Бастауыш сыныпта математиканы оқытуды жаңа технологияны қолдану
Кіріспе 5
І. Бастауыш мектепте білім берудіњ педагогикалыќ.психологиялыќ негіздері 9
1.1. Бастауыш сынып оқушыларының оқу жұмысын ұйымдастыруда жаңа технологиялық әдістемелерді қолдану ерекшеліктері. 9
1.2. Мектептің бастауыш сатысында қолданылып жүрген қазіргі технологиялары. 18
ІІ. Бастауыш сыныпта математиканы оќытуда жања технологияларды ќолданудың әдістемесі 21
2.1. Бастауыш сыныпта математиканы оқытуда жаңа технологияны қолдану жолдары. 21
2.2 Бастауыш сынып оқушыларына математика пәнін оқытуда жаңа технологиялардың ерекшеліктері. 37
Қорытынды. 43
Пайдаланылған әдебиеттер. 46
Қосымша. 49
І. Бастауыш мектепте білім берудіњ педагогикалыќ.психологиялыќ негіздері 9
1.1. Бастауыш сынып оқушыларының оқу жұмысын ұйымдастыруда жаңа технологиялық әдістемелерді қолдану ерекшеліктері. 9
1.2. Мектептің бастауыш сатысында қолданылып жүрген қазіргі технологиялары. 18
ІІ. Бастауыш сыныпта математиканы оќытуда жања технологияларды ќолданудың әдістемесі 21
2.1. Бастауыш сыныпта математиканы оқытуда жаңа технологияны қолдану жолдары. 21
2.2 Бастауыш сынып оқушыларына математика пәнін оқытуда жаңа технологиялардың ерекшеліктері. 37
Қорытынды. 43
Пайдаланылған әдебиеттер. 46
Қосымша. 49
Егеменді еліміздің елу мемлекеттің қатарына қосылуға табандылықпен жылжу саясаты қоғамымыздың барлық саласында түбегейлі өзгерістер енгізіп, жаңа талаптар қойылып отыр. Соның ішінде болашақ ұрпаққа әлемдік деңгейде білім беру мақсатына орай білім мазмұнына жаңаша қарау – басты міндеттердің бірі. Қазіргі кезде білім берудің жаңа жүйесінің жасалынуы, оның парадигмасының өзгеруі, білім мазмұны мен әдіс-тәсілдерінің жаңаруы бәсекелестікке қабілеті мол, шығармашылық бағытта еңбектенетін, ой қабілетімен ерекшеленетін азаматты тәрбиелеуді көздейді.
12 жылдық білім берудегі өзгешеліктердің бірі баланың мектепке 6 жастан қабылданып, технологиялық білім беруді бастауыш мектептен бастау. Бұның өзі ғылыми-техникалық прогрестің даму бағытындағы, ғылым мен технологияның жаңа сапалық деңгейге көтерілуінде өмір сүре алатын және жасайтын ұрпақ дайындауды көздейді.
Дәстүрлі оқыту жүйесінен біртіндеп қарқынды даму шеңберіне жеткізе алатын жаңа оқыту технологияларын қолдану керек және жаңа тұрғыдан оқыту барысында білім мазмұны ғана негізгі мақсат болмай, адамгершілік пен гуманистік бағыт басты нысан ретінде ұсталынуы керек.
Зерттеудің өзектілігі:
Қоғамдағы әлеуметтік өзгерістерге сай оқытудың сапасын арттыру мәселесі жаңа оқыту технологияларын өз дәрежесіне сай қолдануға тікелей байланысты. Еліміздегі ғылыми жаңа технологияның қарқынды дамуымен қатар, технологияның үздіксіз өзгерістерге бейімделе алатын жаңа заманның жаңа тұлғасын қалыптастырудың кезі жеткен сияқты. Сондықтан да дамып келе жатқан қазіргі таңдағы білімніңі қай саласынды болмасын оқытудың жаңа технологиясы тек сипаттама түрінде ғана емес, шынайы проблемалық негізде болуға тиісті. Жаңа оқу үдерісінің әдістері мен түрлерін жетілдіруде жаңашыл-педагогтардың озық дидактикалық идеяларында “Нені оқыту?”, “Қалай оқыту?”, “Сапасы қандай?” деген сияқты мәселелерді шешуге бағытталған көптеген жаңаша жұмыстарын көруге болады.
Қазіргі уақытта Қазақстанда білім берудің өзіндік ұлттық үлгісі қалыптасты. Бұл процесс білім парагдимасының өзгелермен қатар жүреді. Білім берудегі ескі мазмұнның орнына жаңасы келуде Я.А.Коменскийдің, И.Герберттің дәстүрлі объект-субъектілі педагогиканың орнына басқасы басты, ол балаға оқу қызығушылығының субъектісі ретінде, өзін-өзі өзектендіруге, өзін тануға және өзін-өзі жүзеге асыруға ұмтылатын дамушы тұлға ретінде, бағытталған. Мұндай жағдайда педагогикалық үдерістің маңызды құрамы оқу ісіндегі субъектілер оқытушы мен оқушының тұлғалық бағытталған өзара әрекеті болып табылады.
12 жылдық білім берудегі өзгешеліктердің бірі баланың мектепке 6 жастан қабылданып, технологиялық білім беруді бастауыш мектептен бастау. Бұның өзі ғылыми-техникалық прогрестің даму бағытындағы, ғылым мен технологияның жаңа сапалық деңгейге көтерілуінде өмір сүре алатын және жасайтын ұрпақ дайындауды көздейді.
Дәстүрлі оқыту жүйесінен біртіндеп қарқынды даму шеңберіне жеткізе алатын жаңа оқыту технологияларын қолдану керек және жаңа тұрғыдан оқыту барысында білім мазмұны ғана негізгі мақсат болмай, адамгершілік пен гуманистік бағыт басты нысан ретінде ұсталынуы керек.
Зерттеудің өзектілігі:
Қоғамдағы әлеуметтік өзгерістерге сай оқытудың сапасын арттыру мәселесі жаңа оқыту технологияларын өз дәрежесіне сай қолдануға тікелей байланысты. Еліміздегі ғылыми жаңа технологияның қарқынды дамуымен қатар, технологияның үздіксіз өзгерістерге бейімделе алатын жаңа заманның жаңа тұлғасын қалыптастырудың кезі жеткен сияқты. Сондықтан да дамып келе жатқан қазіргі таңдағы білімніңі қай саласынды болмасын оқытудың жаңа технологиясы тек сипаттама түрінде ғана емес, шынайы проблемалық негізде болуға тиісті. Жаңа оқу үдерісінің әдістері мен түрлерін жетілдіруде жаңашыл-педагогтардың озық дидактикалық идеяларында “Нені оқыту?”, “Қалай оқыту?”, “Сапасы қандай?” деген сияқты мәселелерді шешуге бағытталған көптеген жаңаша жұмыстарын көруге болады.
Қазіргі уақытта Қазақстанда білім берудің өзіндік ұлттық үлгісі қалыптасты. Бұл процесс білім парагдимасының өзгелермен қатар жүреді. Білім берудегі ескі мазмұнның орнына жаңасы келуде Я.А.Коменскийдің, И.Герберттің дәстүрлі объект-субъектілі педагогиканың орнына басқасы басты, ол балаға оқу қызығушылығының субъектісі ретінде, өзін-өзі өзектендіруге, өзін тануға және өзін-өзі жүзеге асыруға ұмтылатын дамушы тұлға ретінде, бағытталған. Мұндай жағдайда педагогикалық үдерістің маңызды құрамы оқу ісіндегі субъектілер оқытушы мен оқушының тұлғалық бағытталған өзара әрекеті болып табылады.
1 Қоянбаев Ж., Қоянбаев Р. “Педагогика”. Алматы, 2000 ж.
2 Т±рѓанбаева Б. А. “Дамыта оқыту технологиялары”. Алматы, 2000 ж.
3 Жанпейсова М.М. “Модулдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту қ±ралы ретінде”. Алматы, 2002 ж.
4 “Бастауыш мектеп” журналы 2001, 2002 , 2003, 2004, 2005жж.
5 “Білім берудегі менеджмент”. “Қазбаспасµз” 2004 ж. №1
6. “¦лт таѓылымы”. Ѓылыми педагогикалық басылым. Алматы, 2004 ж. №1
7.“Білім”. Ѓылыми педагогикалық журнал. Алматы 2002ж №2
8.Є.Бидосов. “Математиканы оқыту методикасы”. Алматы, 1989 ж.
9. М. Ж±мабаев. “Педагогика” Алматы. “МЕКТЕП” 1989ж.
10. М.И.М±ханов. “Жас жєне педагогикалық психология” Алматы, 1982ж.
11.Т. М. Баймолдаев, Қ. Ахмет±лы. “Жања буын оқулықтары арқылы жас ±рпаққа білім беру мен тєрбие беру жолдары” Алматы. 2003ж.
Т.М.Баймолдаев, Т. М. Мєжікеев. “Білім стандарты” Алматы. 1999ж.
13.Ж.Р.Шорманов. “Жања технология - заман талабы”. Алматы “Білім” 2004 ж.
14.Байм±ханов Б.Б. “Математика есептерін шаѓаруѓа ‰йрету” Алматы “МЕКТЕП” 1983ж.
15.Шєкілікова С.Е. “Негізгі мектептегі математика курсыныњ мазм±нын
жањарту” Алматы. “Дєуір” 1997ж .№1
16.Сарбасова Қ.А. “Болашақ бастауыш сынып м±ѓалімдерініњ математиканы оқыту процесінде қазақ этнопедагогикасы материалдарын
пайдалануѓа даярлыѓын қалыптастыру” Алматы. 2000ж.
17. Қожабаев К. Ѓ. “Математиканы оқытуда оқушыларѓа патриоттық жєне
интернационалдық тєрбие беру” Алматы. 1992ж.
18. Єлдібаева Т. Є. “Математика курсын оқытуды ізгілендірудегі мазм±нды
есептердіњ м‰мкіндіктері” Алматы. 1999ж.
19. Оспанов Т.Қ. Т.б. “Математика”. Жалпы білім беретін мектептіњ 1-4 сыныбына арналѓан оқулық – Алматы, “Атам±ра”, 1997 ж.
20.Лысенкова С.Н. “Оқуѓа жењіл болѓанда”. “Педагогикалық ізденіс”. Алматы, “Рауан” 1990 ж.
21.Қожаева С.К. “Оқу-тєрбие процесіндегі ізгілік қасиеттерініњ ж‰йелік негіздері жєне оларды қалыптастыру жолдары”. Тараз, 2000ж.
22. Ералиева М. “Оқыту технологиясын ізгілендіру арқылы оқытудыњ тиімділігін арттыру”. Алматы, 2000 ж.
Ералиева М. “Математиканы оқытуды ізгілендіру” Алматы “Ѓылым” ѓылыми баспа орталыѓы 2003ж.
Жазықбаева ¦.П., Тажиева Ж.А. “Жања адамды жањашыл ±стаз тєрбиелейді” Шымкент, 2001ж.
25.“Математика” оқулыѓы Алматы. “Атам±ра” 1-2-3-4 сыныптар 2002 ж.
26.Ахметов С. “Бастауыш сыныптарды білім берудіњ тиімділігін артыру жолдары” Алматы. “Рауан” 1994 ж.
27.Қ±рманалина Ш.Х., Сєрсенбаева С.Ш., ¤міртаева Р.Қ. “Математикадан дидактикалық ойындар жєне қызықты тапсырмалар” “Атам±ра” 1997 ж.
28 С.С.Бабаев. Бастауыш мектеп педагогикасы, Алматы, “Заң әдебиеті”, 2007 ж.
29 Оспанов Т.Қ, ¤теева Қ.Є, Қайыњбаев Ж.Т, Ерешова Қ.Є. “Математиканы оқыту єдістемесі” 1-сынып, Алматы, “Атам±ра”
30.Айнабеков Т. “Мамандыққа кіріспе” Алматы, “Ана тілі” 1990
31.Ыбыраиымжанов Қ., Жолсейітова М. “Педагогикалық практика-болашақ м±ѓалім даярлаудыњ µзегі”, “Хабаршы” журналы 2002ж.
32 Сабыров Т.С. “Оқушылардыњ оқу белсенділігін артыру жолдары” Алматы. “МЕКТЕП”.
33.Беспалько В. П. “Слагаемые педагогической технологии” М., 1989
34.Выготский Л.Б. и др. “Умственные способности как интеллектуальной активности” , М.,
35.Давыдов В.В. “Проблемы развивающего обучения” М., 36.Занков Л.В. “Содружество Ученого и учителя”, М., 37.Селевко Т. К. “Современные образовательные технологии”, М.,
38.Эльконин Д.Б. “Избранные психологические труды”, М., Педагогика
39.Эрдниев П.М. “Укрепление дидактических единиц”, Начальная школа. 1987ж.
40. Бастауыш мектеп №2 – 2007, 23 бет.
41. ХХІ ғасыр мектебі №3 – 2004, 3 -5 бет.
42. Бастауыш мектеп №5 – 2006, 3-5 бет.
43. Бастауыш мектеп №6 – 2006, 23-25 бет.
44. Бастауыш мектеп №11 – 2005, 6-9 бет.
45. Бастауыш мектеп №5 – 2006, 6-11 бет.
46. Қазақстан мектебі №3 – 2005, 40-41 бет.
47. Бастауыш мектеп №4 – 2004, 27-28 бет.
2 Т±рѓанбаева Б. А. “Дамыта оқыту технологиялары”. Алматы, 2000 ж.
3 Жанпейсова М.М. “Модулдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту қ±ралы ретінде”. Алматы, 2002 ж.
4 “Бастауыш мектеп” журналы 2001, 2002 , 2003, 2004, 2005жж.
5 “Білім берудегі менеджмент”. “Қазбаспасµз” 2004 ж. №1
6. “¦лт таѓылымы”. Ѓылыми педагогикалық басылым. Алматы, 2004 ж. №1
7.“Білім”. Ѓылыми педагогикалық журнал. Алматы 2002ж №2
8.Є.Бидосов. “Математиканы оқыту методикасы”. Алматы, 1989 ж.
9. М. Ж±мабаев. “Педагогика” Алматы. “МЕКТЕП” 1989ж.
10. М.И.М±ханов. “Жас жєне педагогикалық психология” Алматы, 1982ж.
11.Т. М. Баймолдаев, Қ. Ахмет±лы. “Жања буын оқулықтары арқылы жас ±рпаққа білім беру мен тєрбие беру жолдары” Алматы. 2003ж.
Т.М.Баймолдаев, Т. М. Мєжікеев. “Білім стандарты” Алматы. 1999ж.
13.Ж.Р.Шорманов. “Жања технология - заман талабы”. Алматы “Білім” 2004 ж.
14.Байм±ханов Б.Б. “Математика есептерін шаѓаруѓа ‰йрету” Алматы “МЕКТЕП” 1983ж.
15.Шєкілікова С.Е. “Негізгі мектептегі математика курсыныњ мазм±нын
жањарту” Алматы. “Дєуір” 1997ж .№1
16.Сарбасова Қ.А. “Болашақ бастауыш сынып м±ѓалімдерініњ математиканы оқыту процесінде қазақ этнопедагогикасы материалдарын
пайдалануѓа даярлыѓын қалыптастыру” Алматы. 2000ж.
17. Қожабаев К. Ѓ. “Математиканы оқытуда оқушыларѓа патриоттық жєне
интернационалдық тєрбие беру” Алматы. 1992ж.
18. Єлдібаева Т. Є. “Математика курсын оқытуды ізгілендірудегі мазм±нды
есептердіњ м‰мкіндіктері” Алматы. 1999ж.
19. Оспанов Т.Қ. Т.б. “Математика”. Жалпы білім беретін мектептіњ 1-4 сыныбына арналѓан оқулық – Алматы, “Атам±ра”, 1997 ж.
20.Лысенкова С.Н. “Оқуѓа жењіл болѓанда”. “Педагогикалық ізденіс”. Алматы, “Рауан” 1990 ж.
21.Қожаева С.К. “Оқу-тєрбие процесіндегі ізгілік қасиеттерініњ ж‰йелік негіздері жєне оларды қалыптастыру жолдары”. Тараз, 2000ж.
22. Ералиева М. “Оқыту технологиясын ізгілендіру арқылы оқытудыњ тиімділігін арттыру”. Алматы, 2000 ж.
Ералиева М. “Математиканы оқытуды ізгілендіру” Алматы “Ѓылым” ѓылыми баспа орталыѓы 2003ж.
Жазықбаева ¦.П., Тажиева Ж.А. “Жања адамды жањашыл ±стаз тєрбиелейді” Шымкент, 2001ж.
25.“Математика” оқулыѓы Алматы. “Атам±ра” 1-2-3-4 сыныптар 2002 ж.
26.Ахметов С. “Бастауыш сыныптарды білім берудіњ тиімділігін артыру жолдары” Алматы. “Рауан” 1994 ж.
27.Қ±рманалина Ш.Х., Сєрсенбаева С.Ш., ¤міртаева Р.Қ. “Математикадан дидактикалық ойындар жєне қызықты тапсырмалар” “Атам±ра” 1997 ж.
28 С.С.Бабаев. Бастауыш мектеп педагогикасы, Алматы, “Заң әдебиеті”, 2007 ж.
29 Оспанов Т.Қ, ¤теева Қ.Є, Қайыњбаев Ж.Т, Ерешова Қ.Є. “Математиканы оқыту єдістемесі” 1-сынып, Алматы, “Атам±ра”
30.Айнабеков Т. “Мамандыққа кіріспе” Алматы, “Ана тілі” 1990
31.Ыбыраиымжанов Қ., Жолсейітова М. “Педагогикалық практика-болашақ м±ѓалім даярлаудыњ µзегі”, “Хабаршы” журналы 2002ж.
32 Сабыров Т.С. “Оқушылардыњ оқу белсенділігін артыру жолдары” Алматы. “МЕКТЕП”.
33.Беспалько В. П. “Слагаемые педагогической технологии” М., 1989
34.Выготский Л.Б. и др. “Умственные способности как интеллектуальной активности” , М.,
35.Давыдов В.В. “Проблемы развивающего обучения” М., 36.Занков Л.В. “Содружество Ученого и учителя”, М., 37.Селевко Т. К. “Современные образовательные технологии”, М.,
38.Эльконин Д.Б. “Избранные психологические труды”, М., Педагогика
39.Эрдниев П.М. “Укрепление дидактических единиц”, Начальная школа. 1987ж.
40. Бастауыш мектеп №2 – 2007, 23 бет.
41. ХХІ ғасыр мектебі №3 – 2004, 3 -5 бет.
42. Бастауыш мектеп №5 – 2006, 3-5 бет.
43. Бастауыш мектеп №6 – 2006, 23-25 бет.
44. Бастауыш мектеп №11 – 2005, 6-9 бет.
45. Бастауыш мектеп №5 – 2006, 6-11 бет.
46. Қазақстан мектебі №3 – 2005, 40-41 бет.
47. Бастауыш мектеп №4 – 2004, 27-28 бет.
Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрлігі
Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Түркістан гуманитарлық ғылымдар және бизнес институты
Тарих-педагогика факультеті
“Бастауыш оқыту педагогикасы мен әдістемесі” кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: “Бастауыш сыныпта математиканы оқытуды жаңа технологияны қолдану”
Ғылыми жетекшісі: аға оқытушы Ә.Үсенов
ППМ-416 тобының студенті Ж.Тлеубергенова
Түркістан, 2008 ж.
Бастауыш сыныпта математиканы оқытуда жаңа технологияны қолдану
Жоспар
Кіріспе
5
І.
Бастауыш мектепте білім берудіњ педагогикалыќ-психологиялыќ негіздері
9
1.1.
Бастауыш сынып оқушыларының оқу жұмысын ұйымдастыруда жаңа технологиялық әдістемелерді қолдану ерекшеліктері.
9
1.2.
Мектептің бастауыш сатысында қолданылып жүрген қазіргі технологиялары.
18
ІІ.
Бастауыш сыныпта математиканы оќытуда жања технологияларды ќолданудың әдістемесі
21
2.1.
Бастауыш сыныпта математиканы оқытуда жаңа технологияны қолдану жолдары.
21
2.2
Бастауыш сынып оқушыларына математика пәнін оқытуда жаңа технологиялардың ерекшеліктері.
37
Қорытынды.
43
Пайдаланылған әдебиеттер.
46
Қосымша.
49
Кіріспе
Егеменді еліміздің елу мемлекеттің қатарына қосылуға табандылықпен жылжу саясаты қоғамымыздың барлық саласында түбегейлі өзгерістер енгізіп, жаңа талаптар қойылып отыр. Соның ішінде болашақ ұрпаққа әлемдік деңгейде білім беру мақсатына орай білім мазмұнына жаңаша қарау – басты міндеттердің бірі. Қазіргі кезде білім берудің жаңа жүйесінің жасалынуы, оның парадигмасының өзгеруі, білім мазмұны мен әдіс-тәсілдерінің жаңаруы бәсекелестікке қабілеті мол, шығармашылық бағытта еңбектенетін, ой қабілетімен ерекшеленетін азаматты тәрбиелеуді көздейді.
12 жылдық білім берудегі өзгешеліктердің бірі баланың мектепке 6 жастан қабылданып, технологиялық білім беруді бастауыш мектептен бастау. Бұның өзі ғылыми-техникалық прогрестің даму бағытындағы, ғылым мен технологияның жаңа сапалық деңгейге көтерілуінде өмір сүре алатын және жасайтын ұрпақ дайындауды көздейді.
Дәстүрлі оқыту жүйесінен біртіндеп қарқынды даму шеңберіне жеткізе алатын жаңа оқыту технологияларын қолдану керек және жаңа тұрғыдан оқыту барысында білім мазмұны ғана негізгі мақсат болмай, адамгершілік пен гуманистік бағыт басты нысан ретінде ұсталынуы керек.
Зерттеудің өзектілігі:
Қоғамдағы әлеуметтік өзгерістерге сай оқытудың сапасын арттыру мәселесі жаңа оқыту технологияларын өз дәрежесіне сай қолдануға тікелей байланысты. Еліміздегі ғылыми жаңа технологияның қарқынды дамуымен қатар, технологияның үздіксіз өзгерістерге бейімделе алатын жаңа заманның жаңа тұлғасын қалыптастырудың кезі жеткен сияқты. Сондықтан да дамып келе жатқан қазіргі таңдағы білімніңі қай саласынды болмасын оқытудың жаңа технологиясы тек сипаттама түрінде ғана емес, шынайы проблемалық негізде болуға тиісті. Жаңа оқу үдерісінің әдістері мен түрлерін жетілдіруде жаңашыл-педагогтардың озық дидактикалық идеяларында “Нені оқыту?”, “Қалай оқыту?”, “Сапасы қандай?” деген сияқты мәселелерді шешуге бағытталған көптеген жаңаша жұмыстарын көруге болады.
Қазіргі уақытта Қазақстанда білім берудің өзіндік ұлттық үлгісі қалыптасты. Бұл процесс білім парагдимасының өзгелермен қатар жүреді. Білім берудегі ескі мазмұнның орнына жаңасы келуде Я.А.Коменскийдің, И.Герберттің дәстүрлі объект-субъектілі педагогиканың орнына басқасы басты, ол балаға оқу қызығушылығының субъектісі ретінде, өзін-өзі өзектендіруге, өзін тануға және өзін-өзі жүзеге асыруға ұмтылатын дамушы тұлға ретінде, бағытталған. Мұндай жағдайда педагогикалық үдерістің маңызды құрамы оқу ісіндегі субъектілер оқытушы мен оқушының тұлғалық бағытталған өзара әрекеті болып табылады.
Жаңа білім парагдимасы бірінші орынға баланың білімін, білігі мен дағдысы емес, оның тұлғасын, білім алу арқылы дамуын қойып отыр.
Қазіргі уақытта педагогика ғылымының бір ерекшелігі баланың тұлғалық дамуына бағытталған жаңа оқыту технологияларын шығаруға ұмтылуы.
Ғылымға мықтап енген "Педагогикалық технология" ұғымына әр түрлі түсініктемелер берілген. (В.П Беспалько, В.М Шепель, И.П Волков, М.Чошанов, М.В Кларин т.б). Дегенмен, барлық анықтамалардың ортақ басты негізі бар.
Бүгінгі таңда П.М.Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді шоғырландыру технологиясы, Д.Б.Эльконин мен В.В Давыдовтың дамыта оқыту технологиясы, Ш.В.Амоношвилидің ізгілікті-тұлғалық технологиясы, В.Ф.Шаталовтың оқу материалының белгі және сызба үлгілері негізінде қарқынды оқыту технологиясы, М.Чошановтың проблемаларының модульдік технологиясы, В.М.Монаховтың, В.К.Дьяченконың ұжымдық оқыту әдісі, В.П. Беспальконың және басқада көптеген ғалымдардың технологиялары кеңінен танымал болған .
Қазақстанда Ж.А.Қараевтың, М.Жанпейісованың және т.б. ғалымдардың оқыту технологиялары белсенді түрде қолданылуда.
Мектепте оқытуды ұйымдастыратын бірден бір нұсқа сабақ болса, сабақтың нәтижелі болуына ықпал ететін нұсқа - сол сабақты өткізудің әртүрлі әдіс - тәсілдері яғни, жаңашыл сабақ.
Жаңа дәуірдің жан - жақты дамыған адамын тәрбиелеу оңай емес, ол үшін мұғалімге үлкен ізденудің, оқытуды ізгілендіру аспектілерін пайдаланып жүзеге асырудың мәні зор.
Осыған орай жаңашыл идеялар көптеп шыға бастады. Сол жаңашыл педагогтардың идеясымен жұмыс істей білу - әр педагогқа қойылатын талаптардың бірі.
Бұрынғы білім берудің әдістемесі қазіргі қоғамның талаптарына жауап бере алмайды, ал оқытуда жаңа технологияларды қолдану мектептің дұрыс бағытта дамуына жол ашады. Жаңадан ойлап табылған әдіс-тәсіл жоқ, бірақ өзіміз қолданып жүрген әдістерді жаңа жағдайға бейімдеп пайдалану. Сондай-ақ жаңа технологияларды тиімді пайдаланудың мәні зор. Мысалы, дәстүрлі сабақтардағы сұрақ-жауап, әңгімелесу әдістері балалардан таныс нәрсені сұрап білуге негізделеді.
Егеменді еліміздің болашағы – жастар яғни бүнінгі мектеп партасында отырған оқушылар. Оларды қазіргі заман талабына сай жан-жақты, білімді, өз бетімен ойлап білуге талпынатын, өзінің ой тұжырымы бар етіп тәрбиелеу үшін сабақ түрлері құрлысын жетілдіру, оқытудың жаңа әдіс - тәсілдерін пайдалану бүгінгі күннің талабына айналып отыр.
Қазіргі заман мұғалімі қоғамдық дамудың деңгейінен көрінетін, оның әлеуметтік парызына жауап беруді көздейтін, жаңалыққа сергек, өз ісіне гуманистік сезіммен қарайтын, педагогикалық күрделі құбылыстарды идеялық, адамгершілік тұрғыдан шеше алатын, жаңашыл ойлау дағдысын меңгерген, шығармашылықпен еңбек ететін маман болу керек.
Оқушылардың дүниетанымдық қасиеті, ізденгіштік пен мәселелерді шеше білуі үшін, ойлау қабілетін активтендіру үшін түрлі әдістер мен тәсілдерді қолдана білудің маңызы зор.
Зерттеудің мақсаты:
Бастауыш сыныптарда білім беруді жетілдіруде жаңа технологияны және жаңашыл педагогтардың идеяларын қолдану әдістері мен тәсілдері.
Зерттеудің міндеттері:
1. Бастауыш сынып оқушыларының оқу жұмысын ұйымдастыруда жаңа технологиялық әдістемелерді, жаңашыл педагогтардың идеяларын қолдануға байланысты технологиялық және әдістемелік әдебиеттерді қолдану.
2. Төменгі сыныптарда білім берудің педагогикалық, психологиялық негіздері мен оқу жұмысында жаңа технологиялық әдістемелерді ұйымдастыру.
3.Бастауыш сыныптарда математиканы оқытуда жаңа технологияны және жаңашыл педагогтардың идеяларын іс-жүзінде қолдану.
Зерттеудің нысанасы:
Бастауыш сыныптарда білім беру барысында жаңа технологияларды қолдану.
Зерттеу әдісі:
Әдістерге талдау жасау және оларды бастауыш мектеп тәжірибесінде қолдану.
І.Бастауыш мектепте білім берудіњ педагогикалыќ-психологиялыќ негіздері
1.1. Бастауыш сынып оқушыларының оқу жұмысын ұйымдастыруда жаңа технологиялық әдістемелерді қолдану рекшеліктері
Елімізде ғылыми жаңа технологияның қарқынды дамуымен қатар, технологияның үздіксіз өзгерістеріне бейімделе алатын жаңа заманның жаңа тұлғасын қалыптастырудың кезі жеткен сияқты.
Ертеде данышпан ойшылдарымыз айтқан: "Тегінде, адам баласы адам баласынан ақыл, білім, ар, мінез деген қасиеттерімен озады - деген пікіріне сәйкес, қазіргі таңда жаңа заман ағымына сай, өзіндік жаңа білім саласында түрлі дамыту істерінің дамып келе жатқанын ерекше атап көрсетуге болады.
Соңғы уақытта білімге деген көзқарастың түбегейлі өзгергені "XXI ғасырдағы білім беру жүйесі қандай болуы керек?" деген сауалға жауап берері анық. Еліміз бен өркениетіміздің даму деңгейі осы сапалы білім нәтижесінің нақты көрсеткіші болмақ.
Қазіргі кезде мектептің оқу-тәрбие үрдерісінде 50-ден астам педагогикалық технологиялардың қолданылып жүргені мәлім. Бұл технологиялардың бәрін бір сабақта қамту мүмкін емес. Сондықтан мектептегі әрбір пәнді оқытуда оқыту технологиясын таңдап, іріктеу және оны іс-әрекеттік тұрғыда жетілдіру арқылы оқушының білім жетістіктерін арттыруға болады. Мұнда оқушының әрекеті –технологияны қабылдауы, ынтасы, құштарлығына көңіл бөлінуі тиіс.
Бастауыш мектепте оқытуды технологияландыру қазіргі нарықтық экономика жағдайында өмір талабынан туындап отыр. Жаңа оқыту технологияларын бұрынғы оқыту әдістемелерінің орнына келген жаңа түсінік деп те қабылдамау керек.
Жаңа оқыту технологиясының ерекшелігі - мұғалімдер мен оқушыларға өз бетімен бірлесіп, шығармашылықпен жұмыс істеуге мүмкіншілік береді.
"Технология" - өндірістен алынған ұғым дейгін болсақ, белгілі бір бұйымды модельдеу, соған қажетті материалды өлшеу, ол материллды нәти же даярлайтын процеске салу, түпкілікті нәтижені алдын ала болжау арқылы сол нәтижені алуға бағытталған қызмет процесін ұйымдастыруды білдіретін бұл ұғымның білім беруінен байланысы тікелей анықталады.
Мектептердің оқу үдерісіне жаңа ақпараттық технологияны енгізу арқылы оқу сапасы жақсарып, дамыта оқыту жүзеге асырылып, сабақ қарқыны жеделдетіліп, жеке тұлғамен жұмыс істей отырып, саралап, даралап оқытуға мүмкіндік тұады. Жаңа ақпараттық технологияны шағын жинақталған мектептерде де пайдалануға болады. Онда сабақты тиімді өткізуге, оқушылардың танымдық белсенділігін арттыруға, әрбір оқушының өз беттерінше ізденіп білім алуларына көмектесуге болады.
Жаңа технология оқушының өзіндік жұмыс атқаруына және ең бастысы оқушының білім жетістіктерін жақсартуға ықпал етеді.
Мектептің бастауыш сатысында кеңінен қолданылып жүрген оқытудың қазіргі технологиялары: (ДБІ) дидактикалық бірліктерді ірілендіру технологиясы (П.М.Эрдниев) бір мезгілде тура және кері амалдар мен операцияларды меңгеруге кемектеседі және ірілендіру қағидасына сүйеніп құрастырылған жаттығулар жиынтығы білімді саналы да берік меңгеруге кемектеседі, математиканы оқытудың есеп шығаруға негізделген технологиясы (Р.Г.Хазанкин) есептерді шығаруда әртүрлі әдістерді қолдану және оқушылар бірін-бірі тексеру арқылы есептің дұрыстығына көз жеткізулеріне болады, дамыта оқыту технологиясы (Л.С.Выготский, Л.В.Занков, Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов) дамыта оқыту жүйесі жеке тұлғаны жеделдете қарқынды, барлық салалармен сәйкестікте жан-жақты дамытуға бағытталған, оқытудың модульдік технологиясы (В.М.Монахов) оқу үдерісін мақсатты жобалап, құруға болады. Оқытудың компьютерлік технологиясы компьютермен жұмыс істеу техникасын меңгеру, сыныпта белсенділік көрсету, жеке жұмыс істеу, жекелеп көмек керсету, проблемалық оқыту технологиясы, тірек сигналдары арқылы оқыту технологиясы (В.Ф.Шаталов) теория және практиканы блок түрінде топтау, тірек-схема, тірек-конспект түрінде берілген теориялық материалдарды сыныпта меңгеру, үйде өз бетімен іздену, жұмыс істеу, түсіндіре басқарып - оза оқыту (С.Н.Лысенкова) алынатын білімнің алғашқы бөлігін алдын-ала оқыту деңгейлік саралап оқыту технологиясы бірнеше деңгейде тапсырма беру және т.б.
Мектептің бастауыш сатысында оқу-тәрбие үдерісін оқушылардың өзара іс-әрекетімен мұғалім мен оқушының өзара қарым-қатынасын дұрыс ұйымдастыру арқылы оқушының ойлау белсенділігін арттыруға, сабақта интеративтік әдісті пайдалануға болады. Мұнда негізгі және жетекші үдеріс - іс-әрекетті оқыту ұйымдастыру. Бұл технологияның ерекшелігі оқушылардың өздері ақпараттар жинап, өздері жаңалық ашуға ұмтылып, ізденіп жауабын тауып, өзінің көзқарасын логикалық түрде дәлелдейді. Ол өз пікірін бір-біріне, топта, сынып алдында қайта алады. Мұнда жеке тұлғаның рухын тәрбиелеуге, адамның адамгершілік болмысын қалыптастыруға басты назар аударылуы тиіс. Білім мазмұнын меңгеруде оқушылардың жаңа процессуальдық біліктілігіне, ақпаратты алдын ала болжау қабілеттерін және қойылған міндетті шығармашылықпен дамытуға көңіл бөлінеді.
Ќазіргі уаќытта педагогика ѓылымыныњ бір ерекшелігі баланыњ т±лѓалыќ дамуына баѓытталѓан жања оќыту технологияларын шыѓаруѓа ±мтылуы. Ѓылымѓа мыќтап енген “Педагогикалыќ технология” ±ѓымына єр т‰рлі т‰сініктемелер берілген. (В.П Беспалько, В.М Шепель, И.П Волков, М.Чошанов, М.В Кларин т.б). Дегенмен, барлыќ аныќтамалардыњ ортаќ басты негізі бар.
Б‰гінгі тањда П.М.Эрдниевтіњ дидактикалыќ бірліктерді шоѓырландыру технологиясы, Д.Б Эльконин мен В.В.Давыдовтыњ дамыта оќыту технологиясы, Ш.В.Амоношвилидіњ ізгілікті-т±лѓалыќ технологиясы, В.Ф. Шаталовтыњ оќу материалыныњ белгі жєне сызба ‰лгілері негізінде ќарќынды тірек сигналдары арқылы оќыту технологиясы, М. Чошановтыњ проблемаларыныњ модульді технологиясы, В.М. Монаховтыњ, В.П. Беспальконыњ жєне басќада кµптеген ѓалымдардыњ технологиялары кењінен танымал болѓан .
Ќазаќстандық ғалымдар Ж.А.Ќараевтыњ деңгейлеп оқыту технологиясы, М.Жанпейісованыњ блоктық модульдық технологиясы, Г.Г.Ғалиевтің жүйелік негізде оқыту технологиясы, Қ.А.Әбдіғалиев пен Н.Н.Нұрахметовтердің шоғырландырып қарқынды оқыту технологиясы жєне т.б. ѓалымдардыњ оќыту технологиялары белсенді т‰рде ќолданылуда.
Аталған дидактиктердің біліміне сүйене отырып, қазіргі таңда оқытудың әртүрлі жаңа технологиялары қарастырылып, оны қолдануды жүзеге асыруда көптеген жұмыстар жүргізіліп, нәтижесін беріп те үлгерді.
Жаңа мазмұнға жаңа әдістер жүйесі қажет. Бүгінгі күні білім беру мекемелерінде оқыту процесін технологияландыру өзекті мәселелердің бірі болып отыр.
Ж.Қараевтың деңгейлеп оқыту технологиясының тиімді жақтары:
1) әр оқушы өздігінен жұмыс істеуге дағдыланады;
2) оқушының қабілеті айқындалады;
3) талпынысы, ұмтылысы байқалады;
4) күрделі тапсырмаға байланысты оқушының ойлау қабілеті артады;
5) оқушылар деңгейлік тапсырманы орындап болған соң, жинаған ұпайы бойынша әр баланың білім деңгейіне, қабілетіне қарай бағаланады. Демек, әділ баға қойылады.
Білім берудің әрбір сатысы жоғарылаған сайын олардың білімді қабылдауы өзгеріп, өтілетін пәндер жүйесі күрделене түседі. Сондықтан да баланың жас ерекшеліктерін, әр сатыдағы қабылдау мүмкіндіктерін ескере отырып, дамып жатқан оқытудың жаңа технологияларын тиімді пайдалану ең маңызды болып отыр.
Білім берудің ең төменгі сатысы интеллектінің даму іргетасы, оқу әрекетін қалыптастырудың ең қуатты кезеңі. Бірақ, бұл сатыдағы баланың есте сақтау қабілеті, затты қабылдауы нашар болып келгенімен,білуге құштар, барлығын көзбен көруді ұнатады. Сондықтан да оқу ойын түрінде, модульдік оқыту, білім беруді ізгілендіру технологиялары ретінде қолданылып отырады.
Ғылымға белгілі әртүрлі себептермен андар арасында қалған балалардың қайта адам қалпына келе алмауының басты себебі де осы болар. Қорытындысында бастауыш сынып оқушыларының қарқыны ой еңбегімен айналысуға, табиғи мүмкіндіктерінің бар екенін оқыту жүйесінде ескеру қажет деген тұжырымға келеміз.
Дәстүрлі педагогикада "қарапайымнан күрделіге қарай нақтыдан абстрактіге қарай" деген принцип бар. Дамыта оқыту жүйесінің авторлары бұған керісінше, бала ойлауын абстрактіден қарапайымға қарай жетелейді. Ал Л.В.Занков жүйесі дәстүрлі оқыту жүйесінен басқа дидактикалық принциптерге негізделеді. Енді ерекше тоқталуды қажет ететін кейбір принциптердің мәнін аша кетейік. Бүгінгі күннін өлшемімен қарағанда айрықша көкейтестілігімен ерекшеленетін принцип жоғары қиындықта оқыту принципі.
Дамыта оќыту идеасыныњ ±заќ тарихы бар. Ерте кезден бастап-аќ, ойшылдар білім мен аќыл-ой тєрбиесініњ ара-ќатнасын,олардыњ бала дамуына єсерін зерттей бастаѓан. Бізге белгілі алѓашќы дидактиктердіњ бірі Квинтилиан мектеп алдына баланыњ ќабілеттеріне, аќылыныњ ќасиеттеріне, мінез-ќ±лыќ ерекшеліктеріне с‰йене отырып, оныњ ойыныњ жєне тілініњ дамуын ќамтамасыз етуді ќойѓан.
XVII ѓасырдаѓы Я.А.Коменскийдіњ дидактикалыќ ж‰йесініњ негізгі ќаѓидаларыныњ бірінде де баланыњ аќыл-ой к‰шін, ќабілеттерін дамыту олардыњ білімге деген ќ±штарлыѓын оятып, лаулата т‰седі делінген.
И.Т.Пестоллоции баланыњ аќыл-ойын, барлыќ ќабілет-ќасиеттерін дамыту идеясымен арќауланѓан бастауышта оќыту єдістемесін жасауѓа єрекет етеді.
Дамыта оќыту ±лы неміс педагогы А.Дистервегтіњ єйгілі “Неміс м±ѓалімдерініњ білім беру ісіне басшылыќ” атты ењбегініњ де негізі болып табылады. Дамыта оќыту деп ол баланыњ білім алуѓа іс-єрекет етуін ±йымдастыратын оќытуды атаѓан.
Дамыта оќытудыњ идеясын алѓашќылардыњ бірі болып 1959-60 жылдары ќолѓа алѓан академик Л.В.Занковтыњ басшылыѓмен жасаѓан бастауышты оќытудыњ жања ж‰йесін м±ѓалімдер ќауымы ‰лкен ыќыласпен ќабылдаѓанымен, белгілі себептерге байланысты µрістеп кете алмады. Тек 1990 жылдары ѓана Ресей мектептерінде ѓана ќайтадан ќолданыла бастады. Ќазір б±л ж‰йе дєст‰рлі оќытумен ќатар пайдаланылып келеді. Л.С.Выготскийдіњ теориясы Д.Б Эльконин басќарѓан шыѓармашылыќ топ ж±мысында єрі ќарай жалѓастырылады.
Баланыњ µзін-µзі µзгертуші субьект ретінде дамуна арналѓан т±жырымдама жасалып, зерттеулер ж‰ргізілді. Екі автордыњ тобы да µз ж‰йелері бойынша оќу баѓдарламаларын, оќулыќтарын, єдістемелік ќ±ралдар дайындап шыѓарды. Осылайша дамыта оќыту ѓылыми теориядан практикалыќ іс-тєжірибеге батыл ене бастады. Дамыта оќытудыњ Д.Б.Эльконин – В.В Давыдов жасаѓан ж‰йесін кµздеген маќсаттарына жету тек баланыњ µзініњ белсенділігіне баланысты. Осыѓан орай б±л ж‰йеніњ єдіс тєсілдері де оќушыныњ оќу белсенділгін ±йымдастыру, ќолдап, кµмектесіп отыруды кµздейді.
Дамыта оќытуда баланыњ ізденушілік-зерттеушілік єрекетін ±йымдастыру басты назарда ±тсалады. Ол ‰шін бала µзініњ б±ѓан дейінгі білетін амалдарыныњ, тєсілдерініњ жања мєселені шешуге жеткіліксіз екенін сезетіндей жаѓдайѓа т‰суі керек. Содан барып ол білім алуѓа деген ынта-ыќласы артады, білім алуѓа єрекеттенеді.
Сонымен дамыта оќыту мен дєст‰рлі оќыту ж‰йелерініњ ерекшеліктері мен µзгешеліктеріне тоќталып кеттім. Айтылѓандарды ќорыта келе, дєст‰рлі оќыту єдістемесі негізінде метафизикалыќ єдіснама, ал дамыта оќыту технологиясыныњ негізінде диалектикалыќ єдіснамасы жатыр деп айтуѓа болады. Дєст‰рлі оќыту балада білім, білік, даѓды алуѓа ќажетті аќыл, сана бардеп ессептеп, сол аќылѓа дайын білімді ќ±ю керек деген кµзќарасќа, ал дамыта оќыту бала бойындаѓы табиѓи ќабілеттерді жања белестерге кµтеруді маќсат т±татын принциптерге негізделген.
Дєст‰рлі оќыту, есте саќтауѓа, ал дамыта оќыту дербес ж±мыс істеуге, арналѓан білімді пайдалана білуге ‰йретеді.
Дєст‰рлі єдісте м±ѓалім субъект те, ал оќушы объект болады. Дєст‰рлі єдісті зерттегендер Я.А.Коменский, И.Т.Пестоллоции.
Дамыта оќыту арнайы педагогикалыќ технологияларды ќажет етеді. Ол технологияларда баланы ќоршаѓан ортамен еркін ќарым-ќатынасќа т‰су м‰мкіндігі беріледі. Айтылѓандарды кесте т‰рінде тµмендегідей бейнелеуге болады.
Кесте 1- Дєст‰рлі жєне дамыта оќыту ж‰йелерініњ негізгі белгілерін салыстырмалы сипаттамсы
Педагогикалыќ үдерістердің компоненттері
Мазм±нындаѓы басымдылыќ
Дєст‰рлі иллюстрияциялыќ т‰сіндірме єдісі
Дамыта оќыту
Маќсат
Оќушыларда білім,білік, даѓды ќалытастыру
Байќампаздыѓын, ойлауын, практикалыќ єркетін дамыту
Бастапќы мазм±н
Факторлар, мысалдар, таќырыптар, дєлелдер
Зањдылыќтарды, теорияларды, ±ѓымдарды, ережелерді ќорыту
Оќытудыњ формалары
Жеке, топтыќ, фронтальді
Бірлескен ±жымдыќ іс-єрекет
Оќыту єдістер
Ауызша т‰сіндіру, кµрнекілік, практикалыќ
Проблемалыќ баяндау, ізденушілік, зерттеушілік
Баќылау, баѓалау
Оќытудыњ нєтижесін м±ѓалімніњ баќылауы, баѓалауы
µзін-µзі баќылау, µзін-µзі баѓалау, рефлексия
Республикамызда соњѓы жылдары оќыту процесін ізгілендіру, оныњ практиалыќ баѓытылыѓын к‰шейту маќсатында біраз шаралар жасалды. Оларды “инновациялыќ процесс”, немесе педагогиклыќ жањалыќтарды енгізу дейміз.
“Педагогикалыќ технологияѓа – В.Л.Беспалько - практикада іске асатын наќты педагогикалыќ ж‰йе, жоба”,-деген аныќтама береді. Ал педагогикалыќ ж‰йені т±лѓаны ќалыптастыруѓа ыќпал ететін арнайы ±йымдастырылѓан, маќсатты, бір- бірімен µзара байланыстаѓы єдіс-тєсілдер деп ќарастырады.
- Оќыту технологиялары – дидактикалыќ ж‰йеніњ ќ±рамдас, проссеуалдыќ бµлігі.(М.Чошанов)
Педагогикалыќ технологиялар -оќыту процесін жобалау, ±йымдастыру жєне µткізудіњ ойластырылѓан моделі (В.М.Монахов) -деген аныќтамалар бар.
Ал Б.Т.Лихачев педагогикалыќ технологияны арнайы лайыќталѓан єдістер, амалдар, тєрбие ќ±ралдары т‰ріндегі психологиялыќ- педагогикалыќ ќондырѓы деп т‰сіндіреді.
Технологиялыќ процесс – технологиялыќ бірліктердіњ арнайы ж‰йесі, олар педагогикалыќ нєтижеге баѓыталѓан.
Педагогикалыќ технологиялардыњ философиясы ізгілік, жеке бастыњ даму теориясына негізделген.
Жаңа оқыту технологияларының қазіргі кезде көп түрінің түпкі ұстанатын концептуалдық негізі, бастауы – адамгершілік философиясы. Оны Г.Селевконың тұжырымынан көреміз. Г.Селевко педагогикалыќ технологиялардыњ мєнділігіне, ќолданылуына және ±йымдастырылуына ќарай тµмендегідей топтарѓа бµледі:
1.Ќолдану дењгейіне ќарай (жалпы педагогикалыќ, пєндік, жеке єдістемелік, модульдік)
2.Философиялыќ негізіне ќарай (материалистік, идеалистік, диалектикалыќ, метафизикалыќ, ізгілікті, ѓылыми, прагматикалыќ т.б.)
3.Психикалыќ дамудыњ жетекші факторына ќарай (биогендік, социогендік, психогендік)
4.Ѓылыми т±жырымдамасына ќарай (ассоциативі-рефлекторлыќ, биховиристік, гештальтехнология, дамытушылыќ)
5.Т±лѓалыќ ќ±рылымдарѓа баѓыттылыѓына ќарай (аќпараттыќ, єрекеттік, сезімдік, эвристикалыќ, ќолданбалы, µзін-µзі дамытушы)
6.Ќ±рылымдыќ жєне мазм±ндыќ сипатына ќарай (білімдік жєне тєрбиелік, жалпы жєне кєсіби баѓытты, технократтыќ жєне гумандыќ)
Бастауыш мектепте ќолданылып ж‰рген технологияларды білімдік µрістеріне ќарай тµмендегіше талдауѓа болады.
Тілдік µріс.
Б±л топ µте жас кезден бастап кубиктер арќылы жылдам оќуѓа ‰йретуге арналѓан Н. А. Зайцевтіњ: каллиграфияны д±рыс ќалыптастыру, сауатты жазуѓа ‰йретуге арналѓан Е. Н. Потапова жєне басќа да технологиялармен сипатталады.
Математикалыќ µріс.
Б±л топќа П. М. Эрдниев жасаѓан технологияларды жатќызамыз.
1.2. Мектептің бастауыш сатысында қолданылып жүрген қазіргі технологиялары
Біздіњ еліміздегі білім беруді дамытудыњ ќазіргі заманѓа кезењін-оќытудыњ дєст‰рлі т‰рінен инновациялыќ єдістерге ауысатын µтпелі кезењ деп сипаттауѓа болады.
Ќазіргі уаќытта инновациялыќ педагогикалыќ технологиялар саны жеткілікті єзірленген. Оларды пайдалану барысында республикамызда адам, оныњ µмірі, ќ±ќыѓы мен бостандыѓы-жоѓары ќ±ндылыќ болып саналатын Ќазаќстан Республикасыныњ негізгі зањы – Ќазақстан Республикасы Конституциясын басшылыќќа алу керек.
Б±л білім берудегі жањартудыњ негізгі принциптерін: білім берудіњ “ізгілік парадигмасын” іске асыруѓа баѓытталѓан білімді ізгілендіру мен демократияландыру принциптерін аныќтайды. Ол “білгір адам” парадигмасын ауыстыратын “µмірге дайындалѓан адам”, “іскер адам” парадигмасы болып табылады.
Оқу-тәрбие үдерісінде жаңа педагогикалық технологияларды ендірудің алғашқы шарттарының бірі – білім берушінің инновациялық іс-әрекетін қалыптастыру. Жаңа педагогикалық технологияларды меңгерген әрбір мұғалім өз сабағында жақсы нәтижені көре алады.
Оқыту үдерісінде дамыта оқыту, деңгейлік саралап оқыту, бағдарламалап оқыту, оқытудың компьютерлік технологиясы, ынтымақтастық педагогикасы, өздігінен дамыту технологиясы және т.б. оқыту технологияларын пайдаланып, жетістіктерін күтуде.
Мұғалім алғаш жаңа педагогикалық технологияларды оқып үйренеді, екіншіден, меңгереді, үшіншіден, оны тәжірибеде қолданып, төртіншіден, дамытып нәтижесін байқайды.
Оқытудың жаңа технологияларын тиімді пайдаланудың тағы бір ерекшелігі – мұғалім мен білім алушының күрделі, тығыз байланысын оңтайлы шешуге көмектесе отырып, сенімділікпен жұмыс жасауға, өзара батыл пікірлесуге, оқуға деген ынтасын арттырады, қысқасы сапалы білім берудің оң жолдарын қамтиды. Сондықтан да ендігі жерде педагогикалық технологияны меңгеруге үлкен бетбұрыс жасалуы қажет, ол мемлекеттік стандарты деңгейінде оқу үдерісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді. Сондықтан жаңа технологияны пайдалану мұғалім мен оқушының қарым-қатынас жайын аса шеберлік, білімділік, демократиялық бағытта уақыт талабына сай таңдауды қалайды.
Парадигмалардыњ осылай ауысуы – білім берудіњ барлыќ мазм±нын терењ ойластыруѓа ыќпал етті. М±ѓалім дайын аќиќат, т‰йін, ой ќорытындысын балалардыњ “миына ќ±йѓанмен”, ойлау мен сµйлеу негіздеріне жаќындауѓа да м‰мкіндік бермей, шыѓармашылыќ, арман, ќиял ќанатын байлап ќояды. Кµптеген жаѓдайда баланыњ ой ењбегі µзі де ойлап ‰лгермеген, санасына ерекше єсер етпеген байланыстарды жаттап алуына єкеледі. Соныњ нєтижесінде ќ±былыстыњ мєнін ойлау жєне баќылау ќабілеті дамымай, жаттауѓа негізделген есте саќтау дамиды. Б±л – баланы топастыќќа єкелетін, аќырында оќуѓа деген ынтасын жоятын ‰лкен кемістік. Баланы білім, аќиќат, ереже мен формулалар ќоймасына айналдырмау ‰шін, оны ойлауѓа ‰йрету керек. Сабаќта, жалпы мектепте оќушыларѓа жайлы жєне ыњѓайлы болу керек, сонда ѓана оќудан жаќсы нєтиже шыѓады. Ол т±лѓа ретінде жан-жаќты дамитын болады. Ќазіргі заманѓы мектеп бала ‰шін ќызмет етуі керек, ол білім алып ќана ќоймай, оны µмірде ќолдана білетін, кµпшілікпен араласа алатын, ішкі мєдениеті, ойлау мен сезіну ќабілеті бар адам дайындау керек. Маќсат – мектеп бітірушініњ барынша кµп білуі емес, оныњ µзіне ќажетті білімді µзі алып, табуѓа ‰йренуі, оќу, кєсіптік, т±рмыс мєселесін кез-келген жаѓдайда шешіп, іс-єрекет жасай алу керек. Оќушыныњ µз бетімен оќулыќпен ж±мыс істеп, білім алу даѓдысын ќалыптастыру ‰шін ќажетті талаптардыњ бірі – оќулыќµ соѓан бейімделп жазылуы керек. Кењінен ќарастыратын болсаќ, оќулыќ деген не? Ол – педагогикалыќ ж‰йеніњ бір ѓана ќ±рамдыќ бµлігі. Ал, педагогикалыќ ж‰йе дегеніміз не? Педагогикалыќ ж‰йе дегеніміз: маќсат, мазм±н, єдіс-тєсіл, оќытудыњ ±йымдастыру т‰рі, ќ±ралы жєне осылар арќылы нєтидеге жетелейтін оќушы мен оќытушыныњ арасындаѓы оќыту ‰дерісі. М±ндаѓы педагогикалыќ ж‰йеніњ алѓашќы бес компоненті єдістемелік ж‰йені ќ±райды: маќсат, мазм±н, єдіс-тєсіл, т‰рі, ќ±ралы. Дидактикалыќ ‰рдіс ойдаѓыдай ж‰зеге асу ‰шін оќушыларды белгілі дєрежеде оќуѓа ќызыќтырып, ынталандыру ќажет. Оѓан м±ѓалім µзініњ шеберлігі арќылы жєне міндетті т‰рде ќызыќты, тартымды, µз бетімен білім алуѓа ќолайлы ќ±растырылѓан мазм±н арќылы ќол жеткізе алады. Сондыќтан, ќазіргі заманныњ орта білім берудегі бірден бір талабы: оќулыќтыњ мазм±нын жањаша теру керек – мазм±ндалуы жаѓынан да, ќ±рылымы жаѓынан да жетілдірілген т‰рде. Б±л жаѓдайда оќулыќ мазм±нына кем дегенде тµмендегідей тµрт шарт ќойылады:
-б‰кіл орта білім беру мектебініњ мазм±ны (баѓдарламасы), єр пєн бойынша тарау мен таќырыптардыњ мазм±ны:
-алѓашќы синтез (кіріспе) – анализ (талдау) – соњѓы синтез (ќорытынды) ќ±рылымына сай келу керек;
-±лттыќ жєне аймаќтыќ ерекшеліктерді ескерумен ќатар ѓылымыныњ єлем дењгейіндегі жетістіктерін ќамту керек;
-компьютердіњ оќытушылыќ м‰мкіндіктерін ескеру (компьютермен орындалатын тапсырмаларды ±йымдастыру);
-таќырыптыњ мазм±ны дењгейлік тапсырмалар арќылы – ќарапайымнан к‰рделіге, саннан сапаѓа ауысу принциптері бойынша – берілуі керек.
Айтылѓандар єдістемелік ж‰йеніњ бір ѓана компонентін (мазм±нын) жетілтіруге ќойылатын талаптар. Білім берудіњ жоѓарыдаѓы ќойылѓандай жєне маќсатына жањаша терілген мазм±нына сєйкес єдіс тєсілдер, т‰рі, ќ±ралдары, оќушы мен оќытушыныњ іс-єрекеттері, нєтижені баѓалау ж‰йесі – осыныњ барлыѓы (Педагогикалыќ ж‰йеніњ сегіз компоненттері) жањаша кµзќарасты талап етеді. М±нда жања таќырыпты мењгеру ‰ш кезењ арќылы ±йымдастырылѓан: єр кезењніњ маќсаты “шаѓын маќсат”, оныњ нєтижесі “аралыќ нєтиже” - деп ќарастырылады. Таќырыпты мењгеру оќу баѓдарламасына, мазм±ныныњ кµлеміне сєйкес бір немесе бірнеше саѓатќа жоспарлануы м‰мкін. Соњѓы жаѓдайда да ‰ш кезењдік тєртіп саќталады: єр келесі сабаќта таќырыптыњ кезектегі кезењі жалѓастырылып µтіледі.
Кез келген даму ‰дерісі аралыќ нєтижелер алып отыру арќылы ж‰зеге асады жєне єр аралыќ нєтиже ілгеріде алынѓан аралыќ нєтижеден жоѓары болуы шарт.
Жалпы маќсат (мысалы, жања таќырып бойынша) → 1-ші шаѓын маќсат → оныњ нєтижесі (1-ші аралыќ нєтиже) → 2-ші шаѓын маќсат → оныњ нєтижесі (2-ші аралыќ нєтиже) → 3-ші шаѓын маќсат → оныњ нєтижесі (3-ші аралыќ нєтиже) → 4-ші шаѓын маќсат → оныњ нєтижесі (4-ші аралыќ нєтиже) = Түбегейлі нєтиже (мысалы, олимпиадалыќ тапсырмаларды орындау).
Б±л жерде В.П.Беспальконыњ кез келген мазм±нды мењгеру ‰шін оѓан тµрт дењгейлерініњ шаѓын маќсаттары арќылы жетуге болатындыѓы кµрсетілген.
ІІ. Бастауыш сыныпта математиканы оќытуда жања технологияларды ќолданудың әдістемесі
2.1. Бастауыш сыныпта математиканы оқытуда жаңа технологияны қолдану жолдары.
Қазіргі нарықтық экономиканың сұраныстарын қанағаттандыруға және экономиканың, өндіріс салаларының дамуына сай жастарды компонентті тұлға ретінде қалыптастыру үшін мұғалімдер оқытудың қазіргі жаңа технологияларын пайдаланып, оны одан әрі заман талабына сай жетілдіруі қажет. Осылай оқушылардың білім жетістіктерінің деңгейін көтеруге болады.
Сын т±рѓысынан ойлауды дамыту баѓдарламасы єлемніњ т‰кпір-т‰кпірінен жиылѓан білім берушілердіњ бірлескен ењбегі. Тєжірибені ж‰йеге келтірген Джинни Л. Стил, Куртис С. Мередит, Чарльз Тэмпл. Жобаныњ негізгі Ж. Пиаже, Л. С Выготский теорияларын басшылыќќа алады.
Маќсаты барлыќ жастаѓы оќушыларѓа кез-келген мазм±нѓа сыни т±рѓыдан ќарап, екі ±йѓарым бір пікірдіњ біреуін тањдауѓа саналы шешім ќабылдауѓа сабаќтарда ‰йрету. Біздіњ елімізге Джордж Соростыњ ашыќ ќоѓам институты, “Сорос-Ќазаќстан” ќоры арќылы келген б±л технология орыс жєне ќазаќ тілдерінде мектеп тєжірибелеріне ене бастады.
“Сын т±рѓысынан ойлау” ±ѓымын белгілі бір идеаларды ќабылдай отырып, оныњ неге ќатысты екенін зерттеу, оларды жењіл септикалыќ ойларѓа ќарсы ќоя білу, салыстыра алу, сол идеяларѓа ќарсы кµзќарастсрмен тепе-тењдікте ±стап зертеу, оларѓа сеніммен ќарау деп т‰сіндіреді авторлар.
Сын т±рѓысынан ойлау –сынау емес, шыњдалѓан ойлау. Б±л дењгейдегі ойлау тек ересек адамдарѓа, жоѓарѓы сынып оќушыларына ѓана тєндеп ойлау аса д±рыс т‰сінік емес. Жас балалардыњ да б±л жќмысты д±рыс ±йымдастырѓан жаѓдайда µз даму дењгейіне сєйкес ойы шыњдалып, белгілі бір жетістіктерге жетері сµзсіз.
Сын т±рѓысынан ойлау баѓдарламасы ќызыѓушылыќты ояту, маѓынаны тану, ой толѓаныс кезењдерінен т‰зіледі.
‡йрену процесі – б±рынѓы білетін мен жања білімді ±штастырудан т±рады. ‡йренуші жања ±ѓымдарды, т‰сініктерді µзініњ б±рынѓы білімін жања аќпаратпен толыќтырады, кењейте т‰седі.
Сын т±рѓысынан ойлауды ‰йрету ‰шін мына тµмендегі шаралар орындалуы керек:
-Сын т±рѓысынан ойлауды тудыру уаќыт керек.
-Оќушыларѓа ойланып-толѓануѓа, ойын ашыќ айтуѓа р±ќсат беру.
-Єрт‰рлі идеялар мен пікірлерді ќабылдау.
-‡йрену барысындаѓы оќушылардыњ белсенді іс-єрекетін ќолдану.
Кейбір оќушылар т‰сіп ќалѓан ќолайсыз жаѓдайларды єжуаѓа айналдырмау.
Оќушылардыњ бір-бірініњ жауабына жасаѓан сыныныњ дєлелді, дєйекті болуын талап ету.
Сын т±рѓысынан ойлауды баѓалау.
“Аќыл-ой Одиссеясы” мектеп баѓдарламасы 1978 жылы Американыњ Нью-Джерси штатында басталды. Ал оныњ негізін ќалаѓан Самуэль Миклис деген американ азаматы.
Сол жылы РОУАН колледжінде Ќ±рама штаттарыныњ 28 мектебінен келген команда м‰шелері єрт‰рлі шыѓармашылыќ тапсырмалар шешуден жарысќа т‰седі. Осылайша баѓдарлама µмірге келеді. Содан бері мемлекеттегі барлыќ штаттаѓы мектептер тєжірибиесіне еніп, єлемге тарап кетті. Ќазір б±л баѓдарламамен Австралия, Канада, Ќытай, Жапония, Албания, Мексика жєне ТМД мемлекеттері мектептер жылдап µсуде. “Аќыл-ой Одиссеясы” баѓдарламасыныњ негізгі маќсаты оќушылардыњ шыѓармашылыќ ќабілеттерін дамыту, ќалыптан тыс ойлауѓа ‰йрету.
Кµрнекті психолог Л.С.Выготский “шыѓармашылыќ” деп жањалыќ ашатын әрекетті атаѓан. Ал осы мєселені зерттеген психологтардыњ бірі Я.А.Пономорев оны “даму” ±ѓымымен ќатар ќояды. ¤йткені єрбір жањалыќ, єсіресє интелектуалдыќ т±рѓыдаѓы болса, ол баланыњ психикасын жања сапалыќ дењгейге кµтереді деп есептейді. Адамныњ шыѓармашылыќќа деген жанданысы, оныњ µз жекелігін, µз ќабілеттерін іске асыруѓа деген жолын ашады.
“Аќыл-ой Одиссеясы” баѓдарламасыныњ теориялыќ негізі ретінде жоѓарыда аталѓан єлемдік дењгейдегі ѓалымдардыњ т±жырымдарымен бірге Д.Гилфорд, Е.Торренс, А.Осборн сияќты шыѓармашылыќ теориясын жасаѓан ѓалымдар ењбегі алынады.
Баѓдарламаныњ ќ±рылымы.
Баѓдарлама екі бµлімнен т±рады.
Лезде шешілетін тапсырмалар ‰лгілері:
6 ќарындаштыњ кµмегімен 4 тењ тµрт ‰шб±рыш ќ±растыр. Шарты: ‰шб±рыштыњ б±рыштары ќарындаштардыњ аяќтарыныњ ќосылуынан т‰зілу керек.
100 кесек сабыннан не жасауѓа, ќалай пайдалануѓа болады.
“Достыќ” тортын жаса. 8 компоненттен т±рсын.
Статуя: бір статуяны бейнелеп, т‰сіндір.
Кµшедегі бір ‰йді ќара да оныњ интерьерін суретте(бµлмелері нешеу, жићазы, т.б.)
8 шиден скульптура жаса.
Ќ±рамында саны бар сµзді ата (Бесбай, ‡шб±лаќ, ондыќ, бестік, тµртбаќ, жетіру, жетік‰н, Жетібай, Екібаст±з, Жетісу.)
Теннис добыныњ 2 жартысын ќалай пайдалануѓа болады.
Ќызыл, ж±мсаќ, жасанды, дµњгелек, ±зын заттарды ата.
Секіретін, ж‰зетін, ±шатын, жорѓалайтын жануарларды ата.
Жєшіктер мен ќораптардыњ т‰рлерін ата.
Ќолшатырдыњ ќолдану т‰рлерін айт.
Ќ±лпылардыњ т‰рлерін ата
¤шіргіштерді ќалай пайдалануѓа болады.
Тротуарды пайдалану т‰рлерін ата.
Кнопка мен ќаѓазды салыстыр.
Бµтелкелердіњ т‰рлерін ата.
Тек саусаќтыњ кµмегімен єрт‰рлі дыбыстар шыѓар.
¦йќасќа µлењ ќ±ра.
20 тењгемен сµйлес.
Аѓаштыњ, м±хиттыњ, достардыњ т,б, пайдасын ата.
М±ндай тапсырмаларды олардыњ идеясын т‰сінген єр м±ѓалім µзі-аќ ойлап таба алу м‰мкіндігі бар.
Оќушылар б±л тасырмаларды шешу арќылы лезде шешім ќабылдауѓа, идеялармен бµлісуге, оныњ д±рыстыѓын дєлелдеуге ‰йренеді.
¦заќ мерзімді тапсырмалар. Орталыќтан баѓдарламамен айналысуѓа ниет білдіріп, м‰шелікке енген мектептер ‰шін арнай жіберіледі. Єр жылы 5 т‰рлі проблемалыќ мєселеге арналѓан таќырыптар, жєне оларды шешуге ќойылатын талаптар, ескерілер ережелер кітапшасы беріледі. Олар экологиялыќ, экономикалыќ, техникалыќ, µнерпаздыќ білімі мен тєрбиесіне арналады.
7 адамнан т±ратын команда м‰шелері тањдап алѓан таќырыптарына орай 8 минуттыќ кµрініс єзірлеп, сюжеттегі проблеманы шыѓармашылыќпен шешудіњ жолын кµрсетулері керек.
“Аќыл-ой Одиссеясы” баѓдарламасын арнайы сабаќ ретінде сыныптан тыс ж±мыс т‰рлерінде, сондай-аќ оныњ элементтерін сабаќтарда да ќолдануѓа болады.
Бастауышта оќылатын кез келген пєнніњ мазм±нына сєйкес шыѓармашылыќќа интелектіні дамытуѓа берілетін тапсырмаларды тиімді ќолдану б‰гінгі мектеп баѓдарламасыныњ да µзекті мєселелерініњ бірі. Тек ќандай тапсырманы сабаќтыњ ќай сєтінде ќолдану керектігін м±ѓалім µзі шешеді.
Баѓдарламалардаѓы кейбір тапсырмалар ќиялдауѓа берілген. Оларѓа 8-10 минут уаќыт беріледі. Негізгі идея кєдімгі ќарапайым заттарды єдеттен тыс жаѓдайда пайдалана білу.
Тапсырма: - ішіндегі желініп біткен ыдысты тастай салмай, таѓы ќалай пайдалануѓа болады?
Жауаптар: - су ішетін ыдыс ретінде,
шетін кертіп ш‰мек жасап, су ќ±йѓыш ретінде.
Жіњішкелеп ауызѓы жаѓын кесіп тастап, ќарындаш таѓы басќа заттарды салатын ыдыс ретінде.
Бірнеше тесіктер тесіп, су шашќыш ретінде т.б.
Б±л сабаќтар Г.Альтшуллер жасаѓан “¤нертапќыштыќ тапсырмаларды шешу теориясы” (ТРИЗ- теория решения изобретательских задач) технолгоиясымен ‰ндес.
“Аќыл-ой Одиссеясы” баѓдарламасымен ж±мыс істеу барысында тез ойлап, жылдам шешім ќабылдауѓа шорќаќ балалар жыл аяѓында шапшањ жауап беруге ‰йреніп, тапќыр ќызыќты шешімдер ќ±руда жетістіктерге жете бастайды.
Ќазіргі кездегі математикалыќ білім баланы интеллектісін дербес ойлауын дамытуѓа баѓытталѓан. Б±л салада, біз сµз еткелі отырѓан технологияныњ алар орны ерекше. Дидактикалыќ бірліктерді ірілендіру деп аталатын математикалыќ бірлік технологиясы. 1964-1996 жылдар арасында академик П.М.Эрдниевтіњ жетекшілігімен ж‰ргізілген теориялыќ жєне тєжірибелік ізденістердіњ, практикалыќ ж±мыстыњ нєтижесінде µмірге келді. П.М.Эрдниев “дидактикалыќ бірліктер” деген ±ѓымды осыдан 20 жыл б±рын енгізген. П.М.Эрдниев оќу материалынан кіші кµлемде берілетін аќпаратын алып тастамай, тек олардыњ ќ±рылымын µзгертіп, ірілендіріп беруді ±сынады. Б±л жаѓдайда материал терењ мењгеріліп, ойлауѓа, дамуѓа кењ µріс ашылады.
Республикамызда 1997 жылдан ері енгізіліп жатќан профессор Т.Ќ. Оспановтыњ жетекшілігімен жазылѓан “математика” оќулыќтары осы теорияѓа негізделінеді. Сондыќтан оќушыныњ жеке басын дамытуѓа баѓытталѓан б±л єдістемемен б‰кіл бастауыш мектеп м±ѓалімдері ж±мыс істеуде.
Дидактикалыќ бірліктерді ірілендіру єдістемесін ж‰зеге асырудыњ басты ќаѓидалары тµмендегідей:
1.Ќарама-ќарсы ±ѓымдарды, єрі µзара байланысты операцияларды ќатар оќыту.
2.Тура есепке кері есеп ойлап табу, шыѓаруды кењінен ќолдану.
3. Деформацияланѓан жаттыѓуларды пацдалану.
4. ¤з бетінше, шыѓармашылыќќа берілетін тапсырмалардыњ ‰лес салмаѓыныњ артуы.
Осы ќаѓидалардыњ єрќайсысына жеке тоќталып, олардыњ оќушыны ойлауѓа ‰йрететін м‰мкіндіктерін аша т‰ссек.
Оќыту практикасы “ќосу мен азайту”, “кµбейту мен бµлу” б±рынѓыдай тµрт бµлек таќырып етіліп µтілмей ќатар ±сынылуыныњ тиімділігін кµрсетіп отыр.
Біріншіден б±л арќылы оќу уаќыты 20% дейін ‰немделеді. Ал ‰немделген уаќыт білімді терењдетуге µте ќажет.
Екіншіден ойлау операциялары арќылы баланыњ дамуы жењілдейді. Оќытудыњ гумандыќ, ізгіліктілік принциптеріне сєйкес оќушымен м±ѓалім арасында жањаша ќарым-ќатынас ќалыптасады.
Мысалы: 5+1=6 5+1=6
5+1=6 5+1=6
Т‰ріндегі тµрт аралыќ операцияны пайымдау арќылы шешу, ойлау єрекетініњ ішкі потенциялды резервтерін ашуѓа кµмектеседі. П.К.Анохин т±жырымдамаларымен айтсаќ, табиѓаттыњ айнымас зањдылыќтарыныњ бірі “кері байланыс” зањыныњ іске ќосылуымен тиімді.
ДБІ технологиясыныњ басты ерекшеліктерініњ бірі кері есептерді шыѓару “кері есеп” ±ѓымы ѓылымѓа µзіміз жоѓарыда айтып µткен академик П.К.Анохин енгізген кері байланыс деген психологиялыќ ±ѓыммен байланысты. Кері есептерді шыѓару, тура есепті кері есепке айналдыру арќылы баланыњ белсенділігі, ќызыѓушылыѓы артады, шыѓармашылыќ дербестік пайда болады.
“Кері есеп” ±ѓымы алѓаш кµрнекіліктер арќылы т‰сіндірілуі тиімді. Мысалы: столѓа 5 кітап ќойып, оныњ жанына портфельді орналастырѓан соњ, мына есеп айтылады. Столда 5 кітап бар, ал портфельде ќанша кітап бар? Б±дан соњ: не белгілі, не белгісіз, артыќ па? кем бе? екенін аныќтауѓа арналѓан с±раќтар беріп, жауаптар алынады.
Есеп шыѓарылады. Кері есепке кµшер алдында, столдаѓы кітаптарды алып тастап, балалар, портфельде 8 кітап бар, ал столдаѓы кітаптыњ одан 3 кем. Столда неше кітап бар? Есеп шыѓарылѓан соњ, алдыњѓы есепте не белгілі болды, нені таптыќ, ал соњѓы да ше? Деген с±раќтарѓа жауап алынады. Белгісізді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрлігі
Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Түркістан гуманитарлық ғылымдар және бизнес институты
Тарих-педагогика факультеті
“Бастауыш оқыту педагогикасы мен әдістемесі” кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: “Бастауыш сыныпта математиканы оқытуды жаңа технологияны қолдану”
Ғылыми жетекшісі: аға оқытушы Ә.Үсенов
ППМ-416 тобының студенті Ж.Тлеубергенова
Түркістан, 2008 ж.
Бастауыш сыныпта математиканы оқытуда жаңа технологияны қолдану
Жоспар
Кіріспе
5
І.
Бастауыш мектепте білім берудіњ педагогикалыќ-психологиялыќ негіздері
9
1.1.
Бастауыш сынып оқушыларының оқу жұмысын ұйымдастыруда жаңа технологиялық әдістемелерді қолдану ерекшеліктері.
9
1.2.
Мектептің бастауыш сатысында қолданылып жүрген қазіргі технологиялары.
18
ІІ.
Бастауыш сыныпта математиканы оќытуда жања технологияларды ќолданудың әдістемесі
21
2.1.
Бастауыш сыныпта математиканы оқытуда жаңа технологияны қолдану жолдары.
21
2.2
Бастауыш сынып оқушыларына математика пәнін оқытуда жаңа технологиялардың ерекшеліктері.
37
Қорытынды.
43
Пайдаланылған әдебиеттер.
46
Қосымша.
49
Кіріспе
Егеменді еліміздің елу мемлекеттің қатарына қосылуға табандылықпен жылжу саясаты қоғамымыздың барлық саласында түбегейлі өзгерістер енгізіп, жаңа талаптар қойылып отыр. Соның ішінде болашақ ұрпаққа әлемдік деңгейде білім беру мақсатына орай білім мазмұнына жаңаша қарау – басты міндеттердің бірі. Қазіргі кезде білім берудің жаңа жүйесінің жасалынуы, оның парадигмасының өзгеруі, білім мазмұны мен әдіс-тәсілдерінің жаңаруы бәсекелестікке қабілеті мол, шығармашылық бағытта еңбектенетін, ой қабілетімен ерекшеленетін азаматты тәрбиелеуді көздейді.
12 жылдық білім берудегі өзгешеліктердің бірі баланың мектепке 6 жастан қабылданып, технологиялық білім беруді бастауыш мектептен бастау. Бұның өзі ғылыми-техникалық прогрестің даму бағытындағы, ғылым мен технологияның жаңа сапалық деңгейге көтерілуінде өмір сүре алатын және жасайтын ұрпақ дайындауды көздейді.
Дәстүрлі оқыту жүйесінен біртіндеп қарқынды даму шеңберіне жеткізе алатын жаңа оқыту технологияларын қолдану керек және жаңа тұрғыдан оқыту барысында білім мазмұны ғана негізгі мақсат болмай, адамгершілік пен гуманистік бағыт басты нысан ретінде ұсталынуы керек.
Зерттеудің өзектілігі:
Қоғамдағы әлеуметтік өзгерістерге сай оқытудың сапасын арттыру мәселесі жаңа оқыту технологияларын өз дәрежесіне сай қолдануға тікелей байланысты. Еліміздегі ғылыми жаңа технологияның қарқынды дамуымен қатар, технологияның үздіксіз өзгерістерге бейімделе алатын жаңа заманның жаңа тұлғасын қалыптастырудың кезі жеткен сияқты. Сондықтан да дамып келе жатқан қазіргі таңдағы білімніңі қай саласынды болмасын оқытудың жаңа технологиясы тек сипаттама түрінде ғана емес, шынайы проблемалық негізде болуға тиісті. Жаңа оқу үдерісінің әдістері мен түрлерін жетілдіруде жаңашыл-педагогтардың озық дидактикалық идеяларында “Нені оқыту?”, “Қалай оқыту?”, “Сапасы қандай?” деген сияқты мәселелерді шешуге бағытталған көптеген жаңаша жұмыстарын көруге болады.
Қазіргі уақытта Қазақстанда білім берудің өзіндік ұлттық үлгісі қалыптасты. Бұл процесс білім парагдимасының өзгелермен қатар жүреді. Білім берудегі ескі мазмұнның орнына жаңасы келуде Я.А.Коменскийдің, И.Герберттің дәстүрлі объект-субъектілі педагогиканың орнына басқасы басты, ол балаға оқу қызығушылығының субъектісі ретінде, өзін-өзі өзектендіруге, өзін тануға және өзін-өзі жүзеге асыруға ұмтылатын дамушы тұлға ретінде, бағытталған. Мұндай жағдайда педагогикалық үдерістің маңызды құрамы оқу ісіндегі субъектілер оқытушы мен оқушының тұлғалық бағытталған өзара әрекеті болып табылады.
Жаңа білім парагдимасы бірінші орынға баланың білімін, білігі мен дағдысы емес, оның тұлғасын, білім алу арқылы дамуын қойып отыр.
Қазіргі уақытта педагогика ғылымының бір ерекшелігі баланың тұлғалық дамуына бағытталған жаңа оқыту технологияларын шығаруға ұмтылуы.
Ғылымға мықтап енген "Педагогикалық технология" ұғымына әр түрлі түсініктемелер берілген. (В.П Беспалько, В.М Шепель, И.П Волков, М.Чошанов, М.В Кларин т.б). Дегенмен, барлық анықтамалардың ортақ басты негізі бар.
Бүгінгі таңда П.М.Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді шоғырландыру технологиясы, Д.Б.Эльконин мен В.В Давыдовтың дамыта оқыту технологиясы, Ш.В.Амоношвилидің ізгілікті-тұлғалық технологиясы, В.Ф.Шаталовтың оқу материалының белгі және сызба үлгілері негізінде қарқынды оқыту технологиясы, М.Чошановтың проблемаларының модульдік технологиясы, В.М.Монаховтың, В.К.Дьяченконың ұжымдық оқыту әдісі, В.П. Беспальконың және басқада көптеген ғалымдардың технологиялары кеңінен танымал болған .
Қазақстанда Ж.А.Қараевтың, М.Жанпейісованың және т.б. ғалымдардың оқыту технологиялары белсенді түрде қолданылуда.
Мектепте оқытуды ұйымдастыратын бірден бір нұсқа сабақ болса, сабақтың нәтижелі болуына ықпал ететін нұсқа - сол сабақты өткізудің әртүрлі әдіс - тәсілдері яғни, жаңашыл сабақ.
Жаңа дәуірдің жан - жақты дамыған адамын тәрбиелеу оңай емес, ол үшін мұғалімге үлкен ізденудің, оқытуды ізгілендіру аспектілерін пайдаланып жүзеге асырудың мәні зор.
Осыған орай жаңашыл идеялар көптеп шыға бастады. Сол жаңашыл педагогтардың идеясымен жұмыс істей білу - әр педагогқа қойылатын талаптардың бірі.
Бұрынғы білім берудің әдістемесі қазіргі қоғамның талаптарына жауап бере алмайды, ал оқытуда жаңа технологияларды қолдану мектептің дұрыс бағытта дамуына жол ашады. Жаңадан ойлап табылған әдіс-тәсіл жоқ, бірақ өзіміз қолданып жүрген әдістерді жаңа жағдайға бейімдеп пайдалану. Сондай-ақ жаңа технологияларды тиімді пайдаланудың мәні зор. Мысалы, дәстүрлі сабақтардағы сұрақ-жауап, әңгімелесу әдістері балалардан таныс нәрсені сұрап білуге негізделеді.
Егеменді еліміздің болашағы – жастар яғни бүнінгі мектеп партасында отырған оқушылар. Оларды қазіргі заман талабына сай жан-жақты, білімді, өз бетімен ойлап білуге талпынатын, өзінің ой тұжырымы бар етіп тәрбиелеу үшін сабақ түрлері құрлысын жетілдіру, оқытудың жаңа әдіс - тәсілдерін пайдалану бүгінгі күннің талабына айналып отыр.
Қазіргі заман мұғалімі қоғамдық дамудың деңгейінен көрінетін, оның әлеуметтік парызына жауап беруді көздейтін, жаңалыққа сергек, өз ісіне гуманистік сезіммен қарайтын, педагогикалық күрделі құбылыстарды идеялық, адамгершілік тұрғыдан шеше алатын, жаңашыл ойлау дағдысын меңгерген, шығармашылықпен еңбек ететін маман болу керек.
Оқушылардың дүниетанымдық қасиеті, ізденгіштік пен мәселелерді шеше білуі үшін, ойлау қабілетін активтендіру үшін түрлі әдістер мен тәсілдерді қолдана білудің маңызы зор.
Зерттеудің мақсаты:
Бастауыш сыныптарда білім беруді жетілдіруде жаңа технологияны және жаңашыл педагогтардың идеяларын қолдану әдістері мен тәсілдері.
Зерттеудің міндеттері:
1. Бастауыш сынып оқушыларының оқу жұмысын ұйымдастыруда жаңа технологиялық әдістемелерді, жаңашыл педагогтардың идеяларын қолдануға байланысты технологиялық және әдістемелік әдебиеттерді қолдану.
2. Төменгі сыныптарда білім берудің педагогикалық, психологиялық негіздері мен оқу жұмысында жаңа технологиялық әдістемелерді ұйымдастыру.
3.Бастауыш сыныптарда математиканы оқытуда жаңа технологияны және жаңашыл педагогтардың идеяларын іс-жүзінде қолдану.
Зерттеудің нысанасы:
Бастауыш сыныптарда білім беру барысында жаңа технологияларды қолдану.
Зерттеу әдісі:
Әдістерге талдау жасау және оларды бастауыш мектеп тәжірибесінде қолдану.
І.Бастауыш мектепте білім берудіњ педагогикалыќ-психологиялыќ негіздері
1.1. Бастауыш сынып оқушыларының оқу жұмысын ұйымдастыруда жаңа технологиялық әдістемелерді қолдану рекшеліктері
Елімізде ғылыми жаңа технологияның қарқынды дамуымен қатар, технологияның үздіксіз өзгерістеріне бейімделе алатын жаңа заманның жаңа тұлғасын қалыптастырудың кезі жеткен сияқты.
Ертеде данышпан ойшылдарымыз айтқан: "Тегінде, адам баласы адам баласынан ақыл, білім, ар, мінез деген қасиеттерімен озады - деген пікіріне сәйкес, қазіргі таңда жаңа заман ағымына сай, өзіндік жаңа білім саласында түрлі дамыту істерінің дамып келе жатқанын ерекше атап көрсетуге болады.
Соңғы уақытта білімге деген көзқарастың түбегейлі өзгергені "XXI ғасырдағы білім беру жүйесі қандай болуы керек?" деген сауалға жауап берері анық. Еліміз бен өркениетіміздің даму деңгейі осы сапалы білім нәтижесінің нақты көрсеткіші болмақ.
Қазіргі кезде мектептің оқу-тәрбие үрдерісінде 50-ден астам педагогикалық технологиялардың қолданылып жүргені мәлім. Бұл технологиялардың бәрін бір сабақта қамту мүмкін емес. Сондықтан мектептегі әрбір пәнді оқытуда оқыту технологиясын таңдап, іріктеу және оны іс-әрекеттік тұрғыда жетілдіру арқылы оқушының білім жетістіктерін арттыруға болады. Мұнда оқушының әрекеті –технологияны қабылдауы, ынтасы, құштарлығына көңіл бөлінуі тиіс.
Бастауыш мектепте оқытуды технологияландыру қазіргі нарықтық экономика жағдайында өмір талабынан туындап отыр. Жаңа оқыту технологияларын бұрынғы оқыту әдістемелерінің орнына келген жаңа түсінік деп те қабылдамау керек.
Жаңа оқыту технологиясының ерекшелігі - мұғалімдер мен оқушыларға өз бетімен бірлесіп, шығармашылықпен жұмыс істеуге мүмкіншілік береді.
"Технология" - өндірістен алынған ұғым дейгін болсақ, белгілі бір бұйымды модельдеу, соған қажетті материалды өлшеу, ол материллды нәти же даярлайтын процеске салу, түпкілікті нәтижені алдын ала болжау арқылы сол нәтижені алуға бағытталған қызмет процесін ұйымдастыруды білдіретін бұл ұғымның білім беруінен байланысы тікелей анықталады.
Мектептердің оқу үдерісіне жаңа ақпараттық технологияны енгізу арқылы оқу сапасы жақсарып, дамыта оқыту жүзеге асырылып, сабақ қарқыны жеделдетіліп, жеке тұлғамен жұмыс істей отырып, саралап, даралап оқытуға мүмкіндік тұады. Жаңа ақпараттық технологияны шағын жинақталған мектептерде де пайдалануға болады. Онда сабақты тиімді өткізуге, оқушылардың танымдық белсенділігін арттыруға, әрбір оқушының өз беттерінше ізденіп білім алуларына көмектесуге болады.
Жаңа технология оқушының өзіндік жұмыс атқаруына және ең бастысы оқушының білім жетістіктерін жақсартуға ықпал етеді.
Мектептің бастауыш сатысында кеңінен қолданылып жүрген оқытудың қазіргі технологиялары: (ДБІ) дидактикалық бірліктерді ірілендіру технологиясы (П.М.Эрдниев) бір мезгілде тура және кері амалдар мен операцияларды меңгеруге кемектеседі және ірілендіру қағидасына сүйеніп құрастырылған жаттығулар жиынтығы білімді саналы да берік меңгеруге кемектеседі, математиканы оқытудың есеп шығаруға негізделген технологиясы (Р.Г.Хазанкин) есептерді шығаруда әртүрлі әдістерді қолдану және оқушылар бірін-бірі тексеру арқылы есептің дұрыстығына көз жеткізулеріне болады, дамыта оқыту технологиясы (Л.С.Выготский, Л.В.Занков, Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов) дамыта оқыту жүйесі жеке тұлғаны жеделдете қарқынды, барлық салалармен сәйкестікте жан-жақты дамытуға бағытталған, оқытудың модульдік технологиясы (В.М.Монахов) оқу үдерісін мақсатты жобалап, құруға болады. Оқытудың компьютерлік технологиясы компьютермен жұмыс істеу техникасын меңгеру, сыныпта белсенділік көрсету, жеке жұмыс істеу, жекелеп көмек керсету, проблемалық оқыту технологиясы, тірек сигналдары арқылы оқыту технологиясы (В.Ф.Шаталов) теория және практиканы блок түрінде топтау, тірек-схема, тірек-конспект түрінде берілген теориялық материалдарды сыныпта меңгеру, үйде өз бетімен іздену, жұмыс істеу, түсіндіре басқарып - оза оқыту (С.Н.Лысенкова) алынатын білімнің алғашқы бөлігін алдын-ала оқыту деңгейлік саралап оқыту технологиясы бірнеше деңгейде тапсырма беру және т.б.
Мектептің бастауыш сатысында оқу-тәрбие үдерісін оқушылардың өзара іс-әрекетімен мұғалім мен оқушының өзара қарым-қатынасын дұрыс ұйымдастыру арқылы оқушының ойлау белсенділігін арттыруға, сабақта интеративтік әдісті пайдалануға болады. Мұнда негізгі және жетекші үдеріс - іс-әрекетті оқыту ұйымдастыру. Бұл технологияның ерекшелігі оқушылардың өздері ақпараттар жинап, өздері жаңалық ашуға ұмтылып, ізденіп жауабын тауып, өзінің көзқарасын логикалық түрде дәлелдейді. Ол өз пікірін бір-біріне, топта, сынып алдында қайта алады. Мұнда жеке тұлғаның рухын тәрбиелеуге, адамның адамгершілік болмысын қалыптастыруға басты назар аударылуы тиіс. Білім мазмұнын меңгеруде оқушылардың жаңа процессуальдық біліктілігіне, ақпаратты алдын ала болжау қабілеттерін және қойылған міндетті шығармашылықпен дамытуға көңіл бөлінеді.
Ќазіргі уаќытта педагогика ѓылымыныњ бір ерекшелігі баланыњ т±лѓалыќ дамуына баѓытталѓан жања оќыту технологияларын шыѓаруѓа ±мтылуы. Ѓылымѓа мыќтап енген “Педагогикалыќ технология” ±ѓымына єр т‰рлі т‰сініктемелер берілген. (В.П Беспалько, В.М Шепель, И.П Волков, М.Чошанов, М.В Кларин т.б). Дегенмен, барлыќ аныќтамалардыњ ортаќ басты негізі бар.
Б‰гінгі тањда П.М.Эрдниевтіњ дидактикалыќ бірліктерді шоѓырландыру технологиясы, Д.Б Эльконин мен В.В.Давыдовтыњ дамыта оќыту технологиясы, Ш.В.Амоношвилидіњ ізгілікті-т±лѓалыќ технологиясы, В.Ф. Шаталовтыњ оќу материалыныњ белгі жєне сызба ‰лгілері негізінде ќарќынды тірек сигналдары арқылы оќыту технологиясы, М. Чошановтыњ проблемаларыныњ модульді технологиясы, В.М. Монаховтыњ, В.П. Беспальконыњ жєне басќада кµптеген ѓалымдардыњ технологиялары кењінен танымал болѓан .
Ќазаќстандық ғалымдар Ж.А.Ќараевтыњ деңгейлеп оқыту технологиясы, М.Жанпейісованыњ блоктық модульдық технологиясы, Г.Г.Ғалиевтің жүйелік негізде оқыту технологиясы, Қ.А.Әбдіғалиев пен Н.Н.Нұрахметовтердің шоғырландырып қарқынды оқыту технологиясы жєне т.б. ѓалымдардыњ оќыту технологиялары белсенді т‰рде ќолданылуда.
Аталған дидактиктердің біліміне сүйене отырып, қазіргі таңда оқытудың әртүрлі жаңа технологиялары қарастырылып, оны қолдануды жүзеге асыруда көптеген жұмыстар жүргізіліп, нәтижесін беріп те үлгерді.
Жаңа мазмұнға жаңа әдістер жүйесі қажет. Бүгінгі күні білім беру мекемелерінде оқыту процесін технологияландыру өзекті мәселелердің бірі болып отыр.
Ж.Қараевтың деңгейлеп оқыту технологиясының тиімді жақтары:
1) әр оқушы өздігінен жұмыс істеуге дағдыланады;
2) оқушының қабілеті айқындалады;
3) талпынысы, ұмтылысы байқалады;
4) күрделі тапсырмаға байланысты оқушының ойлау қабілеті артады;
5) оқушылар деңгейлік тапсырманы орындап болған соң, жинаған ұпайы бойынша әр баланың білім деңгейіне, қабілетіне қарай бағаланады. Демек, әділ баға қойылады.
Білім берудің әрбір сатысы жоғарылаған сайын олардың білімді қабылдауы өзгеріп, өтілетін пәндер жүйесі күрделене түседі. Сондықтан да баланың жас ерекшеліктерін, әр сатыдағы қабылдау мүмкіндіктерін ескере отырып, дамып жатқан оқытудың жаңа технологияларын тиімді пайдалану ең маңызды болып отыр.
Білім берудің ең төменгі сатысы интеллектінің даму іргетасы, оқу әрекетін қалыптастырудың ең қуатты кезеңі. Бірақ, бұл сатыдағы баланың есте сақтау қабілеті, затты қабылдауы нашар болып келгенімен,білуге құштар, барлығын көзбен көруді ұнатады. Сондықтан да оқу ойын түрінде, модульдік оқыту, білім беруді ізгілендіру технологиялары ретінде қолданылып отырады.
Ғылымға белгілі әртүрлі себептермен андар арасында қалған балалардың қайта адам қалпына келе алмауының басты себебі де осы болар. Қорытындысында бастауыш сынып оқушыларының қарқыны ой еңбегімен айналысуға, табиғи мүмкіндіктерінің бар екенін оқыту жүйесінде ескеру қажет деген тұжырымға келеміз.
Дәстүрлі педагогикада "қарапайымнан күрделіге қарай нақтыдан абстрактіге қарай" деген принцип бар. Дамыта оқыту жүйесінің авторлары бұған керісінше, бала ойлауын абстрактіден қарапайымға қарай жетелейді. Ал Л.В.Занков жүйесі дәстүрлі оқыту жүйесінен басқа дидактикалық принциптерге негізделеді. Енді ерекше тоқталуды қажет ететін кейбір принциптердің мәнін аша кетейік. Бүгінгі күннін өлшемімен қарағанда айрықша көкейтестілігімен ерекшеленетін принцип жоғары қиындықта оқыту принципі.
Дамыта оќыту идеасыныњ ±заќ тарихы бар. Ерте кезден бастап-аќ, ойшылдар білім мен аќыл-ой тєрбиесініњ ара-ќатнасын,олардыњ бала дамуына єсерін зерттей бастаѓан. Бізге белгілі алѓашќы дидактиктердіњ бірі Квинтилиан мектеп алдына баланыњ ќабілеттеріне, аќылыныњ ќасиеттеріне, мінез-ќ±лыќ ерекшеліктеріне с‰йене отырып, оныњ ойыныњ жєне тілініњ дамуын ќамтамасыз етуді ќойѓан.
XVII ѓасырдаѓы Я.А.Коменскийдіњ дидактикалыќ ж‰йесініњ негізгі ќаѓидаларыныњ бірінде де баланыњ аќыл-ой к‰шін, ќабілеттерін дамыту олардыњ білімге деген ќ±штарлыѓын оятып, лаулата т‰седі делінген.
И.Т.Пестоллоции баланыњ аќыл-ойын, барлыќ ќабілет-ќасиеттерін дамыту идеясымен арќауланѓан бастауышта оќыту єдістемесін жасауѓа єрекет етеді.
Дамыта оќыту ±лы неміс педагогы А.Дистервегтіњ єйгілі “Неміс м±ѓалімдерініњ білім беру ісіне басшылыќ” атты ењбегініњ де негізі болып табылады. Дамыта оќыту деп ол баланыњ білім алуѓа іс-єрекет етуін ±йымдастыратын оќытуды атаѓан.
Дамыта оќытудыњ идеясын алѓашќылардыњ бірі болып 1959-60 жылдары ќолѓа алѓан академик Л.В.Занковтыњ басшылыѓмен жасаѓан бастауышты оќытудыњ жања ж‰йесін м±ѓалімдер ќауымы ‰лкен ыќыласпен ќабылдаѓанымен, белгілі себептерге байланысты µрістеп кете алмады. Тек 1990 жылдары ѓана Ресей мектептерінде ѓана ќайтадан ќолданыла бастады. Ќазір б±л ж‰йе дєст‰рлі оќытумен ќатар пайдаланылып келеді. Л.С.Выготскийдіњ теориясы Д.Б Эльконин басќарѓан шыѓармашылыќ топ ж±мысында єрі ќарай жалѓастырылады.
Баланыњ µзін-µзі µзгертуші субьект ретінде дамуна арналѓан т±жырымдама жасалып, зерттеулер ж‰ргізілді. Екі автордыњ тобы да µз ж‰йелері бойынша оќу баѓдарламаларын, оќулыќтарын, єдістемелік ќ±ралдар дайындап шыѓарды. Осылайша дамыта оќыту ѓылыми теориядан практикалыќ іс-тєжірибеге батыл ене бастады. Дамыта оќытудыњ Д.Б.Эльконин – В.В Давыдов жасаѓан ж‰йесін кµздеген маќсаттарына жету тек баланыњ µзініњ белсенділігіне баланысты. Осыѓан орай б±л ж‰йеніњ єдіс тєсілдері де оќушыныњ оќу белсенділгін ±йымдастыру, ќолдап, кµмектесіп отыруды кµздейді.
Дамыта оќытуда баланыњ ізденушілік-зерттеушілік єрекетін ±йымдастыру басты назарда ±тсалады. Ол ‰шін бала µзініњ б±ѓан дейінгі білетін амалдарыныњ, тєсілдерініњ жања мєселені шешуге жеткіліксіз екенін сезетіндей жаѓдайѓа т‰суі керек. Содан барып ол білім алуѓа деген ынта-ыќласы артады, білім алуѓа єрекеттенеді.
Сонымен дамыта оќыту мен дєст‰рлі оќыту ж‰йелерініњ ерекшеліктері мен µзгешеліктеріне тоќталып кеттім. Айтылѓандарды ќорыта келе, дєст‰рлі оќыту єдістемесі негізінде метафизикалыќ єдіснама, ал дамыта оќыту технологиясыныњ негізінде диалектикалыќ єдіснамасы жатыр деп айтуѓа болады. Дєст‰рлі оќыту балада білім, білік, даѓды алуѓа ќажетті аќыл, сана бардеп ессептеп, сол аќылѓа дайын білімді ќ±ю керек деген кµзќарасќа, ал дамыта оќыту бала бойындаѓы табиѓи ќабілеттерді жања белестерге кµтеруді маќсат т±татын принциптерге негізделген.
Дєст‰рлі оќыту, есте саќтауѓа, ал дамыта оќыту дербес ж±мыс істеуге, арналѓан білімді пайдалана білуге ‰йретеді.
Дєст‰рлі єдісте м±ѓалім субъект те, ал оќушы объект болады. Дєст‰рлі єдісті зерттегендер Я.А.Коменский, И.Т.Пестоллоции.
Дамыта оќыту арнайы педагогикалыќ технологияларды ќажет етеді. Ол технологияларда баланы ќоршаѓан ортамен еркін ќарым-ќатынасќа т‰су м‰мкіндігі беріледі. Айтылѓандарды кесте т‰рінде тµмендегідей бейнелеуге болады.
Кесте 1- Дєст‰рлі жєне дамыта оќыту ж‰йелерініњ негізгі белгілерін салыстырмалы сипаттамсы
Педагогикалыќ үдерістердің компоненттері
Мазм±нындаѓы басымдылыќ
Дєст‰рлі иллюстрияциялыќ т‰сіндірме єдісі
Дамыта оќыту
Маќсат
Оќушыларда білім,білік, даѓды ќалытастыру
Байќампаздыѓын, ойлауын, практикалыќ єркетін дамыту
Бастапќы мазм±н
Факторлар, мысалдар, таќырыптар, дєлелдер
Зањдылыќтарды, теорияларды, ±ѓымдарды, ережелерді ќорыту
Оќытудыњ формалары
Жеке, топтыќ, фронтальді
Бірлескен ±жымдыќ іс-єрекет
Оќыту єдістер
Ауызша т‰сіндіру, кµрнекілік, практикалыќ
Проблемалыќ баяндау, ізденушілік, зерттеушілік
Баќылау, баѓалау
Оќытудыњ нєтижесін м±ѓалімніњ баќылауы, баѓалауы
µзін-µзі баќылау, µзін-µзі баѓалау, рефлексия
Республикамызда соњѓы жылдары оќыту процесін ізгілендіру, оныњ практиалыќ баѓытылыѓын к‰шейту маќсатында біраз шаралар жасалды. Оларды “инновациялыќ процесс”, немесе педагогиклыќ жањалыќтарды енгізу дейміз.
“Педагогикалыќ технологияѓа – В.Л.Беспалько - практикада іске асатын наќты педагогикалыќ ж‰йе, жоба”,-деген аныќтама береді. Ал педагогикалыќ ж‰йені т±лѓаны ќалыптастыруѓа ыќпал ететін арнайы ±йымдастырылѓан, маќсатты, бір- бірімен µзара байланыстаѓы єдіс-тєсілдер деп ќарастырады.
- Оќыту технологиялары – дидактикалыќ ж‰йеніњ ќ±рамдас, проссеуалдыќ бµлігі.(М.Чошанов)
Педагогикалыќ технологиялар -оќыту процесін жобалау, ±йымдастыру жєне µткізудіњ ойластырылѓан моделі (В.М.Монахов) -деген аныќтамалар бар.
Ал Б.Т.Лихачев педагогикалыќ технологияны арнайы лайыќталѓан єдістер, амалдар, тєрбие ќ±ралдары т‰ріндегі психологиялыќ- педагогикалыќ ќондырѓы деп т‰сіндіреді.
Технологиялыќ процесс – технологиялыќ бірліктердіњ арнайы ж‰йесі, олар педагогикалыќ нєтижеге баѓыталѓан.
Педагогикалыќ технологиялардыњ философиясы ізгілік, жеке бастыњ даму теориясына негізделген.
Жаңа оқыту технологияларының қазіргі кезде көп түрінің түпкі ұстанатын концептуалдық негізі, бастауы – адамгершілік философиясы. Оны Г.Селевконың тұжырымынан көреміз. Г.Селевко педагогикалыќ технологиялардыњ мєнділігіне, ќолданылуына және ±йымдастырылуына ќарай тµмендегідей топтарѓа бµледі:
1.Ќолдану дењгейіне ќарай (жалпы педагогикалыќ, пєндік, жеке єдістемелік, модульдік)
2.Философиялыќ негізіне ќарай (материалистік, идеалистік, диалектикалыќ, метафизикалыќ, ізгілікті, ѓылыми, прагматикалыќ т.б.)
3.Психикалыќ дамудыњ жетекші факторына ќарай (биогендік, социогендік, психогендік)
4.Ѓылыми т±жырымдамасына ќарай (ассоциативі-рефлекторлыќ, биховиристік, гештальтехнология, дамытушылыќ)
5.Т±лѓалыќ ќ±рылымдарѓа баѓыттылыѓына ќарай (аќпараттыќ, єрекеттік, сезімдік, эвристикалыќ, ќолданбалы, µзін-µзі дамытушы)
6.Ќ±рылымдыќ жєне мазм±ндыќ сипатына ќарай (білімдік жєне тєрбиелік, жалпы жєне кєсіби баѓытты, технократтыќ жєне гумандыќ)
Бастауыш мектепте ќолданылып ж‰рген технологияларды білімдік µрістеріне ќарай тµмендегіше талдауѓа болады.
Тілдік µріс.
Б±л топ µте жас кезден бастап кубиктер арќылы жылдам оќуѓа ‰йретуге арналѓан Н. А. Зайцевтіњ: каллиграфияны д±рыс ќалыптастыру, сауатты жазуѓа ‰йретуге арналѓан Е. Н. Потапова жєне басќа да технологиялармен сипатталады.
Математикалыќ µріс.
Б±л топќа П. М. Эрдниев жасаѓан технологияларды жатќызамыз.
1.2. Мектептің бастауыш сатысында қолданылып жүрген қазіргі технологиялары
Біздіњ еліміздегі білім беруді дамытудыњ ќазіргі заманѓа кезењін-оќытудыњ дєст‰рлі т‰рінен инновациялыќ єдістерге ауысатын µтпелі кезењ деп сипаттауѓа болады.
Ќазіргі уаќытта инновациялыќ педагогикалыќ технологиялар саны жеткілікті єзірленген. Оларды пайдалану барысында республикамызда адам, оныњ µмірі, ќ±ќыѓы мен бостандыѓы-жоѓары ќ±ндылыќ болып саналатын Ќазаќстан Республикасыныњ негізгі зањы – Ќазақстан Республикасы Конституциясын басшылыќќа алу керек.
Б±л білім берудегі жањартудыњ негізгі принциптерін: білім берудіњ “ізгілік парадигмасын” іске асыруѓа баѓытталѓан білімді ізгілендіру мен демократияландыру принциптерін аныќтайды. Ол “білгір адам” парадигмасын ауыстыратын “µмірге дайындалѓан адам”, “іскер адам” парадигмасы болып табылады.
Оқу-тәрбие үдерісінде жаңа педагогикалық технологияларды ендірудің алғашқы шарттарының бірі – білім берушінің инновациялық іс-әрекетін қалыптастыру. Жаңа педагогикалық технологияларды меңгерген әрбір мұғалім өз сабағында жақсы нәтижені көре алады.
Оқыту үдерісінде дамыта оқыту, деңгейлік саралап оқыту, бағдарламалап оқыту, оқытудың компьютерлік технологиясы, ынтымақтастық педагогикасы, өздігінен дамыту технологиясы және т.б. оқыту технологияларын пайдаланып, жетістіктерін күтуде.
Мұғалім алғаш жаңа педагогикалық технологияларды оқып үйренеді, екіншіден, меңгереді, үшіншіден, оны тәжірибеде қолданып, төртіншіден, дамытып нәтижесін байқайды.
Оқытудың жаңа технологияларын тиімді пайдаланудың тағы бір ерекшелігі – мұғалім мен білім алушының күрделі, тығыз байланысын оңтайлы шешуге көмектесе отырып, сенімділікпен жұмыс жасауға, өзара батыл пікірлесуге, оқуға деген ынтасын арттырады, қысқасы сапалы білім берудің оң жолдарын қамтиды. Сондықтан да ендігі жерде педагогикалық технологияны меңгеруге үлкен бетбұрыс жасалуы қажет, ол мемлекеттік стандарты деңгейінде оқу үдерісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді. Сондықтан жаңа технологияны пайдалану мұғалім мен оқушының қарым-қатынас жайын аса шеберлік, білімділік, демократиялық бағытта уақыт талабына сай таңдауды қалайды.
Парадигмалардыњ осылай ауысуы – білім берудіњ барлыќ мазм±нын терењ ойластыруѓа ыќпал етті. М±ѓалім дайын аќиќат, т‰йін, ой ќорытындысын балалардыњ “миына ќ±йѓанмен”, ойлау мен сµйлеу негіздеріне жаќындауѓа да м‰мкіндік бермей, шыѓармашылыќ, арман, ќиял ќанатын байлап ќояды. Кµптеген жаѓдайда баланыњ ой ењбегі µзі де ойлап ‰лгермеген, санасына ерекше єсер етпеген байланыстарды жаттап алуына єкеледі. Соныњ нєтижесінде ќ±былыстыњ мєнін ойлау жєне баќылау ќабілеті дамымай, жаттауѓа негізделген есте саќтау дамиды. Б±л – баланы топастыќќа єкелетін, аќырында оќуѓа деген ынтасын жоятын ‰лкен кемістік. Баланы білім, аќиќат, ереже мен формулалар ќоймасына айналдырмау ‰шін, оны ойлауѓа ‰йрету керек. Сабаќта, жалпы мектепте оќушыларѓа жайлы жєне ыњѓайлы болу керек, сонда ѓана оќудан жаќсы нєтиже шыѓады. Ол т±лѓа ретінде жан-жаќты дамитын болады. Ќазіргі заманѓы мектеп бала ‰шін ќызмет етуі керек, ол білім алып ќана ќоймай, оны µмірде ќолдана білетін, кµпшілікпен араласа алатын, ішкі мєдениеті, ойлау мен сезіну ќабілеті бар адам дайындау керек. Маќсат – мектеп бітірушініњ барынша кµп білуі емес, оныњ µзіне ќажетті білімді µзі алып, табуѓа ‰йренуі, оќу, кєсіптік, т±рмыс мєселесін кез-келген жаѓдайда шешіп, іс-єрекет жасай алу керек. Оќушыныњ µз бетімен оќулыќпен ж±мыс істеп, білім алу даѓдысын ќалыптастыру ‰шін ќажетті талаптардыњ бірі – оќулыќµ соѓан бейімделп жазылуы керек. Кењінен ќарастыратын болсаќ, оќулыќ деген не? Ол – педагогикалыќ ж‰йеніњ бір ѓана ќ±рамдыќ бµлігі. Ал, педагогикалыќ ж‰йе дегеніміз не? Педагогикалыќ ж‰йе дегеніміз: маќсат, мазм±н, єдіс-тєсіл, оќытудыњ ±йымдастыру т‰рі, ќ±ралы жєне осылар арќылы нєтидеге жетелейтін оќушы мен оќытушыныњ арасындаѓы оќыту ‰дерісі. М±ндаѓы педагогикалыќ ж‰йеніњ алѓашќы бес компоненті єдістемелік ж‰йені ќ±райды: маќсат, мазм±н, єдіс-тєсіл, т‰рі, ќ±ралы. Дидактикалыќ ‰рдіс ойдаѓыдай ж‰зеге асу ‰шін оќушыларды белгілі дєрежеде оќуѓа ќызыќтырып, ынталандыру ќажет. Оѓан м±ѓалім µзініњ шеберлігі арќылы жєне міндетті т‰рде ќызыќты, тартымды, µз бетімен білім алуѓа ќолайлы ќ±растырылѓан мазм±н арќылы ќол жеткізе алады. Сондыќтан, ќазіргі заманныњ орта білім берудегі бірден бір талабы: оќулыќтыњ мазм±нын жањаша теру керек – мазм±ндалуы жаѓынан да, ќ±рылымы жаѓынан да жетілдірілген т‰рде. Б±л жаѓдайда оќулыќ мазм±нына кем дегенде тµмендегідей тµрт шарт ќойылады:
-б‰кіл орта білім беру мектебініњ мазм±ны (баѓдарламасы), єр пєн бойынша тарау мен таќырыптардыњ мазм±ны:
-алѓашќы синтез (кіріспе) – анализ (талдау) – соњѓы синтез (ќорытынды) ќ±рылымына сай келу керек;
-±лттыќ жєне аймаќтыќ ерекшеліктерді ескерумен ќатар ѓылымыныњ єлем дењгейіндегі жетістіктерін ќамту керек;
-компьютердіњ оќытушылыќ м‰мкіндіктерін ескеру (компьютермен орындалатын тапсырмаларды ±йымдастыру);
-таќырыптыњ мазм±ны дењгейлік тапсырмалар арќылы – ќарапайымнан к‰рделіге, саннан сапаѓа ауысу принциптері бойынша – берілуі керек.
Айтылѓандар єдістемелік ж‰йеніњ бір ѓана компонентін (мазм±нын) жетілтіруге ќойылатын талаптар. Білім берудіњ жоѓарыдаѓы ќойылѓандай жєне маќсатына жањаша терілген мазм±нына сєйкес єдіс тєсілдер, т‰рі, ќ±ралдары, оќушы мен оќытушыныњ іс-єрекеттері, нєтижені баѓалау ж‰йесі – осыныњ барлыѓы (Педагогикалыќ ж‰йеніњ сегіз компоненттері) жањаша кµзќарасты талап етеді. М±нда жања таќырыпты мењгеру ‰ш кезењ арќылы ±йымдастырылѓан: єр кезењніњ маќсаты “шаѓын маќсат”, оныњ нєтижесі “аралыќ нєтиже” - деп ќарастырылады. Таќырыпты мењгеру оќу баѓдарламасына, мазм±ныныњ кµлеміне сєйкес бір немесе бірнеше саѓатќа жоспарлануы м‰мкін. Соњѓы жаѓдайда да ‰ш кезењдік тєртіп саќталады: єр келесі сабаќта таќырыптыњ кезектегі кезењі жалѓастырылып µтіледі.
Кез келген даму ‰дерісі аралыќ нєтижелер алып отыру арќылы ж‰зеге асады жєне єр аралыќ нєтиже ілгеріде алынѓан аралыќ нєтижеден жоѓары болуы шарт.
Жалпы маќсат (мысалы, жања таќырып бойынша) → 1-ші шаѓын маќсат → оныњ нєтижесі (1-ші аралыќ нєтиже) → 2-ші шаѓын маќсат → оныњ нєтижесі (2-ші аралыќ нєтиже) → 3-ші шаѓын маќсат → оныњ нєтижесі (3-ші аралыќ нєтиже) → 4-ші шаѓын маќсат → оныњ нєтижесі (4-ші аралыќ нєтиже) = Түбегейлі нєтиже (мысалы, олимпиадалыќ тапсырмаларды орындау).
Б±л жерде В.П.Беспальконыњ кез келген мазм±нды мењгеру ‰шін оѓан тµрт дењгейлерініњ шаѓын маќсаттары арќылы жетуге болатындыѓы кµрсетілген.
ІІ. Бастауыш сыныпта математиканы оќытуда жања технологияларды ќолданудың әдістемесі
2.1. Бастауыш сыныпта математиканы оқытуда жаңа технологияны қолдану жолдары.
Қазіргі нарықтық экономиканың сұраныстарын қанағаттандыруға және экономиканың, өндіріс салаларының дамуына сай жастарды компонентті тұлға ретінде қалыптастыру үшін мұғалімдер оқытудың қазіргі жаңа технологияларын пайдаланып, оны одан әрі заман талабына сай жетілдіруі қажет. Осылай оқушылардың білім жетістіктерінің деңгейін көтеруге болады.
Сын т±рѓысынан ойлауды дамыту баѓдарламасы єлемніњ т‰кпір-т‰кпірінен жиылѓан білім берушілердіњ бірлескен ењбегі. Тєжірибені ж‰йеге келтірген Джинни Л. Стил, Куртис С. Мередит, Чарльз Тэмпл. Жобаныњ негізгі Ж. Пиаже, Л. С Выготский теорияларын басшылыќќа алады.
Маќсаты барлыќ жастаѓы оќушыларѓа кез-келген мазм±нѓа сыни т±рѓыдан ќарап, екі ±йѓарым бір пікірдіњ біреуін тањдауѓа саналы шешім ќабылдауѓа сабаќтарда ‰йрету. Біздіњ елімізге Джордж Соростыњ ашыќ ќоѓам институты, “Сорос-Ќазаќстан” ќоры арќылы келген б±л технология орыс жєне ќазаќ тілдерінде мектеп тєжірибелеріне ене бастады.
“Сын т±рѓысынан ойлау” ±ѓымын белгілі бір идеаларды ќабылдай отырып, оныњ неге ќатысты екенін зерттеу, оларды жењіл септикалыќ ойларѓа ќарсы ќоя білу, салыстыра алу, сол идеяларѓа ќарсы кµзќарастсрмен тепе-тењдікте ±стап зертеу, оларѓа сеніммен ќарау деп т‰сіндіреді авторлар.
Сын т±рѓысынан ойлау –сынау емес, шыњдалѓан ойлау. Б±л дењгейдегі ойлау тек ересек адамдарѓа, жоѓарѓы сынып оќушыларына ѓана тєндеп ойлау аса д±рыс т‰сінік емес. Жас балалардыњ да б±л жќмысты д±рыс ±йымдастырѓан жаѓдайда µз даму дењгейіне сєйкес ойы шыњдалып, белгілі бір жетістіктерге жетері сµзсіз.
Сын т±рѓысынан ойлау баѓдарламасы ќызыѓушылыќты ояту, маѓынаны тану, ой толѓаныс кезењдерінен т‰зіледі.
‡йрену процесі – б±рынѓы білетін мен жања білімді ±штастырудан т±рады. ‡йренуші жања ±ѓымдарды, т‰сініктерді µзініњ б±рынѓы білімін жања аќпаратпен толыќтырады, кењейте т‰седі.
Сын т±рѓысынан ойлауды ‰йрету ‰шін мына тµмендегі шаралар орындалуы керек:
-Сын т±рѓысынан ойлауды тудыру уаќыт керек.
-Оќушыларѓа ойланып-толѓануѓа, ойын ашыќ айтуѓа р±ќсат беру.
-Єрт‰рлі идеялар мен пікірлерді ќабылдау.
-‡йрену барысындаѓы оќушылардыњ белсенді іс-єрекетін ќолдану.
Кейбір оќушылар т‰сіп ќалѓан ќолайсыз жаѓдайларды єжуаѓа айналдырмау.
Оќушылардыњ бір-бірініњ жауабына жасаѓан сыныныњ дєлелді, дєйекті болуын талап ету.
Сын т±рѓысынан ойлауды баѓалау.
“Аќыл-ой Одиссеясы” мектеп баѓдарламасы 1978 жылы Американыњ Нью-Джерси штатында басталды. Ал оныњ негізін ќалаѓан Самуэль Миклис деген американ азаматы.
Сол жылы РОУАН колледжінде Ќ±рама штаттарыныњ 28 мектебінен келген команда м‰шелері єрт‰рлі шыѓармашылыќ тапсырмалар шешуден жарысќа т‰седі. Осылайша баѓдарлама µмірге келеді. Содан бері мемлекеттегі барлыќ штаттаѓы мектептер тєжірибиесіне еніп, єлемге тарап кетті. Ќазір б±л баѓдарламамен Австралия, Канада, Ќытай, Жапония, Албания, Мексика жєне ТМД мемлекеттері мектептер жылдап µсуде. “Аќыл-ой Одиссеясы” баѓдарламасыныњ негізгі маќсаты оќушылардыњ шыѓармашылыќ ќабілеттерін дамыту, ќалыптан тыс ойлауѓа ‰йрету.
Кµрнекті психолог Л.С.Выготский “шыѓармашылыќ” деп жањалыќ ашатын әрекетті атаѓан. Ал осы мєселені зерттеген психологтардыњ бірі Я.А.Пономорев оны “даму” ±ѓымымен ќатар ќояды. ¤йткені єрбір жањалыќ, єсіресє интелектуалдыќ т±рѓыдаѓы болса, ол баланыњ психикасын жања сапалыќ дењгейге кµтереді деп есептейді. Адамныњ шыѓармашылыќќа деген жанданысы, оныњ µз жекелігін, µз ќабілеттерін іске асыруѓа деген жолын ашады.
“Аќыл-ой Одиссеясы” баѓдарламасыныњ теориялыќ негізі ретінде жоѓарыда аталѓан єлемдік дењгейдегі ѓалымдардыњ т±жырымдарымен бірге Д.Гилфорд, Е.Торренс, А.Осборн сияќты шыѓармашылыќ теориясын жасаѓан ѓалымдар ењбегі алынады.
Баѓдарламаныњ ќ±рылымы.
Баѓдарлама екі бµлімнен т±рады.
Лезде шешілетін тапсырмалар ‰лгілері:
6 ќарындаштыњ кµмегімен 4 тењ тµрт ‰шб±рыш ќ±растыр. Шарты: ‰шб±рыштыњ б±рыштары ќарындаштардыњ аяќтарыныњ ќосылуынан т‰зілу керек.
100 кесек сабыннан не жасауѓа, ќалай пайдалануѓа болады.
“Достыќ” тортын жаса. 8 компоненттен т±рсын.
Статуя: бір статуяны бейнелеп, т‰сіндір.
Кµшедегі бір ‰йді ќара да оныњ интерьерін суретте(бµлмелері нешеу, жићазы, т.б.)
8 шиден скульптура жаса.
Ќ±рамында саны бар сµзді ата (Бесбай, ‡шб±лаќ, ондыќ, бестік, тµртбаќ, жетіру, жетік‰н, Жетібай, Екібаст±з, Жетісу.)
Теннис добыныњ 2 жартысын ќалай пайдалануѓа болады.
Ќызыл, ж±мсаќ, жасанды, дµњгелек, ±зын заттарды ата.
Секіретін, ж‰зетін, ±шатын, жорѓалайтын жануарларды ата.
Жєшіктер мен ќораптардыњ т‰рлерін ата.
Ќолшатырдыњ ќолдану т‰рлерін айт.
Ќ±лпылардыњ т‰рлерін ата
¤шіргіштерді ќалай пайдалануѓа болады.
Тротуарды пайдалану т‰рлерін ата.
Кнопка мен ќаѓазды салыстыр.
Бµтелкелердіњ т‰рлерін ата.
Тек саусаќтыњ кµмегімен єрт‰рлі дыбыстар шыѓар.
¦йќасќа µлењ ќ±ра.
20 тењгемен сµйлес.
Аѓаштыњ, м±хиттыњ, достардыњ т,б, пайдасын ата.
М±ндай тапсырмаларды олардыњ идеясын т‰сінген єр м±ѓалім µзі-аќ ойлап таба алу м‰мкіндігі бар.
Оќушылар б±л тасырмаларды шешу арќылы лезде шешім ќабылдауѓа, идеялармен бµлісуге, оныњ д±рыстыѓын дєлелдеуге ‰йренеді.
¦заќ мерзімді тапсырмалар. Орталыќтан баѓдарламамен айналысуѓа ниет білдіріп, м‰шелікке енген мектептер ‰шін арнай жіберіледі. Єр жылы 5 т‰рлі проблемалыќ мєселеге арналѓан таќырыптар, жєне оларды шешуге ќойылатын талаптар, ескерілер ережелер кітапшасы беріледі. Олар экологиялыќ, экономикалыќ, техникалыќ, µнерпаздыќ білімі мен тєрбиесіне арналады.
7 адамнан т±ратын команда м‰шелері тањдап алѓан таќырыптарына орай 8 минуттыќ кµрініс єзірлеп, сюжеттегі проблеманы шыѓармашылыќпен шешудіњ жолын кµрсетулері керек.
“Аќыл-ой Одиссеясы” баѓдарламасын арнайы сабаќ ретінде сыныптан тыс ж±мыс т‰рлерінде, сондай-аќ оныњ элементтерін сабаќтарда да ќолдануѓа болады.
Бастауышта оќылатын кез келген пєнніњ мазм±нына сєйкес шыѓармашылыќќа интелектіні дамытуѓа берілетін тапсырмаларды тиімді ќолдану б‰гінгі мектеп баѓдарламасыныњ да µзекті мєселелерініњ бірі. Тек ќандай тапсырманы сабаќтыњ ќай сєтінде ќолдану керектігін м±ѓалім µзі шешеді.
Баѓдарламалардаѓы кейбір тапсырмалар ќиялдауѓа берілген. Оларѓа 8-10 минут уаќыт беріледі. Негізгі идея кєдімгі ќарапайым заттарды єдеттен тыс жаѓдайда пайдалана білу.
Тапсырма: - ішіндегі желініп біткен ыдысты тастай салмай, таѓы ќалай пайдалануѓа болады?
Жауаптар: - су ішетін ыдыс ретінде,
шетін кертіп ш‰мек жасап, су ќ±йѓыш ретінде.
Жіњішкелеп ауызѓы жаѓын кесіп тастап, ќарындаш таѓы басќа заттарды салатын ыдыс ретінде.
Бірнеше тесіктер тесіп, су шашќыш ретінде т.б.
Б±л сабаќтар Г.Альтшуллер жасаѓан “¤нертапќыштыќ тапсырмаларды шешу теориясы” (ТРИЗ- теория решения изобретательских задач) технолгоиясымен ‰ндес.
“Аќыл-ой Одиссеясы” баѓдарламасымен ж±мыс істеу барысында тез ойлап, жылдам шешім ќабылдауѓа шорќаќ балалар жыл аяѓында шапшањ жауап беруге ‰йреніп, тапќыр ќызыќты шешімдер ќ±руда жетістіктерге жете бастайды.
Ќазіргі кездегі математикалыќ білім баланы интеллектісін дербес ойлауын дамытуѓа баѓытталѓан. Б±л салада, біз сµз еткелі отырѓан технологияныњ алар орны ерекше. Дидактикалыќ бірліктерді ірілендіру деп аталатын математикалыќ бірлік технологиясы. 1964-1996 жылдар арасында академик П.М.Эрдниевтіњ жетекшілігімен ж‰ргізілген теориялыќ жєне тєжірибелік ізденістердіњ, практикалыќ ж±мыстыњ нєтижесінде µмірге келді. П.М.Эрдниев “дидактикалыќ бірліктер” деген ±ѓымды осыдан 20 жыл б±рын енгізген. П.М.Эрдниев оќу материалынан кіші кµлемде берілетін аќпаратын алып тастамай, тек олардыњ ќ±рылымын µзгертіп, ірілендіріп беруді ±сынады. Б±л жаѓдайда материал терењ мењгеріліп, ойлауѓа, дамуѓа кењ µріс ашылады.
Республикамызда 1997 жылдан ері енгізіліп жатќан профессор Т.Ќ. Оспановтыњ жетекшілігімен жазылѓан “математика” оќулыќтары осы теорияѓа негізделінеді. Сондыќтан оќушыныњ жеке басын дамытуѓа баѓытталѓан б±л єдістемемен б‰кіл бастауыш мектеп м±ѓалімдері ж±мыс істеуде.
Дидактикалыќ бірліктерді ірілендіру єдістемесін ж‰зеге асырудыњ басты ќаѓидалары тµмендегідей:
1.Ќарама-ќарсы ±ѓымдарды, єрі µзара байланысты операцияларды ќатар оќыту.
2.Тура есепке кері есеп ойлап табу, шыѓаруды кењінен ќолдану.
3. Деформацияланѓан жаттыѓуларды пацдалану.
4. ¤з бетінше, шыѓармашылыќќа берілетін тапсырмалардыњ ‰лес салмаѓыныњ артуы.
Осы ќаѓидалардыњ єрќайсысына жеке тоќталып, олардыњ оќушыны ойлауѓа ‰йрететін м‰мкіндіктерін аша т‰ссек.
Оќыту практикасы “ќосу мен азайту”, “кµбейту мен бµлу” б±рынѓыдай тµрт бµлек таќырып етіліп µтілмей ќатар ±сынылуыныњ тиімділігін кµрсетіп отыр.
Біріншіден б±л арќылы оќу уаќыты 20% дейін ‰немделеді. Ал ‰немделген уаќыт білімді терењдетуге µте ќажет.
Екіншіден ойлау операциялары арќылы баланыњ дамуы жењілдейді. Оќытудыњ гумандыќ, ізгіліктілік принциптеріне сєйкес оќушымен м±ѓалім арасында жањаша ќарым-ќатынас ќалыптасады.
Мысалы: 5+1=6 5+1=6
5+1=6 5+1=6
Т‰ріндегі тµрт аралыќ операцияны пайымдау арќылы шешу, ойлау єрекетініњ ішкі потенциялды резервтерін ашуѓа кµмектеседі. П.К.Анохин т±жырымдамаларымен айтсаќ, табиѓаттыњ айнымас зањдылыќтарыныњ бірі “кері байланыс” зањыныњ іске ќосылуымен тиімді.
ДБІ технологиясыныњ басты ерекшеліктерініњ бірі кері есептерді шыѓару “кері есеп” ±ѓымы ѓылымѓа µзіміз жоѓарыда айтып µткен академик П.К.Анохин енгізген кері байланыс деген психологиялыќ ±ѓыммен байланысты. Кері есептерді шыѓару, тура есепті кері есепке айналдыру арќылы баланыњ белсенділігі, ќызыѓушылыѓы артады, шыѓармашылыќ дербестік пайда болады.
“Кері есеп” ±ѓымы алѓаш кµрнекіліктер арќылы т‰сіндірілуі тиімді. Мысалы: столѓа 5 кітап ќойып, оныњ жанына портфельді орналастырѓан соњ, мына есеп айтылады. Столда 5 кітап бар, ал портфельде ќанша кітап бар? Б±дан соњ: не белгілі, не белгісіз, артыќ па? кем бе? екенін аныќтауѓа арналѓан с±раќтар беріп, жауаптар алынады.
Есеп шыѓарылады. Кері есепке кµшер алдында, столдаѓы кітаптарды алып тастап, балалар, портфельде 8 кітап бар, ал столдаѓы кітаптыњ одан 3 кем. Столда неше кітап бар? Есеп шыѓарылѓан соњ, алдыњѓы есепте не белгілі болды, нені таптыќ, ал соњѓы да ше? Деген с±раќтарѓа жауап алынады. Белгісізді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz