Корпоративті басқарудың құрылуы
Кіріспе
Негізгі бөлім
1 Корпоративті басқарудың құрылуы мен дамуының теориялық негіздері
2 Корпоративті басқару үлгісінің негізгі компоненттері
3 Сыбайлас.жемқорлықпен күресу негізі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Негізгі бөлім
1 Корпоративті басқарудың құрылуы мен дамуының теориялық негіздері
2 Корпоративті басқару үлгісінің негізгі компоненттері
3 Сыбайлас.жемқорлықпен күресу негізі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
ҚР Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан халқына кезекті 2012 жылғы «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты» атты Жолдауында «Қазақстан саяси-әлеуметтік-экономикалық дамуда әлемдік стандартқа сәйкес инновациялық негізде өркендетудің нарықтық экономикаға тән жаңа тетіктерін қалыптастыру өзекті мәселелердің бірі-ғылыми-техникалық саясат дамуы тиіс. Білім экономикасына өту адамзат дамуының жаңа кезеңі, осы өркениет көшіне ілесу үшін елімізде инновациялық дамуды жеделдету, маңызды стратегиялық міндеттердің бірі. Қазір біз бәріміз қызмет ететін халықтың алдындағы әрбір басқарушының жауапкершілігі еселеп арта түседі. Жергілікті орындарға жиі шығып, еңбек ұжымдарымен, халықпен кездесу керек. Мемлекет қолға алып жатқан шараларды түсіндіріп, адамдарды біріктіру, оларды проблемаларды шешуге көтеру керек»- деп дағдарыс уақытында халықты ұйымшылдықпен аянбай еңбек етуге шақырды.
Корпоративті басқару кең мағынада шаруашылық жүргізуші субъектілердің билікті жүзеге асыру үдерісі, қалыптасқан өндірістік және әлеуметтік капитал негізінде меншік қатынасы шеңберінде шешім қабылдау дегенді білдіреді. Ол кәсіпорын және оның басшылығы қызметінің мақсатты нұсқама сипатымен, бақылау, мүдде және меншік түрлерімен анықталады.
Ғалымдар мен тәжірибе жасаушылар арасында корпоративті басқарудың анықтамасына бірегей тәсілдеме жоқ екенін атап өту керек. Біреулер оны меншіктенуші мен компания басқару үдерісінде менеджерлер арасындағы өзара іс–қимыл деп түсінеді. Қалыптасқан дәстүр бойынша оларға сеніп тапсырған активтерге қатысты менеджерлердің есеп беруі мен жауапкершілігін жақсы қамтамасыз ететін жүйелер мен рәсімдерді таңдау ретінде түсіндіріледі. Басқалар корпоративті басқару аясындағы тетіктер максаттарының жиынтығы және басқарушы мен қалған жалданған жұмысшылармен уәкілетті өзара әрекетті меншік акционерлерімен рәсімдерді жүзеге асыру.
Нарықтық экономика жағдайында республикада корпоративті басқару мәселелеріне реттеуші мемлекет тарапынан да, нарыққа қатысушылардың тарапынан да ерекше назар аударыла бастады, нормативтік негіз дайындалуда, конференциялар өткізілуде және мәселелер талқылануда.
Корпоративті басқару институты – Қазақстан үшін жаңа нәрсе, жаңа ұғым. Акционерлік қоғамды тиімді басқару туралы айтқанда, бірінші кезекте корпоративті басқару туралы айтылады. Қазіргі кезде акционерлік компанияларда бизнесті ұйымдастырудағы механизмі өте күрделі болады, сондықтан ұйымның қалыпты жұмыс істеуі үшін осы үдерістің барлық қатысушылары бір-бірімен нақты тығыз байланысты болғанының манызы өте зор.
Корпоративті басқарудың ұстанымдарына енгізудің қажеттілігі әрбір акционердің, басқару органының, атқарушы органның, компания қызметкер-лерінің мүдделерін ескеруге мүмкіндік беретін басқарудың оңтайлы жүйесін жасап шығаруды қамтиды. Корпоративті баскарудын мәні – компания акционер-лерінің қоғамды басқарудың ұстанымдарын, менеджменттің қызметін бақылаудың тәртібін айқындауы және орындауы және сол арқылы бизнесті дамытуға және капиталды сақтауға ықпал етуінен көрінеді.
Корпоративті басқару кең мағынада шаруашылық жүргізуші субъектілердің билікті жүзеге асыру үдерісі, қалыптасқан өндірістік және әлеуметтік капитал негізінде меншік қатынасы шеңберінде шешім қабылдау дегенді білдіреді. Ол кәсіпорын және оның басшылығы қызметінің мақсатты нұсқама сипатымен, бақылау, мүдде және меншік түрлерімен анықталады.
Ғалымдар мен тәжірибе жасаушылар арасында корпоративті басқарудың анықтамасына бірегей тәсілдеме жоқ екенін атап өту керек. Біреулер оны меншіктенуші мен компания басқару үдерісінде менеджерлер арасындағы өзара іс–қимыл деп түсінеді. Қалыптасқан дәстүр бойынша оларға сеніп тапсырған активтерге қатысты менеджерлердің есеп беруі мен жауапкершілігін жақсы қамтамасыз ететін жүйелер мен рәсімдерді таңдау ретінде түсіндіріледі. Басқалар корпоративті басқару аясындағы тетіктер максаттарының жиынтығы және басқарушы мен қалған жалданған жұмысшылармен уәкілетті өзара әрекетті меншік акционерлерімен рәсімдерді жүзеге асыру.
Нарықтық экономика жағдайында республикада корпоративті басқару мәселелеріне реттеуші мемлекет тарапынан да, нарыққа қатысушылардың тарапынан да ерекше назар аударыла бастады, нормативтік негіз дайындалуда, конференциялар өткізілуде және мәселелер талқылануда.
Корпоративті басқару институты – Қазақстан үшін жаңа нәрсе, жаңа ұғым. Акционерлік қоғамды тиімді басқару туралы айтқанда, бірінші кезекте корпоративті басқару туралы айтылады. Қазіргі кезде акционерлік компанияларда бизнесті ұйымдастырудағы механизмі өте күрделі болады, сондықтан ұйымның қалыпты жұмыс істеуі үшін осы үдерістің барлық қатысушылары бір-бірімен нақты тығыз байланысты болғанының манызы өте зор.
Корпоративті басқарудың ұстанымдарына енгізудің қажеттілігі әрбір акционердің, басқару органының, атқарушы органның, компания қызметкер-лерінің мүдделерін ескеруге мүмкіндік беретін басқарудың оңтайлы жүйесін жасап шығаруды қамтиды. Корпоративті баскарудын мәні – компания акционер-лерінің қоғамды басқарудың ұстанымдарын, менеджменттің қызметін бақылаудың тәртібін айқындауы және орындауы және сол арқылы бизнесті дамытуға және капиталды сақтауға ықпал етуінен көрінеді.
1. Қазақстан Республикасындағы кәсіпорындардағы корпоративті басқару мәселелері. //«Әуезов оқулары – 10. «20жылдық белес: ғылым, білім және мәдениеттің инновациялық даму бағыттары» атты Қазақстан Республикасының тәуелсіздігінің 20 жылдығына арналған Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияның еңбектері. – М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті. – Шымкент, 2011 ж. б 372-377
2. Нарық жағдайындағы кәсіпорындардағы корпоративті басқаруды жетілдіру. // «Экономика» факультетінің 20-жылдығына арналған «Тәуелсіздік туы – экономикалық өрлеу» атты облыстық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдар жинағы. – Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті. – Қызылорда, 25 қаңтар 2012ж. б 62-65
3. "Қазақ Энциклопедиясы", 8 том
4. www.google.kz
2. Нарық жағдайындағы кәсіпорындардағы корпоративті басқаруды жетілдіру. // «Экономика» факультетінің 20-жылдығына арналған «Тәуелсіздік туы – экономикалық өрлеу» атты облыстық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдар жинағы. – Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті. – Қызылорда, 25 қаңтар 2012ж. б 62-65
3. "Қазақ Энциклопедиясы", 8 том
4. www.google.kz
Жоспар
Кіріспе
Негізгі бөлім
1 Корпоративті басқарудың құрылуы мен дамуының теориялық негіздері
2 Корпоративті басқару үлгісінің негізгі компоненттері
3 Сыбайлас-жемқорлықпен күресу негізі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
КІРІСПЕ
ҚР Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан халқына кезекті 2012 жылғы Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту - Қазақстан дамуының басты бағыты атты Жолдауында Қазақстан саяси-әлеуметтік-экономикалық дамуда әлемдік стандартқа сәйкес инновациялық негізде өркендетудің нарықтық экономикаға тән жаңа тетіктерін қалыптастыру өзекті мәселелердің бірі-ғылыми-техникалық саясат дамуы тиіс. Білім экономикасына өту адамзат дамуының жаңа кезеңі, осы өркениет көшіне ілесу үшін елімізде инновациялық дамуды жеделдету, маңызды стратегиялық міндеттердің бірі. Қазір біз бәріміз қызмет ететін халықтың алдындағы әрбір басқарушының жауапкершілігі еселеп арта түседі. Жергілікті орындарға жиі шығып, еңбек ұжымдарымен, халықпен кездесу керек. Мемлекет қолға алып жатқан шараларды түсіндіріп, адамдарды біріктіру, оларды проблемаларды шешуге көтеру керек- деп дағдарыс уақытында халықты ұйымшылдықпен аянбай еңбек етуге шақырды.
Корпоративті басқару кең мағынада шаруашылық жүргізуші субъектілердің билікті жүзеге асыру үдерісі, қалыптасқан өндірістік және әлеуметтік капитал негізінде меншік қатынасы шеңберінде шешім қабылдау дегенді білдіреді. Ол кәсіпорын және оның басшылығы қызметінің мақсатты нұсқама сипатымен, бақылау, мүдде және меншік түрлерімен анықталады.
Ғалымдар мен тәжірибе жасаушылар арасында корпоративті басқарудың анықтамасына бірегей тәсілдеме жоқ екенін атап өту керек. Біреулер оны меншіктенуші мен компания басқару үдерісінде менеджерлер арасындағы өзара іс - қимыл деп түсінеді. Қалыптасқан дәстүр бойынша оларға сеніп тапсырған активтерге қатысты менеджерлердің есеп беруі мен жауапкершілігін жақсы қамтамасыз ететін жүйелер мен рәсімдерді таңдау ретінде түсіндіріледі. Басқалар корпоративті басқару аясындағы тетіктер максаттарының жиынтығы және басқарушы мен қалған жалданған жұмысшылармен уәкілетті өзара әрекетті меншік акционерлерімен рәсімдерді жүзеге асыру.
Нарықтық экономика жағдайында республикада корпоративті басқару мәселелеріне реттеуші мемлекет тарапынан да, нарыққа қатысушылардың тарапынан да ерекше назар аударыла бастады, нормативтік негіз дайындалуда, конференциялар өткізілуде және мәселелер талқылануда.
Корпоративті басқару институты - Қазақстан үшін жаңа нәрсе, жаңа ұғым. Акционерлік қоғамды тиімді басқару туралы айтқанда, бірінші кезекте корпоративті басқару туралы айтылады. Қазіргі кезде акционерлік компанияларда бизнесті ұйымдастырудағы механизмі өте күрделі болады, сондықтан ұйымның қалыпты жұмыс істеуі үшін осы үдерістің барлық қатысушылары бір-бірімен нақты тығыз байланысты болғанының манызы өте зор.
Корпоративті басқарудың ұстанымдарына енгізудің қажеттілігі әрбір акционердің, басқару органының, атқарушы органның, компания қызметкер-лерінің мүдделерін ескеруге мүмкіндік беретін басқарудың оңтайлы жүйесін жасап шығаруды қамтиды. Корпоративті баскарудын мәні - компания акционер-лерінің қоғамды басқарудың ұстанымдарын, менеджменттің қызметін бақылаудың тәртібін айқындауы және орындауы және сол арқылы бизнесті дамытуға және капиталды сақтауға ықпал етуінен көрінеді.
Корпоративті басқару тетігін енгізу жоғарыда айтылған нақты мәселелерді шешудің бір негізгі көзі болып қызмет етуі мүмкін. Осы тетігін енгізудің келешегі мен тиімділігі бүгінде Қазақстанның теміржол көлігінде, жеке кәсіпорындарда әлі корпоративті басқару облысындағы ғылыми өңдеулер негізінен зерттелінген жоқ. Республикамыздағы корпоративті басқару облысындағы ғылыми өңдеулер негізінен өнеркәсіптік кәсіпорындар мен қаржылық сферада оны қолдау тәсілін бағытталған. ҚР - ның кәсіпорынды басқарудағы корпоративті басқаруды ұйымдастырудың және жетілдірудің теориялық және тәжірибелік мәселелерді зерттеудің қажеттілігін көрсетті.
1 Корпоративті басқарудың құрылуы мен дамуының теориялық негіздері
Компанияны басқарудың бастапқы теорияларына келетін болсақ, басқару, басқарушылық еңбегі, оның тікелей өндірістен өзгеше іс - әрекеттің айырықша түріне айналуы еңбек кооперациясымен байланысты. Қарапайым формадағы еңбек кооперациясы көптеген жұмысшылардың күш - жігерін жай біріктіру ретінде тіпті алғашқы қауымдық құрылыстада болған. Бірақ менеджмент тарихын зерттеушілер оның жекелеген нышандары өте ежелгі қоғамдар - Шумерде, Египетте, Аккада да пайда болғандығын атап көрсетеді - жоғарғы касталы дін қызметшілері діни функционерлерге, дәлірек айтсақ, менеджерлерге айналды. Бұған діни принциптердің өзгеруі себеп болған - адамдарды құрбан ету орнына қайыр садақа, мал, май, қолөнер бұйымдарын беру түріндегі символикалық құрбандықтар орын тебе бастаған. Осының нәтижесінде абыздардың арасында ритуалдық рәсімдерді сақтаудан басқа салықтарды жинауға жетекшілік ететін мемлекеттік қазнаны басқаратын мүліктік істерді жүргізетін іскер адамдардың жаңа типі пайда болды.
Кесте 1 - Ертеде және қазіргі ұйымдастыруды салыстыру
Ертеде ұйымдастыру
Қазіргі ұйымдастыру
Басшылардың біршама шағын болуы, орта буынды басшылардың мүлде болмауы
Басшылардың көп болуы, орта буынды басшылардың көп болуы
Басқарылмайтын қызметке қарағанда басқарылатын жұмыстар көбінесе бөлінбеген және ажыратылмаған
Басқару топтары айқын белгіленген, басқарылмайтын қызметке қарағанда, басқарылатын жұмыстар айқын бөлінеді және ажыратылады
Ұйымда басшылық қызметті иемдену, басшылық көбінесе туған күнінен баста бері леді немесе күшпен беріледі
Ұйымда басшылық қызмет көбінесе іскерлік қабілетіне қарай заңдылықпен тәртіпті сақтай отырып беріледі
Ұйым үшін маңызды шешімдерді қабылдай алатын шағын адамдардың болуы
Ұйым үшін маңызды шешімдерді қабылдай алатын көптеген адамдардың болуы
Бұйрыққа және сезімге сүйену
Ұжымдың жұмысқа және тиімділікке сүйену
Ескерту - Управление персоналом, Алматы, 2007 ж.- 277 с.2
Олар іс - құжаттарын, бухгалтерлік есеп айырсуларды жүргізетін, бүгінгі күні басқару процесінің мазмұнын анықтайтын қамдау, бақылау, жоспарлау және басқа да функциаларын атқарған. Сөйтіп, ең алғаш менеджмент коммерциялық және діни қызмет іс - әрекетін жүргізу құралы ретінде қалыптасты.
XX жүзжылдықта менеджменттің дербес ғылымында біріктірілген құрылымның, басқару-біріктірілген құрылым байламы түрлі деңгейдегі шаруашылық жүйелердің жұмыс істеу тиімділігіне үлкен әсер ететін факторлар мен жағдайлардың ерекшеліктерін және әлеуетін анықтау мақсатында бірлестіктерді басқару туралы білімді бір жүйеге келтіру мүмкіндігі пайда болды.
Бұл жағдайда корпоративті басқарудың экономикалық өсуге жетуде өзге құралды енгізудің әсер ету дәрежесі критерийі болып табылады.
Сонғы жылдардағы корпоративті басқару бойынша жұмыстардан мына теориялардың басымдылығын көреміз:
oo қатысушылар теориясы, мұның мәні компания басшылығының корпоративті қатынастардың қабылданған үлгісін іске асыратын барлық мүдделі тараптарды міндетті түрде бақылауға алуында;
oo агенттік теория, корпоративті қатынастар тетігі агенттік шығын нұсқаулықтары арқылы қарастырылады;
oo еларалық салыстыру жүргізген кезде корпоративті басқару жүйесінің әмбебап күйін анықтауға негізделген салыстырмалы институционалдық талдау.
Кейбір шетелдік экономистер корпоративті басқаруды сыртқы инвесторларға өз инвестицияларына кепілдеме алуға мүмкіндік беретін жол мен тәсілдер ретінде қарастырады.
Корпоративті басқару кең мағынасында корпорация қызметіне өз үлесін қосқан қаржылай және қаржылай емес инвесторлар мүддесін есептеп, қорғау дегенді білдіреді. Қаржылай емес инвесторларға жұмысшылар, жеткізушілер, жергілікті биліктер және т.б. жатады. Көріп тұрғанымыздай, айырмашылық корпоративті қатынастар саласында әлеуетті қатысушылардың сол немесе өзге санатына тартудың үлгісі мен дәрежесінде.
Сөйтіп теориялық нұсқаулықтарға байланыссыз корпоративті басқарудың негізгі міндеті корпоративтік қатынастарда қатысушылардың жалданған менеджерлердің тиімсіз қызметтен қорғау. Менеджерлер мен акционерлер арасындағы жанжал шиеленісіп барады.
Менеджерлер мәселесінің күрделенуінен, олар тікелей немесе жанама (түрлі делдалдар арқылы) корпорацияның инсайдерлері, сондай - ақ аутсайдерлері ретінде шығады. Басты мәселе эмитентгің әлеуетті инвесторлар үшін ғана емес, корпорацияның сыртқы акционерлері үшін де айқындығында.
Корпоративті басқару үдерістерін зерттеудің басты себептерінің бірі басқару құрылымдарының компания қызметі тиімділігімен өзара байланысын айыруға ұмтылу және оның нәтижесінде экономикалық жүйелердің құрылымдық өзгерістерге қаншалықты бейімделетіндігін анықтау.
Зерттеушілер Қазақстан компанияның дәстүрлі түрін құру кезеңінде тұр деп есептейді, себебі шетелдік трансұлттық компаниясымен (ТҰК) бәсекелестікке, негізінен сыртқы нарыққа бейімделеді. Бұл үшін ішкі нарықта бәсекелестік басылады, материалдық активтерді сатып алу қажеттілігі пайда болады. Корпорацияның ішкі мүмкіншілік тапшылығы мен ірі жұмсалым қажеттілігі нәтижесінде, сыртқы ресурстардың негізгі көздері болып табылатын инвесторлар мен менеджерлер аралығында дау-жанжал туындайды.
Корпоративті басқарма меншік - менеджер - инвестор тізбегі бойынша қарым - қатынастарды жүйеге келтіруге негізделген. Ол меншік құрылымымен, компанияның ұйымдастыру - құқықтық формасымен, корпоративтік құқығымен және оны қолдану тәжірибесімен, іскерлік этиканы қалыптастырумен, акционерлердің жалпы жиналысындағы Директорлар кеңесінің ұйымдастыру жұмысымен байланысты.
2. Корпоративті басқару үлгісі мынадай негізгі компоненттер жиынынан тұрады:
oo тікелей емес қатысушылар құрамы;
oo мүдделі тараптар тобы;
oo акционерлік капитал құрылымы;
oo директорлар кеңесінің құрамы мен өкілеттілігі;
oo мүдделі тараптардың акционерлік қоғамы қатысушыларының өзара іс -
қимыл тетігі;
oo акционерлік қоғамдар қызметін заңдық және нормативті қамтамасыз ету;
oo қоғам қызметі туралы ақпаратгың ашылуына талап және т.б.
Корпоративті басқару факторлардың үш негізгі тобымен анықталады:
oo өз кезегінде салааралық қаржы және нақты шаруашылық ағындар ұйымы сипатынан шығатын меншік құрылымы;
oo акционерлік қоғамдардың ішкі өмірінің құқықтық реттелінуі;
oo қоғамда үстемдікететін этикалық ұғымдар.
Қазіргі уақытта үш буынды басқару органдарының жүйесі (жалпы жиналыс, директорлар кеңесі, басқарма) ең тиімді болып табылады деп саналады. Корпоративті басқару бойынша мамандардың көпшілігі оны буындыға қарағанда әлдеқайда тиімді деп мойындайды.
Жапондық корпорацияларда басқарудың ұйымдық құрылымы, әдетте функционалдық принціппен: көлбеу және тікелей байланыспен құрылған. Көпшілік жапондық компанияларда икемді құрылымдық схема бар, қазіргі жағдайда мұның өзі бағалы үлес болып саналады.
Шешім қабылдаудың жапондық жүйесі ұлттық дәстүрлерге жапондық этнопсихологиялық ерекшеліктеріне оларды әлеуметтік құндылығына негіз-делген. Жапонияда шешім қабылдаудың елеулі ерекшелігі - келісу принципі. Европалықтардың шешім қабылдау тәсілінен айырмашылығы - жапондықтар әуелі мәжілістер мен ресми емес келіссөздерде түйінді мәселелерді көпшілік дауыспен шешіп алады. Олардың пікірінше, мұндай процедура бірауыздылыққы келісіп әрекет жасауға әрекет етеді. Жапонияда жасының үлкендігіне қарай ақы төлеу қабылданған, оны НЕНКО СЭЙДО деп атайды.
Жапон кәсіпорындарында жұмысшы тобында 4-6, кейде одан да көп жұмысшы істейді. Ең қолайлысы 10-20 адам болып саналады. Мұндай топқа тығыз байланыс орнату, еңбек операцияларын бірлесіп орындау қамтамасыз етіледі.
Жапондықтарда ұтымдық еңбек әрекеті шағын топтардың күш - жігері арқылы қалыптасады.
Жапонияда қызметшілерді басқару нақтылық, көбінесе дәстүрлі тәсілдерімен жүзеге асырылады. Оның ең бастылары: жұмыскерлерді ұзақ мерзімге, өмір бойы жолдау, жасына қарай еңбек ақы төлеу және қызметін жоғарлату болып саналады (кесте 2).
Кесте 2 - Жапондық және американдық басқару модельдерінің ерекшеліктері
Жапондық модель
Американдық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
Негізгі бөлім
1 Корпоративті басқарудың құрылуы мен дамуының теориялық негіздері
2 Корпоративті басқару үлгісінің негізгі компоненттері
3 Сыбайлас-жемқорлықпен күресу негізі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
КІРІСПЕ
ҚР Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан халқына кезекті 2012 жылғы Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту - Қазақстан дамуының басты бағыты атты Жолдауында Қазақстан саяси-әлеуметтік-экономикалық дамуда әлемдік стандартқа сәйкес инновациялық негізде өркендетудің нарықтық экономикаға тән жаңа тетіктерін қалыптастыру өзекті мәселелердің бірі-ғылыми-техникалық саясат дамуы тиіс. Білім экономикасына өту адамзат дамуының жаңа кезеңі, осы өркениет көшіне ілесу үшін елімізде инновациялық дамуды жеделдету, маңызды стратегиялық міндеттердің бірі. Қазір біз бәріміз қызмет ететін халықтың алдындағы әрбір басқарушының жауапкершілігі еселеп арта түседі. Жергілікті орындарға жиі шығып, еңбек ұжымдарымен, халықпен кездесу керек. Мемлекет қолға алып жатқан шараларды түсіндіріп, адамдарды біріктіру, оларды проблемаларды шешуге көтеру керек- деп дағдарыс уақытында халықты ұйымшылдықпен аянбай еңбек етуге шақырды.
Корпоративті басқару кең мағынада шаруашылық жүргізуші субъектілердің билікті жүзеге асыру үдерісі, қалыптасқан өндірістік және әлеуметтік капитал негізінде меншік қатынасы шеңберінде шешім қабылдау дегенді білдіреді. Ол кәсіпорын және оның басшылығы қызметінің мақсатты нұсқама сипатымен, бақылау, мүдде және меншік түрлерімен анықталады.
Ғалымдар мен тәжірибе жасаушылар арасында корпоративті басқарудың анықтамасына бірегей тәсілдеме жоқ екенін атап өту керек. Біреулер оны меншіктенуші мен компания басқару үдерісінде менеджерлер арасындағы өзара іс - қимыл деп түсінеді. Қалыптасқан дәстүр бойынша оларға сеніп тапсырған активтерге қатысты менеджерлердің есеп беруі мен жауапкершілігін жақсы қамтамасыз ететін жүйелер мен рәсімдерді таңдау ретінде түсіндіріледі. Басқалар корпоративті басқару аясындағы тетіктер максаттарының жиынтығы және басқарушы мен қалған жалданған жұмысшылармен уәкілетті өзара әрекетті меншік акционерлерімен рәсімдерді жүзеге асыру.
Нарықтық экономика жағдайында республикада корпоративті басқару мәселелеріне реттеуші мемлекет тарапынан да, нарыққа қатысушылардың тарапынан да ерекше назар аударыла бастады, нормативтік негіз дайындалуда, конференциялар өткізілуде және мәселелер талқылануда.
Корпоративті басқару институты - Қазақстан үшін жаңа нәрсе, жаңа ұғым. Акционерлік қоғамды тиімді басқару туралы айтқанда, бірінші кезекте корпоративті басқару туралы айтылады. Қазіргі кезде акционерлік компанияларда бизнесті ұйымдастырудағы механизмі өте күрделі болады, сондықтан ұйымның қалыпты жұмыс істеуі үшін осы үдерістің барлық қатысушылары бір-бірімен нақты тығыз байланысты болғанының манызы өте зор.
Корпоративті басқарудың ұстанымдарына енгізудің қажеттілігі әрбір акционердің, басқару органының, атқарушы органның, компания қызметкер-лерінің мүдделерін ескеруге мүмкіндік беретін басқарудың оңтайлы жүйесін жасап шығаруды қамтиды. Корпоративті баскарудын мәні - компания акционер-лерінің қоғамды басқарудың ұстанымдарын, менеджменттің қызметін бақылаудың тәртібін айқындауы және орындауы және сол арқылы бизнесті дамытуға және капиталды сақтауға ықпал етуінен көрінеді.
Корпоративті басқару тетігін енгізу жоғарыда айтылған нақты мәселелерді шешудің бір негізгі көзі болып қызмет етуі мүмкін. Осы тетігін енгізудің келешегі мен тиімділігі бүгінде Қазақстанның теміржол көлігінде, жеке кәсіпорындарда әлі корпоративті басқару облысындағы ғылыми өңдеулер негізінен зерттелінген жоқ. Республикамыздағы корпоративті басқару облысындағы ғылыми өңдеулер негізінен өнеркәсіптік кәсіпорындар мен қаржылық сферада оны қолдау тәсілін бағытталған. ҚР - ның кәсіпорынды басқарудағы корпоративті басқаруды ұйымдастырудың және жетілдірудің теориялық және тәжірибелік мәселелерді зерттеудің қажеттілігін көрсетті.
1 Корпоративті басқарудың құрылуы мен дамуының теориялық негіздері
Компанияны басқарудың бастапқы теорияларына келетін болсақ, басқару, басқарушылық еңбегі, оның тікелей өндірістен өзгеше іс - әрекеттің айырықша түріне айналуы еңбек кооперациясымен байланысты. Қарапайым формадағы еңбек кооперациясы көптеген жұмысшылардың күш - жігерін жай біріктіру ретінде тіпті алғашқы қауымдық құрылыстада болған. Бірақ менеджмент тарихын зерттеушілер оның жекелеген нышандары өте ежелгі қоғамдар - Шумерде, Египетте, Аккада да пайда болғандығын атап көрсетеді - жоғарғы касталы дін қызметшілері діни функционерлерге, дәлірек айтсақ, менеджерлерге айналды. Бұған діни принциптердің өзгеруі себеп болған - адамдарды құрбан ету орнына қайыр садақа, мал, май, қолөнер бұйымдарын беру түріндегі символикалық құрбандықтар орын тебе бастаған. Осының нәтижесінде абыздардың арасында ритуалдық рәсімдерді сақтаудан басқа салықтарды жинауға жетекшілік ететін мемлекеттік қазнаны басқаратын мүліктік істерді жүргізетін іскер адамдардың жаңа типі пайда болды.
Кесте 1 - Ертеде және қазіргі ұйымдастыруды салыстыру
Ертеде ұйымдастыру
Қазіргі ұйымдастыру
Басшылардың біршама шағын болуы, орта буынды басшылардың мүлде болмауы
Басшылардың көп болуы, орта буынды басшылардың көп болуы
Басқарылмайтын қызметке қарағанда басқарылатын жұмыстар көбінесе бөлінбеген және ажыратылмаған
Басқару топтары айқын белгіленген, басқарылмайтын қызметке қарағанда, басқарылатын жұмыстар айқын бөлінеді және ажыратылады
Ұйымда басшылық қызметті иемдену, басшылық көбінесе туған күнінен баста бері леді немесе күшпен беріледі
Ұйымда басшылық қызмет көбінесе іскерлік қабілетіне қарай заңдылықпен тәртіпті сақтай отырып беріледі
Ұйым үшін маңызды шешімдерді қабылдай алатын шағын адамдардың болуы
Ұйым үшін маңызды шешімдерді қабылдай алатын көптеген адамдардың болуы
Бұйрыққа және сезімге сүйену
Ұжымдың жұмысқа және тиімділікке сүйену
Ескерту - Управление персоналом, Алматы, 2007 ж.- 277 с.2
Олар іс - құжаттарын, бухгалтерлік есеп айырсуларды жүргізетін, бүгінгі күні басқару процесінің мазмұнын анықтайтын қамдау, бақылау, жоспарлау және басқа да функциаларын атқарған. Сөйтіп, ең алғаш менеджмент коммерциялық және діни қызмет іс - әрекетін жүргізу құралы ретінде қалыптасты.
XX жүзжылдықта менеджменттің дербес ғылымында біріктірілген құрылымның, басқару-біріктірілген құрылым байламы түрлі деңгейдегі шаруашылық жүйелердің жұмыс істеу тиімділігіне үлкен әсер ететін факторлар мен жағдайлардың ерекшеліктерін және әлеуетін анықтау мақсатында бірлестіктерді басқару туралы білімді бір жүйеге келтіру мүмкіндігі пайда болды.
Бұл жағдайда корпоративті басқарудың экономикалық өсуге жетуде өзге құралды енгізудің әсер ету дәрежесі критерийі болып табылады.
Сонғы жылдардағы корпоративті басқару бойынша жұмыстардан мына теориялардың басымдылығын көреміз:
oo қатысушылар теориясы, мұның мәні компания басшылығының корпоративті қатынастардың қабылданған үлгісін іске асыратын барлық мүдделі тараптарды міндетті түрде бақылауға алуында;
oo агенттік теория, корпоративті қатынастар тетігі агенттік шығын нұсқаулықтары арқылы қарастырылады;
oo еларалық салыстыру жүргізген кезде корпоративті басқару жүйесінің әмбебап күйін анықтауға негізделген салыстырмалы институционалдық талдау.
Кейбір шетелдік экономистер корпоративті басқаруды сыртқы инвесторларға өз инвестицияларына кепілдеме алуға мүмкіндік беретін жол мен тәсілдер ретінде қарастырады.
Корпоративті басқару кең мағынасында корпорация қызметіне өз үлесін қосқан қаржылай және қаржылай емес инвесторлар мүддесін есептеп, қорғау дегенді білдіреді. Қаржылай емес инвесторларға жұмысшылар, жеткізушілер, жергілікті биліктер және т.б. жатады. Көріп тұрғанымыздай, айырмашылық корпоративті қатынастар саласында әлеуетті қатысушылардың сол немесе өзге санатына тартудың үлгісі мен дәрежесінде.
Сөйтіп теориялық нұсқаулықтарға байланыссыз корпоративті басқарудың негізгі міндеті корпоративтік қатынастарда қатысушылардың жалданған менеджерлердің тиімсіз қызметтен қорғау. Менеджерлер мен акционерлер арасындағы жанжал шиеленісіп барады.
Менеджерлер мәселесінің күрделенуінен, олар тікелей немесе жанама (түрлі делдалдар арқылы) корпорацияның инсайдерлері, сондай - ақ аутсайдерлері ретінде шығады. Басты мәселе эмитентгің әлеуетті инвесторлар үшін ғана емес, корпорацияның сыртқы акционерлері үшін де айқындығында.
Корпоративті басқару үдерістерін зерттеудің басты себептерінің бірі басқару құрылымдарының компания қызметі тиімділігімен өзара байланысын айыруға ұмтылу және оның нәтижесінде экономикалық жүйелердің құрылымдық өзгерістерге қаншалықты бейімделетіндігін анықтау.
Зерттеушілер Қазақстан компанияның дәстүрлі түрін құру кезеңінде тұр деп есептейді, себебі шетелдік трансұлттық компаниясымен (ТҰК) бәсекелестікке, негізінен сыртқы нарыққа бейімделеді. Бұл үшін ішкі нарықта бәсекелестік басылады, материалдық активтерді сатып алу қажеттілігі пайда болады. Корпорацияның ішкі мүмкіншілік тапшылығы мен ірі жұмсалым қажеттілігі нәтижесінде, сыртқы ресурстардың негізгі көздері болып табылатын инвесторлар мен менеджерлер аралығында дау-жанжал туындайды.
Корпоративті басқарма меншік - менеджер - инвестор тізбегі бойынша қарым - қатынастарды жүйеге келтіруге негізделген. Ол меншік құрылымымен, компанияның ұйымдастыру - құқықтық формасымен, корпоративтік құқығымен және оны қолдану тәжірибесімен, іскерлік этиканы қалыптастырумен, акционерлердің жалпы жиналысындағы Директорлар кеңесінің ұйымдастыру жұмысымен байланысты.
2. Корпоративті басқару үлгісі мынадай негізгі компоненттер жиынынан тұрады:
oo тікелей емес қатысушылар құрамы;
oo мүдделі тараптар тобы;
oo акционерлік капитал құрылымы;
oo директорлар кеңесінің құрамы мен өкілеттілігі;
oo мүдделі тараптардың акционерлік қоғамы қатысушыларының өзара іс -
қимыл тетігі;
oo акционерлік қоғамдар қызметін заңдық және нормативті қамтамасыз ету;
oo қоғам қызметі туралы ақпаратгың ашылуына талап және т.б.
Корпоративті басқару факторлардың үш негізгі тобымен анықталады:
oo өз кезегінде салааралық қаржы және нақты шаруашылық ағындар ұйымы сипатынан шығатын меншік құрылымы;
oo акционерлік қоғамдардың ішкі өмірінің құқықтық реттелінуі;
oo қоғамда үстемдікететін этикалық ұғымдар.
Қазіргі уақытта үш буынды басқару органдарының жүйесі (жалпы жиналыс, директорлар кеңесі, басқарма) ең тиімді болып табылады деп саналады. Корпоративті басқару бойынша мамандардың көпшілігі оны буындыға қарағанда әлдеқайда тиімді деп мойындайды.
Жапондық корпорацияларда басқарудың ұйымдық құрылымы, әдетте функционалдық принціппен: көлбеу және тікелей байланыспен құрылған. Көпшілік жапондық компанияларда икемді құрылымдық схема бар, қазіргі жағдайда мұның өзі бағалы үлес болып саналады.
Шешім қабылдаудың жапондық жүйесі ұлттық дәстүрлерге жапондық этнопсихологиялық ерекшеліктеріне оларды әлеуметтік құндылығына негіз-делген. Жапонияда шешім қабылдаудың елеулі ерекшелігі - келісу принципі. Европалықтардың шешім қабылдау тәсілінен айырмашылығы - жапондықтар әуелі мәжілістер мен ресми емес келіссөздерде түйінді мәселелерді көпшілік дауыспен шешіп алады. Олардың пікірінше, мұндай процедура бірауыздылыққы келісіп әрекет жасауға әрекет етеді. Жапонияда жасының үлкендігіне қарай ақы төлеу қабылданған, оны НЕНКО СЭЙДО деп атайды.
Жапон кәсіпорындарында жұмысшы тобында 4-6, кейде одан да көп жұмысшы істейді. Ең қолайлысы 10-20 адам болып саналады. Мұндай топқа тығыз байланыс орнату, еңбек операцияларын бірлесіп орындау қамтамасыз етіледі.
Жапондықтарда ұтымдық еңбек әрекеті шағын топтардың күш - жігері арқылы қалыптасады.
Жапонияда қызметшілерді басқару нақтылық, көбінесе дәстүрлі тәсілдерімен жүзеге асырылады. Оның ең бастылары: жұмыскерлерді ұзақ мерзімге, өмір бойы жолдау, жасына қарай еңбек ақы төлеу және қызметін жоғарлату болып саналады (кесте 2).
Кесте 2 - Жапондық және американдық басқару модельдерінің ерекшеліктері
Жапондық модель
Американдық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz