар
құрылтайшы бола алады.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексi мен Қазақстан
Республикасының Өндiрiстiк кооператив туралы Заңы, ҚР "Заңды тұлғаларды
мемлекеттік тіркеу жəне филиалдар мен өкілдіктерді есептік тіркеу туралы"
1995 жылғы 17 сəуiрдегі N 2198 Заңдарының нормаларына сай Өндiрiстiк
кооперативтер өз жұмысын бастайды.
Кооператив мүшелерi екеуден кем болмауға тиiс. Өндiрiстiк кооператив
құрылтайшы - жеке тұлғалардың жалпы жиналысының шешiмiмен құрылады.
Өндiрiстiк кооперативтiң негiзгi құрылтай құжаттары: жарғы және
құрылтай шарты болып табылады. Олардың талаптары жинақтағы құжаттарда
толығымен берiлген. Бiрақ ҚР АК 41-бабының 5-тармағында көрсетiлген негiзгi
мәлiметтерден басқа, өндiрiстiк кооперативтiң құрылтай шартында мыналар
болуға тиiс:
1) өндiрiстiк кооперативтi құру туралы шешiм, оның фирмалық атауы және
орналасқан жерi;
2) кооператив мүшелерiнiң тегi, аты, әкесiнiң аты, туған күнi мен туған
жерi, сондай-ақ тұрғылықты жерi көрсетiлген дербес құрамы;
3) кооперативтi құру жөнiндегi iс-әрекет тәртiбi;
4) құрылтайшылардың кооператив меншiгiне беретiн мүлiктiк жарналарының
құрамы мен мөлшерi туралы мәлiметтер;
5) iс-әрекетi кооперативтi құру және тiркеу үшiн қажеттi кооперативтiң
лауазымды тұлғаларын тағайындау (сайлау) туралы шешiм;
6) кооперативтi құру және оның жұмысын ұйымдастыру мәселелерiн шешуге
байланысты аталған тұлғалардың өкiлеттiктерiн белгiлеу;
7) кооперативтiң жарғысын бекiту;
8) таза табыс пен шығынды бөлу тәртiбi;
9) құрылтайшылардың кооперативтен шығу тәртiбi.
Өндiрiстiк кооперативтiң құрылтай шартына құрылтайшылардың шешiмi
бойынша заңға қайшы келмейтiн басқа да талаптар енгiзiлуi мүмкiн.
Құрылтай шартына құрылтайшылардың бәрi қол қояды. Өндiрiстiк
кооперативтiң құрылтай шарты коммерциялық құпия болып табылатын құжаттар
құрамына кiредi әрi мемлекеттiк және өзге де ресми органдарға, сондай-ақ
үшiншi тұлғаларға тек қана кооперативтiң атқарушы органының шешiмi бойынша
не заң актiлерiнде белгiленген жағдайда ұсынылуға тиiс.
Кооперативтің Жарғысында мынадай шарттар болуға тиiс:
1) кооперативтiң фирмалық атауы;
2) кооператив орналасқан жер;
3) өндiрiстiк кооператив мүшелерiнiң қабылдану, шығу және оларды шығару
тәртiбi, олардың құқықтары мен мiндеттерi;
4) кооперативтiң басқару және бақылау органдарының құрамы мен құзыретi
туралы ережелердi қалыптастыру және олардың шешiмдер қабылдау соның iшiнде
бiрауыздан немесе басым көпшiлiк дауыспен шешiм қабылданатын мәселелер
бойынша шешiмдер қабылдау тәртiбi;
5) өндiрiстiк кооперативтiң әрбiр мүшесi пайының мөлшерi, өндiрiстiк
кооператив мүшелерiнiң мүлiктiк жарнасының құрамы мен оны енгiзу тәртiбi
және олардың жарна енгiзу жөнiндегi мiндеттемелердi бұзғаны үшiн
жауапкершiлiгi;
6) кооператив мүшелерiнiң кооператив қызметiне жеке еңбегiмен қатысу
сипаты мен тәртiбi және олардың жеке еңбегiмен қатысу жөнiндегi
мiндеттемелерiн бұзғаны үшiн жауапкершiлiгi;
7) кооператив пен оның мүшелерi, кооперативтiң атқарушы органы мен
қызметкерлердiң еңбек ұжымы арасындағы өзара қарым-қатынастар;
8) кооперативтiң таза табысы мен шығындарын бөлу тәртiбi;
9) кооперативтi қайта ұйымдастыру мен тарату тәртiбi туралы мәлiметтер
болуға тиiс.
Өндiрiстiк кооперативтiң жарғысында Өндірістік кооператив туралы
заңға қайшы келмейтiн басқа да ережелердiң болуы мүмкiн.
Жарғы құрылтайшылардың жалпы жиналысында бiрауыздан бекiтiлуге тиiс.
Жарғыға кооператив басқармасының төрағасы (кооператив төрағасы) қол қояды.
Өндiрiстiк кооперативтiң жарғысы мемлекеттiк немесе өзге де ресми
органдарға, сондай-ақ кооперативтен шарттық қатынасы бар не онымен осындай
қатынасқа енуге тiлек бiлдiрушiлердiң талап етуi бойынша ұсынылады.
Өндiрiстiк кооперативтердiң жарғысында әрбiр кооператив мүшесi
жарнасының мөлшерi туралы мәлiмет болуы қажет, өйткенi жарнаның мөлшерi
өндiрiстiк кооператив мүшесiнiң кооператив мүлкiндегi үлесiн айқындайды.
Кооператив мүшелерi оның мүлкiне заттық емес, мiндеттемелiк құқығын
сақтайды. Яғни кооператив мүшесi кооператив таратылғаннан кейiн, немесе
кооперативтен шыққан жағдайда мүлiктiң құны пайданың мөлшерiне байланысты
болады.
Шағын кәсiпкерлiк субъектiсi болып табылатын заңды тұлға өз қызметiн
Қазақстан Республикасының Үкiметi 2008 жылғы 16 қыркүйектегі №852
каулысымен бекітілген мазмұнын белгiлейтiн үлгi жарғының негiзiнде жүзеге
асыра алады (қосымша ретінде тіркелді).
Мемлекет басшысының тапсырмасымен жеке кәсіпкерлікті қолдау және
әкімгершілік кедергілерді болдырмау жолында қолданылып жүрген заңдарға
өзгерістер мен толықтырулар енгізіп отыру – уақыт талабы.
Соның бірі – Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу және филиалдар мен
өкілдіктерді есептік тіркеу мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының
кейбір заңнамалық актілеріне өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы
Заңын іске асыру мақсатында ҚР Үкіметінің №63 26.02.2007жылғы Кіші,
орта және ірі кәсіпкерлік субъектілері болып табылатын заңды тұлғалардың
типтік жарғыларын бекіту туралы қаулысымен жүзеге асырады [14].
Типтік жарғылар дегеніміз - заңды тұлғаны тіркеу немесе қайта тіркеу
жүргізу – өтініш түрінде ұсынылып, ол кәсіпкерлерге жарғы негізінде
саналып, тіркеуден өтуге мүмкіндік береді.
Бұрынырақ мұндай мүмкіндік тек кіші кәсіпкерлік субъектілері үшін ғана
заңнамалық тәртіпте қарастырылған болатын.
Типтік жарғы негізінде құрылтай құжаттарын тіркеуге (қайта тіркеуге)
типтік жарғы негізінде өз қызметін жүзеге асырушы орта және ірі кәсіпкерлік
субъектілерінің мемлекеттік тіркеу мерзімі де 3 жұмыс күніне дейін
қысқартылған.
Типтік жарғы негізінде өз қызметін жүзеге асыратын шаруашылық етуші
субъектілерден мемлекеттік органдар нотариалдық, куәландырылған жарғыларын
ұсынуды талап етуге құқықсыз, егер талап етсе, ол заңсыз болып табылады
және кәсіпкерлер құқығын бұзады.
Құрылтайшылар өндірістік кооперативті құру кезінде салымының құрамына
заңмен бекітілген ретте Қазақстан Республикасының үлттық валютасы түрінде
ақша қаражаты, шетелдік валюталар енеді, сондай-ақ ғимарат, құрылыс, құрал-
жабдық, шикізат, материалдар, тауарлар, өнімдер, бағалы кағаздар, баска да
материаддык бағалы бүйымдар, бөтенге берілген мүліктік, онын ішінде жер
пайдалану мен интеллектуалдық, кызмет нәтижесіне берілген құқық және басқа
да мүліктер енгізуге құқылы.
Өндірістік кооперативті құруға байланысты барлық шығындарды
құрылтайшылар өз қаражатымен көтереді. Құрылатын заңды ұйымның барлық
мүддесіне байланысты келісім шарттарды құрылтайшылар өз атынан жасайды,
өйткені бұл кезде өндіістік кооператив заңды ұйым құрылып болған жоқ.
Сондықтан келісім шарттардың орындалмауы немесе тиісінше орындалмауына
байланысты жауапкершіліктерді құрылтайшылар көтереді. Өндірістік коопеатив
құрылғаннан кейін оның жоғарғы органы сол заңды ұйым құрылғанға дейін
құрылтайшылары оның мүддесіне сай жасаған барлық міндеттемелер мен
жауапкершіліктердің өндірістік коопеативға өтетіндігі туралы шешім
қабылдайды.
Сонымен, заңды тұлғаның оқшау мүлкiне қатысты оның құрылтайшыларының
(қатысушыларының) мiндеттемелiк және заттық құқықтары болуы мүмкiн.
Мүлкiне өз қатысушылары (құрылтайшылары) мiндеттемелiк құқықтарын
сақтап қалатын заңды тұлғаларға өндірістік кооперативтер жатады.
Басқа шаруашылық серiктестiктермен салыстырғанда, табысты мүшелер
арасында өзара бөлiсу тәртiбi басқаша жүргiзiледi. Кооператив мүшесiнiң
тиiстi табыс мөлшерi пайдың мөлшерiне байланысты емес, кооператив
қызметiндегi жеке еңбегiне орай төленедi. Бұл тиiмсiз жай, сондықтан оны
Жарғыда өзгертуге болады. Кооператив мүшесiнiң еңбекке қатысу тәртiбi
Жарғыда көрсетiлуге тиiс [15].
Өндiрiстiк кооперативтiң меншiгiндегi мүлiк оның мүшелерiнiң
жарналарына бөлiнедi. Сонымен бiрге, оның мүлкiнiң бiр бөлiгi Жарғыда
белгiленген мақсаттарға пайдаланылатын бөлiнбейтiн қорларға (Жарғылық,
резервтiк, басқа да ақшалай және материалдық қорлар) жұмсалатыны жөнiнде
Жарғыда көрсетiлуi мүмкiн.
Егер кооператив заң актiлерiнде осындай қызметтi жүзеге асыратын
ұйымдарда белгiлi мөлшердегi қордың болуы көзделетiн қызметтi жүзеге
асырса, кооператив оны құруға және заң актiлерiнде көзделген тәртiппен
пайдалануға мiндеттi.
Заң бойынша кооператив мүшелерiнiң саны екi адамнан кем болмауы қажет.
Кооперативтегi мүшелердiң ара қатысын олардың пайлары айқындайды.
Қазақстан Республикасының заңнамалық актiлерiнде көзделген жағдайларды
қоспағанда, заңды тұлға әдiлет органдарында мемлекеттiк тiркеуден өтуге
тиiс. Мемлекеттiк тiркеу тәртiбi заңдарда белгiленедi.
Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу - мемлекеттік тіркеуге ұсынылған
құрылтай және басқа құжаттарының Қазақстан Республикасының заңнамалық
актілеріне сәйкестігін тексеру, заңды тұлғаларды бірыңғай Мемлекеттік
Реестрге және Реестр заңды тұлғалар туралы мәліметтерді енгізу, бекітілген
үлгідегі тіркеу нөмірін және мемлекеттік тіркеу куәлігін беру, және әділет
органдарына өткізілген мемлекеттік тіркеу туралы хабарлама жіберуді
қамтиды.
Мемлекеттік тіркеудің құқықтық маңызы - тұлға мемлекеттік тіркеуден
өткеннен бастап занды тұлға болып саналады. Заңды тұлғаны тіркеу фактісі
заңды тұлғаға заң талабын сактауды және өзінің құрылтай құжаттарын заңға
сәйкестендіруді міндеттейді. Тіркеуден бас тарту тек сот тәртібімен
шешіледі. Заңды тұлғаны құрудың тиімсіздігін желеу етіп тіркеуден бас
тартуға жол берілмейді.
ҚР Заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу және филиалдар мен өкiлдiктердi
есептiк тiркеу туралы Заңының 1-бабына сәйкес заңды тұлғаларды мемлекеттiк
тiркеу мемлекеттiк тiркеуге ұсынылған құжаттардың Қазақстан Республикасының
заң актiлерiне сәйкестiгiн тексерудi, оларға тiркеу нөмiрiн бере отырып
мемлекеттiк тiркеу туралы куәлiк берiлуiн, заңды тұлғалар туралы
мәлiметтердi бiрыңғай Мемлекеттiк тiркелiмге енгiзудi қамтиды [16].
Сонымен, өндірістік кооператив заңды тұлға ретінде мемлекеттік
тіркеуден өткен кезде онын:
- құрылтайшылық және басқа да құжаттарды тексеріледі;
- тіркеу нөмірімен қоса мемлекеттік тіркеу туралы куәлік беріледі.
Өндірістік кооператив мемлекеттiк тiркеуден өткен кезден бастап құрылды
деп саналады.
Филиалдар мен өкiлдiктердi есептiк тiркеу есептiк тiркеуге ұсынылған
құжаттардың Қазақстан Республикасының заң актiлерiне сәйкестiгiн
тексерудi, оларға тiркеу нөмiрiн бере отырып есептiк тiркеу туралы куәлiк
берiлуiн, филиалдар мен өкiлдiктер туралы мәлiметтердi филиалдар мен
өкiлдiктер тiзiлiмiне енгiзудi қамтиды.
Өндірістік коопеатив филиалдар мен өкiлдiктердi есептiк тiркеу есептiк
тiркеуге ұсынылған құжаттардың Қазақстан Республикасының заң актiлерiне
сәйкестiгiн тексерудi, оларға тiркеу нөмiрiн бере отырып есептiк тiркеу
туралы куәлiк берiлуiн, филиалдар мен өкiлдiктер туралы мәлiметтердi
филиалдар мен өкiлдiктер тiзiлiмiне енгiзудi қамтиды.
Өздерiнiң құрылу мақсатында, өз қызметiнiң түрi мен сипатына,
қатысушылар (мүшелер) құрамына қарамастан, Қазақстан Республикасының
аумағында құрылатын барлық заңды тұлғалар мемлекеттiк тiркеуге жатады.
Заңды тұлғалардың Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан
филиалдары мен өкiлдiктерi, оларға заңды тұлға құқығы берiлмей-ақ есептiк
тiркеуге жатады.
Мемлекеттік тіркеу жүргізіледі:
- Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің Тіркеу қызметі комитеті
(Астана қаласы) республикалық және аймақтық мәртебесi заңды
тұлғаларды (мысалы, қоғамдық бiрлестiктердi (сонымен бiрге, саяси
партияларды); шетелдiк және халықаралық коммерциялық емес үкiметтiк
емес бiрлестiктердiң филиалдары мен өкiлдiктерiн);
- ҚР Әдiлет министрлiгінiң аумақтық органдары тиiстi облыстың
аумағында құрылған, қайта құрылған және таратылған заңды
тұлғалардың, филиалдар мен өкiлдiктердi тiркеудi (қайта тiркеудi
және таратылуын тiркеудi);
- Облыстық және Астана, Алматы қалаларының Әділет департаменттері
жергілікті мәртебесі бар қоғамдық бірлестіктерді және жергілікті
діни бірлестіктерді тіркейді (қайта тіркеуді және таратылуын
тіркейді).
1995 жылдан бастап барлық ұйымдасқан құқықтық үлгілердегі
кәсіпорындарды тіркеуден Әділет министрлігінің аймақтық органдары
жүргізеді. Осы шешім құрылған ұйымдардың тіркеуін реттейтін барлық заң және
өзге де нормативтік құқықтық актілер арқылы қадағаланады. Оған жататындар
мыналар: Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (Жалпы бөлім); 1995
жылғы 17- сәуірдегі Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу және филиалдар мен
өкілдіктерді есептік тіркеу туралы Заңы; Қазақстан Республикасы Әділет
Министрлігінің тіркеу қызметтері жөніндегі комитеттің 1999 жылғы 23-
сәуірдегі № 66 Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу ережелерін бекіту
туралы бұйрығы; Қазақстан Республикасы әділет Министрлігінің 1999 жылғы 15
қаңтардағы №3 Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу жөніндегі мәселелері
бұйрығы; Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001 жылғы 19 желтоқсандағы
№1660 Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу үшін жинақ құнынын бекіту
туралы қаулысы.
Құжаттардың сапасына
бақылау орнату міндетті түрде қажет нәрсе, әділет органдары енді оны жүзеге
асырады. Бірақ бақылау мен тіркеуді қатаңдастыруға болмайды. Тіркеу – бұл
тек қана куәлік беру ғана емес, бәрінен бұрын бұл Бірыңғай Мемлекеттік
тіркеуге мәліметтер енгізу, заңды тұлға мәртебесін алу мүмкіндігін беру
болып табылады.
Қазақстан Республикасы дамудың даңғыл жолына түсіп, жоғары халықаралық
беделге ие болу арқылы өз тәуелсіздігінің 20 жылдығы қарсаңында Еуропадағы
қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымына төрағалық ету мәртебесіне қол
жеткізіп отыр. Сондай-ақ еліміздің асыл мақсаттарының бірі - әлемнің
бәсекеге қабілетті 50 елінің қатарына ену болып табылады. Осыған орай,
елбасымыздың 2010 жылдың 29 қаңтарындағы Жаңа онжылдық жаңа экономикалық
өрлеу Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері атты халыққа жолдауынан туындаған
міндеттерді орындау мақсатында қазіргі кезде еліміздің экономикалық-
әлеуметтік дамуына айрықша назар аударылуда. Бұл ретте, кәсіпкерлік
экономиканы дамытудың негізгі қозғаушы күші екені ескеріліп, кәсіпкерлікті
қолдау бағытына да ерекше көңіл бөлініп отыр.
Осының айғағындай, Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 8
желтоқсандағы №225-IV және 2010 жылғы 20 қаңтардағы №239-IV Заңдарымен жеке
кәсіпкерлікті реттеу мақсатында Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық
актілеріне жалған кәсіпкерліктің жолын кесу және заңды тұлғаларды
(филиалдар мен өкілдіктерді) тіркеу тәртібін оңайлату бағытында бірқатар
өзгерістер мен толықтырулар енгізілді.
Атап айтқанда, бұрын заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу кезінде шағын
кәсіпкерлік субъектілерінен өздерінің орналасқан жерін куәландыратын құжат
ұсыну талап етілмесе, ендігі жерде шағын кәсіпкерлік субъектілері де
аталған құжатты ұсынуға міндетті.
Сондай-ақ Қазақстан Республикасының Заңды тұлғаларды мемлекеттік
тіркеу және филиалдар мен өкілдіктерді есептік тіркеу туралы Заңының 6
бабының жаңа басылымда жазылған 7 бөлігіне сай, жеке кәсіпкерлік
субъектілерін тіркеу кезінде өтінішке құрылтайшы немесе құрылтайшылардың
біреуі, не Қазақстан Республикасының Үкіметі немесе мемлекеттік органдар не
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі құрылтайшы болатын жағдайларда,
құрылтайшының уәкілеттік берген адамы қол қояды және оны Қазақстан
Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен куәландырылған құрылтай
құжаттарын қоса тіркей отырып, тіркеу органына береді. Яғни, жеке
кәсіпкерлік субъектілерін алғашқы мемлекеттік тіркеу барысында құрылтайшы-
жеке тұлғаның атынан сенімхат арқылы үшінші тұлғаның әрекет етуі мүмкін
емес.
Ендігі жерде, өзгерістердің кәсіпкерлер үшін тиімді тұстарына келер
болсақ, төмендегілерді атап өтуге болады.
Біріншіден, заңды тұлғаларды тіркеу мерзімдері нақтыланды, соның
ішінде, жеке кәсіпкерлік субъектілерін тіркеу мерзімдері анағұрлым
қысқартылды. Нақтырақ айтқанда, шағын кәсіпкерлік субъектілері болып
табылатын заңды тұлғаларды, сондай-ақ өз қызметін үлгілік жарғының
негізінде жүзеге асыратын орта және ірі кәсіпкерлік субъектілері болып
табылатын заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу және олардың филиалдары мен
өкілдіктерін есептік тіркеу өтініш берілген күннен бастап бес жұмыс
күнінен, ал қайта тіркеу жеті жұмыс күнінен кешіктірілмей жүргізілуі тиіс.
Бұрын шағын кәсіпкерлік субъектісі болып табылатын заңды тұлғаларды
мемлекеттік тіркеу тоғыз жұмыс күнінде жүргізіліп келген еді. Өз қызметін
үлгілік емес жарғының негізінде жүзеге асыратын, орта және ірі кәсіпкерлік
субъектілері болып табылатын заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу (қайта
тіркеу) және олардың филиалдары мен өкілдіктерін есептік тіркеу (қайта
тіркеу) өтініш берілген күннен бастап он бір жұмыс күнінен кешіктірілмей
жүргізілсе, жеке кәсіпкерлік субъектілеріне жатпайтын ұйымдарды, сондай-ақ
коммерциялық емес ұйымдарды мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) және олардың
филиалдары мен өкілдіктерін есептік тіркеу (қайта тіркеу) өтініш берілген
күннен бастап он төрт жұмыс күнінен кешіктірілмей жүргізілуі қажет. Осы
кезге дейін жоғарыда аталған заңды тұлғалардың барлығын мемлекеттік тіркеу
15 жұмыс күні ішінде, ал қайта тіркеу 12 жұмыс күні ішінде жүргізілген
болатын.
ҚР Азаматтық кодекстің 38-бабының 1-тармағына сәйкес заңды тұлғаның оны
басқа занды тұлғалардан айыруға мүмкіндік беретін өз атауы болады. Заңды
түлғаның атауы оның құқық субъектісі ретінде дараландыру құралы болып
табылады.
