Тарихи үрдіс және тарихи таным теориясы

Таным процесінің заңдылықтарын зерттеуде таным теориясы деп атайды. Философия негізгі мәселесін дұрыс немесе бұрыс шешуге байланысты екі түрлі таным теориясы (материалистік және идеалистік) қалыптасты. Сонымен бірге адамның дүниені танып — білу мүмкіндігін жоққа шығаратын бағытты — агностицизм деп атайды. Бұл теорияға орай əлем шынайы, адам санасынан тыс жасайды, бірақ оны танып білуге болады. Таным — бұл қоршаған болмыстың, оның элементтерінің белсенді ақыл-ой жəне көңіл-күй іс-əрекеттері мен олардың нəтижесі, яғни білім; жалпыланған теория, заңдар мен ғылыми ұғымдардың санада бейнеленуі.Шындық пен нақты болмысты танудың диалектикалық жолы – тікелей байқап, сезуден бейнақты ойлауға, одан практикаға өту. Тікелей байқау процесінде, яғни түйсік, қабылдау, шынайы болмысты белсенді зерттеу арқасында қандай да құбылыс не заттар жөнінде түсініктер пайда болады. Осы түсініктер негізінде қорытындылар жасалады. Бейнақты (абстракт) ойлау əрекеті танымға түскен құбылыстардың жалпы белгілерін анықтауға, түсінік, пікір, ұғымдарды игеруге, зат не құбылыстар арасындағы мəнді, қажетті де тұрақты байланыстарды ашып, заңдар мен заңдылықтарды өрнектеуге мүмкіндік береді.Таным теориясы оқу танымына тікелей қатысты. Білім игеру əрқашан таныммен байланысты келеді. Оқудың міндеті – табиғат, қоғам жəне адамның психикалық процестерінің даму заңдылықтарын оқушы санасына өткізу.
Ғылымда методологияның қалыптасуы мен дамуы, негізгі беталыстары, кезеңдері болады. Тарих ғылымының методологиясында қоғамдық дамудың қазіргі кезеңдегі зерттеуі мынадай жалпы үш деңгейде жүзеге асырылады. Арнаулы жеке ғылыми, жалпы ғылыми және әмбебап философиялық деңгейлермен анықталады. Олардың басты міндеті осы деңгейлерді бір-бірімен шатастырмай, бөлек зерттеу гнессологияның негізгі міндеті. Жалпы тарихи дамуда тарих ғылымы негізгі пән ретінде философияның ойлау жүйесінің объектісі болған. Сондықтан, ғылымға тарих философиясы деген жаңа термин енген. Оны енгізген 1694-1778 жылдары өмір сүрген Вольтер болды. Кейіннен бұл термин историософия деген атқа ие болды. Оны ғылыми айналымда бірінші рет қолданған неміс философы Гегель болған. Осылайша жеке пән ретінде Вольтердің тарих философиясы тарихи оқиғалар мен құбылыстарды түсіндіру ғана емес, сонымен бірге тарихи оқиғаны тарихи процесс ретінде талдауды ұсынды. Гегель өзінің “Тарих философиясына лекциялар” деген еңбегінде тарих ғылымының тарихнамасын үш топқа бөледі:
1. Алғашқы тарих. Бұл жерде алғашқы тарихты жазушы авторлардың болған оқиғаларға өздері қатыса отырып, көрген білгендерін қағазға түсіргендігін дәлелдейді. (Геродот, Тацит, Фукидит т.б.)

1. Философия истории. Антология. 1995.
2. Иванов В.В. Методология исторической науки. М., 1985
3. Хвостова К.В., Финн В.К. Проблемы исторического познания в свете современных междисциплинарных исследований. М., 1997
4. Вебер М. Избранные произведения. М., 1991
5. Гегель Г.Ф. Философия истории. СПб., 2000