Коперниктің гелиоцентрлік теориясы

Пән: Астрономия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Коперниктің гелиоцентрлік теориясы

Ұлы поляк ғалымы Николай Коперник өмір сүріп, еңбек еткен кезеңде, яғни XVI ғасырда, Птолемейдің өздеріңе мәлім геоцентрлік жүйесінің ақиқаттығына күмәнді ойлар жаппай туындай бастады.

Планеталардың Күнді айнала қозғалатыны жөніндегі идея біздің өркениеттің әр түрлі кезеңдерінде пайда болғанымен, ол жиырма ғасырдай уақыт бойы мүлгуде болды. Өйткені, Птолемейдің геоцентрлік жүйесі Әлем құрылысы жөніндегі мүлдем қате түсініктерге негізделгеніне қарамастан, ортағасырлық адамдардың қарапайым тіршілікке қажетті талаптарын қанағаттандырып отырды. Ол тұтылуларды, планеталардың көкжиектен көрінуін және аспан әлеміндегі көрінерлік өзгерістерді алдын ала дәл болжауға мүмкіндік берді. Себебі бұл жүйе де ұзақ жылдар бойы мұқият орындалған тәжірибелерге негізделген болатын.

Николай Коперник

Алайда, Күн жүйесі құрылысының жобасын алғаш рет дұрыс түсінген Н. Коперник болды. Ол ғасырлар бойы адамдардың санасына ұялап қалған «Жер қозғалмайды» деген жобаны теріске шығарды. Жерді өзге планеталардың қатарына косып, Жер Күннен үшінші орында болады деді. Сонымен бірге Коперник Жер өз осін айнала отырып, барлық планеталармен бірге кеңістікте Күнді айнала қозғалады деп көрсетті. Ал Ай Күнді емес,

Жерді айнала қозғалады деді.

Коперник осы идеяны айтқан кезде сол кезеңнің ғалымдары онымен бірден келісе алмады. Тіпті Коперниктің өзі де бұл тұжырымдар төңірегінде кырық жыл бойы ойланумен болды. Коперник Полыпа мен Италия университеттерінде оқып, үздік әрі жан- жақты (математика, астрономия, құкық, тіл, медицина бойынша) білім алған. Ол планеталар мен Күнді бақылау барысында алынған мәліметтерге сүйеніп, планеталардың Күнге қатысты қозғалысын анықтауды мақсат еткен еді. Теңдесі жоқ, ғаламат есептеу жұмыс тары жиырма жылға жуық уақыт бойы тікелей жүргізілген бақылаулармен ұштастырылды. Ғалым ерен математик ретінде ғылымға көп жаңалық енгізді. Ол аспан денелерінің қозғалыс кестесін жасады, ол үшін оған 324 мың шаманы есептеп шығару кажет болды.

Осындай ғылыми деректермен негізделген зерттеу жұмыс тарының нәтижесінде Коперник планеталар қозғалысының жаңа жүйесін жасады. Оның «Аспан сфераларының айналуы туралы» деп аталатын еңбегі 1543 жылы жарық көрді. Н. Коперник планеталар жүйесінің центріне Күнді орналастырғандықтан, бұл жүйе гелио-центрлік жүйе (гр. гелиос- Күн) деп аталды.

Коперник жасаған жүйе әлі де болса мүлтіксіз емес еді, ол қазіргі кездегі қабылданған Күн жүйесі құрылысының сызбасынан өзгешелеу болды. Өйткені планеталар Күнді Коперник айтқандай дөңгелек орбита бойымен емес, эллипстік орбиталар бойымен айнала қозғалады. Коперник сол кездегі белгілі аспан құбылыстарын және планеталардың тұзақ тәрізді болып көрінетін қозғалыстарын Жердің айналуынан және оның Күнді айнала қозғалуынан болады деп өз болжамының дұрыстығын батыл дәлелдеді. Коперниктің ілімін көптеген ғалымдар: Тихо Браге, Джордано Бруно, Иоганн Кеплер, Галилео Галилей, Исаак Ньютон қолдап, одан әрі дамытты.

Н. Коперник теориясы физика мен астрономияның және тұтас жаратылыстанудың дамуында аса маңызды рөл аткарды. Соның негізінде ғылымға қозғалыстың салыстырмалылыгы және санақ жүйесі деген ұғымдар енгізілді. Тек осы теория негізінде И. Кеплер мен И. Ньютон қозғалыстың нақты заңдарын аша алды

Коперник әлемі.

Коперниктің кітабы «Аспан сфераларының айналуы туралы» деген қарапайым атпен 1543 жылы, ол қайтыс болатын жылы басылып шықты. Бұл Аристотельдің әлемге көзқарасын толық жоққа шығарған еңбек болды. Осы уақыттан бастап біздің түсінігімізде жаңа дәуір басталды. Ол бүгінгі күнге дейін жалғасуда.

Коперниктің арқасында біз Күннің планета жүйесінің ортасында өзіне тиесілі орны бар екенін білдік. Жер әлемнің ешқандай да ортасы емес, Күнді айналып жүрген көп планетаның бірі екені мәлім болды. Сөйтіп бәрі өз орнына келді. Күн жүйесінің құрылысы бізге мәлім болды.

Астрономдардың бұдан кейінгі жаңалықтары үлкен планеталардың қатарын толықтырды. Олардың саны тоғыз: Меркурий, Шолпан, Жер, Марс, Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун және Плутон. Күннің айналасында олардың орбиталары осындай тәртіппен орналасқан. Күн жүйесінің көптеген шағын денелері - астероидтар мен кометалар ашылды. Бұның бәрі Коперниктің әлем туралы жаңа көрінісін өзгерте алмады. Керісінше, осы жаңалықтар оны растап, нақтылай түседі.

Біз енді шарға ұқсас үлкен планетада өмір сүріп жатқанымызды білеміз. Жер Күнді шеңберінен айтарлықтай айырмашылығы жоқ орбитасы бойынша айналады. Шеңбердің радиусы 150 миллион километрге жуық.

Күн мен Сатурнның арасындағы қашықтық - Коперник уақытында белгілі болған планеталардың ең алысы - шамамен жер орбитасының радиусынан он есе артық. Бұл қашықтықты Коперник дәл анықтаған болатын.

Күн жүйесінің мөлшерлері - Күн мен тоғызыншы планета -Плутонның арасындағы қашықтық төрт есеге артық, шамамен алған 6 миллиард километрді құрайды. Міне бізді қоршаған ортадағы Жер жүзінің көрінісі осындай. Коперник әлемі деген міне осы.

Алайда Күн жүйесі барлық Жер жүзін білдірмейді. Бұл біздің шағын ғана дүнеміз деп айтуға болады. Ал алыс жұлдыздар ше? Олар туралы Коперник белгілі бір пікір айтуға тәуекел етпеді. Ол жұлдыздарды бұрынғы орнында, Аристотель кезіндегідей, алыс сферада қалдырды, және былай деді: жұлдыздарға дейінгі қашықтық планета орбиталарының мөлшерлерінен көптеген есеге артық. Ол көптеген ежелгі ғалымдар сияқты Жер жүзін осы сферамен шектелген тұйық кеңістік деп санады.

Жұлдыздар сферасы

Сатурн

Юпитер

Ай

Жер

. Шолпан

Sol.

Меркурий

Марс

Уран

Ашық айсыз түнде, бағдарлап қарауға ештеңе кедергі жасамайтын кезде көзі қырағы адам аспан күмбезінде ең көбі екі-үш мың жымыңдаған нүктелерді көре алады. Біздің эрамызға дейінгі 2-ғасырда ежелгі грек астрономы Гиппарх жасаған, кейіннен Птолемей толықтырған тізімде 1022 жұлдыз бар.

Дәл осындай санақты телескоптың көмегінсіз жүргізген соңғы астроном Гевелий жұлдыздардың санын 1533-ке жеткізді.

Алайда, ежелгі заманда-ақ көзге көрінбейтін жұлдыздардың бар екені болжанды. Ежелгі ұлы ғалым Демокрит біз Құс жолы деп атайтын, барлық аспанды басып өтетін ақшылттау жолақ шын мәнінде көзге көрінбейтін жекелеген жұлдыздардың көптеген жарықтарының қосындысы деген болатын. Құс жолының құрылысы туралы даулар ғасырлар бойы жалғасты. Демокриттің болжамының растығын 1610 жылы Галилей телескоптың көмегімен аспан әлемінде ашқан жаңалықтары туралы хабарлаған кезде дәлелдеді. Ол «бұған дейін ешқашан көзге көрінбеген және олардың саны бұрыннан белгілі жұлдыздардың санынан он есе көп жұлдыздарды көруге мүмкіндік пайда болғаны» туралы толқыныспен әрі мақтанышпен жазды.

Бірақ бұл керемет жаңалықтың өзі жұлдыздар әлемінің әлі де болса жұмбақ күйде қалдырды. Осы барлық көзге көрінетін және көрінбейтін жұлдыздар Күннің айналасындағы жұқа сфералық қабатта жинақталған ба? Галилейдің жаңалығына дейін күтпеген, өте батыл ой айтылды. Оны айтқан Джордано Бруно болды. Оның қайғылы тағдыры баршаға белгілі. Бруноның идеясы мынадай: біздің Күніміз - Жер жүзінің жұлдыздарының біреуі. Көптеген жұлдыздардың бірі ғана, бірақ Жер жүзінің ортасы емес. Олай болса кез келген басқа жұлдыздың да өзінің дербес планеталық жүйесі болуы мүмкін.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.