Өндірістік кооперативтің атауы тіркелгеннен кейін оның фирмалық атауына
айналады. Өндірістік кооператив өзінің фирмалық атауымен заңды түлғалардың
бірыңғай мемлекеттік тізіліміне енеді. Фирмалық атау коммерциялық үйымның
тіркелуімен бір мезгілде тіркелуге жатады және интеллектуалдык меншікке
қатысты қүқыктың (қүқықтың ерекше объектісі ретіңде), ерекше объектісі
болып табылады (АК-тің 125-бабы).
Бөтен фирмалық атауды заңсыз пайдаланатын тұлға ол атауды меншіктейтін
тұлғаның талабымен оны қолдануды дереу тоқтатуға және келтірілген залалдың
орнын толтыруға міндетті.
Өндірістік коопеативтің атауы оның қалай аталатынын және үйымдық-
қүқықтык нысанын көрсетуді қамтиды. Ол зандарда көзделген қосымша
мағлұматты камтуы мүмкін. Өндірістік коопеативтің атауы оньң құрылтай
құжаттарында көрсетіледі.
Өндірістік кооперативтің оның жарғысын бекіткен кезде айқындалады және
бір фирмалық атауымен заңды тұлғалардың бірыңғай мемлекеттік тізіліміне
енгізіледі.
Өндірістік кооперативтің фирмалық атауды бір ғана өзі пайдалануға
құқығы бар. Бөтен бір фирмалық атауды заңсыз пайдаланатын тұлға фирмалық
атаудың құқық иесінің талап етуі бойынша мұндай атауды пайдалануды
тоқтатуға және келтірілген залалдардың орнын толтыруға міндетті.
Өндірістік кооператив әділет органдарында тіркелген күннен бастап
фирмалық атауды пайдалануға айрықша құқығы бар.
ҚР Өндірістік кооператив туралы Заңның 24-бабына сәйкес өндiрiстiк
кооператив өзiнiң құрылтай құжаттарында және заңда белгiленген тәртiп
бойынша кооператив мүшелерiнiң жалпы жиналысының шешiмi бойынша ерiктi
түрде қайта құрылуы мүмкiн.
Өндірістік кооперативтің тұрған жері іс жүзінде (міндеттемені орыңдауда
азаматтық істерді сотқа беру және т.б. анықтауда да) өтемаңызды. Азаматтық
кодекстің 39-бабында занды тұлғаның тұрақты жұмыс істейтін органы тұрған
жер оның тұрған жері болып табылатынын және занды тұлғаның тұрған жері оның
құрылтай құжаттарында почталык толық мекен-жайы жазылып көрсетілетіндігі
қарастырылады.
Үшiншi тұлғалармен қарым-қатынаста өндірістік кооператив өзiнiң нақты
мекен-жайының бiрыңғай мемлекеттiк тiзiлiмге енгiзiлген мекен-жайға сәйкес
келмейтiнiне сiлтеме жасауға құқығы жоқ. Бұл орайда үшiншi тұлғалар
өндірістік кооперативге мемлекеттiк тiзiлiмге енгiзiлген мекен-жайына да,
нақты мекен-жайына да почталық және өзге де хат-хабарлар жiберуге құқылы.
Қайта құру дегеніміз занды тұлғаның құқықтары мен міндеттерінін
мирасқорлыққа өтуіне байланысты тоқтатылу тәсілі болып табылады. Қайта
кұрудың бес түрі бар (АК-тің 45-бабы): қосу, біріктіру, бөлу, бөліп шығару,
өзгерту. Заңдарда кайта кұрудың басқа да нысаңдары көзделуі мүмкін.
Өндіістік кооперативті ерікті қайта кұру өндірістік кооперативтің мүлік
меншік иесінің немесе құрылтай құжаттары бойьшша қайта құруға өкілеттігі
бар өндірістік коопеативжалпы жиналыс шешімі бойынша жүзеге асырылады.
Бірақ мынадай жәйтті ескеру керек, яғни заңды түлғаның жекелеген түрлері
үшін құжаттарының императивті (бұйрық) нормасы занды тұлғаның нақты
органдарының құзыретіне қатысты келіп, оны қайта құруға байланысты
қабылдаған шешімге сәйкес болады.
Кооперативтер бiрiккен және қосылған жағдайда қайта құрылатын
кооператив мүшелерi пайларының мөлшерi сақталады.
Өндiрiстiк кооператив оның мүшелерiнiң бiрауызды шешiмi бойынша
шаруашылық серiктестiктер болып қайта құрылуы мүмкiн.
Азаматтық кодекс (46-бап) заңды тұлғаларды кайта құрған кездегі
құқыкты мирасқорлықты да қарастырады.
Өндірістік кооперативті қосқан кезде олардың әркайсысының құқықтары мен
міндеттері өткізу құжатына сәйкес жаңадан пайда болған заңды тұлғаға
ауысады.
Өндірістік кооперативті екінші бір занды тұлғаға біріктірген кезде
біріктірілген занды тұлғаның құқықтары мен міндеттері өткізу құжатына
сәйкес соңғысына ауысады.
Өндіістік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1. Өндiрiстiк кооперативтің –коммерциялық ұйым ретінде заңды тұлға
ретiнде түсінігі
1. Кооперативтік қозғалысы мен даму тарихы
1.2 Өндiрiстiк кооперативтің ұғымы және қызметi
1.3 Өндiрiстiк кооперативтi құру тәртiптері
2. Өндiрiстiк кооперативтi басқару ерекшеліктері
2.1 Өндiрiстiк кооперативтiң басқару органдарының түрлері мен
құзыреттілігі
2.2 Өндiрiстiк кооператив мүшелерiнiң құқықтары мен мiндеттерi
2.3 Өндірістік кооператив қызметінің экономикалық негіздері
2.4 Өндірістік кооперативтің еңбек және әлеуметтік қарым-қатынастары
3. Ауыл шаруашылық өндірісінде кооперативтерді
жетілдіру мәселелері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қосымша
Кiрiспе
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан Республикасының Конституциясы бойынша
әркiмнiң еңбек ету бостандығына, қызмет пен кәсiп түрiн еркiн таңдауына
құқығы бар.
Елiмiз егемендiгiн алып, нарықтық экономикаға көшу барысында азаматтар
мен заңды тұлғалардың меншiк нысанына қарамастан жеке меншiкке яғни жеке
кәсiпкерлiкке не мемлекеттiк кәсiпорынды шаруашылық тұрғысында яғни
мемлекеттiк кәсiпкерлiк иелену құқығына негiзделген тауарларға яғни
жұмыстар мен қызмет көрсетулерге сұранысты қанағаттандыру жолымен табыс
немесе жеке кiрiс түсiруге бағытталған бастамашылық қызметтер келдi.
Азаматтық құқықтық жүйелерде болып жатқан процестер Қазақстан
Республикасының азаматтық құқық іліміне әсерін тигізіп отыр. Бұл орайда
біз жаңа мемлекетті, жаңа нарықтық экономика мен жаңа демократияны көптеген
өзге де жас тәуелсіз мемлекеттер осы тәрізді жолды басынан кешіп те
үлгерген уақытта құру үстіндеміз, ендеше осы бағытта әр түрлі
өркениеттердің ең соңғы жетістіктерін пайдаланудың маңызы зор.
Азаматтық құқық Қазақстан Республикасының бірі болғандықтан күнделікті
тыныс-тіршілікпен, сондай-ақ азаматтардың, заңды тұлғалар мен мемлекеттің
өзімен, оның әкімшілік-аумақтық бөліністерімен тығыз байланысты.
Құқықтар мен міндеттердің иесі бола білу, азаматтық айналымда құқыктың
дербес субъектісі ретінде қатысу жеке тұлғаға ғана емес, занды тұлғаларға
да тән. Заңды тұлға ретінде құрылған өндірістік кооперативтер азаматтық
құқықтың заңмен танылған бірінғай субъектісі ретінде күрделі құрылым деп
есептеледі.
Өндірістік кооперативтерді құру - бұл нарықтық экономиканың тiрегi
ретiнде кәсіпкерлік қызмет дамудың ажырамас элементiн бiлдiредi.
Азаматтық құқықтық айналымда өндірістік кооперативтер тең құқықты,
тәуелсіз субъект екендігін көреміз, әрі оның мүліктік оқшаулыққа ие болады,
сондай-ақ қарым-қатынаста тең дәрежеде әрекет етеді, өздерінің азаматтық
құқықтарына өз еркімен және өз мүддесін көздей отырып ие болады және оларды
жүзеге асырады.
Өзінің мақсатына жету үшін өндірістік кооперативтер заңнамалармен тыйым
салынбаған әр түрлі кызметтермен айналасады. Олар: халық тұтынатын
тауарларды көтерме және бөлшек саудасы, Қазақстан Республикасының
заңнамаларына сәйкес сыртқы экономикалық қызмет:экcпорттық, импорттық
операциялар, түрлі көліктік қызметтерді көрсету; халық тұтынатын
тауарларды, ауыл шаруашылық өнімдерін сату, сатып алудағы делдалық қызмет
және тағы да басқа сауда-делдалық қызмет, Қазақстан Республикасы
заңнамасына қайшы келмейтiн басқа да қызметтер жүзеге асыру құқылы.
Өндірістік кооперативтердің қатынасқа қатысу аясы олардың қандай мақсат
үшін құрылғандығына әрі жүзеге асыратын әрекеттерінің сипатына қарай
белгіленеді. Қатысуға тиісті қатынасқа қарай кооперативтер қайсыбір
құқықтарды немесе міндеттерді иеленеді. Демек, олардың құқықтық қабілеті
оған жүктелген міндеттерге қарай белгіленеді.
Өндірістік кооперативтердің қабілеттілігі ол құрылған сәттен бастап
пайда болып, оны тарату аяқталған кезде тоқтатылады. Заң құжаттарында
тізбесі белгіленетін жекелеген қызмет түрлерімен тек лицензия негізінде
ғана айналыса алады. Яғни, белгілі бір қызметпен айналысу үшін лицензия алу
қажет болатын заңды тұлғаның құқық қабілеттілігі, сол лицензияны алған
сәттен бастап пайда болады.
Өндірістік коопеатив азаматтық құқыққа ие болып, өз қызметіне
байланысты міндеттерді атқара алады. Заң құжаттарына сәйкес заңды тұлғалар
белгілі бір қызмет түрін жүзеге асыра алмауы мүмкін немесе басқа қызметпен
айналысуы шектеледі.
Дипломдық жұмыстың басты мақсаты - Қазақстан Республикасындағы жаңа
нарықтық экономикаға байланысты өндірістік кооперативтің құқықтық жағдайы,
оның ерекшеліктері, ғалымдардың зерттеулері мен ой-пікірлерін қолдана
отырып, өндірістік кооперативті азаматтық құқықтың заңмен танылған бірінғай
субъектісі ретінде анықтау.
Дипломдық жұмыстың негізгі міндеттеріне мыналар жатады:
- өндірістік кооперативтің даму таихын зерттеу.
- қазіргі кездегі өндірістік кооперативтіңрттеуде түсінігі мен
ерекшеліктерін анықтау.
- азаматтык кұқық іліміңде (теориясында) өндірістік кооперативтің заңды
тұлға жөнінде бірнеше ілімдерін зерттеу.
- өндірістік кооперативтердің басқару мәселелерін, сондай-ақ заң
нормаларына сүйене отырып басқару органдарының құзыреттілігін анықтау.
- өндірістік коопеативтердің құру, қайта құру, тарату мәселелерін
қозғау.
- ауыл шаруашылық өндірісінде кооперативтерді жетілдіру мәселелері
қарап, ұсыныстар беру.
Бұл дипломдық жұмыстың методологиялық және теориялық негізі ретінде
авторлардың заңды тұлғалар ғылыми еңбектері, Қазақстан Республикасыныңың
азаматтық құқық қатынастарының реттейтін нормативтік актілері, оқулықтар,
оқу құралдары, шығармашылық басылымдар қолданылды.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, төрт тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған
әдебиеттер тізімінен және қосымша ретінде тіркелген құжаттардан тұрады.
Нарықтық қатынастарға көшудiң алғашқы кезеңi көп жағдайда өндiрiстiк
кооперативтермен байланысты болды, олар халық тұтынатын тауар өндiрiсiнiң
өсуiне, қызмет көрсету саласының ұлғаюына, экономиканы жаңа бағытта қайта
құруға әсер еттi. Дегенмен, кәсiпкерлiктiң бұл түрi кейiнгi жылдары қайта
ұмыт бола бастағандай. Дегенмен, кейiнгi кезде кәсiпкерлiк қызметте
басымдылық көрсете бастаған акционерлiк қоғамдар мен жауапкершiлiгi
шектеулi серiктестiктерге қарағанда өндiрiстiк кооперативтiң ұйымдық-
құқықтық меншiк нысаны ретiнде өзiндiк артықшылықтары бар. Сол
артықшылықтар туралы бiз төменде сөз етемiз.
1. Өндiрiстiк кооператив заңды тұлға ретiнде
2. Кооперативтік қозғалысы мен даму тарихы
Қазіргі қоғамда өмірдің жағдайы саяси және әлеуметтік – экономикалық
сферада күрт өзгерістермен түсіндіріледі, ол шаруашылық жаңа үлгілері мен
түрлерін енгізуді талап етеді. Қазақстан Республикасының Президенті
Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан — 2050 стратегиясы: қалыптасқан
мемлекеттің жаңа саяси бағыты атты Қазақстан халқына арнаған Жолдауында
Қазақстан – 2030 стратегиясының негізгі қорытындылары шығарылып,
еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуының алдағы 2050 жылға дейінгі жаңа
стратегиялық бағыттары белгіленген болатын [1].
Қазақстандық қоғамның берілген стратегиялық дамуына сәйкес,
шаруашылықтың және меншіктің түрлеріне негізделген нарықтық экономикалық
интенсификация есебімен кооперация ролі жоғарлайды .
Кооперация пайда болу мен дамуы ұлттық шаруашылықтың басшылығын
экономикалық жоспарлы әдістер орнына шаруашылық басқарудың механизмін толық
жаңарту өз үлесін енгізуге тиісті. Кооперация тауарлар өңдеуде және
қызметтерде адамдардың белсенділігін, инициативасын арттыруға қабілеті бар,
өндіруші мен тұнынушы арасында дұрыс байланыстарды құру үшін тауарлық
қатынастарды қамтамасыз етеді. Ол біздің экономикамызға адамдар
қызығушылықтарына қажетті әлеуметтік бағыт береді.
Кооперация генезисі Қазақстанға ХІХ ғасыр 70 жылдар ортасына келді. Бұл
барлық қатысушылардың еркіндігі, тандау теңдігі принциптеріне құрылған.
Кооперацияның 3 негізгі формалары - өндірістік, қаржылық, саудалақ кең
қолданысқа ие. Өндірістік кооперативтер ауыл шаруашылық өнімдерін өңдеу мен
өткізу, сатып алуды жүзеге асыру, ауыл шаруашылық құралдары үшін қол
жетерлік арзан несиені алу мүмкіндігін береді, сонымен бірге
кооперативтерді субсидиялау, өздерінің қатысушыларының сатып алу
белсенділігін біріктірді және дамытты, табыстарды тиімді бөлуді
ұйымдастырды.
Кооперациялық қозғалыстың және кооперациялық бизнестің ғылыми негіздері
әртүрлі мемлекеттердің ғалымдары, соның ішінде кооперациялық теорияның
негізін қалыптастырған белгілі: Ф.Оуэн, Ш.Фурье, Ф.Райфайзен,
И.Г.Чернышевский, М.Н.Туган-Барановский, т.б.
Кооперация теориясын және ұйымдастырушылық принциптерін әзірлеуге үлкен
үлесін ХХ ғ. басында қосқан келесі орыс ғалымдары: А.Н.Анцыферов,
А.Н.Васильчиков, Н.П.Гибнер, Н.В.Крылов, А.В.Меркулов, С.Л.Маслов,
К.А.Пажитнов, И.И.Попов, Л.М.Кинчук, А.И.Чупров және т.б.
Ауылшаруашылық кооперацияның ғылыми негіздеріне көптеген мемлекеттерде
кең тараған және аграрлық секторларда кең қолданатын А.В.Чаяновтың,
Н.Д.Кондратьевтің, Н.А.Рыбниковтың, Н.П.Макарованың, А.Н.Челищеваның
еңбектері жатады.
Жалпы түрде кооперацияға өзінің шаруашылық қызығушылығын іске асыру
үшін және жалпы мақсаттарға жету үшін ресурстарын үлестік негізде еркін
біріктіретін барлық жеке тұлғалар кіреді.
Кооперативтік қозғалыстың алғашқы кезеңінде кооперативтерге әрқайсысы
жеке және бірге мақсатқа жету үшін біріксе, нарықтық экономикада
кооперативтер қызметі бизнес нысанына айналады, кәсіпкерлік мінезге ие
болады .
Кооперация мақсаттары мен міндеттері барлық жерде бірқалыпты: қызмет
көрсету және өз мүшелерінің құқықтарын қорғау, олардың мақсаттарын
қанағаттандыру. Ең бірінші кооперативтік ұйымдар өзара кооперацияға, бірге
иемденуге, еңбектің және экономикалық және әлеуметтік қажеттіліктерді
қанағаттандыру барлықтарының теңдігіне негізделген ұйым.
Кооперативтік қозғалыстың отаны болып Батыс Еуропа табылады. ХІХ ғ.
ортасында Батыс-Еуропалық мемлекеттерде өнеркәсіптің дамуымен байланысты
және қалалық тұрғындар санының өсуіне байланысты ауыл шаруашылық өнімдеріне
деген сұраныс өсті. Еуропалық континентте бірінші ауыл шаруашылық кредиттік
кооперацияны құруға ХІХ ғ. 30 Ж. Ортасында Швеция оңтүстігінде ипотекалық
ұйым нысанында несиелік серіктестік құылған. Ауыл шаруашылық несиелік
кооперация Германияда ең кең тараған, бұл қозғалысты еңдірген Ф. Райфайзен.
Нарыққа өнімнің және өндіріс құралдарының еркін шығуы және
қажеттілігіне қарай өткен ғасырда ауыл шаруашылық және қызмет көрсетуші
кооперативтердің құрылуына әкелді, әсіресе Скандинавияда. 1880 ж. Швецияда
ең бірінші сүт кооперативі ашылды (сары майды ағылшын нарығына шығару), екі
жылдан кейін – Данияда ашылды. 1887 ж. Данияда Еуропалық континеттегі ең
бірінші шошқа сою кооперативі ашылды. Шошқа еті бірінші күннен бастап сол
ғасырдағы ең көлемді нарыққа иеленді.
ХІХ ғ. 80-90 жж. кооперативтік ұйымдар континенттің барлық
мемлекеттерінде тез тараған. ХХ ғ. басында сүт кооперативтері дами бастады.
1884 ж. Францияда бірінші ауыл шаруашылық синдикаттар құрылып, сату
саласында тұрақты дамуына әкеледі.
Кооперация бұл әріптестік және көптеген ұйымдастырушылық нысан арқылы
іске асырылатыны көрінеді. Ауылшаруашылық кооперативтердің құрылымы мен
әрекеттері Ауылшаруашылық кооперация туралы Заңға сәйкес анықталады.
Ауылшаруашылық кооперация – бұл әр түрлі ауылшаруашылық кооперативтері және
олардың одақтары, өздерінің экономикалық және басқа да сұраныстарын
қанағаттандыру мақсатында ауыл шаруашылық тауар өндірушілерден құрылған
жүйесі. Бұл ұйым ауыл шаруашылық тауар өндірушілердің бірігіп өндіру үшін
немесе басқа шаруашылық қызметтерді жүзеге асыру үшін құрылады.
Ауылшаруашылық кооперативтің басқа кооперативтерден ерекшелігі, оның ауыл
шаруашылық тауар өндірушілерімен құрылыда Ауыл шаруашылық тауар
өндірушілер түсінігі негізінен кооперативті ауыл шаруашылық статусына
жатқызатын және жалпы өндірілетін өнім көлемін құрайтын ауыл шаруашылық
өнімдерін өндіретін заңды және жеке тұлғалар болып табылады. Өндірістік
кооператив келесі қағидалар негізінде құрылып, қызмет етеді:
- қатысушылар еркіндігі;
- кооператив қатысушылары үшін экономикалық тиімділікті қамтамасыз ету
және өзара көмек;
- кооперативтің пайдасы мен шығындарын мүшелері арасында олардың жеке
еңбекке қатысуы есебіне немесе кооперативтің шаруашылық қызметке
қатысуына қарай бөлуі;
- кооператив мүшелері болып табылмайтын тұлғаларды шаруашылық
қызметтеріне қатысуларын босату;
- кооператив мүшелерінің қауымдасқан үлестік жарналарын және мүшелердің
қосымша үлестік жарналары бойынша пайданы төмендету;
- кооперативтің әрекетін тәуелсіз басқару (бір мүше бір дауыс);
- кооперативтің іс-әрекеті ақпараттық, жария түрінде
Бұл қағидалар кооперацияның даму тарихының 150 жыл бұрын әлемдік
тәжірибеде шығарылған болатын .
Кәсіпорындардың кооперативтік түрі Қазақстан республикасын біршама
таныс, өйткені, біздің тарихымыздың кеңестік кезеңінде тұтынушылар
кооперативі өмір сүрді.
Кәсіпкерлікті үйымдастырудың нысаны ретінде кооперативтердің
мәні мынада: олар өзінің мүшелері аударатын заттай болсын,
қаржылай болсын пайлық жарнаның есебінен құрылады. Одан кейін мүлік
кооперативтер шығаратын өнімнің және оны сатудан түсетін пайданың, қызмет
көрсету немесе қызметтің басқа да түрлерінен түсетін пайданың
есебінен толығып отырады.
1.2 Өндiрiстiк кооперативтің ұғымы және қызметi
1995-жылы 15-казанда қабылданған Қазақстан Республикасының "Өндірістік
кооперативтер туралы" Заңының 1-бабы мен Азаматтық кодекстің 96-бабына
сәйкес өндірістік кооператив дегеніміз — азаматтардың бірлескен кәсіпкерлік
кызметті жүзеге асыру үшін мүшелік негізінде олардын өз еңбегімен және
қатысуына жөне өндірістік кооператив мүшелерінің мүліктік жарналарын
(үлестерін) біріктіруіне негізделген ерікті бірлестігі [2].
Қазақстан Республикасында өндірістік кооперативтерге кең жол ашылды,
әсіресе ол ауыл шаруашылығында қарқынмен дамуда. Бұл — заңмен негізделген,
ұйымдастыру жағынан бірлескен кәсіпкерлік қызметтің коммерциялық
ұйымдарының бір түрі болып табылады.
Өндiрiстiк кооперативке тiкелей қатысты бар заң актiлерiмен, оның
құрылтай құжаттарымен таныспас бұрын, заңды тұлға, коммерциялық ұйым
деген түсiнiктерге анықтама берiп алғанымыз жөн.
Азаматтык кұқық іліміңде заңды тұлғаның кәзіргі нарықтық қатынастарында
маңызы, яғни құкықтық жағдайы, материалдық игіліктерді иелену, пайдалану
және билік ету құқылы екендігін қарастырылған.
Әрбір заңды тұлғаның үйымдасқан бірлігі оның өзіне тән қасиеті
болғандықтан заңның өзі үйымдарды бөліп карайды. Үйымдасқан бірлігі заңды
тұлғаның ішкі қүрылымынан көрінеді, сол аркылы қызмет аясы айқындалады.
Заңды тұлғалар өз қызметтерін, егер заң құжаттарында өзгеше көзделмесе,
жарғы не кұрылтай шарты аркылы, не тек кұрылтай шарты негізінде жүзеге
асырады.
Сонымен қатар, заңды тұлғалар заң құжаттарына, сондай-ак кұрылтай
құжаттарына сәйкес жұмыс істейтін өз органдары арқылы азаматтық құқықтарға
ие болып, өзіне тиесілі міндеттерді алады. Занды тұлға органдарының
түрлері, тағайыңдалу немесе сайлану тәртібі және олардың өкілеттігі заңдар
мен қүрылтай құжаттарында белгіленеді.
Заңды тұлға құқық субьектілерінің бірі. АК-тің 33-ші бабында меншік,
шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкі бар және
сол мүлікпен өз міндеттері бойынша жауап беретін, өз атынан мүліктік және
мүліктік емес жеке құқықтар мен міндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра
алатын, сотта талапкер және жауапкер бола алатын ұйым заңды тұлға болып
танылады деп көрсетілген [3].
Бұл жерде оперативное управление деген термин жедел басқару, ал
Кодекстің 10-тарауында оралымды басқару деп аталған. Осындай әр түрлі
аудармалар біздің Азаматтық кодексте жиі кездеседі тұратының ескертеміз
[4].
Заңды тұлғаның дербес балансы немесе сметасы болуға тиіс. Заңды
тұлғаның өз атауы жазылған мөрі болады. Заңды тұлғалар заң құжаттарына және
құрылтай құжаттарына сәйкес жұмыс істейтін өз органдары арқылы азаматтық
құқықтарға ие болып, өзіне тиесілі міндеттерді алады.
Азаматтық құқық ғылымы заңды тұлғаны мынадай белгілері бойынша
айқындайды: 1) ұйымдасқандық бірлігі; 2) мүліктік окшаулығы; 3) дербес
мүліктік жауапкершілігі; 4) азаматтық айналымға өз атынан қатынасуы
Әрбір заңды тұлғаның үйымдасқан бірлігі оның өзіне тән қасиеті
болғандықтан заңның өзі үйымдарды бөліп карайды. Үйымдасқан бірлігі заңды
тұлғаның ішкі қүрылымынан көрінеді, сол аркылы қызмет аясы айқындалады.
Заңды тұлғалар өз қызметтерін, егер заң құжаттарында өзгеше көзделмесе,
жарғы не кұрылтай шарты аркылы, не тек кұрылтай шарты негізінде жүзеге
асырады.
Азаматтық кодекс заңды тұлғаны ұйым ретінде анықтайды. Индивидтердің
жай ғана белгілі бір мөлшерін емес, өзара әрекеттесу мен қызмет етудің
белгілі бір ережелеріне бағынған азаматтар ұжымын ұйым деп түсінеді. Заңды
тұлғаның азаматтық-құқықтық қатынастарда біртұтас тұлға ретіңдегі сыртқы
еркін білдіретін әрекетін көптеген тұлғалардан тұратын ұжымдық құрылым —
заңды тұлғаның ұйымдық бірлігі деп түсіну керек [5].
Сонымен бірге, ұйымдық бірлікті ұдайы көптеген адамдардың міндетті
түрде қатысуына әкеп тіреуге болмайды. Соңғы онжылдықта көптеген елдерде
капиталдың орталықтануы жағдайында бір ғана қатысушыдан (жеке немесе заңды
тұлғадан) тұратын заңды тұлғалар әдеттегі құбылысқа айналуда. Мысалы, ФРГ-
де 70-жылдардың басына қарай 42000 жауапкершілігі шектеулі
серіктестіктердің шамамен 9300-і, яғни 22%-ы бір адамнан тұратын
компанияларға айналған. Германияда бір ғана мүшеден тұратын акционерлік
қоғамдар құруға (1968 ж. 10 мамырдағы Заң) және бір адамнан тұратын
жауапкершілігі шектеулі серіктестік құруға (1980 ж. 4 мамырдағы Заң) рұқсат
ететін заң актілері қабылданған. Франция, АҚШ, Норвегия, Швеция, Швейцария,
Дания, Англия секілді бірқатар елдердің заңдарында да осындай құбылыстар
байқалады. Бұларда Франция мен АҚШ-пен салыстырғанда бір адамнан тұратын
корпорациялар құруға ресми түрде тыйым салынғанымен, әлде бір оқиғалардың
нәтижесінде корпорацияның, компанияның қалған бір мүшесіне корпорацияның
борыштары бойынша шектеусіз жауапкершілікті жүктеу арқылы компанияны жанама
жолмен тану жүзеге асырылады.
Мүліктік оқшаулық — заңды тұлғаның экономикалық-құқықтык белгісі болып
табылады және оның мүлікке заттық құкығын иеленуін білдіреді. Бұл арада
әңгіме оның меншік құкығы, шаруашылықты жүргізу немесе оралымды басқару
күқығы туралы болып отыр. Коммерциялық ұйымдағы дербес балансының мөлшері
мен мекемедегі смета занды түлғаның оқшаулық мүлкін айқьндайтын
қүжаттар.Оқшауланған (жеке) мүліктің болуы заңды тұлғаның негізгі
белгілерінің бірі. Бұл оның тиісті мүлікке мүліктік құқығын анықтайды [6].
Дербес мүліктік жауапкершілік дегеніміз — ол заңды тұлғаның
міндеттемелері бойынша өздеріе тиесілі барлық мүлікпен жауап беруі. Бұл
жалпы ереже.
Заңды тұлғалардың дербес мүліктік жауапкершілігі заң актілерімен
тағайындалуы мүмкін.
Мүліктік жауапкершілік яғни тиісті заңды түлға өзінің міндеттемелері
бойынша өзіне тиесілі барлық мүліктерімен жауап береді. Жеке мүліктік
жауапкершілік жалпы ереже бойынша жеке қатысушыларға заңды түлғаның
міндеттемелері бойынша туындамайды. Яғни жеке қатысушылар заңды тұлғаның,
заңды тұлға жеке қатысушылардың міндеттемелері бойынша жауап бермейді.
Бірақ заң актілерімен заңды тұлғаның қатысушыларының заңды тұлға
міндеттемелері бойынша жауаптылығы көзделуі мүмкін. Меншік иесі
қаржыландыратын мекеме мен қазыналық кәсіпорындар АК-тің 44-бабының 1-
тармағына сәйкес мекеме мiндеттемелер бойынша өз билiгiндегi ақшамен жауап
бередi. Олар жеткiлiксiз болған жағдайда мекеменiң мiндеттемелерi бойынша
оның құрылтайшысы жауапты болады.
Өзiне бекiтiлген мүлiктi иеленуге, пайдалануға, толық немесе кейбiр
шектеулiктермен басқаруға ерiктi болған жағдайда заңды тұлғаның мүлiктiк
оқшаулығы байқалады. Қысқаша:
- заңды тұлғаның меншiк құқығында мүлкi бар, және сол мүлiкке қатысты
меншiк иесiнiң барлық мiндеттерi мен құқықтарына ие болады.
- заңды тұлғаның шаруашылық басқару құқығында да мүлкi болады, яғни
заңды тұлға меншiк иесiмен келiсiлген кейбiр шектеулiктер негiзiнде ғана
бұл мүлiкке иелiк ете алады. Қағида бойынша, бұл тек мемлекеттiк
кәсiпорындар.
- заңды тұлғаға жедел басқару құқығында да мүлiк бекiтiледi. Бұл жерде
шаруашылық жүргiзу құқығымен салыстырған жағдайдың өзiнде мүлiктi басқару
құқығы өте шектеулi. Бұлар мемлекеттiк қазыналық кәсiпорындар мен
мекемелер.
Заңды тұлға азаматтық құқықтың заңмен танылған біріңғай субъектісі
ретінде күрделі құрылым деп есептеледі. Заңды тұлға дегеніміз — бұл
мүліктік қатынастардың басқа субъектілері ұйымдастырған, құрған және
құқықтар мен міндеттер берген субъект. Заңды тұлғаның құрылтайшылары
(құрушылары) оны мүліктік қатынастардың субъектілері ретінде өзіпен болу
мақсатында құрады. Мүліктік азаматтық-құқықтық қатынастар үшін заңды тұлға
институтының практикалық маңыздылығы мынада: "заңды тұлға құрылтайшыларының
оз кәсіпкерлік тәуекелін өздері үшін орынды болады деп есептейтін сомамен
шектеу мүмкіндігі бар" [7].
Азаматтык кұқық іліміңде (теориясында) заңды тұлғаның құкықтық жағдайы
жөнінде бірнеше ілім бар. Олардың авторлары занды тұлға институты қандай
коғамдық қатынастарды білдіреді, онда қандай адамдардың мүдделері каралмақ,
мемлекеттегі оның орны қандай және заңды тұлғаның мән-мағнасы неде деген
сауалдарға байланысты әртүрлі пікір білдіреді.
Мысалы, ғалым Д.М.Генкин "әлеуметтік ақиқат" теориясын ұсынады, яғни
онда ол коғамдағы тауар айналымы қатынастарының тарихи-экономикалык
зандылығын басшылықка ала отырып, заңды тұлғаның азаматтық құкыкпен жанама
түрде қажеттілікке орай реттелетінін айтады [8].
Профессор Ю.К. Толстой "директор ілімін" алға тартты, оның пікірінше,
мемлекеттік заңды тұлғаның еркін білдіруші - директоры болып табылады [9].
Азаматтық құқықтануда О.А.Красавчиковтың "әлеуметтік байланыстар
ілімі"[10], Е. А. Сухановтың "мақсатты мүлік" тәрізді ғылыми тұжырымдарыда
айтарлықтай кең тараған. Е.А. Сухановтың пікірі бойынша, осы заманғы
коммерциялық практикада азаматтын немесе сауда (коммерция) айналымына
қатысуға әдейі арналған дербестелген мүлік ретіндегі заңды тұлғаның мәнін
түсіндіретін "мақсатгы мүлік" теориясын қостайтын дәлелдер жеткілікгі" [11]
.
Жалпы заңды тұлғаның шығу тегін, дамуын рим құқығынан аламыз. Мысалы,
акционерлік компанияларға ауысудың ежелгі нысаны ретінде Ежелгі Римдегі
мемлекеттік табыстарды жалға беру мақсатында және 3, 5 не 100 жылға бір
немесе бірнеше тұлғалар арасында жасалатын locationes немесе venditiones
деп аталатын шарт негізіндегі societates vectigalium publicorum ды айтуға
болады. Societates vectigalium publicorum тұлғалары мемлекет алдында
шектелмеген мүліктік жауапкершілікте болып, алдын ала кепіл енгізуге
міндетті болды. Мемлекетпен осындай шартқа отырушы тұлға не тұлғалар
қызметтерін жүргізу үшін қажетті қаражаттарды қалыптастыру түріндегі
серіктестікті құрып, публикандар болып аталды. Серіктестіктің құрамына
толық жауапкершілікті артатын толық серіктестер (socii, socii argentarii)
және салым шеңберінде жауапты болатын салымшылар (affines) кірді.
Серіктестіктің басында бағынушы лауазымды тұлғалары және провинцияларында
вице-директорлары (promagistri) бар директор (magister) тұрды.
Әйгілі орыс цивилисті Н. С. Суворов: "Рим әкімшілігі көтермелі
операцияларды өздері жүзеге асырып, өзге мәмілелерді жеке кәсіпкерлерге
берумен ерекшеленетін" дейді [12].
Заңды тұлғалар Азаматтық кодекстің 34-бабында көрcетілгендей үлкен екі
топқа бөлінген. Мемлекеттік меншіктің негізінде құралмаған барлық заңды
тұлғалардың меншігі жеке меншік болып есептеленуі тиіс. Коммерциялық
ұйымдарға келетін болсақ, жеке меншік негізінде құралатындардың қатарына
шаруашылық серіктестіктер, акционерлік қоғам және өндірістік кооперативтер
жатқызылса, - коммерциялық емес: әлеуметтiк жетiстiктер (денсаулық сақтау,
бiлiм беру, мәдениет) және басқа да мақсаттарды жүзеге асыру үшiн құрылған
мекеме, тұтыну кооперативi, қоғамдық қор, дiни бiрлестiк, ассосация (одақ)
нысанында бiрiккен заңды тұлғалар. Ақылы қызметтерден түскен таза табыс
Жарғы мақсаттарын орындауға жұмсалады.
Бiз осылардың iшiнде өндiрiстiк кооперативке тоқталғалы отырмыз.
Кооператив – бұл коммерциялық ұйым, кәсiпкерлiк құрылымның кеңiнен
тараған ұйымдық-құқықтық нысанының бiр түрi, оның қызметi Қазақстан
Республикасы Азаматтық Кодексiмен, ҚР Өндірістік кооператив туралы Заңымен
және де басқа нормативтiк актiлермен бекiтiлген.
Шығарылған заңдарға сәйкес, азаматтардың бiрлескен кәсiпкерлiк қызмет
үшiн мүшелiк негiзде, олардың жеке еңбегiмен қатысуына және мүшелерiнiң
мүлiктiк жарналарын (пайларын) бiрiктiруiне негiзделген ерiктi бiрлестiгi
өндiрiстiк кооператив болып танылады (ҚР Өндірістік кооператив туралы
Заңның 1-бабы).
Өндiрiстiк кооператив туралы мұндай ұғым оның басқа коммерциялық заңды
тұлғалардан бiрталай ерекшелiгi бар екендiгiн бiлдiредi. Өндiрiстiк
кооперативке азаматтар ғана мүше бола алады. Бұл жөнiнде ол толық
серiктестiкке ұқсайды: ал басқа шаруашылық серiктестiктерiне заңды тұлғалар
да (коммандиттiк серiктестiгiне заңды тұлға салымшы ғана бола алады) [13].
Өндiрiстiк кооператив жеке кәсiпкерлiк үшiн заң актiлерiмен тыйым
салынбаған кәсiпкерлiк қызметтiң кез-келген түрiн жүзеге асыруға құқылы.
Мемлекеттiк лицензиялау қолданылатын қызметтi өндiрiстiк кооператив
лицензиясы бар болған жағдайда жүзеге асырады. Өндiрiстiк кооперативтiң
мақсаты мен мәнiн жарғы анықтайды.
Еңбек, салық және де басқа құқықтық қатынастардың субъектiсi ретiнде
өндiрiстiк кооператив азаматтық айналымға қатысушы бола алады. Өйткенi
өндiрiстiк кооператив дербес меншiк құқығы бар субъект болып табылады, ол
кооператив мүшелерiнiң мүлiктiк жарналарына, (егер жарнаның орнына мүлiктi
пайдалану құқығы берiлсе, онда меншiк иесi кооператив мүшесi болады),
қызмет нәтижесiнде алынған табысқа, басқа да заң жүзiнде иелеген мүлiктерге
меншiк иесi бола алады.
1.3 Өндiрiстiк кооперативтi құру тәртiптері
Азаматтық кодекске заңды тұлғаларды құру жөнінде жалпы ережелер
енгізілген, сол арқылы оның түрлерінің жекелеген нормалары нақтыланады.
Кодексте заңды тұлғаның құрылтайшысы хақында арнайы бап енгізілген.
Азаматтық кодекстің 40-бабына сәйкес занды тұлғаны бір немесе бірнеше
кұрылтайшы құруы мүмкін. Мүлікті шаруашылық жүргізу немесе оралымды басқару
кұкығымен иеленетін занды тұлғалар меншік иесінің немесе ол уәкілдік берген
органның келісімімен басқа занды тұлғалардың құрылтайшылары бола алады.
Азаматтық кодекс құрылтай құжаттарының түрін және міндетті реквизиттері
мен басқа да оған қойылатын талаптарды айқындайды.
Азаматтық кодекстің 41-бабына сәйкес заңды тұлға өз қызметін жарғысы не
құрылтай шарты деп аталатын құрылтай құжаттары негізінде жүзеге асырады.
Зан құжаттарына сәйкес занды тұлғаның басқа құрылтай құжаттары болуы
мүмкін.
Заңды тұлғаның құрылтай шарты жасалады, ал жарғысын құрылтайшылары
бекiтедi. Егер коммерциялық ұйымның құрылтайшысы бiр адам болса, құрылтай
шарты жасалмайды.
Заңды тұлғаның құрудың бірінші қадамы ұйымды құру туралы шешім қабылдау
болып табылады.
Азаматтық кодекстің талабына сәйкес заңды тұлғаны бір немесе бірнеше
құрылтайшы құруы мүмкін. Заңды тұлғаның құрылтайшысы сол заңды тұлғаны
құрудың бастамасышысы әрі оны құрушы. Жеке азаматтар мен заңды ұйымдар
құрылтайшы бола алады.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексi мен Қазақстан
Республикасының Өндiрiстiк кооператив туралы Заңы, ҚР "Заңды тұлғаларды
мемлекеттік тіркеу жəне филиалдар мен өкілдіктерді есептік тіркеу туралы"
1995 жылғы 17 сəуiрдегі N 2198 Заңдарының нормаларына сай Өндiрiстiк
кооперативтер өз жұмысын бастайды.
Кооператив мүшелерi екеуден кем болмауға тиiс. Өндiрiстiк кооператив
құрылтайшы - жеке тұлғалардың жалпы жиналысының шешiмiмен құрылады.
Өндiрiстiк кооперативтiң негiзгi құрылтай құжаттары: жарғы және
құрылтай шарты болып табылады. Олардың талаптары жинақтағы құжаттарда
толығымен берiлген. Бiрақ ҚР АК 41-бабының 5-тармағында көрсетiлген негiзгi
мәлiметтерден басқа, өндiрiстiк кооперативтiң құрылтай шартында мыналар
болуға тиiс:
1) өндiрiстiк кооперативтi құру туралы шешiм, оның фирмалық атауы және
орналасқан жерi;
2) кооператив мүшелерiнiң тегi, аты, әкесiнiң аты, туған күнi мен туған
жерi, сондай-ақ тұрғылықты жерi көрсетiлген дербес құрамы;
3) кооперативтi құру жөнiндегi iс-әрекет тәртiбi;
4) құрылтайшылардың кооператив меншiгiне беретiн мүлiктiк жарналарының
құрамы мен мөлшерi туралы мәлiметтер;
5) iс-әрекетi кооперативтi құру және тiркеу үшiн қажеттi кооперативтiң
лауазымды тұлғаларын тағайындау (сайлау) туралы шешiм;
6) кооперативтi құру және оның жұмысын ұйымдастыру мәселелерiн шешуге
байланысты аталған тұлғалардың өкiлеттiктерiн белгiлеу;
7) кооперативтiң жарғысын бекiту;
8) таза табыс пен шығынды бөлу тәртiбi;
9) құрылтайшылардың кооперативтен шығу тәртiбi.
Өндiрiстiк кооперативтiң құрылтай шартына құрылтайшылардың шешiмi
бойынша заңға қайшы келмейтiн басқа да талаптар енгiзiлуi мүмкiн.
Құрылтай шартына құрылтайшылардың бәрi қол қояды. Өндiрiстiк
кооперативтiң құрылтай шарты коммерциялық құпия болып табылатын құжаттар
құрамына кiредi әрi мемлекеттiк және өзге де ресми органдарға, сондай-ақ
үшiншi тұлғаларға тек қана кооперативтiң атқарушы органының шешiмi бойынша
не заң актiлерiнде белгiленген жағдайда ұсынылуға тиiс.
Кооперативтің Жарғысында мынадай шарттар болуға тиiс:
1) кооперативтiң фирмалық атауы;
2) кооператив орналасқан жер;
3) өндiрiстiк кооператив мүшелерiнiң қабылдану, шығу және оларды шығару
тәртiбi, олардың құқықтары мен мiндеттерi;
4) кооперативтiң басқару және бақылау органдарының құрамы мен құзыретi
туралы ережелердi қалыптастыру және олардың шешiмдер қабылдау соның iшiнде
бiрауыздан немесе басым көпшiлiк дауыспен шешiм қабылданатын мәселелер
бойынша шешiмдер қабылдау тәртiбi;
5) өндiрiстiк кооперативтiң әрбiр мүшесi пайының мөлшерi, өндiрiстiк
кооператив мүшелерiнiң мүлiктiк жарнасының құрамы мен оны енгiзу тәртiбi
және олардың жарна енгiзу жөнiндегi мiндеттемелердi бұзғаны үшiн
жауапкершiлiгi;
6) кооператив мүшелерiнiң кооператив қызметiне жеке еңбегiмен қатысу
сипаты мен тәртiбi және олардың жеке еңбегiмен қатысу жөнiндегi
мiндеттемелерiн бұзғаны үшiн жауапкершiлiгi;
7) кооператив пен оның мүшелерi, кооперативтiң атқарушы органы мен
қызметкерлердiң еңбек ұжымы арасындағы өзара қарым-қатынастар;
8) кооперативтiң таза табысы мен шығындарын бөлу тәртiбi;
9) кооперативтi қайта ұйымдастыру мен тарату тәртiбi туралы мәлiметтер
болуға тиiс.
Өндiрiстiк кооперативтiң жарғысында Өндірістік кооператив туралы
заңға қайшы келмейтiн басқа да ережелердiң болуы мүмкiн.
Жарғы құрылтайшылардың жалпы жиналысында бiрауыздан бекiтiлуге тиiс.
Жарғыға кооператив басқармасының төрағасы (кооператив төрағасы) қол қояды.
Өндiрiстiк кооперативтiң жарғысы мемлекеттiк немесе өзге де ресми
органдарға, сондай-ақ кооперативтен шарттық қатынасы бар не онымен осындай
қатынасқа енуге тiлек бiлдiрушiлердiң талап етуi бойынша ұсынылады.
Өндiрiстiк кооперативтердiң жарғысында әрбiр кооператив мүшесi
жарнасының мөлшерi туралы мәлiмет болуы қажет, өйткенi жарнаның мөлшерi
өндiрiстiк кооператив мүшесiнiң кооператив мүлкiндегi үлесiн айқындайды.
Кооператив мүшелерi оның мүлкiне заттық емес, мiндеттемелiк құқығын
сақтайды. Яғни кооператив мүшесi кооператив таратылғаннан кейiн, немесе
кооперативтен шыққан жағдайда мүлiктiң құны пайданың мөлшерiне байланысты
болады.
Шағын кәсiпкерлiк субъектiсi болып табылатын заңды тұлға өз қызметiн
Қазақстан Республикасының Үкiметi 2008 жылғы 16 қыркүйектегі №852
каулысымен бекітілген мазмұнын белгiлейтiн үлгi жарғының негiзiнде жүзеге
асыра алады (қосымша ретінде тіркелді).
Мемлекет басшысының тапсырмасымен жеке кәсіпкерлікті қолдау және
әкімгершілік кедергілерді болдырмау жолында қолданылып жүрген заңдарға
өзгерістер мен толықтырулар енгізіп отыру – уақыт талабы.
Соның бірі – Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу және филиалдар мен
өкілдіктерді есептік тіркеу мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының
кейбір заңнамалық актілеріне өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы
Заңын іске асыру мақсатында ҚР Үкіметінің №63 26.02.2007жылғы Кіші,
орта және ірі кәсіпкерлік субъектілері болып табылатын заңды тұлғалардың
типтік жарғыларын бекіту туралы қаулысымен жүзеге асырады [14].
Типтік жарғылар дегеніміз - заңды тұлғаны тіркеу немесе қайта тіркеу
жүргізу – өтініш түрінде ұсынылып, ол кәсіпкерлерге жарғы негізінде
саналып, тіркеуден өтуге мүмкіндік береді.
Бұрынырақ мұндай мүмкіндік тек кіші кәсіпкерлік субъектілері үшін ғана
заңнамалық тәртіпте қарастырылған болатын.
Типтік жарғы негізінде құрылтай құжаттарын тіркеуге (қайта тіркеуге)
типтік жарғы негізінде өз қызметін жүзеге асырушы орта және ірі кәсіпкерлік
субъектілерінің мемлекеттік тіркеу мерзімі де 3 жұмыс күніне дейін
қысқартылған.
Типтік жарғы негізінде өз қызметін жүзеге асыратын шаруашылық етуші
субъектілерден мемлекеттік органдар нотариалдық, куәландырылған жарғыларын
ұсынуды талап етуге құқықсыз, егер талап етсе, ол заңсыз болып табылады
және кәсіпкерлер құқығын бұзады.
Құрылтайшылар өндірістік кооперативті құру кезінде салымының құрамына
заңмен бекітілген ретте Қазақстан Республикасының үлттық валютасы түрінде
ақша қаражаты, шетелдік валюталар енеді, сондай-ақ ғимарат, құрылыс, құрал-
жабдық, шикізат, материалдар, тауарлар, өнімдер, бағалы кағаздар, баска да
материаддык бағалы бүйымдар, бөтенге берілген мүліктік, онын ішінде жер
пайдалану мен интеллектуалдық, кызмет нәтижесіне берілген құқық және басқа
да мүліктер енгізуге құқылы.
Өндірістік кооперативті құруға байланысты барлық шығындарды
құрылтайшылар өз қаражатымен көтереді. Құрылатын заңды ұйымның барлық
мүддесіне байланысты келісім шарттарды құрылтайшылар өз атынан жасайды,
өйткені бұл кезде өндіістік кооператив заңды ұйым құрылып болған жоқ.
Сондықтан келісім шарттардың орындалмауы немесе тиісінше орындалмауына
байланысты жауапкершіліктерді құрылтайшылар көтереді. Өндірістік коопеатив
құрылғаннан кейін оның жоғарғы органы сол заңды ұйым құрылғанға дейін
құрылтайшылары оның мүддесіне сай жасаған барлық міндеттемелер мен
жауапкершіліктердің өндірістік коопеативға өтетіндігі туралы шешім
қабылдайды.
Сонымен, заңды тұлғаның оқшау мүлкiне қатысты оның құрылтайшыларының
(қатысушыларының) мiндеттемелiк және заттық құқықтары болуы мүмкiн.
Мүлкiне өз қатысушылары (құрылтайшылары) мiндеттемелiк құқықтарын
сақтап қалатын заңды тұлғаларға өндірістік кооперативтер жатады.
Басқа шаруашылық серiктестiктермен салыстырғанда, табысты мүшелер
арасында өзара бөлiсу тәртiбi басқаша жүргiзiледi. Кооператив мүшесiнiң
тиiстi табыс мөлшерi пайдың мөлшерiне байланысты емес, кооператив
қызметiндегi жеке еңбегiне орай төленедi. Бұл тиiмсiз жай, сондықтан оны
Жарғыда өзгертуге болады. Кооператив мүшесiнiң еңбекке қатысу тәртiбi
Жарғыда көрсетiлуге тиiс [15].
Өндiрiстiк кооперативтiң меншiгiндегi мүлiк оның мүшелерiнiң
жарналарына бөлiнедi. Сонымен бiрге, оның мүлкiнiң бiр бөлiгi Жарғыда
белгiленген мақсаттарға пайдаланылатын бөлiнбейтiн қорларға (Жарғылық,
резервтiк, басқа да ақшалай және материалдық қорлар) жұмсалатыны жөнiнде
Жарғыда көрсетiлуi мүмкiн.
Егер кооператив заң актiлерiнде осындай қызметтi жүзеге асыратын
ұйымдарда белгiлi мөлшердегi қордың болуы көзделетiн қызметтi жүзеге
асырса, кооператив оны құруға және заң актiлерiнде көзделген тәртiппен
пайдалануға мiндеттi.
Заң бойынша кооператив мүшелерiнiң саны екi адамнан кем болмауы қажет.
Кооперативтегi мүшелердiң ара қатысын олардың пайлары айқындайды.
Қазақстан Республикасының заңнамалық актiлерiнде көзделген жағдайларды
қоспағанда, заңды тұлға әдiлет органдарында мемлекеттiк тiркеуден өтуге
тиiс. Мемлекеттiк тiркеу тәртiбi заңдарда белгiленедi.
Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу - мемлекеттік тіркеуге ұсынылған
құрылтай және басқа құжаттарының Қазақстан Республикасының заңнамалық
актілеріне сәйкестігін тексеру, заңды тұлғаларды бірыңғай Мемлекеттік
Реестрге және Реестр заңды тұлғалар туралы мәліметтерді енгізу, бекітілген
үлгідегі тіркеу нөмірін және мемлекеттік тіркеу куәлігін беру, және әділет
органдарына өткізілген мемлекеттік тіркеу туралы хабарлама жіберуді
қамтиды.
Мемлекеттік тіркеудің құқықтық маңызы - тұлға мемлекеттік тіркеуден
өткеннен бастап занды тұлға болып саналады. Заңды тұлғаны тіркеу фактісі
заңды тұлғаға заң талабын сактауды және өзінің құрылтай құжаттарын заңға
сәйкестендіруді міндеттейді. Тіркеуден бас тарту тек сот тәртібімен
шешіледі. Заңды тұлғаны құрудың тиімсіздігін желеу етіп тіркеуден бас
тартуға жол берілмейді.
ҚР Заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу және филиалдар мен өкiлдiктердi
есептiк тiркеу туралы Заңының 1-бабына сәйкес заңды тұлғаларды мемлекеттiк
тiркеу мемлекеттiк тiркеуге ұсынылған құжаттардың Қазақстан Республикасының
заң актiлерiне сәйкестiгiн тексерудi, оларға тiркеу нөмiрiн бере отырып
мемлекеттiк тiркеу туралы куәлiк берiлуiн, заңды тұлғалар туралы
мәлiметтердi бiрыңғай Мемлекеттiк тiркелiмге енгiзудi қамтиды [16].
Сонымен, өндірістік кооператив заңды тұлға ретінде мемлекеттік
тіркеуден өткен кезде онын:
- құрылтайшылық және басқа да құжаттарды тексеріледі;
- тіркеу нөмірімен қоса мемлекеттік тіркеу туралы куәлік беріледі.
Өндірістік кооператив мемлекеттiк тiркеуден өткен кезден бастап құрылды
деп саналады.
Филиалдар мен өкiлдiктердi есептiк тiркеу есептiк тiркеуге ұсынылған
құжаттардың Қазақстан Республикасының заң актiлерiне сәйкестiгiн
тексерудi, оларға тiркеу нөмiрiн бере отырып есептiк тiркеу туралы куәлiк
берiлуiн, филиалдар мен өкiлдiктер туралы мәлiметтердi филиалдар мен
өкiлдiктер тiзiлiмiне енгiзудi қамтиды.
Өндірістік коопеатив филиалдар мен өкiлдiктердi есептiк тiркеу есептiк
тiркеуге ұсынылған құжаттардың Қазақстан Республикасының заң актiлерiне
сәйкестiгiн тексерудi, оларға тiркеу нөмiрiн бере отырып есептiк тiркеу
туралы куәлiк берiлуiн, филиалдар мен өкiлдiктер туралы мәлiметтердi
филиалдар мен өкiлдiктер тiзiлiмiне енгiзудi қамтиды.
Өздерiнiң құрылу мақсатында, өз қызметiнiң түрi мен сипатына,
қатысушылар (мүшелер) құрамына қарамастан, Қазақстан Республикасының
аумағында құрылатын барлық заңды тұлғалар мемлекеттiк тiркеуге жатады.
Заңды тұлғалардың Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан
филиалдары мен өкiлдiктерi, оларға заңды тұлға құқығы берiлмей-ақ есептiк
тiркеуге жатады.
Мемлекеттік тіркеу жүргізіледі:
- Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің Тіркеу қызметі комитеті
(Астана қаласы) республикалық және аймақтық мәртебесi заңды
тұлғаларды (мысалы, қоғамдық бiрлестiктердi (сонымен бiрге, саяси
партияларды); шетелдiк және халықаралық коммерциялық емес үкiметтiк
емес бiрлестiктердiң филиалдары мен өкiлдiктерiн);
- ҚР Әдiлет министрлiгінiң аумақтық органдары тиiстi облыстың
аумағында құрылған, қайта құрылған және таратылған заңды
тұлғалардың, филиалдар мен өкiлдiктердi тiркеудi (қайта тiркеудi
және таратылуын тiркеудi);
- Облыстық және Астана, Алматы қалаларының Әділет департаменттері
жергілікті мәртебесі бар қоғамдық бірлестіктерді және жергілікті
діни бірлестіктерді тіркейді (қайта тіркеуді және таратылуын
тіркейді).
1995 жылдан бастап барлық ұйымдасқан құқықтық үлгілердегі
кәсіпорындарды тіркеуден Әділет министрлігінің аймақтық органдары
жүргізеді. Осы шешім құрылған ұйымдардың тіркеуін реттейтін барлық заң және
өзге де нормативтік құқықтық актілер арқылы қадағаланады. Оған жататындар
мыналар: Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (Жалпы бөлім); 1995
жылғы 17- сәуірдегі Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу және филиалдар мен
өкілдіктерді есептік тіркеу туралы Заңы; Қазақстан Республикасы Әділет
Министрлігінің тіркеу қызметтері жөніндегі комитеттің 1999 жылғы 23-
сәуірдегі № 66 Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу ережелерін бекіту
туралы бұйрығы; Қазақстан Республикасы әділет Министрлігінің 1999 жылғы 15
қаңтардағы №3 Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу жөніндегі мәселелері
бұйрығы; Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001 жылғы 19 желтоқсандағы
№1660 Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу үшін жинақ құнынын бекіту
туралы қаулысы.
Құжаттардың сапасына
бақылау орнату міндетті түрде қажет нәрсе, әділет органдары енді оны жүзеге
асырады. Бірақ бақылау мен тіркеуді қатаңдастыруға болмайды. Тіркеу – бұл
тек қана куәлік беру ғана емес, бәрінен бұрын бұл Бірыңғай Мемлекеттік
тіркеуге мәліметтер енгізу, заңды тұлға мәртебесін алу мүмкіндігін беру
болып табылады.
Қазақстан Республикасы дамудың даңғыл жолына түсіп, жоғары халықаралық
беделге ие болу арқылы өз тәуелсіздігінің 20 жылдығы қарсаңында Еуропадағы
қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымына төрағалық ету мәртебесіне қол
жеткізіп отыр. Сондай-ақ еліміздің асыл мақсаттарының бірі - әлемнің
бәсекеге қабілетті 50 елінің қатарына ену болып табылады. Осыған орай,
елбасымыздың 2010 жылдың 29 қаңтарындағы Жаңа онжылдық жаңа экономикалық
өрлеу Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері атты халыққа жолдауынан туындаған
міндеттерді орындау мақсатында қазіргі кезде еліміздің экономикалық-
әлеуметтік дамуына айрықша назар аударылуда. Бұл ретте, кәсіпкерлік
экономиканы дамытудың негізгі қозғаушы күші екені ескеріліп, кәсіпкерлікті
қолдау бағытына да ерекше көңіл бөлініп отыр.
Осының айғағындай, Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 8
желтоқсандағы №225-IV және 2010 жылғы 20 қаңтардағы №239-IV Заңдарымен жеке
кәсіпкерлікті реттеу мақсатында Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық
актілеріне жалған кәсіпкерліктің жолын кесу және заңды тұлғаларды
(филиалдар мен өкілдіктерді) тіркеу тәртібін оңайлату бағытында бірқатар
өзгерістер мен толықтырулар енгізілді.
Атап айтқанда, бұрын заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу кезінде шағын
кәсіпкерлік субъектілерінен өздерінің орналасқан жерін куәландыратын құжат
ұсыну талап етілмесе, ендігі жерде шағын кәсіпкерлік субъектілері де
аталған құжатты ұсынуға міндетті.
Сондай-ақ Қазақстан Республикасының Заңды тұлғаларды мемлекеттік
тіркеу және филиалдар мен өкілдіктерді есептік тіркеу туралы Заңының 6
бабының жаңа басылымда жазылған 7 бөлігіне сай, жеке кәсіпкерлік
субъектілерін тіркеу кезінде өтінішке құрылтайшы немесе құрылтайшылардың
біреуі, не Қазақстан Республикасының Үкіметі немесе мемлекеттік органдар не
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі құрылтайшы болатын жағдайларда,
құрылтайшының уәкілеттік берген адамы қол қояды және оны Қазақстан
Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен куәландырылған құрылтай
құжаттарын қоса тіркей отырып, тіркеу органына береді. Яғни, жеке
кәсіпкерлік субъектілерін алғашқы мемлекеттік тіркеу барысында құрылтайшы-
жеке тұлғаның атынан сенімхат арқылы үшінші тұлғаның әрекет етуі мүмкін
емес.
Ендігі жерде, өзгерістердің кәсіпкерлер үшін тиімді тұстарына келер
болсақ, төмендегілерді атап өтуге болады.
Біріншіден, заңды тұлғаларды тіркеу мерзімдері нақтыланды, соның
ішінде, жеке кәсіпкерлік субъектілерін тіркеу мерзімдері анағұрлым
қысқартылды. Нақтырақ айтқанда, шағын кәсіпкерлік субъектілері болып
табылатын заңды тұлғаларды, сондай-ақ өз қызметін үлгілік жарғының
негізінде жүзеге асыратын орта және ірі кәсіпкерлік субъектілері болып
табылатын заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу және олардың филиалдары мен
өкілдіктерін есептік тіркеу өтініш берілген күннен бастап бес жұмыс
күнінен, ал қайта тіркеу жеті жұмыс күнінен кешіктірілмей жүргізілуі тиіс.
Бұрын шағын кәсіпкерлік субъектісі болып табылатын заңды тұлғаларды
мемлекеттік тіркеу тоғыз жұмыс күнінде жүргізіліп келген еді. Өз қызметін
үлгілік емес жарғының негізінде жүзеге асыратын, орта және ірі кәсіпкерлік
субъектілері болып табылатын заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу (қайта
тіркеу) және олардың филиалдары мен өкілдіктерін есептік тіркеу (қайта
тіркеу) өтініш берілген күннен бастап он бір жұмыс күнінен кешіктірілмей
жүргізілсе, жеке кәсіпкерлік субъектілеріне жатпайтын ұйымдарды, сондай-ақ
коммерциялық емес ұйымдарды мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) және олардың
филиалдары мен өкілдіктерін есептік тіркеу (қайта тіркеу) өтініш берілген
күннен бастап он төрт жұмыс күнінен кешіктірілмей жүргізілуі қажет. Осы
кезге дейін жоғарыда аталған заңды тұлғалардың барлығын мемлекеттік тіркеу
15 жұмыс күні ішінде, ал қайта тіркеу 12 жұмыс күні ішінде жүргізілген
болатын.
ҚР Азаматтық кодекстің 38-бабының 1-тармағына сәйкес заңды тұлғаның оны
басқа занды тұлғалардан айыруға мүмкіндік беретін өз атауы болады. Заңды
түлғаның атауы оның құқық субъектісі ретінде дараландыру құралы болып
табылады.
Өндірістік кооперативтің атауы тіркелгеннен кейін оның фирмалық атауына
айналады. Өндірістік кооператив өзінің фирмалық атауымен заңды түлғалардың
бірыңғай мемлекеттік тізіліміне енеді. Фирмалық атау коммерциялық үйымның
тіркелуімен бір мезгілде тіркелуге жатады және интеллектуалдык меншікке
қатысты қүқыктың (қүқықтың ерекше объектісі ретіңде), ерекше объектісі
болып табылады (АК-тің 125-бабы).
Бөтен фирмалық атауды заңсыз пайдаланатын тұлға ол атауды меншіктейтін
тұлғаның талабымен оны қолдануды дереу тоқтатуға және келтірілген залалдың
орнын толтыруға міндетті.
Өндірістік коопеативтің атауы оның қалай аталатынын және үйымдық-
қүқықтык нысанын көрсетуді қамтиды. Ол зандарда көзделген қосымша
мағлұматты камтуы мүмкін. Өндірістік коопеативтің атауы оньң құрылтай
құжаттарында көрсетіледі.
Өндірістік кооперативтің оның жарғысын бекіткен кезде айқындалады және
бір фирмалық атауымен заңды тұлғалардың бірыңғай мемлекеттік тізіліміне
енгізіледі.
Өндірістік кооперативтің фирмалық атауды бір ғана өзі пайдалануға
құқығы бар. Бөтен бір фирмалық атауды заңсыз пайдаланатын тұлға фирмалық
атаудың құқық иесінің талап етуі бойынша мұндай атауды пайдалануды
тоқтатуға және келтірілген залалдардың орнын толтыруға міндетті.
Өндірістік кооператив әділет органдарында тіркелген күннен бастап
фирмалық атауды пайдалануға айрықша құқығы бар.
ҚР Өндірістік кооператив туралы Заңның 24-бабына сәйкес өндiрiстiк
кооператив өзiнiң құрылтай құжаттарында және заңда белгiленген тәртiп
бойынша кооператив мүшелерiнiң жалпы жиналысының шешiмi бойынша ерiктi
түрде қайта құрылуы мүмкiн.
Өндірістік кооперативтің тұрған жері іс жүзінде (міндеттемені орыңдауда
азаматтық істерді сотқа беру және т.б. анықтауда да) өтемаңызды. Азаматтық
кодекстің 39-бабында занды тұлғаның тұрақты жұмыс істейтін органы тұрған
жер оның тұрған жері болып табылатынын және занды тұлғаның тұрған жері оның
құрылтай құжаттарында почталык толық мекен-жайы жазылып көрсетілетіндігі
қарастырылады.
Үшiншi тұлғалармен қарым-қатынаста өндірістік кооператив өзiнiң нақты
мекен-жайының бiрыңғай мемлекеттiк тiзiлiмге енгiзiлген мекен-жайға сәйкес
келмейтiнiне сiлтеме жасауға құқығы жоқ. Бұл орайда үшiншi тұлғалар
өндірістік кооперативге мемлекеттiк тiзiлiмге енгiзiлген мекен-жайына да,
нақты мекен-жайына да почталық және өзге де хат-хабарлар жiберуге құқылы.
Қайта құру дегеніміз занды тұлғаның құқықтары мен міндеттерінін
мирасқорлыққа өтуіне байланысты тоқтатылу тәсілі болып табылады. Қайта
кұрудың бес түрі бар (АК-тің 45-бабы): қосу, біріктіру, бөлу, бөліп шығару,
өзгерту. Заңдарда кайта кұрудың басқа да нысаңдары көзделуі мүмкін.
Өндіістік кооперативті ерікті қайта кұру өндірістік кооперативтің мүлік
меншік иесінің немесе құрылтай құжаттары бойьшша қайта құруға өкілеттігі
бар өндірістік коопеативжалпы жиналыс шешімі бойынша жүзеге асырылады.
Бірақ мынадай жәйтті ескеру керек, яғни заңды түлғаның жекелеген түрлері
үшін құжаттарының императивті (бұйрық) нормасы занды тұлғаның нақты
органдарының құзыретіне қатысты келіп, оны қайта құруға байланысты
қабылдаған шешімге сәйкес болады.
Кооперативтер бiрiккен және қосылған жағдайда қайта құрылатын
кооператив мүшелерi пайларының мөлшерi сақталады.
Өндiрiстiк кооператив оның мүшелерiнiң бiрауызды шешiмi бойынша
шаруашылық серiктестiктер болып қайта құрылуы мүмкiн.
Азаматтық кодекс (46-бап) заңды тұлғаларды кайта құрған кездегі
құқыкты мирасқорлықты да қарастырады.
Өндірістік кооперативті қосқан кезде олардың әркайсысының құқықтары мен
міндеттері өткізу құжатына сәйкес жаңадан пайда болған заңды тұлғаға
ауысады.
Өндірістік кооперативті екінші бір занды тұлғаға біріктірген кезде
біріктірілген занды тұлғаның құқықтары мен міндеттері өткізу құжатына
сәйкес соңғысына ауысады.
Өндіістік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz