Еуропалық Одақтың кеңею проблемаларын және оған қатысты Францияның ұстанымындарын және жүргізіп отырған саясаты
Кіріспе 3
1. Еуропалық Одақтың кеңею мәселесі және оған қатысты мәселелер 8
1.1.Еуропалық Одақ және оның қазіргі даму тенденциясы 8
1.2 Қазіргі кездегі Оңтүстік Шығыс Европа елдері және олардың даму үрдісі 13
1.3 Еуропалық Одаққа Шығыс Еуропа елдерінің қабылдану процесі 20
2. Еуропалық Одақ және Франция 28
2.1 Еуропалық Одақтың саясатындағы Францияның орны және рөлі 28
2.2 Еуропалық Одақтың кеңею мәселесіндегі Францияның ұстанымы және саясаты 37
3. Еуропалық Одақтың кеңею процесі, нәтижесі және болашағы 51
3.1 Франция және Еуропалық Одақтың кеңеюінің маңызы, нәтижесі 51
3.2 Еуропалық Одақтың дамуының стратегиясы және болашағы 58
Қорытынды 62
Пайдаланылған әдебиет тізімі мен сілтемелер: 67
1. Еуропалық Одақтың кеңею мәселесі және оған қатысты мәселелер 8
1.1.Еуропалық Одақ және оның қазіргі даму тенденциясы 8
1.2 Қазіргі кездегі Оңтүстік Шығыс Европа елдері және олардың даму үрдісі 13
1.3 Еуропалық Одаққа Шығыс Еуропа елдерінің қабылдану процесі 20
2. Еуропалық Одақ және Франция 28
2.1 Еуропалық Одақтың саясатындағы Францияның орны және рөлі 28
2.2 Еуропалық Одақтың кеңею мәселесіндегі Францияның ұстанымы және саясаты 37
3. Еуропалық Одақтың кеңею процесі, нәтижесі және болашағы 51
3.1 Франция және Еуропалық Одақтың кеңеюінің маңызы, нәтижесі 51
3.2 Еуропалық Одақтың дамуының стратегиясы және болашағы 58
Қорытынды 62
Пайдаланылған әдебиет тізімі мен сілтемелер: 67
Диплом жұмысының өзектілігі: Соңғы жарты ғасырдан астам уақыттан бері ұдайы, қарқынды дамып келе жатқан интеграциялық процесстер халықаралық деңгейде әскери-саяси және әлеуметтік-экономикалық, ғылыми-мәдени ынтымақтастық салаларды қамту арқылы тамырын тереңдетіп қана қоймай, өзінің аясына тұтастай аймақтар мен жекелеген жаңа мемлекеттерді тарту арқылы географиялық жағынан ауқымын кеңейтіп келеді. Біртұтас әлемдік экономикалық-шаруашылық жүйені қалыптастыруды ұран етіп көтерген әлемнің жоғары дамыған елдерінің бастамасы қазіргі таңда қарқын алып келе жатқан жаһандану процесінің қайтымсыз заңдылықтарға бағынатындығын көрсетіп отыр. Жаһандану процесінің түпкілікті мақсаты мемлекеттер мен аймақтар арасындағы өмір сүру деңгейі мен әлеуметтік-экономикалық даму алшақтығын жою идеясы болып табылғанымен аталмыш процестің қазіргі таңдағы ұмтылыстары барысында пайда болған қиындықтар мен таласты мәселелердің орын алуы шешімін күтіп отырған көптеген проблемалардың бар екендігінің дәлелі болып табылады.
Қазіргі таңда интеграция мәселесі өте өзекті мәселелердің бірі болып саналады. Аймақтық болсын, әлемдік интеграция болсын қарқынды дамып келе жатқан үрдіс. Ал интеграциялық процесстің өркендеуіне мемлекеттер арасында жақындастық өте маңызды болып саналады және бірлестіктердің кеңеюі интеграцияны құрайды. Мемлекеттер арасында экономикалық жақындасудың тиімді жолдарын қарастырып, соны жүзеге асыру барысын талқыламаған аймақ жоқ болар. Аймақтық біртұтас интеграцияға қол жеткізу – үлкен мөлшерде жеңілдіктерге лып келеді. Әсіресе, 2008 жылдың тамыз айынан бастау алған әлемдік қаржылық дағдарыстан жекелеген ұлттық мемлекеттер болып емес, бірлескен аймақтық ұйымдар ретінде шығудың тиімді екені көзге көрініп тұр. Осы дағдарыс орын алғаннан кейін интеграциялық процестің тереңдей түсуі, ұйымдардың кеңеюінің қажеттігі пайда болды. Интеграцияның жетілген үлгісі Еуродақ болғандықтан, әлем назары осы ұйымның кеңеюінің жақсы, жаман әсерлерін еріксіз талқылау осы аймаққа ауады.
Екінші дүниежүзілік соғыс аяқталғысымен, Батыс Еуропадағы дамыған елдер әскери-саяси және экономикалық жағынан жақындасуға бет бұрды. Франция, Батыс Германия, Италия, Бельгия, Нидерланды, және Люксембург өздерінің ұлттық шаруашылығын біріктіруге кірісіп, біртұтас экономикалық жүйе құра бастады. 1950 жылдың мамырында Францияның Сыртқы Істер министрі Р.Шуман Еуропа елдерін бірлестікке шақырып, ГФР мен Италия жағынан қолдау тапты. Оларға Бельгия, Нидерланды, және Люксембург(Бенилюкс) қосылып, Еуропа болат және тас көмір бірлестігі (ЕБТБ) құрылды, яғни сол жылдары да мемлекеттер ұйымның кеңеюінің актуалдылығын білген. Сонымен, ХХІ ғасырдың басында одаққа тағы он екі мемлекет мүше болды. Бар – жоғы екі – үш жылдың ішінде одақтың мүшелер саны он бестен жиырма жетіге өсті. Бұл шынымен де қажетті шара ма еді деген заңды сұрақ туындайды. Бұл сұраққа жан – жақты жауап берушілер саны көп. Біреулер тиімді жақтарын айтып дәлелдеуге тырысса, біреулер бұл -одақтың біртұтас ұйым ретінде жұмыс істеуіне қауіп төндіреді дегенді алға тартады. Еуродаққа Оңтүстік Шығыс Еуропа елдерінің қосылуы қандай нәтиже беруі мүмкін, басқа елдерге, соның ішінде Францияның Еуропалық Одақтың кеңеюіне көз қарасы және ұстанатын принциптері қалай зерттеу тақырыбының өзектілігін арттыра түседі. Бұл мәселені жан-жақты зерттеу ЕО кеңею стратегиясы мен оның басқа мемлекеттерге қатысты ұстанған саясатының жаңа қырларын ашуға мүмкіндік береді.
Қазіргі таңда интеграция мәселесі өте өзекті мәселелердің бірі болып саналады. Аймақтық болсын, әлемдік интеграция болсын қарқынды дамып келе жатқан үрдіс. Ал интеграциялық процесстің өркендеуіне мемлекеттер арасында жақындастық өте маңызды болып саналады және бірлестіктердің кеңеюі интеграцияны құрайды. Мемлекеттер арасында экономикалық жақындасудың тиімді жолдарын қарастырып, соны жүзеге асыру барысын талқыламаған аймақ жоқ болар. Аймақтық біртұтас интеграцияға қол жеткізу – үлкен мөлшерде жеңілдіктерге лып келеді. Әсіресе, 2008 жылдың тамыз айынан бастау алған әлемдік қаржылық дағдарыстан жекелеген ұлттық мемлекеттер болып емес, бірлескен аймақтық ұйымдар ретінде шығудың тиімді екені көзге көрініп тұр. Осы дағдарыс орын алғаннан кейін интеграциялық процестің тереңдей түсуі, ұйымдардың кеңеюінің қажеттігі пайда болды. Интеграцияның жетілген үлгісі Еуродақ болғандықтан, әлем назары осы ұйымның кеңеюінің жақсы, жаман әсерлерін еріксіз талқылау осы аймаққа ауады.
Екінші дүниежүзілік соғыс аяқталғысымен, Батыс Еуропадағы дамыған елдер әскери-саяси және экономикалық жағынан жақындасуға бет бұрды. Франция, Батыс Германия, Италия, Бельгия, Нидерланды, және Люксембург өздерінің ұлттық шаруашылығын біріктіруге кірісіп, біртұтас экономикалық жүйе құра бастады. 1950 жылдың мамырында Францияның Сыртқы Істер министрі Р.Шуман Еуропа елдерін бірлестікке шақырып, ГФР мен Италия жағынан қолдау тапты. Оларға Бельгия, Нидерланды, және Люксембург(Бенилюкс) қосылып, Еуропа болат және тас көмір бірлестігі (ЕБТБ) құрылды, яғни сол жылдары да мемлекеттер ұйымның кеңеюінің актуалдылығын білген. Сонымен, ХХІ ғасырдың басында одаққа тағы он екі мемлекет мүше болды. Бар – жоғы екі – үш жылдың ішінде одақтың мүшелер саны он бестен жиырма жетіге өсті. Бұл шынымен де қажетті шара ма еді деген заңды сұрақ туындайды. Бұл сұраққа жан – жақты жауап берушілер саны көп. Біреулер тиімді жақтарын айтып дәлелдеуге тырысса, біреулер бұл -одақтың біртұтас ұйым ретінде жұмыс істеуіне қауіп төндіреді дегенді алға тартады. Еуродаққа Оңтүстік Шығыс Еуропа елдерінің қосылуы қандай нәтиже беруі мүмкін, басқа елдерге, соның ішінде Францияның Еуропалық Одақтың кеңеюіне көз қарасы және ұстанатын принциптері қалай зерттеу тақырыбының өзектілігін арттыра түседі. Бұл мәселені жан-жақты зерттеу ЕО кеңею стратегиясы мен оның басқа мемлекеттерге қатысты ұстанған саясатының жаңа қырларын ашуға мүмкіндік береді.
1. Lopez Santana M. The Impact of Soft Europeainzation on Multi-Level Governance and Domestic Balances of power. Granada, 2005. p. 201.
2. Agh A. 2005. Regional capacity-building and social change in the new member states: The case of Hungary in an ECE contex (full version). Paper for the ECPR joint session of workshops, Granada. Societal Regionalsation in Eastern and Western Europe, p.16
3. Брубейкер У.Р. Членство без гражданства: экономические и социальные права «неграждан». 2008г.,p.1// http: // www. hrights. ru/ text /b7/ Chapter4. htm
4. Капчан Ч. Иммигранты меняют облик старой Европы 2009г.,c.1// http:// www.inosmi.ru/translation/208220.html
5. Fucuyama F. Identity and migranion.// И.//Journal of Democracy. National Endowment and John Hopkins University Press. – W., 2007.03.15. – P., 35-50
6. Каданьоне К. Миграционная политика как политика наугад // Иммиграционная политика западных стран: альтернативы для России //Гендольф. – М., 2002. – С.21,22
7. Хохлов И.И. Наднациональность в политике Европейского Союза. М., 2007.
8. Сумароков В.Н., Сумароков Н.В. Расширение Европейского Союза и внешнеэкономические связи России. М., 2006.
9. США и страны Центральной Азии: реалии и перспективы взаимоотношений /Ибрашев Ж.У/.-Алматы, 2004.; История Внешней политики США. (авторы: Байзакова К.И., Кукеева Ф.Т., Лаумулин М.Т., Умаров К.Е.) Алматы, 2007.; Политика США и вопросы демократизации в странах Центральной Азии. /К.И. Байзакова/.- Алматы, 2005.; Лаумулин М.Т. Центральная Азия в зарубежной политологии и в мировой геополитике. Т.2. Алматы, 2006.; Лаумулин М.Т. Внешняя политика США и стратегия США на современном этапе и Центральная Азия. Алматы, 2006.; М. Лаумулин. Казахстан в современных международных отношениях: безопасность, геополитка, политология. Алматы, 1999.; Кукеева Ф.Т. Европейский Союз во внешней политике США. Алматы, 2000.; М.С. Ашимбаев Сотрудничество стран Центральной Азии и США по обеспечению безопасности в регионе. // Материалды международной конференции. Алматы, 2005.; Шорохов Д. Вопросы информационной безопасности в условиях формирования ноополитики на примере США //Казахстан и современный мир. № 1 (4), 2003.; Кыдырбекулы Д.Б. «Геостратегия США в Казахстане: от глобального и малому измерению Алматы, «Мер Сал», 2003.; Буранашев И.Л. Центральноазиатский комплекс безопасности. //Казахстан в системе междунардных отношений. Алматы, 2001.; Черных И.А. Соединенные Штаты и Европейский Союз в комплексе безопасности в Центральной Азии: сравнительный анализ позиции. //Казахстан в системе междунардных отношений. Алматы, 2001.;
10. Delbruck J. Global migration – Immigration – Multiethnicity: Challenges no the Concept of the Nation-State //2 nd. Global legal stud. –W., - 2005. – P.21-54
11. Амстердамский договор о Европейском союзе 2009г.// www.carnegie.ru/print /agreement1997/еu.56778920.html
Европейская Конвенция о защите основных прав и свобод человека
2009г.//
http: // www.hrights.ru/text/convention1950/rus.version.asp
Женевская конвенция о статусе беженцев 2009г. // http: //
www.legifrance.gouv.rus/ looks/texte.asp
Маастрихтский договор о Европейском союзе 2009г. // http://
www.carnegie.ru/print /agreement1992/еu/5644321.html
Шенгенские соглашения // http://www.carnegie.ru/print/agreement/looks/
502610. html
12. Шведов А.А. Независимая Африка: внешнеполитические проблемы, дипломатическая борьба. М., 2008. C. 350.
13. Ерофеев Н.А. Закат британской империи. М.,1967. C. 279.
14. World migration 2009 // http: // www.iom.int//DOCUMENTS /PUPLICATION/EN/сhap16p291_301.pdf
15. Хелд Д., Макгрю Э., Перратон Дж. Глобальные трансформации: Политика, экономика, культура – М., 2009. – С. 501
16. Measuring international migration: Many questions, few answers 2010y. february // http: // www.un.org/esa/population/publications/migcoord/-popdif.pdf
17. Иноземцев В. Иммиграция: Новая проблема нового столетия 2010 г. // http: // www.antroponok.archiepilag.ru/text/a.186.htm
18. Кустарев А. Плавильный котел или война культур? 2010г. // http: // www.finofed.madistudio.com/index-php?id=27&op;.68397.htm
19. Беженцев в ЕС стало меньше, но решения проблемы не видно 2010г. апрель // http: // www.news/bbc.co.uk/hi/russian/news/newsid_43850000/348562.stm
20. Holzmann R., Munz R. Challenges & opportunities of migration for EU, its members, neighboring countries & regions: A policy note. – Snockholm, 2008 // http: // www.framtdsstudier.se.eng/globalMobReg/munz.pdf
21. World migration 2009y. // http: //
22. Wihtol de Wenden C. L’Europe des migration. – P., 2009. – P 87.
23. Overseas-born population 2010y. // http: // www.statistics.gov.uk/cci/asp?id =8765.pdf
24. Кондратьева Т.С., Новоженова И.С. Иммигранты в Европе: модели интеграции //Актуальные проблемы Европы. – М., 2006. – С.9
25. Ибрашев Ж.У., США и страны Центральной Азии: реалии и перспективы взаимоотношений //.-Алматы, 2004.
26. Campbell A., «Local Government and the Centre in Romania and Moldova», John Gison and Philip Hanson (eds.) Transformation from Below. Local Power and the Political Economy of Post-Communist Transitions, Cheltenham: Edward Elgar, 1996, p. 84.
27. Bialasiewicz L. 2009. «Upper Silesia: Rebirth of a Regional Identity in Poland» in Regional an Federal Studies vol. 12.-P. 126.
28. Borzel T. 2002. Member States Responses to Europeanization, in Journal of Common Market Srudies, Vol. 40, No. 2,p.90
29. Borzel T. 2002. States and Regions in the European Union. Cambridge University Press., p.76
30. Ж.Монне. Реальность и политика. Мемуары, М.: Московская школа политических исследований, 2000, С. 664.
31. Шемятенков В.Г. Европейская интеграция. М., 2003. С. 52-56.
32. Топорин Б.Н. Европейские сообщества: право и институты. М., 2000. С. 91-101.
33. Борко Ю. Тернистый путь к сотрудничеству: Россия и Европейский Союз // Свободная мысль-ХХІ. М., 2001,№3.c.17
34. Дошаев Р.М. Современный этап развмтия Европейского Союза и экономическое сотрудничество в Европе. М., 2002, С. 394.
35. Назаров В.А. Международная экономическая интеграция. М., 2008, С. 301-319
36. Топорин Б.Н. Европейские сообщества: право и институты. М., 1992. С. 12-21.
37. Шемятенков В.Г. Европейская интеграция. М., 2007. С. 52-56.
38. Медведев Л.А., Синдеев А.А. История запалноевропейской интеграции: (40-90 годы ХХ века): Создание Европейского союза: 80-90 годы. Тверь, 1999, С. 168-173.
39. Шенаев В.Н. Особенности экономического развития Западной Европы.М., 1993, С.285-304.
40. Байзакова К.И., Кукеева Ф.Т., Лаумулин М.Т., Умаров К.Е., История Внешней политики США.// Алматы, 2007,c.78
41. Байзакова К.И., Политика США и вопросы демократизации в странах Центральной Азии.//.- Алматы, 2005,c.95-104;
42. Ашимбаев М.С., Сотрудничество стран Центральной Азии и США по обеспечению безопасности в регионе. // Материалды международной конференции. Алматы, 2005,c.56-60;
43. Тэвдой-Бурмули А. Интеграция и кризис идентичности: националистический вызов объединяющейся Европе. С. 42-63.
44. Быховский С. Расширение ЕС на восток. С. 298-322. // ЕС на пороге ХХІ века: выборы .
45. Борко Ю. Тернистый путь к сотрудничеству: Россия и Европейский Союз // Свободная мысль-ХХІ. М., 2001,№3,c.71
46. Christopoulos D.C. 2009. Regional governance capacity and political agency: a comporative study of EU regions. Paper Presented at the ECPR Workshop (Granada, Spain),p.91
47. Keating M. The Government in Scotland. Edinburg University Press. 2008. p. 15.
48. Hughes J. The Regional Deficit in Eastward Enlargement of the European Union. www. one-europe.ac.uk.. 2009.,p. 19
49. Jordan P., and Popescu C. The Europe of the Regions. 2005.,p.56
50. Kazinovskis A., Keips S. Regional administratovi teritori a la iedalojuma reformas problmas Latvija. Riga, 2007. p. 103.
2. Agh A. 2005. Regional capacity-building and social change in the new member states: The case of Hungary in an ECE contex (full version). Paper for the ECPR joint session of workshops, Granada. Societal Regionalsation in Eastern and Western Europe, p.16
3. Брубейкер У.Р. Членство без гражданства: экономические и социальные права «неграждан». 2008г.,p.1// http: // www. hrights. ru/ text /b7/ Chapter4. htm
4. Капчан Ч. Иммигранты меняют облик старой Европы 2009г.,c.1// http:// www.inosmi.ru/translation/208220.html
5. Fucuyama F. Identity and migranion.// И.//Journal of Democracy. National Endowment and John Hopkins University Press. – W., 2007.03.15. – P., 35-50
6. Каданьоне К. Миграционная политика как политика наугад // Иммиграционная политика западных стран: альтернативы для России //Гендольф. – М., 2002. – С.21,22
7. Хохлов И.И. Наднациональность в политике Европейского Союза. М., 2007.
8. Сумароков В.Н., Сумароков Н.В. Расширение Европейского Союза и внешнеэкономические связи России. М., 2006.
9. США и страны Центральной Азии: реалии и перспективы взаимоотношений /Ибрашев Ж.У/.-Алматы, 2004.; История Внешней политики США. (авторы: Байзакова К.И., Кукеева Ф.Т., Лаумулин М.Т., Умаров К.Е.) Алматы, 2007.; Политика США и вопросы демократизации в странах Центральной Азии. /К.И. Байзакова/.- Алматы, 2005.; Лаумулин М.Т. Центральная Азия в зарубежной политологии и в мировой геополитике. Т.2. Алматы, 2006.; Лаумулин М.Т. Внешняя политика США и стратегия США на современном этапе и Центральная Азия. Алматы, 2006.; М. Лаумулин. Казахстан в современных международных отношениях: безопасность, геополитка, политология. Алматы, 1999.; Кукеева Ф.Т. Европейский Союз во внешней политике США. Алматы, 2000.; М.С. Ашимбаев Сотрудничество стран Центральной Азии и США по обеспечению безопасности в регионе. // Материалды международной конференции. Алматы, 2005.; Шорохов Д. Вопросы информационной безопасности в условиях формирования ноополитики на примере США //Казахстан и современный мир. № 1 (4), 2003.; Кыдырбекулы Д.Б. «Геостратегия США в Казахстане: от глобального и малому измерению Алматы, «Мер Сал», 2003.; Буранашев И.Л. Центральноазиатский комплекс безопасности. //Казахстан в системе междунардных отношений. Алматы, 2001.; Черных И.А. Соединенные Штаты и Европейский Союз в комплексе безопасности в Центральной Азии: сравнительный анализ позиции. //Казахстан в системе междунардных отношений. Алматы, 2001.;
10. Delbruck J. Global migration – Immigration – Multiethnicity: Challenges no the Concept of the Nation-State //2 nd. Global legal stud. –W., - 2005. – P.21-54
11. Амстердамский договор о Европейском союзе 2009г.// www.carnegie.ru/print /agreement1997/еu.56778920.html
Европейская Конвенция о защите основных прав и свобод человека
2009г.//
http: // www.hrights.ru/text/convention1950/rus.version.asp
Женевская конвенция о статусе беженцев 2009г. // http: //
www.legifrance.gouv.rus/ looks/texte.asp
Маастрихтский договор о Европейском союзе 2009г. // http://
www.carnegie.ru/print /agreement1992/еu/5644321.html
Шенгенские соглашения // http://www.carnegie.ru/print/agreement/looks/
502610. html
12. Шведов А.А. Независимая Африка: внешнеполитические проблемы, дипломатическая борьба. М., 2008. C. 350.
13. Ерофеев Н.А. Закат британской империи. М.,1967. C. 279.
14. World migration 2009 // http: // www.iom.int//DOCUMENTS /PUPLICATION/EN/сhap16p291_301.pdf
15. Хелд Д., Макгрю Э., Перратон Дж. Глобальные трансформации: Политика, экономика, культура – М., 2009. – С. 501
16. Measuring international migration: Many questions, few answers 2010y. february // http: // www.un.org/esa/population/publications/migcoord/-popdif.pdf
17. Иноземцев В. Иммиграция: Новая проблема нового столетия 2010 г. // http: // www.antroponok.archiepilag.ru/text/a.186.htm
18. Кустарев А. Плавильный котел или война культур? 2010г. // http: // www.finofed.madistudio.com/index-php?id=27&op;.68397.htm
19. Беженцев в ЕС стало меньше, но решения проблемы не видно 2010г. апрель // http: // www.news/bbc.co.uk/hi/russian/news/newsid_43850000/348562.stm
20. Holzmann R., Munz R. Challenges & opportunities of migration for EU, its members, neighboring countries & regions: A policy note. – Snockholm, 2008 // http: // www.framtdsstudier.se.eng/globalMobReg/munz.pdf
21. World migration 2009y. // http: //
22. Wihtol de Wenden C. L’Europe des migration. – P., 2009. – P 87.
23. Overseas-born population 2010y. // http: // www.statistics.gov.uk/cci/asp?id =8765.pdf
24. Кондратьева Т.С., Новоженова И.С. Иммигранты в Европе: модели интеграции //Актуальные проблемы Европы. – М., 2006. – С.9
25. Ибрашев Ж.У., США и страны Центральной Азии: реалии и перспективы взаимоотношений //.-Алматы, 2004.
26. Campbell A., «Local Government and the Centre in Romania and Moldova», John Gison and Philip Hanson (eds.) Transformation from Below. Local Power and the Political Economy of Post-Communist Transitions, Cheltenham: Edward Elgar, 1996, p. 84.
27. Bialasiewicz L. 2009. «Upper Silesia: Rebirth of a Regional Identity in Poland» in Regional an Federal Studies vol. 12.-P. 126.
28. Borzel T. 2002. Member States Responses to Europeanization, in Journal of Common Market Srudies, Vol. 40, No. 2,p.90
29. Borzel T. 2002. States and Regions in the European Union. Cambridge University Press., p.76
30. Ж.Монне. Реальность и политика. Мемуары, М.: Московская школа политических исследований, 2000, С. 664.
31. Шемятенков В.Г. Европейская интеграция. М., 2003. С. 52-56.
32. Топорин Б.Н. Европейские сообщества: право и институты. М., 2000. С. 91-101.
33. Борко Ю. Тернистый путь к сотрудничеству: Россия и Европейский Союз // Свободная мысль-ХХІ. М., 2001,№3.c.17
34. Дошаев Р.М. Современный этап развмтия Европейского Союза и экономическое сотрудничество в Европе. М., 2002, С. 394.
35. Назаров В.А. Международная экономическая интеграция. М., 2008, С. 301-319
36. Топорин Б.Н. Европейские сообщества: право и институты. М., 1992. С. 12-21.
37. Шемятенков В.Г. Европейская интеграция. М., 2007. С. 52-56.
38. Медведев Л.А., Синдеев А.А. История запалноевропейской интеграции: (40-90 годы ХХ века): Создание Европейского союза: 80-90 годы. Тверь, 1999, С. 168-173.
39. Шенаев В.Н. Особенности экономического развития Западной Европы.М., 1993, С.285-304.
40. Байзакова К.И., Кукеева Ф.Т., Лаумулин М.Т., Умаров К.Е., История Внешней политики США.// Алматы, 2007,c.78
41. Байзакова К.И., Политика США и вопросы демократизации в странах Центральной Азии.//.- Алматы, 2005,c.95-104;
42. Ашимбаев М.С., Сотрудничество стран Центральной Азии и США по обеспечению безопасности в регионе. // Материалды международной конференции. Алматы, 2005,c.56-60;
43. Тэвдой-Бурмули А. Интеграция и кризис идентичности: националистический вызов объединяющейся Европе. С. 42-63.
44. Быховский С. Расширение ЕС на восток. С. 298-322. // ЕС на пороге ХХІ века: выборы .
45. Борко Ю. Тернистый путь к сотрудничеству: Россия и Европейский Союз // Свободная мысль-ХХІ. М., 2001,№3,c.71
46. Christopoulos D.C. 2009. Regional governance capacity and political agency: a comporative study of EU regions. Paper Presented at the ECPR Workshop (Granada, Spain),p.91
47. Keating M. The Government in Scotland. Edinburg University Press. 2008. p. 15.
48. Hughes J. The Regional Deficit in Eastward Enlargement of the European Union. www. one-europe.ac.uk.. 2009.,p. 19
49. Jordan P., and Popescu C. The Europe of the Regions. 2005.,p.56
50. Kazinovskis A., Keips S. Regional administratovi teritori a la iedalojuma reformas problmas Latvija. Riga, 2007. p. 103.
Мазмұны
Кіріспе 3
1. Еуропалық Одақтың кеңею мәселесі және оған қатысты мәселелер 8
1.1.Еуропалық Одақ және оның қазіргі даму тенденциясы 8
1.2 Қазіргі кездегі Оңтүстік Шығыс Европа елдері және олардың даму үрдісі 13
1.3 Еуропалық Одаққа Шығыс Еуропа елдерінің қабылдану процесі 20
2. Еуропалық Одақ және Франция 28
2.1 Еуропалық Одақтың саясатындағы Францияның орны және рөлі 28
2.2 Еуропалық Одақтың кеңею мәселесіндегі Францияның ұстанымы және саясаты 37
3. Еуропалық Одақтың кеңею процесі, нәтижесі және болашағы 51
3.1 Франция және Еуропалық Одақтың кеңеюінің маңызы, нәтижесі 51
3.2 Еуропалық Одақтың дамуының стратегиясы және болашағы 58
Қорытынды 62
Пайдаланылған әдебиет тізімі мен сілтемелер: 67
Кіріспе
Диплом жұмысының өзектілігі: Соңғы жарты ғасырдан астам уақыттан бері ұдайы, қарқынды дамып келе жатқан интеграциялық процесстер халықаралық деңгейде әскери-саяси және әлеуметтік-экономикалық, ғылыми-мәдени ынтымақтастық салаларды қамту арқылы тамырын тереңдетіп қана қоймай, өзінің аясына тұтастай аймақтар мен жекелеген жаңа мемлекеттерді тарту арқылы географиялық жағынан ауқымын кеңейтіп келеді. Біртұтас әлемдік экономикалық-шаруашылық жүйені қалыптастыруды ұран етіп көтерген әлемнің жоғары дамыған елдерінің бастамасы қазіргі таңда қарқын алып келе жатқан жаһандану процесінің қайтымсыз заңдылықтарға бағынатындығын көрсетіп отыр. Жаһандану процесінің түпкілікті мақсаты мемлекеттер мен аймақтар арасындағы өмір сүру деңгейі мен әлеуметтік-экономикалық даму алшақтығын жою идеясы болып табылғанымен аталмыш процестің қазіргі таңдағы ұмтылыстары барысында пайда болған қиындықтар мен таласты мәселелердің орын алуы шешімін күтіп отырған көптеген проблемалардың бар екендігінің дәлелі болып табылады.
Қазіргі таңда интеграция мәселесі өте өзекті мәселелердің бірі болып саналады. Аймақтық болсын, әлемдік интеграция болсын қарқынды дамып келе жатқан үрдіс. Ал интеграциялық процесстің өркендеуіне мемлекеттер арасында жақындастық өте маңызды болып саналады және бірлестіктердің кеңеюі интеграцияны құрайды. Мемлекеттер арасында экономикалық жақындасудың тиімді жолдарын қарастырып, соны жүзеге асыру барысын талқыламаған аймақ жоқ болар. Аймақтық біртұтас интеграцияға қол жеткізу –үлкен мөлшерде жеңілдіктерге лып келеді. Әсіресе, 2008 жылдың тамыз айынан бастау алған әлемдік қаржылық дағдарыстан жекелеген ұлттық мемлекеттер болып емес, бірлескен аймақтық ұйымдар ретінде шығудың тиімді екені көзге көрініп тұр. Осы дағдарыс орын алғаннан кейін интеграциялық процестің тереңдей түсуі, ұйымдардың кеңеюінің қажеттігі пайда болды. Интеграцияның жетілген үлгісі Еуродақ болғандықтан, әлем назары осы ұйымның кеңеюінің жақсы, жаман әсерлерін еріксіз талқылау осы аймаққа ауады.
Екінші дүниежүзілік соғыс аяқталғысымен, Батыс Еуропадағы дамыған елдер әскери-саяси және экономикалық жағынан жақындасуға бет бұрды. Франция, Батыс Германия, Италия, Бельгия, Нидерланды, және Люксембург өздерінің ұлттық шаруашылығын біріктіруге кірісіп, біртұтас экономикалық жүйе құра бастады. 1950 жылдың мамырында Францияның Сыртқы Істер министрі Р.Шуман Еуропа елдерін бірлестікке шақырып, ГФР мен Италия жағынан қолдау тапты. Оларға Бельгия, Нидерланды, және Люксембург(Бенилюкс) қосылып, Еуропа болат және тас көмір бірлестігі (ЕБТБ) құрылды, яғни сол жылдары да мемлекеттер ұйымның кеңеюінің актуалдылығын білген. Сонымен, ХХІ ғасырдың басында одаққа тағы он екі мемлекет мүше болды. Бар –жоғы екі –үш жылдың ішінде одақтың мүшелер саны он бестен жиырма жетіге өсті. Бұл шынымен де қажетті шара ма еді деген заңды сұрақ туындайды. Бұл сұраққа жан –жақты жауап берушілер саны көп. Біреулер тиімді жақтарын айтып дәлелдеуге тырысса, біреулер бұл -одақтың біртұтас ұйым ретінде жұмыс істеуіне қауіп төндіреді дегенді алға тартады. Еуродаққа Оңтүстік Шығыс Еуропа елдерінің қосылуы қандай нәтиже беруі мүмкін, басқа елдерге, соның ішінде Францияның Еуропалық Одақтың кеңеюіне көз қарасы және ұстанатын принциптері қалай зерттеу тақырыбының өзектілігін арттыра түседі. Бұл мәселені жан-жақты зерттеу ЕО кеңею стратегиясы мен оның басқа мемлекеттерге қатысты ұстанған саясатының жаңа қырларын ашуға мүмкіндік береді. Еуропа шекарасының ұлғаюы, басқа мемлекеттерге қатысты ұстанатын саясат және т.б өзекті мәселелер Франция көмегімен шешілуде. Тараптар арасындағы қатынастар барлық дерлік саланы қамтиды. Алайда, әріптестік қатынастарға қарамастан Франция үшін Оңтүстік Шығыс Еуропа (ОШЕ) елдерін Ресей уысынан шығарып алу –бірқатар мүдделері мен өмірлік ұстанымдарын батысқа беріп қоюымен аяқталады. Сол үшін Ресей Еуропалық Одақ шекарасының ұлғаюына қарсылығын білдіреді. 2004 жылы орын алған ЕО-тың кеңеюі екі тарап арасындағы байланыстарға қалай әсер етуі мүмкін деген сұраққа да жауап іздеу зерттеу тақырыбының өзектілігін айқындай түседі.
Диплом жұмысының мақсаты: Еуропалық Одақтың кеңею проблемаларын және оған қатысты Францияның ұстанымындарын және жүргізіп отырған саясатын айқындау, талдау, ашып көрсету.
Жоғарыда анықталған мақсатқа қол жеткізу үшін келесідей міндеттерді шешу көзделеді:
Еуропалық интеграцияның тарихын сараптай отырып, оның қазіргі кездегі даму жағдайына баға беру;
Еуропалық Одақтың даму кезеңдерінің ерекшеліктерін талдау;
Еуропалық Одақтың кеңею барысында пайда болған жаңа аймақтық мәселелердің себептерін ашып көрсету;
Еуропалық Одақтың кеңеюіндегі Францияның ұстанатын позицияларына талдау жасау;
Еуропалық Одақтың өткен және қазіргі жағдайын бақылау арқылы оның болашағына, стратегиялық дамуына болжам жасау;
Тақырыптың ғылыми зерттелу деңгейі. Еуропалық Одақтың кеңею проблемасы және оған Францияның ұстанымы әсіресе, кеңестік тарих, саясаттану, экономика, заң ғылымдарында кеңінен зерттелген тақырып. Ал батыста бұл тақырып, еуропалық интеграцияның пайда болу сәтінен және социалистік жүйенің ыдырап ОШЕ елдерінің тәуелсіздігін алуы, соғыстан кейінгі еуропалық ұқсастық ұғымдары сияқты сол кездегі тың тақырыптың көлеңкесінде қалып келді. Еуропалық интеграция, ЕЭҚ пен жаңа тәуелсіз мемлекеттер арасындағы байланыстар мәселелері жекелеген ғылыми зерттеулер ауқымында қарастырылғанымен, Батыс Еуропа ғалымдардың іргелі зерттеу объектісіне айналған жоқ.
Қазіргі кездегі тарихи-саяси әдебиетте Еуропалық Одақ пен еуропалық интеграция мәселелерінің сан-саласын ашып көрсететін еңбектер жетерлік. Солардың қатарында ең алдымен шетелдік авторлардың еңбектерін атап өткен жөн. Еуропалық Одақтың кеңею стратегиясы мен кеңею үдерісі барысында орын алған қиындықтар мен шешімі күрделі мәселелер жөнінде мағлұмат берген авторлардың арасынан М. Санта Лопестің The Impact of Soft Europeainzation on Multi-Level Governance and Domestic Balances of power атты еңбегін айрықша атап өтуге болады [1,p.201]. 2004 жылғы ЕО-ның кеңею туралы шешімі туралы атап айтқанда, Орталық және Шығыс Еуропа елдерінің Еуропалық Одаққа мүше ретінде қабылдау барысында туындаған мәселелерге талдау жасаған авторлардың бірі А. Аг болып табылады Оның 2005 жылы жарық көрген Regional capacity-building and social change in the new member states: The case of Hungary in an ECE contex (full version). Paper for the ECPR joint session of workshops атты еңбегі Еуропалық Одақтың кеңею тәжірибесінің осал және тиімді жақтарын ашып көрсетуге арналған [2,p.16]. Еуропралық Одақтың кеңеюі барысында өзінің өзектілігін арттыра түскен мәселелердің бірі бұл - ЕО-ға мүше болған жаңа мемлекеттері азаматтарының Батыс Еуропа елдеріне миграциясы мәселесі болып табылады. Бұл мәселеге басты назар аударған авторлардың бірі американ зерттеушісі Р. Брубейкер болып табылады. Өз еңбегінде автор азамат еместердің экономикалық және әлеуметтік құқықтары мен міндеткерліктері қарастырған, нақтырақ айтатын болсақ, шетелдіктердің жұмыс күшінің нарығы, иммигрант мәртебесіне жету жолы, мемлекеттік мекемелердегі мәртебесі, кәсіпкерлік әрекеттер және шағын бизнес құру, олардың экономикалық мәртебесі, әлеуметтік құқықтарына толық талдау жасаған [3,p.1].
Осы тақырыпқа қалам тартқан американ зерттеушісінің бірі Ч. Капчан өз еңбегінде Еуропадағы орын алған демографиялық төңкеріс оның бейнесін өзгертуде, ал туу көрсеткішінің төмендеуі иммиграция ағымдарының өсімімен қатар келуі дәстүрлі еуропалық ұлттық мемлекеттерінің этникалық біртектілігінің соңымен ұштасады деген тұжырымға келеді [4,c.1].
Итальян зерттеушілерінің бірі К. Каданьоненің еңбегін атап өтуге болады. Аталмыш жұмыста автор иммиграция екі әр түрлі саяси семантика –экономикалық немесе функционалды мәселелерде негізделген және мәдениет, тұрмыс қалпы және дәстүрлерге негізделген –тоғысында орналасқандығы туралы тұжырымдайды. Осыдан автор миграциялық саясат жүргізуге тиесілі мәселелерді шешу барысында қоғам өмірінің демографиялық аспектілерін, жұмыс кадрларымен қамсыздануын және мемлекеттегі мәдени жағдаймен танысуға баса назар аудару қажеттілігі туралы айтады [5, p.35].
Неміс теоретигінің бірі Дж. Дельбрюк өз мақаласында ашық республика идеясымен мемлекеттік саясаттан иммигранттарға қатысты натурализация аспектін алып тастап, оны тек конституциялық заңдылық және демократия шеңберінде жүргізуге ұсынады [6,c.21].
Еуропалық Одақ тарихы мен оның кеңеюі процесін зерделеген орыс авторларының арасынан И.И. Хохловтың Наднациональность в политике Европейского Союза еңбегін ерекше атауға тиістіміз. Себебі ол өз кітабында ЕО-дағы ұлт үсті құрылымдардың пайда болу факторларын анықтап оларға баға берген [7,c.34]. Еуропалық Одақтың кеңеюі барысындағы Ресейге қатысты ұстанған позицияларын срапқа салған авторлар В.Н. Сумароков және Н.В. Сумароков болып табылады. Олар өздерінің Расширение Европейского Союза и внешнеэкономические связи России атты зерттеулерінде Еуропалық Одақтың қазіргі кездегі кеңеюі барысындағы жаңа ағымдар мен қарама-қайшылықтарға Ресеймен қатынастар аспектісінде алып қарастырады [8,c.57]. Ал отандық авторлар арасынан осы тақырыпқа өз еңбектерін арнаған бірқатар авторлар бар. Аталмыш тақырыпты АҚШ-ЕО және АҚШ-Орталық Азия, АҚШ-Қазақстан қырлары бойынша зерттеп жүрген авторлардың қатарында -
редакциясын профессор Ж.О. Ибрашев басқарған США и страны Центральной Азии: реалии и перспективы атты еңбекті Орталық Азия елдері мен АҚШ арасындағы ынтымақтастың салаларына зерттеулер жүргізілген. Аталған тақырыпқа қалам тартып жүрген зерттеушінің бірі М.С. Әшімбаев Оның осы тақырыпқа арналған Сотрудничество стран Центральной Азии и США по обеспечению безопасности в регионе атты мақаласы АҚШ пен Орталық Азия елдері арасындағы қауіпсіздіктің қыр-сырларынан мәліметтер береді. Бұлардан өзге Д. Шороховтың Вопросы информационной безопасности в условиях формирования ноополитики на примере США., Д.Б. Қыдырбекұлының Геостратегия США в Казахстане: от глобального и малому измерению., И.Л. Буранашовтың Центральноазиатский комплекс безопасности., И.А. Черныхтың Соединенные Штаты и Европейский Союз в комплексе безопасности в Центральной Азии: сравнительный анализ позиции атты монографиялары мен мақалаларын атауға болады [9,c.16]
Зерттеу жұмысының деректік негізі. Зерттеу жұмысының алдына қойған мақсаты мен міндетін жүзеге асыруға негіз болған деректерді сипаты мен маңызына қарай алты топқа бөлуге болады. Олар: Еуропалық Одаққа мүше ретінде қабылданған ОШЕ елдері мен ЕО-ға мүше-мемлекеттердің ұлттық конституцялары, заң актілері және қаулылары; мемлекет қайраткерлерінің мемуаралары мен сұхбаттары; дипломатиялық құжаттар; бұқаралық ақпарат материалдары; статистикалық жинақтар мен анықтамалар.
Жұмыстың теориялық және әдістемелік негізі. Зерттеу жұмысының теориялық негізін отандық және шетелдік ғалымдардың ғылыми қорытындылары құрайды. Дипломдық жұмыста тарихи оқиғаларға және сан-саладағы мемлекетаралық құжаттарға жинақтау, талдау, жүйелеу әдістері колданылды. Сонымен қатар кеңінен қолданылатын тарихи-салыстырмалы және жүйелеу әдістері де зерттеу жұмыстарына арқау болды. Бұл әдістер Еуропа Одағының сыртқы саясатындағы ОШЕ елдерінің әрқайсысының орнын жүйелі түрде айқындауға мүмкіндік береді. Зерттеу жұмысын ғылыми негізде жүйелеп, оның нәтижесін шығару үшін, сол арқылы баяндау, талдау және болжау түрінде негізгі мақсаттарға қол жеткізу үшін ғалымдар әртүрлі әдістерді зерттеген. Берілген зерттеу жұмысының тақырыбын ашуда негізгі әдістеме ретінде жаңа құрылымдық функционализм қолданылды. Саяси құбылыстар субьектілер арасындағы өзара әрекеттің байланысына және оның сипатына құрылым деңгейінде баға беруді талап етеді. Сондықтан халықаралық қатынастар мен мемлекеттің сыртқы саясатын зерттеудің едәуір қажетті әдістемесі дәстүрлі және рационалды әдістерді қамтитын жаңа геосаясат болып есептелінеді. Ол реалистік идеализм концепциясы болып табылады да , жаңа құрылымдық функционализмге сүйенеді. Ал ол кезегінде Т. Парсонс, М. Абрахамсон, Н. Смелсер, У. Мюре, С. Исенстад, М. Тавада, К. Томсон, Д. Яо сияқты ғалымдар зерттеген құрылымдық-функционалдық талдаудың дамуы болып табылады[10,p.21]. Жаңа геосаясатта саяси құбылыстар экономика, саясат, идеология және географиялық жағдайлар сияқты төрт қызметтің өзара үйлесімділігі болып табылады. Ал ішкі өзара әрекет қызметтер арасындағы себеп-салдарлы байланысқа сүйенеді, сондықтан жеке қызметтердің тұрақтылығының бұзылуы бүкіл құрылымның қайта ұйымдастырылуына, кері кетуіне әкеп соқтырады.
Жұмыстың нәтижесі. Дипломдық зерттеу жұмысы бойынша қорғауға ұсынылатын негізігі тұжырымдар мыналар:
Орталық және Шығыс Еуропа елдерінің Еуропалық Одаққа кіруінің маңызды стратегиялық геоэкономикалық үрдістері. Ұйымның құрылуына әсер еткен Францияның Еуропалық Одақтағы орны, ролі және оның кеңею жоспарына көз қарасының анықталуы.
Еуропалық Одақтың ОШЕ елдеріне қатысты сыртқы саясатының теориялық негізін ашумен қатар Еуропалық Одақ сыртқы саясатының негізгі мақсаттары мен ұстанымдарын айқындау тараптар арасындағы ынтымақтастықтың қалыптасуы мен дамуындағы мәселелерді зерттеуге мүмкіндік береді
Тараптар арасындағы саяси байланыстарды дамытуда ЕО мен ОШЕ-нің кейбір жекелеген елдері арасында қол жеткізілген уағдаластықтар мен келісімдерді басшылыққа ала отырып сыртқы саясатта белгілі бір іс-шараларды жүзеге асыру тараптар үшін маңызды болып табылады.
ЕО мен ОШЕ елдері арасындағы негізгі мүдде экономикалық байланыстар ынтымақтастықтың маңызды саласы болып табылады.
Әділ басқару, адам құқығы, мен демократиялық құндылықтары құрметтеу, қақтығыстарға араласпау ЕО пен жаңа мүше-мемлекеттер арасындағы ынтымақтастықты дамытудағы негізгі шарттар болып табылады. Осы орайда, аталған мәселелер бойынша ЕО пен жаңа мүше-мемлекеттер арасындағы қатынастарды дамыту және оны жүзеге асырудың нақты механизмдерін қалыптастыру және құқықтық негіз қалау мәселесі өзектілікке ие болады.
Құрамына Еуропаның 27 мемлекеті кіретін ЕО ішіндегі даму және кеңею процесі ауқымында сан-саланы қамтитын әріпсетік байланыстар қазіргі кездегі ұжымды дипломатияның зор жемісі болып табылады.
Жұмыстың құрылымы мен көлемі. Дипломдық зерттеу кіріспеден, үш тараудан, қорытынды бөлімнен және пайдаланылған әдебиеттер мен сілтемелер тізімінен тұрады.
1.Еуропалық Одақтың кеңею мәселесі және оған қатысты мәселелер
1.1.Еуропалық Одақ және оның қазіргі даму тенденциясы
Еуропалық Одақ –ұлт үстіне қарайтын басқару күші дамыған, Еуропаның 27 мемлекетінің басын құрап отырған аймақтық, мемлекетаралық саяси-экономикалық бірлестік болып табылады. Одақ құрамына Австрия, Бельгия, Венгрия, Ұлыбритания, Германия, Грекия, Дания, Ирландия, Испания, Италия, Кипр, Латвия, Литва, Люксембург, Мальта, Нидерланды, Польша, Португалия, Словакия, Словения, Финляндия, Франция, Чехия, Швеция, Эстония елдері кіреді. Еуропалық Одақ институттары Еуропалық парламент, Еуропалық кеңес, Еуропалық комиссия, Аудиторлық сот, Экономикалық және әлеуметтік комитет, Еуропалық инвестициялық банкі, Еуропалық орталық банк. Еуропалық парламент тікелей дауыс беру арқылы бес жылға сайланатын 732 депутаттрадан тұрады. Депутаттар саны жағынан ең көбі Германиядан, одан кейін Франция , Италия, Ұлыбритания, әр қайсысы 78 депутаттардан тұрады. Испания, Польша 54, Нидерланды 27, Бельгия, Грекия, Португалия, Венгрия,Чехия 24, Швеция 19, Австрия 18, Дания , Словакия, Финляндия 14, Литва 13, Словения 7, Кипр, Эстония, Люксембург 6, Мальта 5 депутаттан тұрады[11,c.1].
Еуропалық Парламенттің өкілеттілігі аса ауқымды. Ол Еуропалық кеңеспен білесе отырып заңнамалық функцияларды жүзеге асырады және жұмыс күшінің қозғалысына, кәсіпкерлікке, білім беру мен зерттеу жұмыстарына, қоршаған ортамен денсаулық сақтауға, тұтынушыларды қорғауға қатысты мәселелер жөнінде тиісті шешімдер қабылдауға құқығы бар.
Еуропалық Кеңес одақтың өкілетті шешім қабылдайтын басты органы. Оның құрамы одаққа мүше 27 елдің әр түрлі салалық министрліктерінен тұрады. Кеңес Еуропалық парламентпен бірлесіп одақтың заңнамалық актілерін, бюджетін қабылдайды. Сонымен қатар, Еуропалық комиссия қабылдайтын халықаралық келісімдерді бекітіп және одаққа мүше елдердің экономикалық саясатын үйлестіруге жауап береді. Кеңесте төрағалық кепіл әр жыл сайын ротациялық негізде ауысып отырады. Еуропалық кеңестің бас хатшылығы Бруссельде орналасқан.
Еуропалық Комиссия Еуропалық Одақтың атқарушы органы, әрі Еуропалық экономикалық кеңістікпен атом энергиясы жөніндегі Еуропалық кеңістікке жетекшілік жасайтын институт. Комиссия 1967 жылдан бері жұмыс істеп келеді, оның 20 мүшесі бар. Комиссия мүшелерінің сол елдегі үкіметі бес жыл мерзіміне тағайындалады. Ал Комиссия президенті одаққа кіретін елдер үкіметімен бірлескен шешімімен тағайындалады, оны Еуропалық Парламент бекітеді. Комиссия Еуропалық Одақтың шарттарының сақталуын қамтамасыз етеді. Оның штаб пәтері Брюссельде орналасқан 26 декторатпен арнайы қызметкерлерден тұрады[12,c.350]. Комиссияның қазіргі президенті Португалияның бұрынғы президенті Жозе Монуель Боррозо. Бұл қызметті 2004 жылдың қарашасына дейін Италияның бұрынғы президенті Романно Проди атқарған.
Бұл Одақтың құрылу тарихы жарты ғасырдан астам уақытты қамтыды. 1948 жылы Маршалл жоспарының аясында АҚШ-тан келетін көмекті реттеу үшін Еуропалық экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы мен Бенилюкс (Бельгия, Нидерланды, Люксембург) құрылды. 1949 жылы Еуропа кеңесі ұйымдастырылды.
жылы сәуір айында құрамында Бельгия, Италия, Люксембург, Нидерланды, ГФР және Франция бар алты ел Көмір мен болат жөніндегі еуропалық бірлестікті құру туралы тарихи келісім-шартқа қол қойды.
жылы наурызда Еуропалық экономикалық қауымдастық пен Атом энергиясы жөніндегі еуропалық қауымдастықты құру мәселесін шешкен Рим келісім-шарты еуропалық құрылыстағы маңызды қадам болды. Олар кеден одағын қалыптастыруға, ішкі сауда кедергілерін жоюға және бейбіт мақсаттағы атом энергетикасын дамытуға бағытталған әрекеттер еді[13,c.279].
жылы жоғарыдағы үш қауымдастықтың атқару органдары бірікті. Осының нәтижесінде Еуропалық комиссия, Кеңес, Парламент, Сот секілді негізгі институттардың өкілеттілігін қамтамасыз ететін базалық құрылым дүниеге келді.
жылы шілдеде Еуропалық Парламенттің өкілеттігін нығайтуды қарастырған Бірыңғай Еуропалық Акт күшіне енді. Бұл құжат тауарлар мен қызметтер және қаржы капиталын еркін қозғалысқа енгізуге мүмкіндік беретін бірыңғай ортақ рынокқа көшудің мерзімдік кезеңдерін де қарастырды.
Ал 1993 жылы қаңтарда қол қойылған Маастрихт шартын Еуропалық Одақтың конституциялық негізі деп те атауға болады.
жылы мамырда интеграцияланудың әртүрлі кезеңдерінің жалпы нұсқасын айқындаған Амстердам келісімі күшіне енді.
жылы 7-8 желтоқсанда Ницшеде өткен саммитте құрамы әр жыл сайын өсіп, бүкіл Еуропаны бауырына ала бастаған Одақты кеңейтудің жаңа стратегиясы белгіленді. Ал 2001 жылдың желтоқсанында Бельгияда өткен саммитте қабылданған декларацияда Еуропалық қауымдастықтың алдында тұрған ішкі-сыртқы міндеттер, әлем бойынша қауымдастықтың жетекшілік рөлін қамтамасыз ету мәселелері, оның бұрынғы қабылданған заңдарын оңтайландыру арқылы реформа жасау жайлары қарастырылды.
Саммитте сондай-ақ Еуропаның болашағы туралы Конвент құру жөнінде шешім қабылданып, Конвенттің төрағалығына Францияның бұрынғы президенті В.Жискар д’Эстен тағайындалды. Конвент құрамына әрбір ұлттық үкіметтен бір-бірден, әрбір ұлттық парламенттен екі-екіден өкіл кірді.
жылы 1 шілдеде Еуропалық Одақтың бірыңғай ортақ валютасы –еуроның айналысқа енуімен 1992 жылғы Маастрихт шартында белгіленген Еуропалық экономикалық және валюталық одақты құру үдерісі аяқталды[14,p.1]. Мұнан кейін 2002 жылғы желтоқсанда өткен Копенгаген саммитінің шешіміне сәйкес 2004 жылдың 1 мамырынан бастап, тағы да 9 ел одақ мүшелігіне өтті. Әлемдегі ең дамыған елдердің басын қосқан үлкен одақ –Еуропа Одағын құру осылайша аяқталды.
Еуропа территориясында өмір сүрген Еуро одақ деңгейіндегі мемлекеттер қатарында Батыс Рим империясы, Франк мемлекеті, Қасиетті Рим империясы сынды мемлекеттерді атай аламыз. Соңғы мыңжылдық барысында Еуропа бөлшектеніп кеткен еді. Еуропалық ойшылдар құрлықтағы майда елдерді біріктірудің тиімді жолын табуға тырысты. Американ революциясынан кейін алғаш рет Еуропа Құрама Штаттарын құру идеясы пайда болды. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін бұл идея жаңа қарқын алып, көп айтыла бастады. 1946 жыдың 19 қыркүйегінде Уинстон Черчиль Цюрих университетінде сөйлеген сөзінде осы идеяны қолдайтындығын мәлімдеді. Нәтижесі - 1949 жылы БҰҰ-ның баламасы ретінде құрылған құрлықтағы адам құқықтарының сақталуын қадағалайтын Еуропалық Кеңес.
Еуропаның экономикалық және саяси интеграциясының жаңа дәуірі 50-жылдары басталды. Сол кезден бүгінге дейінгі кезеңдегі Еуродақтың кеңеюі контексіндегі интеграциялық процестерді төрт кезең бөліп қарастыруға болады:
Бірінші кезең. 1951 жылы ГФР, Бельгия, Нидерланды, Люксембург, Франция, Италия Еуропалық көмір және болат бірлестігінің негізін қалады. Бірлестіктің мақсаты –соғысты болдырмау үшін еуропалық көмір мен болат өндірісін біріктіру арқылы елдердің жақындауына жол ашу. Ұлыбритания бұл ұйымға кірудан бас тартты. Экономикалық интеграцияны тереңдету мақсатында сол алты мемлекет 1957 жылы Еуропалық экономикалық бірлестікті (ЕЭБ) және Атом энергиясы бойынша Еуропалық бірлестікті құрды. ЕЭБ алғашында алты мемлекет арасындағы тауар, капитал, жұмыс күшінің еркін ағымын қамтамасыз ететін кедендік одақ ретінде құрылған еді. Ал Еуратом осы елдердің бейбіт атом ресурстарын біріктіруді мақсат тұтты. Аталған үш ұйымдардың ішіндегі ең салмақтысы ЕЭБ болатын. ЕЭБ-тің жұмысы мен қызметтері 1957 жылғы Рим келісімімен бекітілді. Келісім бойынша келесі он екі жылда біртіндеп ортақ нарық принциптерін енгізу қажет болатын. Ол мерзім өз кезегінде төрт жылдан үш бөлімге бөлінді. 1959 жылы ЕЭБ мүшелері Еуропалық Парламенттің негізін қалады[6,c.21].
Екінші кезең. 1960 жылдың қаңтарында Еуропалық Экономикалық Бірлестігі (ЕЭБ) құрамына кірмеген Ұлыбритания және тағы бірнеше елдер Еуропалық еркін сауда ассоциациясы (ЕЕСА) ұйымын құруға шешім қабылдады[3]. Алайда, көп ұзамай ЕЭБ-тің әлдеқайда тиімді ұйым екенін түсініп, Ұлыбритания ЕЭБ құрамына енуге ниет білдіреді. Ұлыбритания экономикасына тікелей тәуелді Ирландия, Норвегия, Дания да осындай шешімге келді. Бірақ та, 1961 –жылдардағы алғашқы талпынысы Франция президенті Шарль де Голль вето қойғандықтан сәтсіз аяқталды. 1966 –жылдардағы жиналыс та осындай нәтижеге ие болды.
жылы үш еуропалық ұйымдар (ЕЭБ, Еуратом, Еуропалық көмір және болат бірлестігі) Еуропалық қауымдастыққа біріккен болатын. Бұл ұйымға жаңа мүшелердің ену мәселесі Голльдің орнына Жорж Помпиду президент болғаннан кейін жаңа қарқын алды. Бірнеше жылға созылған келіссөздерден кейін 1973 жылы 1- қаңтарда Ұлыбритания Еуропалық қауымдастыққа қабылданды. 1972 жылы Данияда, Ирландия мен Норвегияда ЕҚ-ға мүше болу мәселесі бойынша референдум өтті. Ирландия халқының 83,1%, Дания тұрғындарының 63,3% одаққа енуді қолдаса, Норвгияда референдум сәтсіз өтіп, тұрғындардың 46,5% ғана қолдау көрсетті [15,c.501].
1975 жылы Греция ЕҚ-қа енуге тапсырыс беріп, 1981 жылы толыққанды мүшесі болды.
жылы Еуропалық парламентке алғаш рет тікелей сайлау өтті.
жылы Испания мен Португалия мүшелікке енуге өтініш беріп, 1986 жылы өтініш қанағаттандырылды. Сол жылдаң ақпан айында Люксембургта Біртұтас Еуропа туралы (Single European Act) құжат қабылданды.
Үшінші кезең. 1992 жылы Еуропалық бірлестікке мүше барлық елдер Еуропалық Одақ туралы келісімге қол қойды. Бұл оқиға Еуропаның кіші елдерін одаққа кіруге итермелеген шара болатын. 1994 жылы Австрия, Финляндия, Норвегия және Швеция одаққа ену мәселесі бойынша референдум өткізді. Норвегиялықтардың басым бөлігі қайтадан қарсы болды.
Төртінші кезең. 2002 жылдың 9 қазанында Еуропалық комиссия 2004 жылы Еуропалық Одаққа енуге мүмкіндігі бар 10 елдің тізімін берді: Эстония, Латвия, Литва, Польша, Чехия, Словакия, Венгрия, Словения, Кипр, Мальта. Аталған елдердің халқы 75 млн., ЖІӨ 840 млрд. АҚШ долларын құраған, шамамен Испанияның ЖІӨ тең [16,p.1]. Еуродақтың осы ұлғаюын одақ тарихындағы ең көлемді шара деп атауға толық негіз бар. Бұл қадамның қажеттілігі Еуропаның шекараларын анықтаумен, Оңтүстік Шығыс Еуропа елдерін шығыс әлем ықпалынан шығаруымен түсіндіріледі. Греция Кипрдің Еуропалық Одаққа енуін талап етіп, керісінше жағдайда бүкіл жобаға вето қоятындығын айтып қысым жасады.
Ескі он бестік пен Жаңа ондық арасындағы келіссөз аяқталысымен, 2003 жылдың сәуірінде парламент оңтайлы шешім шығарды. 2004 жылдың 1 мамырында аталған он ел ресми түрде Еуродақ мүшелігіне қабылданды.
жылдың 1 қаңтарында Еуродақтың кезекті ұлғаюы –Болгария мен Румынияның енуі орын алды. Сол жылы Македония ресми түрде Еуродаққа енуге үміткер ел статусын алса, Украинамен ортақ жұмыс жоспары жасалды.
1950 жылдың 9 мамырында ресми мәлiмдеме жасаған Шуман: Франция үкiметi Франция мен Германиядағы көмiр мен болат өндiру саласына қатысты барлық өндiрiс ошақтарын бiрiккен ұйымның бақылауына беруге ұсыныс жасайды. Аталған ұйымға Еуропадағы басқа да мемлекеттер мүше бола алады. Көмiр мен болат өндiрiсiнiң бiрiктiрiлуi экономикалық дамудың жаңаша негiзiн қалап, соғыс өртiне шарпылған аймақтардағы ахуалды жақсартуға ықпал етедi дедi[17,c.1]. Осының нәтижесiнде 1951 жылы Бельгия, Люксембург, Нидерланды, Франция мен Германия Федеративтiк республикасы мүше болған Еуропалық көмiр мен болат қауымдастығы (ЕКБҚ) құрылды. Осы алты мемлекетте көмiр мен болат саудасына қатысты барлық тарифтiк және сандық шектеулер алынып тасталды. 1957 жылдың 25 наурызында ЕКБҚ мен Еуропалық атом энергиясы жөнiндегi қауымдастығының негiзiнде Еуропалық экономикалық қауымдастықтың құрылатындығы туралы Рим Келiсiмiне қол қойылды[7,c.76]. Осы аталған 3 ұйым 1967 жылы Еуропалық Қауымдастыққа бiрiктi. 1968 жылы болашақ ЕО iшiнде экономикалық және валюталық одақтың қалыптасуына негiз болған Кедендiк одақ құрылды. Еуропалық экономикалық қауымдастықтың дүниеге келуiне мұрындық болған алты ел –Германия, Франция, Бельгия, Нидерланды, Италия мен Люксембург 1968 жылдың 1 шiлдесiнде үшiншi мемлекеттерге арналған бiртұтас кедендiк тарифтi енгiздi. 1973 жылы Ұлыбритания, Дания мен Ирландия ЕЭҚ-ға мүшелiкке өту туралы шешiм шығарғандықтан, алтылық тоғыздыққа айналды. 1981 жылы Греция, 1986 жылы Испания мен Португалия Қауымдастыққа қосылды. 1985 жылдың 14 шiлдесiнде тауар, қаржы мен адамдардың еркiн әрi кедергiсiз қозғалысын қамтамасыз ететiн Шенгендiк келiсiмге қол қойылды[18,c.87]. Еуропалық Одақтың iшкi шекараларындағы бақылауды күшейте отырып, ЕО iшiндегi кедендiк кедергiлердi алып тастау туралы келiсiм 1995 жылдың 26 наурызында күшiне ендi. 1992 ж. 7 ақпанында Нидерландының Маастрихт қаласында еуропалық елдердегi қаржы және саяси жүйенi реттеу жолдарын қарастыратын Еуропалық Одақты құру жөнiндегi келiсiмге қол қойылды. Бұл құжат заңды түрде 1993 жылдың 1 қарашасында күшiне енген болатын. 1999 жылдың 1 қаңтарында ЕО-ға мүше мемлекеттер аумағында бiртұтас ақша бiрлiгi ретiнде (қолма қол ақша айырбасы емес түрiнде) еуро енгiзiлдi. Ал банкноттар 2002 жылы жарыққа шықты. 2004 жылдың 1 мамырында Венгрия, Кипр, Латвия, Литва, Мальта, Польша, Словакия, Словения, Чехия мен Эстония ЕО-ға мүшелiкке өттi. Ұзақ уақытқа созылған тартыстан кейiн 2007 жылдың 1 қаңтарынан бастап Болгария мен Румыния да одақтың құрамына ендi. Еуроодаққа мүшелiктiң алғашқы үш жылында екi тарапқа да кейбiр шектеулер қойылуы мүмкiн[12,c.89]. Мысалы, жалпыеуропалық бюджеттен қаржы бөлiну, Болгария мен Румыния сияқты мемлекеттердiң сапасыз ауылшаруашылық өнiмдерiнiң еуропалық нарыққа енгiзiлуiне тыйым салу сияқты т.б. шектеулер. Негiзi осы екi елдiң ЕО-ға қабылдануынан кейiн Еуроодақтың саяси құрылымына өзгертулер енгiзу мақсатында Одақты кеңейту процесi уақытша тоқтатылды. Демек, қазіргі таңда Еуропалық Одақтың даму тенденциясы кейбір қиыншылықтарды бастан кешіре отырып ақырын жүруде. Соңғы мәліметтер бойынша Еуропалық Одақтағы ОШЕ мемлекеттерінің ЖІӨ 2009 жылы бойынша Еропалық Одақтың ЖІӨ-нен 10,4% көрсетті, ал адам басына шаққандағы Еуропалық Одақтағы мемлекеттердің ЖІӨ-і 39% көрсетті. Демек, ЕО ң орта көрсеткішінен салыстырғанда Словения, Чехия Республикасындағы ЖІӨ ЕО-тың 59-68% құрады[19,c.1].
1.2 Қазіргі кездегі Оңтүстік Шығыс Европа елдері және олардың даму үрдісі
ОШЕ елдерінің ішкі және сыртқы даму саясаты олардың ішкі және сыртқы саяси мақсаттарына байланысты консенсустарымен анықталды. Оның мағынасы ОШЕ елдерінің Еуропаға реинтеграция жолдарын анықтау болды, яғни Еуропалық Одаққа, Еуропалық Кеңеске. Бұл реформаларды іске асыруда жоспарлы экономиканың мұрагерлігі және экономикалық деңгейінің төмен болуы әсер етті. ОШЕ мемлекеттерінде комунизмнің теріс әсерлері, яғни бюрократия, биліктің дефициттігі, азаматтық қоғамның дамымағандығы ОШЕ реформаларын құрудағы өзекті проблемаларының бірі болды. Сонымен қатар, нарықтық экономикаға көшу және саяси жүйенің құрылуы көптеген қиыншылықтарды тудырды. ОШЕ мемлекеттерінің қайта құру процесстерінде, реформаларды өткізу үшін, аймақтардағы мемлекеттердің дифференциациясы барлық сфераларда өтілді. Саяси және экономикалық қайта құру деңгейіне байланысты ОШЕ екі топ мемлекеттермен айрықшаланды. ОШЕнің бес мемлекеті-Чехия, Польша, Венгрия,Словакия,Словения реформаларды жүзеге асыруда лидерлер болды. Ал қалған мемлекеттері өте нәзік жағдайда болды. ОШЕ-нің мықты бестігі 1990 жылдары өздерінің экономикалық жағдайын әжептәуір жақсартты. Мысалы, 1990 жылдарымен салыстырғанда олардың ЖІӨі көтерілді. Бұндай жағдйға басқа мемлекеттерден ивестицияларының өсуі әсер етті де 1997 жылы 6,4% (Словакия) және 1%(Венгрия) көрсетті[20,p.1].
Балтық мемлекеттері- Латвия, Литва және Эстония мықты бестіктің деңгейіне жетуі мүмкін. Бірақ, оған олардың экономикалық және әлеуметтік проблемалары теріс әсерін тигізді. Болгария мен Румыния нәтижеге жетпегендігімен сипатталды. Бұл мемлекеттер жалпы өте төмен дамыған экономиалық деңгейлерімен анықталды. ОШЕ мемлекеттерінің сыртқы саяси жағдайы аймақтық саяси және экономикалық серіктестіктің жоқтығымен сипатталды. Оған қарамастан, әртүрлі субаймақтық ынтымақтастыққтарға қатысу ОШЕ елдерімен қарастырылды, өйткені бұл жағдай олардың көрші мемлекеттермен қатынастарын тұрақтандыру варианты болды. Және бұл оларға сыртқы саяси стратегиясының варианты болды. Сонымен қатар, жоспарда олардың экономикалық жағдайын жақсарту, сыртқы саясат және қауіпсіздік саясаты болып 1993 жылы Орталық Еуропалық еркін сауда аймағы құрылды(1995 жылы Словения кірді). 1999 жылы Маастрихт келісімімен ОШЕ мемлекеттерінің әрі қарай ынтымақтастығының дамуы, ішкі сасаты мен юстициясы қаралды[21,c.8]. Соған байланысты ОШЕ елдері жайлы мынандай құрақтары қарастырылды:
ОШЕ елдерінің ішкі саясаттарындағы кеңею компетенциясы;
ОШЕ елдер азаматтарының құқықтық жағдайын бақылау;
Әлеуметтік саясаттың функцияларын кеңейту;
Халықаралық дағдарыстардың функцияларын бақылау;
ОШЕ елдерінің ЕО байланысты құрылымдары мен инститтарын реформалау;
КСРО ыдырағаннан кейін өздерінің тәуелсіздігін алған ОШЕ елдері әлі күнге дейін Ресеймен тығыз байланысты. Ресей елдері ОШЕ үшін отынды тұтынушы және валюталық кіріс алатын маңызды нарық болып табылады: 2001 ж. олардың үлесіне экспортталатын газдың 23%, мұнайдың 27%, көмірдің 10%, жылу бөлгіш элементтердің 77% тиесілі болған [22.p.87]. Аймақтың еуропалық құрылымдарға интеграциясы мұнай, газ, ядролық отын экспортының қысқаруына байланысты ОШЕ елдері үшін үлкен экономикалық шығындарға әкелуә мүмкін.
Аймақтағы мұнай-газ отынының мардымсыз қоры, Экономикалық өзаракөмек кеңесі (ЭӨК) пен КСРО кезеңінде салынған жеткізу инфорқұрылымы (Дружба мұнай құбыры, Братствомен Одақ газ құбырлары, т.б.), бұл мемлекеттер өнеркәсібінің ресейлік шикізатқа технологиялық бейімделгендігі, бәсекеге қабілетті баға ресейлік энергия өнімдеріне сұраныс тудырады. Болгария, Венгрия, Литва, Словакия, Чехиядағы КСРО-ның техникалық көмегі және кеңестік құжаттама негізінде салынған атом электрстанцияларына ядролық отынның дәстүрлі жеткізушісі болып табылады.
8-2005 жж. аралығында мұнай экспорты екі еседен асты –млн. тоннадан 42 млн. тоннаға. Жеткізілімдер көлемінің арту себебі Польшаның қарқынды дамушы өнеркәсібінің сұраныстарының ұлғаюына байланысты болды. Оның үлесіне жеткізілімнің жалпы көлемінің 11%, ОШЕ аймағында 43% тиесілі [23,c.1].
ОШЕ елдерінің басқа елдермен экономикалық ынытмақтастығы бұл елдердің территориясы арқылы олардың отынның транзиті жүргізілуімен байланысты. Мұнда мәселелер туындауда: Мысалы Лукойл Латвиядағы ұлттық порттық құрылыстарды жекешелендіруге қатысуға тырысқан, алайда үлкен қиындықтарға жолықты. Ресейлік мұнай өңдеу заводтарының өнімдері (отындық мазут, дизельдік отын, бензин) үшінші елдерге шығару үшін көбінесе ОШЕ маңына экспортталады. ЕО жоғары талаптарына өтуіне байланысты аймақта жоғары сапалы этилинденбеген бензин сорттарын тұтынысы артты, ал үшінші елдердің стандарттарына сай келмейтін төменгі сапалы бензин шығарады.
ОШЕ-де басқа елдердің мұнай компанияларының стратегиялық мүддесі бар салалары –шикізат өңдеу, мұнай өнімдерімен қамтамасыз ету жүйесі, соңғы кедері сұйық отын тасымалы. Румыниядағы Петротел (1998ж.) және Болгариядағы Нефтохим мұнай өңдеу заводтарының бақылаушы пакет акциясын сатып алған, Чехия, Румыния, Болгария, Балтық маңы елдерінде АЗС желісін құрған ААҚ Лукойл аймақтағы өз құзыретін нығайтып алды.
ЕО аясында келісілген шешімдерге сәйкес Еуроодаққа мүше болуға үміткерлер тоқтаусыз және сенімді қамтылу үшін энергетикалық ресурстардың импорттық көздерін диверсификациялауы қажет. Мұндай талаптың орындалуы үметкер мемлекеттердің тұтынуында ресейлік энергия өнімдерінің үлесі азаяды дегенді білдіреді.
Үміткер мемлекеттер ішкі газ нарығын либерализациялау міндетін алады. Бұл ОШЕ-ге ресейлік табиғи газдың экспортына әсер етуі мүмкін. Газ нарығының либерализациясы табиғи газды ірі сатып алушылардың нарыққа шығуы есебінен бәскелестікті дамытуға бағытталған, бұл тауардың тым көп болғанда бағаны төмендету үшін қысым көрсетуге ыңғайлы, ал ресейлік жаққа тиімсіз жағдай туады. Формалды түрде нарықтың либерализациясы ресей газ импортын шектеуге не кедергі келтіруге бағытталмаған. Бірақ тұтынушыларды қорғауға мақсатталған бұл шешім мүдделері ескерілмейтін ресейлік өндіруілер мен жеткізушілерге қосымша қиындықтар мен белгісіздіктер тудырады. Табиғи газ бойынша ЕО директивасы тұтынушылар мен ұсынушылардың мүдделерін оптималды ескеретін ұзақ уақыттық контракттардан көрі қысқа мерзімді контрактты қалайды. Бұл қалыптасқан байланыстарды бұзады, баға қатысты қатерді үлкейтеді, ал-немесе-төле шартымен ірі масштабты ұзақ уақыттық газбен сауда келісімдеріне қол қоюға мүмкіндікті жояды. Ұзақ уақытты контракттар ғана өндірушілер мен экспорттаушыларға пайда табу мен ірі экспорттық жобаларды жүзеге асыру үшін қажетті капитал салымдарының қайтарымдылығын, тұтынушыларға бұл тауардың керекті де сенімді ұсынысына кепілдік бере алады.
ЕО энергетика саясатын жүзеге асыра отырып, ОШЕ бірқатар елдері отын-энергетика кешеніне біржақты тәуелділікті азайтып немесе тіптен жойып та үлгерді. ОША-да ресейлік газды Ұлыбритания, Норвегия, Дания жеткізілімдері ауыстырса, мұнайды Норвегия, ОПЕК елдерінен импорт ығыстырды[24,c.9].
Сонымен, үміткер мемлекеттерге ЕО энергетика саясатының өрістеуі аймақтағы ОШЕ елдерінің бәсекелестік қабілетінің төмендеуіне әсер етеді. Бұған 2000ж. 14 қазанда Польша Үкіметінің қаулысы мысал бола алады. Онда 2000-2020 жж. Еуроодаққа мүше емес мемлекеттен газ сатып алу үлесі бекітілген. Бұл қаулы орындалған жағдайда Польша газ импортындағы Ресейдің үлесі 2005-2009 жж. 72%-ға дейін, 2019-2020 жж. 49%-ға дейін төмендейді. Қазірдің өзінде сәйкес инфрақұрылым құрылуда: Гданьск портындағы мұнайды қайта жүктеу терминалы Польшаны үшінші елдерден теңіз арқылы сұйық отын импортымен қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. 2001 ж. Польша Дания, Норвегиямен 2003-2011 жж. 16 млрд. куб.м., 2008-2024 жж. 74 млрд.м.куб. газ тасымалдау туралы ұзақ уақыттық келісімге қол қойды. Сәйкесінше Польша жоғарғы мінбелерден 1996 ж. Газпроммен жасасқан 25 жылға 250 млрд.м.куб. газ сатып алу туралы контарктыны қайта қарайтынын айтуда [16,c.13].
ОШЕ энергетика нарығындағы өсіп келе жатқан бәсекелестік те Ресейден отын тасымалдана болашақта кедергі келітруі мүмкін. Әсіресе, оның бәсекелесі Норвегия газ жеткізілімін өсіруге дайын. Қазір Норвегия Чехиямен жеткізілім көлемін ұлғайту туралы, сонымен қатар, РФ-тен энергетикалық тәуелділігін төмендеткісі келетін Венгрия мен Словакияға газ экспорты туралы келіссөздер жүргізуде. Таяу Шығыс мемлекеттері де (Катар, Оман, Нигерия, Египет) сұйық газ экспортын көбейту арқылы газ өндірушілерге бәсекелестік тудырмақшы. Жақын болашақта Әзірбайжан, Түрікменстан, Иран және Қазақстаннан (Түркия арқылы) Еуропаға газ жеткізілімінің жаңа маршруты пайда болады деп күтілуде.
ЕО нормаларын іс жүзінде жүзеге асыру қиындау болғандықтан, ЕО-ның кеңеюі экономикаға сондай үлкен теріс ықпал тигізбеуі мүмкін. Газ нарығын либерализациялау Еурокомиссия ойлағандай оңай емес екендігін шынайы өмірден көрініп отыр. ЕО электроэнергия нарығында жүздеген жеткізушілер тіркелгенімен, газ нарығында Ресей, Норвегия, Нидерландтар секілді үш ірі экспортер басымдылық танытады. Газ нарығының либерализациясы электр энергиясындағыдай бағаның түсуіне әкелмейді деп есептейді кейбір сарапшылар. Бәскелестік ресейлік газпром да бар газ жеткізушілерді емес, газ бөлінісіне маманданған компаниялар арасында пайда болады деп есептелінеді. Үлкен үштік бұрынғысынша еуропалық нарықтағы ережелерді анықтайтын болады. Еуропадағы газ сатып алушылардың үміті британдық жеткізушілер болатын. Олар дәстүрлі жеткізушілерге бәселестік орнатып, нарықтан ығыстырады деп күтілген, алайда британдық газ қоры сонша көп емес. Сонымен қатар, Ресейден энергетикалық ресурстарды тасымалдау қалыптасқанн инфрақұрылымның есебінен экономикалық жағынан сенімді әрі тиімді болады [25,p.58].
Болашақта ОШЕ елдерінің газ импортына тәуелділігі артатын болады. Бұл, әсіресе, ОШЕ елдерінің экономикалық өсімімен газға деген сұраныстың артуы және газдың әлемдік газ балансындағы үлесінің жоғарылауымен байланысты.
Экономикалық даму және сауда министрліктерінің жүргізген әрбір жеке мемлекетпен сыртқы экономикалық балансының есеп айырысу нәтижесі көңілге тынымды емес болып шықты. Шығыс, Орталық Еуропа және Балтық маңы мемлекеттеріндегі импорттық тарифтер ЕО-мен салыстырғанда айтарлықтай төмен болғандықтан осы себепті жыл сайынғы шығын 200 млн. долларды құрайды [26,p.84]. Бұл санның есебіне шекарадағы жиналымнын басқа сауда экспортерларының тікелей шығындары қосылған, себебі салықардың өсуінен ЕОқа кірген кейбір мемлекеттердің тауарлар бәсекелестігі төмендейді.
ЕО-ның кеңеюі теріс ықпал тигізетін ОШЕ экономика салалары белгілі: металлургия мен ауылшаруашылығы –сөзсіз, транспорт (авто тасымал, авиация, темір жол) –айтарлықтай, отын-энергетика кешені –аз мөлшерде. Мұнымен кейбір нюанстарды санамағанда көпшілік эксперттер келіседі. Әр мемлекеттердің мамандарының бағалауы бойынша ең теріс және айтарлықтай ықпал болатын сала –ауылшаруашылығы. Мүше болған мемлекеттер ЕО-ның мемлекеттік қолдау жүйесіне интеграцияланады, яғни, олар одақ қорынан ауылшаруашылығын қолдау үшін қосымша қаржы алады, сондықтан тауарлары неғұрлым бәсекеге қабілетті болады, сәйкесінше, ОШЕ ауылшаруашылығы өнімдерін шығарушыларға қосымша қиындық тудырады.
Металлургияда экспорт мәселесі туындайды. ЕО-ның жаңа мүшелері жалпыеуропалық сауда ережесіне бағынатын болады, мысалы, ресейлік болатқа антидемпингтік салық салып, өз болат импорты көлемін Еуроодақ бойынша бірыңғай квотаға қосу. Қазіргідей барлық мемлекеттермен бөлек квота туралы келісу мүмкін емес болады. Болат экспортымен қатар, түсті металлургия, машина құру, минаралды тыңайтқыштар өндірісі қиындыққа тап болады.
Еурокомиссия өкілдігінің басшысы Ричард Райт мәлімдегендей, мысалы Ресейге қазіргі таңда тек қана 12 антидэмпингтік шара қолданылса, соның ішінде 5 түрі іс жүзінде іске аспайды, ал Қазақстанда 5 шараның түрлері қолданылады.. Райттың мәліметі бойынша, дэмпинг түсінгіне мемлекет экспортының тек 1,3% түседі [17,c.98]. Еурокомиссия елшісі жоғары көзқараста: Брюссельдің жақындағы ресейлік экономиканың нарықтық статуысын мойындауы өзара саудаға жаңа мүмкіндіктер ашады. Алайда іс жүзінде сертификаттаудың бірыңғай қатаң ережелерін енгізу қажет болады. Ұшақтар шу шығару, автомобильдер улы газ шығару бойынша жоғары талаптарға сай болуы керек болады деген сөз. Бұл ресейлік компаниялардың жұмысын айтарлықтай қиындатады, және егер тауар модернизациясы жүргізілмесе, ресейлік ұшақтар мен автомобильдерге ОШЕ нарықтары жабық болады.
Сонымен басқа елдердің кәсіпкерлері Шығыс, Орталық Еуропа мен алтық маңында сауда серіктестерінің бір бөлігін жоғалтатыны анық. Бір уақытта Еуроодақтың кеңеюімен байланысты ресейлік экономика үшін жағымды тұстары да, яғни, синергетикалық эффектісі бар. Оның мәні мынада: ЕО-ның жаңа мүшелері бірыңғай кеден тарифтері, стандарттар мен ортақ құқықтық нормалар іске асатын бірыңғай еуропалық экономикалық кеңістіктің бір бөлігі болады, сондықтан бұл елдерде бизнесін сақтап қалған ресейлік компаниялар автоматты түрде бүкіл Еуропаға жолдама алады. Болжам бойынша, Ресейдің синергетикалық эффекттен пайдасы жыл сайынғы 200 млн. шығнан да көп болады.
ОШЕ дамуының болашақ бағалануының екі түрі бар –позитивті және неготивті.
Позитивтік бағасы интеграция процесстерінің дамуындағы обьектілік беталыстардың бар блоуымен қалыптасады, ал ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 3
1. Еуропалық Одақтың кеңею мәселесі және оған қатысты мәселелер 8
1.1.Еуропалық Одақ және оның қазіргі даму тенденциясы 8
1.2 Қазіргі кездегі Оңтүстік Шығыс Европа елдері және олардың даму үрдісі 13
1.3 Еуропалық Одаққа Шығыс Еуропа елдерінің қабылдану процесі 20
2. Еуропалық Одақ және Франция 28
2.1 Еуропалық Одақтың саясатындағы Францияның орны және рөлі 28
2.2 Еуропалық Одақтың кеңею мәселесіндегі Францияның ұстанымы және саясаты 37
3. Еуропалық Одақтың кеңею процесі, нәтижесі және болашағы 51
3.1 Франция және Еуропалық Одақтың кеңеюінің маңызы, нәтижесі 51
3.2 Еуропалық Одақтың дамуының стратегиясы және болашағы 58
Қорытынды 62
Пайдаланылған әдебиет тізімі мен сілтемелер: 67
Кіріспе
Диплом жұмысының өзектілігі: Соңғы жарты ғасырдан астам уақыттан бері ұдайы, қарқынды дамып келе жатқан интеграциялық процесстер халықаралық деңгейде әскери-саяси және әлеуметтік-экономикалық, ғылыми-мәдени ынтымақтастық салаларды қамту арқылы тамырын тереңдетіп қана қоймай, өзінің аясына тұтастай аймақтар мен жекелеген жаңа мемлекеттерді тарту арқылы географиялық жағынан ауқымын кеңейтіп келеді. Біртұтас әлемдік экономикалық-шаруашылық жүйені қалыптастыруды ұран етіп көтерген әлемнің жоғары дамыған елдерінің бастамасы қазіргі таңда қарқын алып келе жатқан жаһандану процесінің қайтымсыз заңдылықтарға бағынатындығын көрсетіп отыр. Жаһандану процесінің түпкілікті мақсаты мемлекеттер мен аймақтар арасындағы өмір сүру деңгейі мен әлеуметтік-экономикалық даму алшақтығын жою идеясы болып табылғанымен аталмыш процестің қазіргі таңдағы ұмтылыстары барысында пайда болған қиындықтар мен таласты мәселелердің орын алуы шешімін күтіп отырған көптеген проблемалардың бар екендігінің дәлелі болып табылады.
Қазіргі таңда интеграция мәселесі өте өзекті мәселелердің бірі болып саналады. Аймақтық болсын, әлемдік интеграция болсын қарқынды дамып келе жатқан үрдіс. Ал интеграциялық процесстің өркендеуіне мемлекеттер арасында жақындастық өте маңызды болып саналады және бірлестіктердің кеңеюі интеграцияны құрайды. Мемлекеттер арасында экономикалық жақындасудың тиімді жолдарын қарастырып, соны жүзеге асыру барысын талқыламаған аймақ жоқ болар. Аймақтық біртұтас интеграцияға қол жеткізу –үлкен мөлшерде жеңілдіктерге лып келеді. Әсіресе, 2008 жылдың тамыз айынан бастау алған әлемдік қаржылық дағдарыстан жекелеген ұлттық мемлекеттер болып емес, бірлескен аймақтық ұйымдар ретінде шығудың тиімді екені көзге көрініп тұр. Осы дағдарыс орын алғаннан кейін интеграциялық процестің тереңдей түсуі, ұйымдардың кеңеюінің қажеттігі пайда болды. Интеграцияның жетілген үлгісі Еуродақ болғандықтан, әлем назары осы ұйымның кеңеюінің жақсы, жаман әсерлерін еріксіз талқылау осы аймаққа ауады.
Екінші дүниежүзілік соғыс аяқталғысымен, Батыс Еуропадағы дамыған елдер әскери-саяси және экономикалық жағынан жақындасуға бет бұрды. Франция, Батыс Германия, Италия, Бельгия, Нидерланды, және Люксембург өздерінің ұлттық шаруашылығын біріктіруге кірісіп, біртұтас экономикалық жүйе құра бастады. 1950 жылдың мамырында Францияның Сыртқы Істер министрі Р.Шуман Еуропа елдерін бірлестікке шақырып, ГФР мен Италия жағынан қолдау тапты. Оларға Бельгия, Нидерланды, және Люксембург(Бенилюкс) қосылып, Еуропа болат және тас көмір бірлестігі (ЕБТБ) құрылды, яғни сол жылдары да мемлекеттер ұйымның кеңеюінің актуалдылығын білген. Сонымен, ХХІ ғасырдың басында одаққа тағы он екі мемлекет мүше болды. Бар –жоғы екі –үш жылдың ішінде одақтың мүшелер саны он бестен жиырма жетіге өсті. Бұл шынымен де қажетті шара ма еді деген заңды сұрақ туындайды. Бұл сұраққа жан –жақты жауап берушілер саны көп. Біреулер тиімді жақтарын айтып дәлелдеуге тырысса, біреулер бұл -одақтың біртұтас ұйым ретінде жұмыс істеуіне қауіп төндіреді дегенді алға тартады. Еуродаққа Оңтүстік Шығыс Еуропа елдерінің қосылуы қандай нәтиже беруі мүмкін, басқа елдерге, соның ішінде Францияның Еуропалық Одақтың кеңеюіне көз қарасы және ұстанатын принциптері қалай зерттеу тақырыбының өзектілігін арттыра түседі. Бұл мәселені жан-жақты зерттеу ЕО кеңею стратегиясы мен оның басқа мемлекеттерге қатысты ұстанған саясатының жаңа қырларын ашуға мүмкіндік береді. Еуропа шекарасының ұлғаюы, басқа мемлекеттерге қатысты ұстанатын саясат және т.б өзекті мәселелер Франция көмегімен шешілуде. Тараптар арасындағы қатынастар барлық дерлік саланы қамтиды. Алайда, әріптестік қатынастарға қарамастан Франция үшін Оңтүстік Шығыс Еуропа (ОШЕ) елдерін Ресей уысынан шығарып алу –бірқатар мүдделері мен өмірлік ұстанымдарын батысқа беріп қоюымен аяқталады. Сол үшін Ресей Еуропалық Одақ шекарасының ұлғаюына қарсылығын білдіреді. 2004 жылы орын алған ЕО-тың кеңеюі екі тарап арасындағы байланыстарға қалай әсер етуі мүмкін деген сұраққа да жауап іздеу зерттеу тақырыбының өзектілігін айқындай түседі.
Диплом жұмысының мақсаты: Еуропалық Одақтың кеңею проблемаларын және оған қатысты Францияның ұстанымындарын және жүргізіп отырған саясатын айқындау, талдау, ашып көрсету.
Жоғарыда анықталған мақсатқа қол жеткізу үшін келесідей міндеттерді шешу көзделеді:
Еуропалық интеграцияның тарихын сараптай отырып, оның қазіргі кездегі даму жағдайына баға беру;
Еуропалық Одақтың даму кезеңдерінің ерекшеліктерін талдау;
Еуропалық Одақтың кеңею барысында пайда болған жаңа аймақтық мәселелердің себептерін ашып көрсету;
Еуропалық Одақтың кеңеюіндегі Францияның ұстанатын позицияларына талдау жасау;
Еуропалық Одақтың өткен және қазіргі жағдайын бақылау арқылы оның болашағына, стратегиялық дамуына болжам жасау;
Тақырыптың ғылыми зерттелу деңгейі. Еуропалық Одақтың кеңею проблемасы және оған Францияның ұстанымы әсіресе, кеңестік тарих, саясаттану, экономика, заң ғылымдарында кеңінен зерттелген тақырып. Ал батыста бұл тақырып, еуропалық интеграцияның пайда болу сәтінен және социалистік жүйенің ыдырап ОШЕ елдерінің тәуелсіздігін алуы, соғыстан кейінгі еуропалық ұқсастық ұғымдары сияқты сол кездегі тың тақырыптың көлеңкесінде қалып келді. Еуропалық интеграция, ЕЭҚ пен жаңа тәуелсіз мемлекеттер арасындағы байланыстар мәселелері жекелеген ғылыми зерттеулер ауқымында қарастырылғанымен, Батыс Еуропа ғалымдардың іргелі зерттеу объектісіне айналған жоқ.
Қазіргі кездегі тарихи-саяси әдебиетте Еуропалық Одақ пен еуропалық интеграция мәселелерінің сан-саласын ашып көрсететін еңбектер жетерлік. Солардың қатарында ең алдымен шетелдік авторлардың еңбектерін атап өткен жөн. Еуропалық Одақтың кеңею стратегиясы мен кеңею үдерісі барысында орын алған қиындықтар мен шешімі күрделі мәселелер жөнінде мағлұмат берген авторлардың арасынан М. Санта Лопестің The Impact of Soft Europeainzation on Multi-Level Governance and Domestic Balances of power атты еңбегін айрықша атап өтуге болады [1,p.201]. 2004 жылғы ЕО-ның кеңею туралы шешімі туралы атап айтқанда, Орталық және Шығыс Еуропа елдерінің Еуропалық Одаққа мүше ретінде қабылдау барысында туындаған мәселелерге талдау жасаған авторлардың бірі А. Аг болып табылады Оның 2005 жылы жарық көрген Regional capacity-building and social change in the new member states: The case of Hungary in an ECE contex (full version). Paper for the ECPR joint session of workshops атты еңбегі Еуропалық Одақтың кеңею тәжірибесінің осал және тиімді жақтарын ашып көрсетуге арналған [2,p.16]. Еуропралық Одақтың кеңеюі барысында өзінің өзектілігін арттыра түскен мәселелердің бірі бұл - ЕО-ға мүше болған жаңа мемлекеттері азаматтарының Батыс Еуропа елдеріне миграциясы мәселесі болып табылады. Бұл мәселеге басты назар аударған авторлардың бірі американ зерттеушісі Р. Брубейкер болып табылады. Өз еңбегінде автор азамат еместердің экономикалық және әлеуметтік құқықтары мен міндеткерліктері қарастырған, нақтырақ айтатын болсақ, шетелдіктердің жұмыс күшінің нарығы, иммигрант мәртебесіне жету жолы, мемлекеттік мекемелердегі мәртебесі, кәсіпкерлік әрекеттер және шағын бизнес құру, олардың экономикалық мәртебесі, әлеуметтік құқықтарына толық талдау жасаған [3,p.1].
Осы тақырыпқа қалам тартқан американ зерттеушісінің бірі Ч. Капчан өз еңбегінде Еуропадағы орын алған демографиялық төңкеріс оның бейнесін өзгертуде, ал туу көрсеткішінің төмендеуі иммиграция ағымдарының өсімімен қатар келуі дәстүрлі еуропалық ұлттық мемлекеттерінің этникалық біртектілігінің соңымен ұштасады деген тұжырымға келеді [4,c.1].
Итальян зерттеушілерінің бірі К. Каданьоненің еңбегін атап өтуге болады. Аталмыш жұмыста автор иммиграция екі әр түрлі саяси семантика –экономикалық немесе функционалды мәселелерде негізделген және мәдениет, тұрмыс қалпы және дәстүрлерге негізделген –тоғысында орналасқандығы туралы тұжырымдайды. Осыдан автор миграциялық саясат жүргізуге тиесілі мәселелерді шешу барысында қоғам өмірінің демографиялық аспектілерін, жұмыс кадрларымен қамсыздануын және мемлекеттегі мәдени жағдаймен танысуға баса назар аудару қажеттілігі туралы айтады [5, p.35].
Неміс теоретигінің бірі Дж. Дельбрюк өз мақаласында ашық республика идеясымен мемлекеттік саясаттан иммигранттарға қатысты натурализация аспектін алып тастап, оны тек конституциялық заңдылық және демократия шеңберінде жүргізуге ұсынады [6,c.21].
Еуропалық Одақ тарихы мен оның кеңеюі процесін зерделеген орыс авторларының арасынан И.И. Хохловтың Наднациональность в политике Европейского Союза еңбегін ерекше атауға тиістіміз. Себебі ол өз кітабында ЕО-дағы ұлт үсті құрылымдардың пайда болу факторларын анықтап оларға баға берген [7,c.34]. Еуропалық Одақтың кеңеюі барысындағы Ресейге қатысты ұстанған позицияларын срапқа салған авторлар В.Н. Сумароков және Н.В. Сумароков болып табылады. Олар өздерінің Расширение Европейского Союза и внешнеэкономические связи России атты зерттеулерінде Еуропалық Одақтың қазіргі кездегі кеңеюі барысындағы жаңа ағымдар мен қарама-қайшылықтарға Ресеймен қатынастар аспектісінде алып қарастырады [8,c.57]. Ал отандық авторлар арасынан осы тақырыпқа өз еңбектерін арнаған бірқатар авторлар бар. Аталмыш тақырыпты АҚШ-ЕО және АҚШ-Орталық Азия, АҚШ-Қазақстан қырлары бойынша зерттеп жүрген авторлардың қатарында -
редакциясын профессор Ж.О. Ибрашев басқарған США и страны Центральной Азии: реалии и перспективы атты еңбекті Орталық Азия елдері мен АҚШ арасындағы ынтымақтастың салаларына зерттеулер жүргізілген. Аталған тақырыпқа қалам тартып жүрген зерттеушінің бірі М.С. Әшімбаев Оның осы тақырыпқа арналған Сотрудничество стран Центральной Азии и США по обеспечению безопасности в регионе атты мақаласы АҚШ пен Орталық Азия елдері арасындағы қауіпсіздіктің қыр-сырларынан мәліметтер береді. Бұлардан өзге Д. Шороховтың Вопросы информационной безопасности в условиях формирования ноополитики на примере США., Д.Б. Қыдырбекұлының Геостратегия США в Казахстане: от глобального и малому измерению., И.Л. Буранашовтың Центральноазиатский комплекс безопасности., И.А. Черныхтың Соединенные Штаты и Европейский Союз в комплексе безопасности в Центральной Азии: сравнительный анализ позиции атты монографиялары мен мақалаларын атауға болады [9,c.16]
Зерттеу жұмысының деректік негізі. Зерттеу жұмысының алдына қойған мақсаты мен міндетін жүзеге асыруға негіз болған деректерді сипаты мен маңызына қарай алты топқа бөлуге болады. Олар: Еуропалық Одаққа мүше ретінде қабылданған ОШЕ елдері мен ЕО-ға мүше-мемлекеттердің ұлттық конституцялары, заң актілері және қаулылары; мемлекет қайраткерлерінің мемуаралары мен сұхбаттары; дипломатиялық құжаттар; бұқаралық ақпарат материалдары; статистикалық жинақтар мен анықтамалар.
Жұмыстың теориялық және әдістемелік негізі. Зерттеу жұмысының теориялық негізін отандық және шетелдік ғалымдардың ғылыми қорытындылары құрайды. Дипломдық жұмыста тарихи оқиғаларға және сан-саладағы мемлекетаралық құжаттарға жинақтау, талдау, жүйелеу әдістері колданылды. Сонымен қатар кеңінен қолданылатын тарихи-салыстырмалы және жүйелеу әдістері де зерттеу жұмыстарына арқау болды. Бұл әдістер Еуропа Одағының сыртқы саясатындағы ОШЕ елдерінің әрқайсысының орнын жүйелі түрде айқындауға мүмкіндік береді. Зерттеу жұмысын ғылыми негізде жүйелеп, оның нәтижесін шығару үшін, сол арқылы баяндау, талдау және болжау түрінде негізгі мақсаттарға қол жеткізу үшін ғалымдар әртүрлі әдістерді зерттеген. Берілген зерттеу жұмысының тақырыбын ашуда негізгі әдістеме ретінде жаңа құрылымдық функционализм қолданылды. Саяси құбылыстар субьектілер арасындағы өзара әрекеттің байланысына және оның сипатына құрылым деңгейінде баға беруді талап етеді. Сондықтан халықаралық қатынастар мен мемлекеттің сыртқы саясатын зерттеудің едәуір қажетті әдістемесі дәстүрлі және рационалды әдістерді қамтитын жаңа геосаясат болып есептелінеді. Ол реалистік идеализм концепциясы болып табылады да , жаңа құрылымдық функционализмге сүйенеді. Ал ол кезегінде Т. Парсонс, М. Абрахамсон, Н. Смелсер, У. Мюре, С. Исенстад, М. Тавада, К. Томсон, Д. Яо сияқты ғалымдар зерттеген құрылымдық-функционалдық талдаудың дамуы болып табылады[10,p.21]. Жаңа геосаясатта саяси құбылыстар экономика, саясат, идеология және географиялық жағдайлар сияқты төрт қызметтің өзара үйлесімділігі болып табылады. Ал ішкі өзара әрекет қызметтер арасындағы себеп-салдарлы байланысқа сүйенеді, сондықтан жеке қызметтердің тұрақтылығының бұзылуы бүкіл құрылымның қайта ұйымдастырылуына, кері кетуіне әкеп соқтырады.
Жұмыстың нәтижесі. Дипломдық зерттеу жұмысы бойынша қорғауға ұсынылатын негізігі тұжырымдар мыналар:
Орталық және Шығыс Еуропа елдерінің Еуропалық Одаққа кіруінің маңызды стратегиялық геоэкономикалық үрдістері. Ұйымның құрылуына әсер еткен Францияның Еуропалық Одақтағы орны, ролі және оның кеңею жоспарына көз қарасының анықталуы.
Еуропалық Одақтың ОШЕ елдеріне қатысты сыртқы саясатының теориялық негізін ашумен қатар Еуропалық Одақ сыртқы саясатының негізгі мақсаттары мен ұстанымдарын айқындау тараптар арасындағы ынтымақтастықтың қалыптасуы мен дамуындағы мәселелерді зерттеуге мүмкіндік береді
Тараптар арасындағы саяси байланыстарды дамытуда ЕО мен ОШЕ-нің кейбір жекелеген елдері арасында қол жеткізілген уағдаластықтар мен келісімдерді басшылыққа ала отырып сыртқы саясатта белгілі бір іс-шараларды жүзеге асыру тараптар үшін маңызды болып табылады.
ЕО мен ОШЕ елдері арасындағы негізгі мүдде экономикалық байланыстар ынтымақтастықтың маңызды саласы болып табылады.
Әділ басқару, адам құқығы, мен демократиялық құндылықтары құрметтеу, қақтығыстарға араласпау ЕО пен жаңа мүше-мемлекеттер арасындағы ынтымақтастықты дамытудағы негізгі шарттар болып табылады. Осы орайда, аталған мәселелер бойынша ЕО пен жаңа мүше-мемлекеттер арасындағы қатынастарды дамыту және оны жүзеге асырудың нақты механизмдерін қалыптастыру және құқықтық негіз қалау мәселесі өзектілікке ие болады.
Құрамына Еуропаның 27 мемлекеті кіретін ЕО ішіндегі даму және кеңею процесі ауқымында сан-саланы қамтитын әріпсетік байланыстар қазіргі кездегі ұжымды дипломатияның зор жемісі болып табылады.
Жұмыстың құрылымы мен көлемі. Дипломдық зерттеу кіріспеден, үш тараудан, қорытынды бөлімнен және пайдаланылған әдебиеттер мен сілтемелер тізімінен тұрады.
1.Еуропалық Одақтың кеңею мәселесі және оған қатысты мәселелер
1.1.Еуропалық Одақ және оның қазіргі даму тенденциясы
Еуропалық Одақ –ұлт үстіне қарайтын басқару күші дамыған, Еуропаның 27 мемлекетінің басын құрап отырған аймақтық, мемлекетаралық саяси-экономикалық бірлестік болып табылады. Одақ құрамына Австрия, Бельгия, Венгрия, Ұлыбритания, Германия, Грекия, Дания, Ирландия, Испания, Италия, Кипр, Латвия, Литва, Люксембург, Мальта, Нидерланды, Польша, Португалия, Словакия, Словения, Финляндия, Франция, Чехия, Швеция, Эстония елдері кіреді. Еуропалық Одақ институттары Еуропалық парламент, Еуропалық кеңес, Еуропалық комиссия, Аудиторлық сот, Экономикалық және әлеуметтік комитет, Еуропалық инвестициялық банкі, Еуропалық орталық банк. Еуропалық парламент тікелей дауыс беру арқылы бес жылға сайланатын 732 депутаттрадан тұрады. Депутаттар саны жағынан ең көбі Германиядан, одан кейін Франция , Италия, Ұлыбритания, әр қайсысы 78 депутаттардан тұрады. Испания, Польша 54, Нидерланды 27, Бельгия, Грекия, Португалия, Венгрия,Чехия 24, Швеция 19, Австрия 18, Дания , Словакия, Финляндия 14, Литва 13, Словения 7, Кипр, Эстония, Люксембург 6, Мальта 5 депутаттан тұрады[11,c.1].
Еуропалық Парламенттің өкілеттілігі аса ауқымды. Ол Еуропалық кеңеспен білесе отырып заңнамалық функцияларды жүзеге асырады және жұмыс күшінің қозғалысына, кәсіпкерлікке, білім беру мен зерттеу жұмыстарына, қоршаған ортамен денсаулық сақтауға, тұтынушыларды қорғауға қатысты мәселелер жөнінде тиісті шешімдер қабылдауға құқығы бар.
Еуропалық Кеңес одақтың өкілетті шешім қабылдайтын басты органы. Оның құрамы одаққа мүше 27 елдің әр түрлі салалық министрліктерінен тұрады. Кеңес Еуропалық парламентпен бірлесіп одақтың заңнамалық актілерін, бюджетін қабылдайды. Сонымен қатар, Еуропалық комиссия қабылдайтын халықаралық келісімдерді бекітіп және одаққа мүше елдердің экономикалық саясатын үйлестіруге жауап береді. Кеңесте төрағалық кепіл әр жыл сайын ротациялық негізде ауысып отырады. Еуропалық кеңестің бас хатшылығы Бруссельде орналасқан.
Еуропалық Комиссия Еуропалық Одақтың атқарушы органы, әрі Еуропалық экономикалық кеңістікпен атом энергиясы жөніндегі Еуропалық кеңістікке жетекшілік жасайтын институт. Комиссия 1967 жылдан бері жұмыс істеп келеді, оның 20 мүшесі бар. Комиссия мүшелерінің сол елдегі үкіметі бес жыл мерзіміне тағайындалады. Ал Комиссия президенті одаққа кіретін елдер үкіметімен бірлескен шешімімен тағайындалады, оны Еуропалық Парламент бекітеді. Комиссия Еуропалық Одақтың шарттарының сақталуын қамтамасыз етеді. Оның штаб пәтері Брюссельде орналасқан 26 декторатпен арнайы қызметкерлерден тұрады[12,c.350]. Комиссияның қазіргі президенті Португалияның бұрынғы президенті Жозе Монуель Боррозо. Бұл қызметті 2004 жылдың қарашасына дейін Италияның бұрынғы президенті Романно Проди атқарған.
Бұл Одақтың құрылу тарихы жарты ғасырдан астам уақытты қамтыды. 1948 жылы Маршалл жоспарының аясында АҚШ-тан келетін көмекті реттеу үшін Еуропалық экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы мен Бенилюкс (Бельгия, Нидерланды, Люксембург) құрылды. 1949 жылы Еуропа кеңесі ұйымдастырылды.
жылы сәуір айында құрамында Бельгия, Италия, Люксембург, Нидерланды, ГФР және Франция бар алты ел Көмір мен болат жөніндегі еуропалық бірлестікті құру туралы тарихи келісім-шартқа қол қойды.
жылы наурызда Еуропалық экономикалық қауымдастық пен Атом энергиясы жөніндегі еуропалық қауымдастықты құру мәселесін шешкен Рим келісім-шарты еуропалық құрылыстағы маңызды қадам болды. Олар кеден одағын қалыптастыруға, ішкі сауда кедергілерін жоюға және бейбіт мақсаттағы атом энергетикасын дамытуға бағытталған әрекеттер еді[13,c.279].
жылы жоғарыдағы үш қауымдастықтың атқару органдары бірікті. Осының нәтижесінде Еуропалық комиссия, Кеңес, Парламент, Сот секілді негізгі институттардың өкілеттілігін қамтамасыз ететін базалық құрылым дүниеге келді.
жылы шілдеде Еуропалық Парламенттің өкілеттігін нығайтуды қарастырған Бірыңғай Еуропалық Акт күшіне енді. Бұл құжат тауарлар мен қызметтер және қаржы капиталын еркін қозғалысқа енгізуге мүмкіндік беретін бірыңғай ортақ рынокқа көшудің мерзімдік кезеңдерін де қарастырды.
Ал 1993 жылы қаңтарда қол қойылған Маастрихт шартын Еуропалық Одақтың конституциялық негізі деп те атауға болады.
жылы мамырда интеграцияланудың әртүрлі кезеңдерінің жалпы нұсқасын айқындаған Амстердам келісімі күшіне енді.
жылы 7-8 желтоқсанда Ницшеде өткен саммитте құрамы әр жыл сайын өсіп, бүкіл Еуропаны бауырына ала бастаған Одақты кеңейтудің жаңа стратегиясы белгіленді. Ал 2001 жылдың желтоқсанында Бельгияда өткен саммитте қабылданған декларацияда Еуропалық қауымдастықтың алдында тұрған ішкі-сыртқы міндеттер, әлем бойынша қауымдастықтың жетекшілік рөлін қамтамасыз ету мәселелері, оның бұрынғы қабылданған заңдарын оңтайландыру арқылы реформа жасау жайлары қарастырылды.
Саммитте сондай-ақ Еуропаның болашағы туралы Конвент құру жөнінде шешім қабылданып, Конвенттің төрағалығына Францияның бұрынғы президенті В.Жискар д’Эстен тағайындалды. Конвент құрамына әрбір ұлттық үкіметтен бір-бірден, әрбір ұлттық парламенттен екі-екіден өкіл кірді.
жылы 1 шілдеде Еуропалық Одақтың бірыңғай ортақ валютасы –еуроның айналысқа енуімен 1992 жылғы Маастрихт шартында белгіленген Еуропалық экономикалық және валюталық одақты құру үдерісі аяқталды[14,p.1]. Мұнан кейін 2002 жылғы желтоқсанда өткен Копенгаген саммитінің шешіміне сәйкес 2004 жылдың 1 мамырынан бастап, тағы да 9 ел одақ мүшелігіне өтті. Әлемдегі ең дамыған елдердің басын қосқан үлкен одақ –Еуропа Одағын құру осылайша аяқталды.
Еуропа территориясында өмір сүрген Еуро одақ деңгейіндегі мемлекеттер қатарында Батыс Рим империясы, Франк мемлекеті, Қасиетті Рим империясы сынды мемлекеттерді атай аламыз. Соңғы мыңжылдық барысында Еуропа бөлшектеніп кеткен еді. Еуропалық ойшылдар құрлықтағы майда елдерді біріктірудің тиімді жолын табуға тырысты. Американ революциясынан кейін алғаш рет Еуропа Құрама Штаттарын құру идеясы пайда болды. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін бұл идея жаңа қарқын алып, көп айтыла бастады. 1946 жыдың 19 қыркүйегінде Уинстон Черчиль Цюрих университетінде сөйлеген сөзінде осы идеяны қолдайтындығын мәлімдеді. Нәтижесі - 1949 жылы БҰҰ-ның баламасы ретінде құрылған құрлықтағы адам құқықтарының сақталуын қадағалайтын Еуропалық Кеңес.
Еуропаның экономикалық және саяси интеграциясының жаңа дәуірі 50-жылдары басталды. Сол кезден бүгінге дейінгі кезеңдегі Еуродақтың кеңеюі контексіндегі интеграциялық процестерді төрт кезең бөліп қарастыруға болады:
Бірінші кезең. 1951 жылы ГФР, Бельгия, Нидерланды, Люксембург, Франция, Италия Еуропалық көмір және болат бірлестігінің негізін қалады. Бірлестіктің мақсаты –соғысты болдырмау үшін еуропалық көмір мен болат өндірісін біріктіру арқылы елдердің жақындауына жол ашу. Ұлыбритания бұл ұйымға кірудан бас тартты. Экономикалық интеграцияны тереңдету мақсатында сол алты мемлекет 1957 жылы Еуропалық экономикалық бірлестікті (ЕЭБ) және Атом энергиясы бойынша Еуропалық бірлестікті құрды. ЕЭБ алғашында алты мемлекет арасындағы тауар, капитал, жұмыс күшінің еркін ағымын қамтамасыз ететін кедендік одақ ретінде құрылған еді. Ал Еуратом осы елдердің бейбіт атом ресурстарын біріктіруді мақсат тұтты. Аталған үш ұйымдардың ішіндегі ең салмақтысы ЕЭБ болатын. ЕЭБ-тің жұмысы мен қызметтері 1957 жылғы Рим келісімімен бекітілді. Келісім бойынша келесі он екі жылда біртіндеп ортақ нарық принциптерін енгізу қажет болатын. Ол мерзім өз кезегінде төрт жылдан үш бөлімге бөлінді. 1959 жылы ЕЭБ мүшелері Еуропалық Парламенттің негізін қалады[6,c.21].
Екінші кезең. 1960 жылдың қаңтарында Еуропалық Экономикалық Бірлестігі (ЕЭБ) құрамына кірмеген Ұлыбритания және тағы бірнеше елдер Еуропалық еркін сауда ассоциациясы (ЕЕСА) ұйымын құруға шешім қабылдады[3]. Алайда, көп ұзамай ЕЭБ-тің әлдеқайда тиімді ұйым екенін түсініп, Ұлыбритания ЕЭБ құрамына енуге ниет білдіреді. Ұлыбритания экономикасына тікелей тәуелді Ирландия, Норвегия, Дания да осындай шешімге келді. Бірақ та, 1961 –жылдардағы алғашқы талпынысы Франция президенті Шарль де Голль вето қойғандықтан сәтсіз аяқталды. 1966 –жылдардағы жиналыс та осындай нәтижеге ие болды.
жылы үш еуропалық ұйымдар (ЕЭБ, Еуратом, Еуропалық көмір және болат бірлестігі) Еуропалық қауымдастыққа біріккен болатын. Бұл ұйымға жаңа мүшелердің ену мәселесі Голльдің орнына Жорж Помпиду президент болғаннан кейін жаңа қарқын алды. Бірнеше жылға созылған келіссөздерден кейін 1973 жылы 1- қаңтарда Ұлыбритания Еуропалық қауымдастыққа қабылданды. 1972 жылы Данияда, Ирландия мен Норвегияда ЕҚ-ға мүше болу мәселесі бойынша референдум өтті. Ирландия халқының 83,1%, Дания тұрғындарының 63,3% одаққа енуді қолдаса, Норвгияда референдум сәтсіз өтіп, тұрғындардың 46,5% ғана қолдау көрсетті [15,c.501].
1975 жылы Греция ЕҚ-қа енуге тапсырыс беріп, 1981 жылы толыққанды мүшесі болды.
жылы Еуропалық парламентке алғаш рет тікелей сайлау өтті.
жылы Испания мен Португалия мүшелікке енуге өтініш беріп, 1986 жылы өтініш қанағаттандырылды. Сол жылдаң ақпан айында Люксембургта Біртұтас Еуропа туралы (Single European Act) құжат қабылданды.
Үшінші кезең. 1992 жылы Еуропалық бірлестікке мүше барлық елдер Еуропалық Одақ туралы келісімге қол қойды. Бұл оқиға Еуропаның кіші елдерін одаққа кіруге итермелеген шара болатын. 1994 жылы Австрия, Финляндия, Норвегия және Швеция одаққа ену мәселесі бойынша референдум өткізді. Норвегиялықтардың басым бөлігі қайтадан қарсы болды.
Төртінші кезең. 2002 жылдың 9 қазанында Еуропалық комиссия 2004 жылы Еуропалық Одаққа енуге мүмкіндігі бар 10 елдің тізімін берді: Эстония, Латвия, Литва, Польша, Чехия, Словакия, Венгрия, Словения, Кипр, Мальта. Аталған елдердің халқы 75 млн., ЖІӨ 840 млрд. АҚШ долларын құраған, шамамен Испанияның ЖІӨ тең [16,p.1]. Еуродақтың осы ұлғаюын одақ тарихындағы ең көлемді шара деп атауға толық негіз бар. Бұл қадамның қажеттілігі Еуропаның шекараларын анықтаумен, Оңтүстік Шығыс Еуропа елдерін шығыс әлем ықпалынан шығаруымен түсіндіріледі. Греция Кипрдің Еуропалық Одаққа енуін талап етіп, керісінше жағдайда бүкіл жобаға вето қоятындығын айтып қысым жасады.
Ескі он бестік пен Жаңа ондық арасындағы келіссөз аяқталысымен, 2003 жылдың сәуірінде парламент оңтайлы шешім шығарды. 2004 жылдың 1 мамырында аталған он ел ресми түрде Еуродақ мүшелігіне қабылданды.
жылдың 1 қаңтарында Еуродақтың кезекті ұлғаюы –Болгария мен Румынияның енуі орын алды. Сол жылы Македония ресми түрде Еуродаққа енуге үміткер ел статусын алса, Украинамен ортақ жұмыс жоспары жасалды.
1950 жылдың 9 мамырында ресми мәлiмдеме жасаған Шуман: Франция үкiметi Франция мен Германиядағы көмiр мен болат өндiру саласына қатысты барлық өндiрiс ошақтарын бiрiккен ұйымның бақылауына беруге ұсыныс жасайды. Аталған ұйымға Еуропадағы басқа да мемлекеттер мүше бола алады. Көмiр мен болат өндiрiсiнiң бiрiктiрiлуi экономикалық дамудың жаңаша негiзiн қалап, соғыс өртiне шарпылған аймақтардағы ахуалды жақсартуға ықпал етедi дедi[17,c.1]. Осының нәтижесiнде 1951 жылы Бельгия, Люксембург, Нидерланды, Франция мен Германия Федеративтiк республикасы мүше болған Еуропалық көмiр мен болат қауымдастығы (ЕКБҚ) құрылды. Осы алты мемлекетте көмiр мен болат саудасына қатысты барлық тарифтiк және сандық шектеулер алынып тасталды. 1957 жылдың 25 наурызында ЕКБҚ мен Еуропалық атом энергиясы жөнiндегi қауымдастығының негiзiнде Еуропалық экономикалық қауымдастықтың құрылатындығы туралы Рим Келiсiмiне қол қойылды[7,c.76]. Осы аталған 3 ұйым 1967 жылы Еуропалық Қауымдастыққа бiрiктi. 1968 жылы болашақ ЕО iшiнде экономикалық және валюталық одақтың қалыптасуына негiз болған Кедендiк одақ құрылды. Еуропалық экономикалық қауымдастықтың дүниеге келуiне мұрындық болған алты ел –Германия, Франция, Бельгия, Нидерланды, Италия мен Люксембург 1968 жылдың 1 шiлдесiнде үшiншi мемлекеттерге арналған бiртұтас кедендiк тарифтi енгiздi. 1973 жылы Ұлыбритания, Дания мен Ирландия ЕЭҚ-ға мүшелiкке өту туралы шешiм шығарғандықтан, алтылық тоғыздыққа айналды. 1981 жылы Греция, 1986 жылы Испания мен Португалия Қауымдастыққа қосылды. 1985 жылдың 14 шiлдесiнде тауар, қаржы мен адамдардың еркiн әрi кедергiсiз қозғалысын қамтамасыз ететiн Шенгендiк келiсiмге қол қойылды[18,c.87]. Еуропалық Одақтың iшкi шекараларындағы бақылауды күшейте отырып, ЕО iшiндегi кедендiк кедергiлердi алып тастау туралы келiсiм 1995 жылдың 26 наурызында күшiне ендi. 1992 ж. 7 ақпанында Нидерландының Маастрихт қаласында еуропалық елдердегi қаржы және саяси жүйенi реттеу жолдарын қарастыратын Еуропалық Одақты құру жөнiндегi келiсiмге қол қойылды. Бұл құжат заңды түрде 1993 жылдың 1 қарашасында күшiне енген болатын. 1999 жылдың 1 қаңтарында ЕО-ға мүше мемлекеттер аумағында бiртұтас ақша бiрлiгi ретiнде (қолма қол ақша айырбасы емес түрiнде) еуро енгiзiлдi. Ал банкноттар 2002 жылы жарыққа шықты. 2004 жылдың 1 мамырында Венгрия, Кипр, Латвия, Литва, Мальта, Польша, Словакия, Словения, Чехия мен Эстония ЕО-ға мүшелiкке өттi. Ұзақ уақытқа созылған тартыстан кейiн 2007 жылдың 1 қаңтарынан бастап Болгария мен Румыния да одақтың құрамына ендi. Еуроодаққа мүшелiктiң алғашқы үш жылында екi тарапқа да кейбiр шектеулер қойылуы мүмкiн[12,c.89]. Мысалы, жалпыеуропалық бюджеттен қаржы бөлiну, Болгария мен Румыния сияқты мемлекеттердiң сапасыз ауылшаруашылық өнiмдерiнiң еуропалық нарыққа енгiзiлуiне тыйым салу сияқты т.б. шектеулер. Негiзi осы екi елдiң ЕО-ға қабылдануынан кейiн Еуроодақтың саяси құрылымына өзгертулер енгiзу мақсатында Одақты кеңейту процесi уақытша тоқтатылды. Демек, қазіргі таңда Еуропалық Одақтың даму тенденциясы кейбір қиыншылықтарды бастан кешіре отырып ақырын жүруде. Соңғы мәліметтер бойынша Еуропалық Одақтағы ОШЕ мемлекеттерінің ЖІӨ 2009 жылы бойынша Еропалық Одақтың ЖІӨ-нен 10,4% көрсетті, ал адам басына шаққандағы Еуропалық Одақтағы мемлекеттердің ЖІӨ-і 39% көрсетті. Демек, ЕО ң орта көрсеткішінен салыстырғанда Словения, Чехия Республикасындағы ЖІӨ ЕО-тың 59-68% құрады[19,c.1].
1.2 Қазіргі кездегі Оңтүстік Шығыс Европа елдері және олардың даму үрдісі
ОШЕ елдерінің ішкі және сыртқы даму саясаты олардың ішкі және сыртқы саяси мақсаттарына байланысты консенсустарымен анықталды. Оның мағынасы ОШЕ елдерінің Еуропаға реинтеграция жолдарын анықтау болды, яғни Еуропалық Одаққа, Еуропалық Кеңеске. Бұл реформаларды іске асыруда жоспарлы экономиканың мұрагерлігі және экономикалық деңгейінің төмен болуы әсер етті. ОШЕ мемлекеттерінде комунизмнің теріс әсерлері, яғни бюрократия, биліктің дефициттігі, азаматтық қоғамның дамымағандығы ОШЕ реформаларын құрудағы өзекті проблемаларының бірі болды. Сонымен қатар, нарықтық экономикаға көшу және саяси жүйенің құрылуы көптеген қиыншылықтарды тудырды. ОШЕ мемлекеттерінің қайта құру процесстерінде, реформаларды өткізу үшін, аймақтардағы мемлекеттердің дифференциациясы барлық сфераларда өтілді. Саяси және экономикалық қайта құру деңгейіне байланысты ОШЕ екі топ мемлекеттермен айрықшаланды. ОШЕнің бес мемлекеті-Чехия, Польша, Венгрия,Словакия,Словения реформаларды жүзеге асыруда лидерлер болды. Ал қалған мемлекеттері өте нәзік жағдайда болды. ОШЕ-нің мықты бестігі 1990 жылдары өздерінің экономикалық жағдайын әжептәуір жақсартты. Мысалы, 1990 жылдарымен салыстырғанда олардың ЖІӨі көтерілді. Бұндай жағдйға басқа мемлекеттерден ивестицияларының өсуі әсер етті де 1997 жылы 6,4% (Словакия) және 1%(Венгрия) көрсетті[20,p.1].
Балтық мемлекеттері- Латвия, Литва және Эстония мықты бестіктің деңгейіне жетуі мүмкін. Бірақ, оған олардың экономикалық және әлеуметтік проблемалары теріс әсерін тигізді. Болгария мен Румыния нәтижеге жетпегендігімен сипатталды. Бұл мемлекеттер жалпы өте төмен дамыған экономиалық деңгейлерімен анықталды. ОШЕ мемлекеттерінің сыртқы саяси жағдайы аймақтық саяси және экономикалық серіктестіктің жоқтығымен сипатталды. Оған қарамастан, әртүрлі субаймақтық ынтымақтастыққтарға қатысу ОШЕ елдерімен қарастырылды, өйткені бұл жағдай олардың көрші мемлекеттермен қатынастарын тұрақтандыру варианты болды. Және бұл оларға сыртқы саяси стратегиясының варианты болды. Сонымен қатар, жоспарда олардың экономикалық жағдайын жақсарту, сыртқы саясат және қауіпсіздік саясаты болып 1993 жылы Орталық Еуропалық еркін сауда аймағы құрылды(1995 жылы Словения кірді). 1999 жылы Маастрихт келісімімен ОШЕ мемлекеттерінің әрі қарай ынтымақтастығының дамуы, ішкі сасаты мен юстициясы қаралды[21,c.8]. Соған байланысты ОШЕ елдері жайлы мынандай құрақтары қарастырылды:
ОШЕ елдерінің ішкі саясаттарындағы кеңею компетенциясы;
ОШЕ елдер азаматтарының құқықтық жағдайын бақылау;
Әлеуметтік саясаттың функцияларын кеңейту;
Халықаралық дағдарыстардың функцияларын бақылау;
ОШЕ елдерінің ЕО байланысты құрылымдары мен инститтарын реформалау;
КСРО ыдырағаннан кейін өздерінің тәуелсіздігін алған ОШЕ елдері әлі күнге дейін Ресеймен тығыз байланысты. Ресей елдері ОШЕ үшін отынды тұтынушы және валюталық кіріс алатын маңызды нарық болып табылады: 2001 ж. олардың үлесіне экспортталатын газдың 23%, мұнайдың 27%, көмірдің 10%, жылу бөлгіш элементтердің 77% тиесілі болған [22.p.87]. Аймақтың еуропалық құрылымдарға интеграциясы мұнай, газ, ядролық отын экспортының қысқаруына байланысты ОШЕ елдері үшін үлкен экономикалық шығындарға әкелуә мүмкін.
Аймақтағы мұнай-газ отынының мардымсыз қоры, Экономикалық өзаракөмек кеңесі (ЭӨК) пен КСРО кезеңінде салынған жеткізу инфорқұрылымы (Дружба мұнай құбыры, Братствомен Одақ газ құбырлары, т.б.), бұл мемлекеттер өнеркәсібінің ресейлік шикізатқа технологиялық бейімделгендігі, бәсекеге қабілетті баға ресейлік энергия өнімдеріне сұраныс тудырады. Болгария, Венгрия, Литва, Словакия, Чехиядағы КСРО-ның техникалық көмегі және кеңестік құжаттама негізінде салынған атом электрстанцияларына ядролық отынның дәстүрлі жеткізушісі болып табылады.
8-2005 жж. аралығында мұнай экспорты екі еседен асты –млн. тоннадан 42 млн. тоннаға. Жеткізілімдер көлемінің арту себебі Польшаның қарқынды дамушы өнеркәсібінің сұраныстарының ұлғаюына байланысты болды. Оның үлесіне жеткізілімнің жалпы көлемінің 11%, ОШЕ аймағында 43% тиесілі [23,c.1].
ОШЕ елдерінің басқа елдермен экономикалық ынытмақтастығы бұл елдердің территориясы арқылы олардың отынның транзиті жүргізілуімен байланысты. Мұнда мәселелер туындауда: Мысалы Лукойл Латвиядағы ұлттық порттық құрылыстарды жекешелендіруге қатысуға тырысқан, алайда үлкен қиындықтарға жолықты. Ресейлік мұнай өңдеу заводтарының өнімдері (отындық мазут, дизельдік отын, бензин) үшінші елдерге шығару үшін көбінесе ОШЕ маңына экспортталады. ЕО жоғары талаптарына өтуіне байланысты аймақта жоғары сапалы этилинденбеген бензин сорттарын тұтынысы артты, ал үшінші елдердің стандарттарына сай келмейтін төменгі сапалы бензин шығарады.
ОШЕ-де басқа елдердің мұнай компанияларының стратегиялық мүддесі бар салалары –шикізат өңдеу, мұнай өнімдерімен қамтамасыз ету жүйесі, соңғы кедері сұйық отын тасымалы. Румыниядағы Петротел (1998ж.) және Болгариядағы Нефтохим мұнай өңдеу заводтарының бақылаушы пакет акциясын сатып алған, Чехия, Румыния, Болгария, Балтық маңы елдерінде АЗС желісін құрған ААҚ Лукойл аймақтағы өз құзыретін нығайтып алды.
ЕО аясында келісілген шешімдерге сәйкес Еуроодаққа мүше болуға үміткерлер тоқтаусыз және сенімді қамтылу үшін энергетикалық ресурстардың импорттық көздерін диверсификациялауы қажет. Мұндай талаптың орындалуы үметкер мемлекеттердің тұтынуында ресейлік энергия өнімдерінің үлесі азаяды дегенді білдіреді.
Үміткер мемлекеттер ішкі газ нарығын либерализациялау міндетін алады. Бұл ОШЕ-ге ресейлік табиғи газдың экспортына әсер етуі мүмкін. Газ нарығының либерализациясы табиғи газды ірі сатып алушылардың нарыққа шығуы есебінен бәскелестікті дамытуға бағытталған, бұл тауардың тым көп болғанда бағаны төмендету үшін қысым көрсетуге ыңғайлы, ал ресейлік жаққа тиімсіз жағдай туады. Формалды түрде нарықтың либерализациясы ресей газ импортын шектеуге не кедергі келтіруге бағытталмаған. Бірақ тұтынушыларды қорғауға мақсатталған бұл шешім мүдделері ескерілмейтін ресейлік өндіруілер мен жеткізушілерге қосымша қиындықтар мен белгісіздіктер тудырады. Табиғи газ бойынша ЕО директивасы тұтынушылар мен ұсынушылардың мүдделерін оптималды ескеретін ұзақ уақыттық контракттардан көрі қысқа мерзімді контрактты қалайды. Бұл қалыптасқан байланыстарды бұзады, баға қатысты қатерді үлкейтеді, ал-немесе-төле шартымен ірі масштабты ұзақ уақыттық газбен сауда келісімдеріне қол қоюға мүмкіндікті жояды. Ұзақ уақытты контракттар ғана өндірушілер мен экспорттаушыларға пайда табу мен ірі экспорттық жобаларды жүзеге асыру үшін қажетті капитал салымдарының қайтарымдылығын, тұтынушыларға бұл тауардың керекті де сенімді ұсынысына кепілдік бере алады.
ЕО энергетика саясатын жүзеге асыра отырып, ОШЕ бірқатар елдері отын-энергетика кешеніне біржақты тәуелділікті азайтып немесе тіптен жойып та үлгерді. ОША-да ресейлік газды Ұлыбритания, Норвегия, Дания жеткізілімдері ауыстырса, мұнайды Норвегия, ОПЕК елдерінен импорт ығыстырды[24,c.9].
Сонымен, үміткер мемлекеттерге ЕО энергетика саясатының өрістеуі аймақтағы ОШЕ елдерінің бәсекелестік қабілетінің төмендеуіне әсер етеді. Бұған 2000ж. 14 қазанда Польша Үкіметінің қаулысы мысал бола алады. Онда 2000-2020 жж. Еуроодаққа мүше емес мемлекеттен газ сатып алу үлесі бекітілген. Бұл қаулы орындалған жағдайда Польша газ импортындағы Ресейдің үлесі 2005-2009 жж. 72%-ға дейін, 2019-2020 жж. 49%-ға дейін төмендейді. Қазірдің өзінде сәйкес инфрақұрылым құрылуда: Гданьск портындағы мұнайды қайта жүктеу терминалы Польшаны үшінші елдерден теңіз арқылы сұйық отын импортымен қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. 2001 ж. Польша Дания, Норвегиямен 2003-2011 жж. 16 млрд. куб.м., 2008-2024 жж. 74 млрд.м.куб. газ тасымалдау туралы ұзақ уақыттық келісімге қол қойды. Сәйкесінше Польша жоғарғы мінбелерден 1996 ж. Газпроммен жасасқан 25 жылға 250 млрд.м.куб. газ сатып алу туралы контарктыны қайта қарайтынын айтуда [16,c.13].
ОШЕ энергетика нарығындағы өсіп келе жатқан бәсекелестік те Ресейден отын тасымалдана болашақта кедергі келітруі мүмкін. Әсіресе, оның бәсекелесі Норвегия газ жеткізілімін өсіруге дайын. Қазір Норвегия Чехиямен жеткізілім көлемін ұлғайту туралы, сонымен қатар, РФ-тен энергетикалық тәуелділігін төмендеткісі келетін Венгрия мен Словакияға газ экспорты туралы келіссөздер жүргізуде. Таяу Шығыс мемлекеттері де (Катар, Оман, Нигерия, Египет) сұйық газ экспортын көбейту арқылы газ өндірушілерге бәсекелестік тудырмақшы. Жақын болашақта Әзірбайжан, Түрікменстан, Иран және Қазақстаннан (Түркия арқылы) Еуропаға газ жеткізілімінің жаңа маршруты пайда болады деп күтілуде.
ЕО нормаларын іс жүзінде жүзеге асыру қиындау болғандықтан, ЕО-ның кеңеюі экономикаға сондай үлкен теріс ықпал тигізбеуі мүмкін. Газ нарығын либерализациялау Еурокомиссия ойлағандай оңай емес екендігін шынайы өмірден көрініп отыр. ЕО электроэнергия нарығында жүздеген жеткізушілер тіркелгенімен, газ нарығында Ресей, Норвегия, Нидерландтар секілді үш ірі экспортер басымдылық танытады. Газ нарығының либерализациясы электр энергиясындағыдай бағаның түсуіне әкелмейді деп есептейді кейбір сарапшылар. Бәскелестік ресейлік газпром да бар газ жеткізушілерді емес, газ бөлінісіне маманданған компаниялар арасында пайда болады деп есептелінеді. Үлкен үштік бұрынғысынша еуропалық нарықтағы ережелерді анықтайтын болады. Еуропадағы газ сатып алушылардың үміті британдық жеткізушілер болатын. Олар дәстүрлі жеткізушілерге бәселестік орнатып, нарықтан ығыстырады деп күтілген, алайда британдық газ қоры сонша көп емес. Сонымен қатар, Ресейден энергетикалық ресурстарды тасымалдау қалыптасқанн инфрақұрылымның есебінен экономикалық жағынан сенімді әрі тиімді болады [25,p.58].
Болашақта ОШЕ елдерінің газ импортына тәуелділігі артатын болады. Бұл, әсіресе, ОШЕ елдерінің экономикалық өсімімен газға деген сұраныстың артуы және газдың әлемдік газ балансындағы үлесінің жоғарылауымен байланысты.
Экономикалық даму және сауда министрліктерінің жүргізген әрбір жеке мемлекетпен сыртқы экономикалық балансының есеп айырысу нәтижесі көңілге тынымды емес болып шықты. Шығыс, Орталық Еуропа және Балтық маңы мемлекеттеріндегі импорттық тарифтер ЕО-мен салыстырғанда айтарлықтай төмен болғандықтан осы себепті жыл сайынғы шығын 200 млн. долларды құрайды [26,p.84]. Бұл санның есебіне шекарадағы жиналымнын басқа сауда экспортерларының тікелей шығындары қосылған, себебі салықардың өсуінен ЕОқа кірген кейбір мемлекеттердің тауарлар бәсекелестігі төмендейді.
ЕО-ның кеңеюі теріс ықпал тигізетін ОШЕ экономика салалары белгілі: металлургия мен ауылшаруашылығы –сөзсіз, транспорт (авто тасымал, авиация, темір жол) –айтарлықтай, отын-энергетика кешені –аз мөлшерде. Мұнымен кейбір нюанстарды санамағанда көпшілік эксперттер келіседі. Әр мемлекеттердің мамандарының бағалауы бойынша ең теріс және айтарлықтай ықпал болатын сала –ауылшаруашылығы. Мүше болған мемлекеттер ЕО-ның мемлекеттік қолдау жүйесіне интеграцияланады, яғни, олар одақ қорынан ауылшаруашылығын қолдау үшін қосымша қаржы алады, сондықтан тауарлары неғұрлым бәсекеге қабілетті болады, сәйкесінше, ОШЕ ауылшаруашылығы өнімдерін шығарушыларға қосымша қиындық тудырады.
Металлургияда экспорт мәселесі туындайды. ЕО-ның жаңа мүшелері жалпыеуропалық сауда ережесіне бағынатын болады, мысалы, ресейлік болатқа антидемпингтік салық салып, өз болат импорты көлемін Еуроодақ бойынша бірыңғай квотаға қосу. Қазіргідей барлық мемлекеттермен бөлек квота туралы келісу мүмкін емес болады. Болат экспортымен қатар, түсті металлургия, машина құру, минаралды тыңайтқыштар өндірісі қиындыққа тап болады.
Еурокомиссия өкілдігінің басшысы Ричард Райт мәлімдегендей, мысалы Ресейге қазіргі таңда тек қана 12 антидэмпингтік шара қолданылса, соның ішінде 5 түрі іс жүзінде іске аспайды, ал Қазақстанда 5 шараның түрлері қолданылады.. Райттың мәліметі бойынша, дэмпинг түсінгіне мемлекет экспортының тек 1,3% түседі [17,c.98]. Еурокомиссия елшісі жоғары көзқараста: Брюссельдің жақындағы ресейлік экономиканың нарықтық статуысын мойындауы өзара саудаға жаңа мүмкіндіктер ашады. Алайда іс жүзінде сертификаттаудың бірыңғай қатаң ережелерін енгізу қажет болады. Ұшақтар шу шығару, автомобильдер улы газ шығару бойынша жоғары талаптарға сай болуы керек болады деген сөз. Бұл ресейлік компаниялардың жұмысын айтарлықтай қиындатады, және егер тауар модернизациясы жүргізілмесе, ресейлік ұшақтар мен автомобильдерге ОШЕ нарықтары жабық болады.
Сонымен басқа елдердің кәсіпкерлері Шығыс, Орталық Еуропа мен алтық маңында сауда серіктестерінің бір бөлігін жоғалтатыны анық. Бір уақытта Еуроодақтың кеңеюімен байланысты ресейлік экономика үшін жағымды тұстары да, яғни, синергетикалық эффектісі бар. Оның мәні мынада: ЕО-ның жаңа мүшелері бірыңғай кеден тарифтері, стандарттар мен ортақ құқықтық нормалар іске асатын бірыңғай еуропалық экономикалық кеңістіктің бір бөлігі болады, сондықтан бұл елдерде бизнесін сақтап қалған ресейлік компаниялар автоматты түрде бүкіл Еуропаға жолдама алады. Болжам бойынша, Ресейдің синергетикалық эффекттен пайдасы жыл сайынғы 200 млн. шығнан да көп болады.
ОШЕ дамуының болашақ бағалануының екі түрі бар –позитивті және неготивті.
Позитивтік бағасы интеграция процесстерінің дамуындағы обьектілік беталыстардың бар блоуымен қалыптасады, ал ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz