Жетім балалар мәселесінің өткір тұстары және оның шешілу жолдары

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Жетім балалар мәселесінің өткір тұстары және оның шешілу жолдары.

Исахова Г. Д.

Тулькина С. М.

(Астана, ҚазЭҚжХСУ)

Әрбір мемелкеттің, ұлттың алға қойған мақсаты - қоғамын дамыту, өркендету және халқының жағдайын жақсарту, болашағын кепілдендіру болса, сол болашақ өсіп келе жатқан балалардың және жасөспірімдердің қолында екендігі бәрімізге белгілі. Қоғамның әлеуметтік - экономикалық жағдайы және басқа да себептер адамдар қарым-қатынасы мен отбасылық жағдайларға кері әсерлерін тигізіп отыр. Қазіргі кезде әр мемлекеттің балаларының өмір сүру жағдайына қарап қоғамының қаншалықты даму үстінде немесе құлдырауда екенін айта аламыз. Балалардың әлеуметтік-экономикалық жағдайы мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатынан көрініс табады.

ХХ-ХХІ ғасыр біздің мемлектіміз үшін көптеген сынақтар алып келіп отырған ғасыр. Сол өзекті сынақ, мәселенің бірі - балалар тағдыры, соның ішінде ата-ананың қамқорлығынсыз қалған жетім балалар мәселесі.

Әр түрлі себептерге байланысты ата-ананың қамқорлығынсыз қалған балаларға көмек көрсету, мемлекеттің әлеуметтік саясатының ең қажетті бағыты болып табылады.

Жетімдік әлеуметтік құбылыс ретінде, адам мен қоғамның бастапқы дамуынан келе жатқан құбылыс. Өкінішке орай, ол өркениеттің айырылмас элементіне де айналып отыр.

Жетімдіктің екі негізгі түрі бар: тұл жетімдік (ата-анасының қайтыс болуынан) және әлеуметтік жетімдік (ата-анасының баласын асыраудан бас тартуы немесе асырауға мүмкіншілігінің болмауынан баланың ата-ана қамқорлығынан айырылуы) . Ұзақ ғасырлар бойы тек тұл жетімдік ғана қоғамнан орын алып отырды. Бірақ та, ХХ ғасырдың ортасынан бастап алдыңғы қатардағы мемлекеттің өзінде де ата-аналары тірі жетім балардың саны күрт өсіп, кең көлемде тарап, қауіп-қатерге әкелді.

Көрші мемлекетіміз Ресейдің өзінде ата-ананың қамқорлығынсыз қалған балалардың 95 пайызын әлеуметтік жетімдер құрайды екен.

Жетімдіктің пайда болуының негізгі факторлары: ашаршылық, апат, келеңсіз уақиғалар, аурулар және ата-анасының мезгілден бұрын қайтыс болуы тағы басқалар. Отбасының адамгершілік құрлымын бұзуға негізделген үдемелі үрдістер, рухани азғындық, өмірлік адами құндылықтардың жоғалуы мәселені өршіктіре түседі. Бақытсыз балардың көбеюі ата-аналардың адамгершілікке жат қылықтармен өмір сүруі, аналардың өз баласын асыраудан бас тартуы, жалғыз басты және кәмілеттік жасқа толмаған аналардың санының артуы, ата-аналардың ажырасу факторының көбеюі әлеуметтік жетімдердің санының күн санап өсуіне алып келіп отыр.

Қазақстан Республикасының статистикалық орталықтарының соңғы нақты деректерінде некеге тұрмаган әйелдерден туылған балалар саны және ажырасқан отбасылар саны, ата-ананың қамқорлығынсыз қалған балалар туралы деректерді көруге болады. Сол деректерге тоқтала кетсек, некеде тұрмаған әйелдерден туылған балалардың бес жылдың қорытындысын салыстырған [1] :

Жылдар

2004 ж

2005 ж

2006 ж

2007 ж

2008 ж

Жылдар: Балалардың саны, мың балаға шаққанда

2004 ж: 68, 0

2005 ж: 68, 1

2006 ж: 68, 4

2007 ж: 67, 8

2008 ж: 75, 4

Бұл статистикалық мәліметте, некеден тыс туылған балалардың соңғы жылдары қаншалықты деңгейге көтерілгенін және әлеуметтік жетімдердің қатарының көбейіп отырғандығын көреміз. Және де сол әлеуметтік жетімдер қатарына қосылатын топ, ол ажырасқан отбасылары болып саналады.

Ал ажырасқан отбасылардың санына тоқталсақ:

Жылдар

2004 ж

2005 ж

2006 ж

2007 ж

Жылдар: Ажырасқан отбасылардың санына

2004 ж: 31, 5

2005 ж: 32, 4

2006 ж: 35, 8

2007 ж: 36, 1

Бұл әлеуметтік, отбасылық мәселелердің барлығы балалардың асыраушыларынан айырылуына, ата-ананың қамқорлығынсыз қалуға үлкен септігін тигізіп отыр.

Соңғы уақытта асыраушысынан айырылған еңбек етуге қабілетсіз балалардың статистикалық мәліметіне тоқталсақ:

Жылдар

2005 ж

2006 ж

2007 ж

2008 ж

2009 ж

Жылдар: Балалардың саны, мың балаға шаққанда

2005 ж: 373, 6

2006 ж: 355, 3

2007 ж: 342, 6

2008 ж: 324, 0

2009 ж: 315, 5

Жоғарыда көрсетілген статистикалық деректер бойынша, біз еліміздегі жетімдер мәселесінің қаншалықты өткір мәселе екендігін көре аламыз.

Тағы да қосымша айта кететін жайт, Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігінің деректері бойынша [2] (2005 жылғы 15 шілдедегі шығыс № 2166-7415/02-4-1) Республикада 79000 бала 660 интернат ұйымдарында тәрбиеленуде, олардың ішінде: жалпы және санаторий түріндегі мектеп-интернаттарда - 37 541 бала, мектеп жанындағы интернаттар - 15 096 бала, балалар үйлері мен жетім балаларға және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған түзету мекемелерінде -12 599 бала, ерекше тәрбиелеу жағдайларына мұқтаж балалар мен жас өспірімдерге, мінез - құлқы девиантты балаларға арналған мектеп интернаттарда - 884 бала, отбасы үлгісіндегі балалар ауылдарында - 281 бала, отбасы үлгісіндегі балалар үйлерінде - 247 бала тәрбиеленген екен. Ал ол жылдан кейін қаншалықты ата-ананың қамқорлығынсыз қалған балалардың санының өсіп отырғанын айтып өттік. Бірақ та, жыл сайын мемлекет пен халықаралық және үкіметтік емес ұйымдардың бірігуімен көптеген жұмыстар атқарылып жатыр.

Жетім қалған балалардың негізгі бөлігі білім беру және әлеуметтік қорғау органдарының интернат мекемелерінде тәрбиеленуде. Мұндай мекемелерде бала бірінші кезекте, ата-анасының қамқорлығына зәру, бұл оның табиғи дамуына кері әсер етіп, нәтижесінде ауыр психологиялық салдарға әкелуі мүмкін. Интернат мекемелері қызметкерлерінің, уақыттың шектеулілігіне және балар санының көптігіне байланысты әр балаға тиісті көңіл аудара, тәрбие бере алмайды. Сонымен бірге, мекеме жағдайларында баланың әлеуметтік дамуы біртекті қарым-қатынас ортасымен шектеулі және нақты шектелген тәрбиеленуші, оқушы сияқты өзіндік ролдік орындары бар. Барлық балар үйлерінің тұру жағдайларының ұқсас болуының өзі балаға кері әсерлерді тигізеді (тұрмыстық заттардың ортақ болуы) .

ХХІ ғасыр Қазақстан Республикасының өзекті мәселелерін шешуге бағыт - бағдар алған уақыт десекте болады. Мемлекеттің әлеуметтік саясаты жетім балалардың жағдайына жұмыстар жүргізуде.

Бүгінгі күні, елімізде жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды азаматтардың отбасыларына берудің әртүрлі нысандары бар. Осындай нысандардың ішінен тұру жағдайлары отбасылыққа неғұрлым жақын халықаралық және ұлттық бала асырап алуды, қамқоршылық пен қорғаншылықты, патронаттық отбасыларын, отбасы үлгісіндегі балалар үйлерін, балалар ауылдарын айтамыз. Патронаттық тәрбиелеу - бұл балаға қатысты қамқоршылық (қорғаншылық) міндеттердің бір бөлігін қамқоршылық және қорғаншылық органдарда сақтай отырып, мемлекеттік қорғауға зәру баланы, патронат тәрбиешінің отбасына тәрбиелеуге беру нысаны. Қазіргі уақытта бұл жетім балалар мен ата-ананың қамқорлығынсыз қалған балаларды отбасына орналастырудың ең тиімді жүйесі ретінде дамып отыр. 2004 жылы мемлекеттік деңгейде қаржы бөлініп базасы ашылған. Соынмен бірге, бұл жүйеде басқа нысандарға қарағанда, баланың өзінің биологиялық ата-аналармен байланыстарын сақтау және қалыпта ұстау бағдарламасымен жүйеленген.

Жетім балаларды тәрбиелеудегі бүкіл дүние жүзі тәжірбиесі бойынша кең өріс алып отырған, балалар ауылдары қызметінің өзіндік қағидаттары бар, олар:

Балалар ауылындағы ана - отбасы басшысы. Бұл қызметке арнайы конкурс жарияланып, қорғансыз қалған балаларға барынша мейірбандықпен қарайтын, білім беруге дайын жалғыз басты аналар іріктелінеді.
тәрбиеші аналар қажетті оқу бағдарламасын меңгереді;
Балалар ауылындағы жас мөлшері әр түрлі балалар тәрбиеленіледі, ағайынды балалар ешқашан бөлінбейді;
Әр отбасы шаруашылығын жеке жүргізе отырып, жеке үйде тұрақты тұрады.
Балалар үйлері 12-15 үйлерден тұрады.

Соңғы деректер бойынша, Республикада жетім балаларға арналған 44 балалар үйлері мен 22 мектеп интернатта 8987 бала тәрбиеленуде. Соның ішінде, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың 20 пайызы тұл жетімдер, ал 80 пайызы әлеуметтік жетімдер екен [3] .

Бұл тұста біз, әлеуметтік жетімдердің әлде қайда көп екендігіне көз жеткізе аламыз, сондықтан да мемлекет тарапынан, халықаралық қорлар мен үкіметтік емес ұйымдар қаншалықты жұмыстар жасап жатса да әлі күнге дейін әлеуметтік жетімдердің санының артып отырыуы қоғамымыздағы адамдардың психологиясы мен әлеуметтік-экономикасы әлі де болса жетілдіруді талап етіп отырғанын көрсетеді.

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігінің деректері бойынша, Қазақстан Республикасында жалпы алғанда 5 миллионға жуық балалар бар екен. Сондықтан да, мемлекеттің әлеуметтік саясатының негізгі бағыттары балаларды қорғауға негізделеді. Қазір ұл - қыздардың сапалы білім алуына, жоғары медициналық көмек пен әлеуметтік қорғауға көп қаржы бөлініп отыр.

Қазір балалы отбасылар мемлекет есебінен алты түрлі жәрдемақы алады. Оның ішінде ананың босануына байланысты төленетін жәрдемақы да бар.

Мемлекет тарапынан берілетін асыраушысынан айырылуына байланысты берілетін жәрдем ақы жыл сайын көтерілуде, мысалы теңгемен айтқанда [1] :

Жылдар

2005 ж

2006 ж

2007 ж

2008 ж

2009 ж

Жылдар: Жәрдемақы

2005 ж: 6 060 т

2006 ж: - 6 367 т

2007 ж: 7 048 т

2008 ж: 7 621т

2009 ж: 9 849 т

Жыл сайнғы қаржылай көтерілетін жәрдемақының өзі мемлекеттің әлеуметтік саясатының нақты жұмыстар жасап жатқандығын көрсетеді.

Балалар мәселесін жан - жақты шешу үшін Үкімет 2007-2011 жылдарға арналған «Қазақстан балалары» деп аталатын кешенді бағдарлама енгізді. Оның мақсаты - әлеуметтік және құқықтық кепілдіктер арқылы балаладың өмір сапасын жақсарту. Осы мақсатта жұмсалатын шығын 10, 5 млрд. Теңгені құрайды екен.

Мемлекеттің қазіргі кездегі негізгі мақсаты - нашар отбасы мен онда өсіп келе жаткан балаларды ертерек анықтау. Осы бағытта жұмысты тиімді ұйымдастыру үшін мектептерге 2, 5 педагог бөлінген. Сонымен бірге, аудандық және қалалық білім бөлімдері жанынан балаларды асырап және қамқорлыққа алу жұмыстарымен айналысатын қосымша 368 маман жұмысқа алынған.

Білім және ғылым министрлігі ЮНИСЕФ балалар қорымен бірлесіп Оңтүстік және Шығыс Қазақстан облстарында Швеция тәжірбиелеріне сүйеніп, отбасын қолдау қызметін құрған. Бұқаралық ақпарат көздеріне де көптеген балаларға қатысты бағдарламалар ашқан, олар: «Біздің балалар», «Әр балаға отбасы», «Мен анамды іздеймін» және «Мама, мені ізде», «Әлемге мен керекпін, маған отбасы керек!» деген айдарлар ашылған. Соның нәтижесінде 2008 жылы 4 870 бала асыранып алынған. Бұл 2006 жылмен салыстырғанда 1860-қа көп екен. Жетім балаларды асырап алуға ниет білдіргендердің қатары 33 пайызға көтерілген.

Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 04. 12. 2009 жылы № 2010 Қаулысымен 2007-2011 жылдарға арналған «Қазақстан балалары» Бағдарламасын жүзеге асыру бойынша 2010-2011 жылға арналған іс-шаралар жоспары бекітілген болатын, бағарламаның мақсаты балалардың өмір сүру сапасын әлеуметтік және құқықтық кепілдіктерді қамтьамасыз ету жолымен жақсарту болып табылады. Осы бағдарлама Үкіметінің 21. 12. 2007 жылы № 1245 Қаулысымен қабылданды. Осы құжаттың жүзеге асуы балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау саласындағы Қазақстан Республикасы заңнамасын жетілдіруге, балалардың құқықтарын қорғау үшін кешендік іс-шаралар жүйесін қалыптастыруға, Республикадағы балалардың құқықтарын жүзеге асыратын мемлекеттік органдармен, халықаралық және үкіметтік емес ұйымдармен ведомствоаралық өзара іс-әрекетті қамтамасыз ету міндеттерін шешуге мүмкіндік береді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.