Абстракция туралы ұғым
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Абстракция туралы ұғым және оның тарихы
1.1 Бейнелеу өнері саласындағы абстракция өнерінің даму тарихы ... ... ... ..8
1.2 Бейнелеу өнерінің саласы абстракция техникасының ерекшеліктері...15
1.3 Шығармашылық жұмыс «Дәстүр жаңғырығы» ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
2 Абстракция өнерін сабақтан тыс үйірме жұмыстарында қолдану
2.1 Абстракция техникасын бейнелеу өнері сабақтарында қолдану әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
2.2 Сабақтан тыс кескіндемеден үйірме жұмыстарын ұйымдастыру және сабақ жоспарын құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...49
Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .53
1. Абстракция туралы ұғым және оның тарихы
1.1 Бейнелеу өнері саласындағы абстракция өнерінің даму тарихы ... ... ... ..8
1.2 Бейнелеу өнерінің саласы абстракция техникасының ерекшеліктері...15
1.3 Шығармашылық жұмыс «Дәстүр жаңғырығы» ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
2 Абстракция өнерін сабақтан тыс үйірме жұмыстарында қолдану
2.1 Абстракция техникасын бейнелеу өнері сабақтарында қолдану әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
2.2 Сабақтан тыс кескіндемеден үйірме жұмыстарын ұйымдастыру және сабақ жоспарын құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...49
Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .53
Зерттеудің көйкестілігі. Қазіргі кездегі өмір тәртібі, адамдардың еңбектік, қоғамдық қарым-қатынастары, айнала қоршаған табиғат баланың эстетикалық дамуының алғы шартын жасайды. Ол әр түрлі халықтардың шығармашылығымен, сурет және мүсін өнерімен, музыка және биімен, қуыршақ театрының спектаклдерімен, мультфильмдерімен және басқалармен таныса отырып, өнер дүниесіне енеді [1].
Бұл мәселе: Қазақстан Республикасының "Білім туралы" заңында -"Ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау"- деп көрсетілсе Қазақстан Республикасының орта білім беруді дамыту тұжырымдамасында - "орта білім берудің негізгі мақсаты мен міндеті - жылдам өзгеріп отыратын дүние жағдайларында алынған терең білімнің, кәсіби дағдылардың негізінде адамгершілік тұрғысынан жауапты шешімдер қабылдауға қабілетті жеке түлғаны қалыптастыру, оқушыларды азамат-тыққа, елжандылыққа, өз отанын сүюге тәрбиелеу және білім алушылардың еңбек рыногындағы бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету үшін кәсіптік дағдылар алуына жағдайлар жасау және осы қойылған міндеттерді іске асыру үшін білім берудің мазмұнын дүниені тұтастай қабылдауды қамтамасыз ететін өнер, технология сияқты білім беру салалары арқылы іске асыру қажет..." - деп анық айтылған [2].
Мәдени және рухани мұралар мен көркем өнер арқылы тәрбиелеуде интеллектуалдық мәдениетті дамыту философиялық ой-тұжырымдар арқылы іске асады. Осы себепті қазіргі жаһандану дәуірінде білімнің философиялық мазмұнын жас ұрпаққа проблемалық – қызметтік әдістемелер қолданып үйрету көзделуде. Барлық көркем білім салаларында рухани мәдениет, көркем өнер көздері мен олардың философиялық мәнін ашып көрсету арқылы оқыту ең сапалы біліммен қамтамасыз етеді. Мұнда рухани құндылықтар мен мәдени мұралардың, өнер түрлерінің саналы-сезімдік, философиялық үлгілік мәнімен таныстыру басты орынды иленеді. Мысалы, өнер туындыларының философиялық мән-мағынасын талдап, ашып көрсету, оны оқушылардың өз мүмкіндіктерінше интеллектуалдық тұрғыда жүйелі талдап тұжырымдаулары т.б. Философиялық ой-тұжырым мазмұны қоршаған орта әлемінен мән тауып, оны өз өмір салтында, қызметінде қолдануға талпыну т.б. болып табылады.
Бұл мәселе: Қазақстан Республикасының "Білім туралы" заңында -"Ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау"- деп көрсетілсе Қазақстан Республикасының орта білім беруді дамыту тұжырымдамасында - "орта білім берудің негізгі мақсаты мен міндеті - жылдам өзгеріп отыратын дүние жағдайларында алынған терең білімнің, кәсіби дағдылардың негізінде адамгершілік тұрғысынан жауапты шешімдер қабылдауға қабілетті жеке түлғаны қалыптастыру, оқушыларды азамат-тыққа, елжандылыққа, өз отанын сүюге тәрбиелеу және білім алушылардың еңбек рыногындағы бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету үшін кәсіптік дағдылар алуына жағдайлар жасау және осы қойылған міндеттерді іске асыру үшін білім берудің мазмұнын дүниені тұтастай қабылдауды қамтамасыз ететін өнер, технология сияқты білім беру салалары арқылы іске асыру қажет..." - деп анық айтылған [2].
Мәдени және рухани мұралар мен көркем өнер арқылы тәрбиелеуде интеллектуалдық мәдениетті дамыту философиялық ой-тұжырымдар арқылы іске асады. Осы себепті қазіргі жаһандану дәуірінде білімнің философиялық мазмұнын жас ұрпаққа проблемалық – қызметтік әдістемелер қолданып үйрету көзделуде. Барлық көркем білім салаларында рухани мәдениет, көркем өнер көздері мен олардың философиялық мәнін ашып көрсету арқылы оқыту ең сапалы біліммен қамтамасыз етеді. Мұнда рухани құндылықтар мен мәдени мұралардың, өнер түрлерінің саналы-сезімдік, философиялық үлгілік мәнімен таныстыру басты орынды иленеді. Мысалы, өнер туындыларының философиялық мән-мағынасын талдап, ашып көрсету, оны оқушылардың өз мүмкіндіктерінше интеллектуалдық тұрғыда жүйелі талдап тұжырымдаулары т.б. Философиялық ой-тұжырым мазмұны қоршаған орта әлемінен мән тауып, оны өз өмір салтында, қызметінде қолдануға талпыну т.б. болып табылады.
1. ҚР Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына «Нұрлы жол - болашаққа бастар жол» Жолдауы. 11 Қараша 2014ж.
2. Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беріді дамыту тұжырымдамасы // Қазақстан мектебі. - 2004. -№2. – 4-16 б.
3. Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 07 желтоқсандағы №1118 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік Бағдарламасы // Егемен Қазақстан, 14.12.2010
4. Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8 Қазақ ұлттық энциклопедиясы
5. Google kz. Бейнелеу өнері. Оқулық
6. Google kz . Бүгінгі қазақ көркемөнері: проблемалар, тенденциялар
7. kk.sciencegraph.net/wiki/Абстрактілі_өнер
8. «Бейнелеу өнері сабағында бояу түсін қабылдауды дамыту ерекшеліктері» Сулейменов Е.О. Т.Рысқұлов атындағы орта мектептің бейнелеу өнері пәні мұғалімі.
9. Оразқұлова Қ.С. -Бейнелеу өнер тарихына кіріспе. –Абай атындағы Қаз ҰПУ.2008.-100б.
10. Google.kz Дизайн және суретшілер туындыларының құрылымы
10.Бек Армат «Сурет салудың сырлары» атты зерттеу жұмысы
11. Н.К.Омарбекова «Кәсіби маман даярлаудағы көркем мәдениеттің маңызы» Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ хабаршысы №1 (86) 2012
12. Балкенов Ж. Сурет салуға үйрету. –Алматы, мектеп, 1987
13. Б.М. Аташ «Бейнелеу өнері туындыларын талдау мәселесінің теориялық-әдіснамалық бағдарлары» Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ хабаршысы №1 (86) 2012
14. Ералин Қ., Айменов Ж. «Қазақстан бейнелеу өнері арқылы эстетикалық тәрбие беру» Түркістан 2007 ж.
15. Әбенбаев С. «Эстетикалық мәдениет негіздері» Алматы,2005ж
16. Байназарова Т.Б. БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНА ЭСТЕТИКАЛЫҚ ТӘРБИЕ БЕРУДІҢ МАЗМҰНДЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ (Алматы қ , ҚазМемҚызПИ Хабаршысы).
17. Сейдуалиева А.Н. БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІН ОҚЫТУДА "ОҚУ МЕН ЖАЗУ АРҚЫЛЫ СЫН ТҰРҒЫСЫНАН ОЙЛАУДЫ ДАМЫТУ" ТЕХНОЛОГИЯСЫН ПАЙДАЛАНУ ЖОЛДАРЫ. (Алматы қ., ҚазМемҚызПИ Хабаршысы)
18. Қазақстан Республикасының президентінің халыққа жолдауы// Егемен Қазақстан, Алтамы, 2014.
19. Өстеміров, А.Айтбаева. Қазіргі білім беру технологиялары, Алматы, АГТУ-2006ж
20. kk.wikipedia.org
21. Байжігітов Б. Бейнелеу өнерінің теориялық мәселелері.-Ақтөбе: «А-
Полиграфия», 2003.-240 б.
22. М.Ж.Жадрина. Результаты образования: традиции и новые тенденции. Алматы, 2004. Образовательная политика.С.3.
23. Синтез искусств в общеобразовательных программах третьего тысячелетия. Москва, Искусство (3),2001.С.5.
24. Мұқашев М.С., Сейтімов А.Ғ., Хамзин Н.А. Бейнелеу өнерін оқыту әдістемесі: Оқулық. Астана:Фолиант, 2008.
25.С.М Керімбеков, Д.А Жакипбекова «СУРЕТ ҮЙІРМЕСІ АРҚЫЛЫ БІЛІМГЕРЛЕРДІҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ЖҰМЫСТАРЫН ДАМЫТУ»ӘОЖ 7.021К 32
26. Ералин Қ., Займоғлұ Ө., Ералина Ғ. Бейнелеу өнерін оқыту әдістемесі. Оқу әдістемелік құрал. Түркістан. Тұран 2011. -231б.
27. Ералин Қ. Сынып сағаты мен тәрбие жұмыстары. –Шымкент.,ХҚТУ, 1993. 72б.
28. Болатбаев Қ. Айнала толы әсемдік \\Парасат. 1991. №4.
29. Б.Байжігітов. Бейнелеу өнерінің теориялық мәселелері.Ақтөбе. 2003
30. Аманжолов С.А. Бейнелеу өнерін оқыту технологиясы. Бейнелеу
өнерінің оқыту құралы.- Астана: ЕҰУ, 2006
31. «Бейнелеу өнерінің өзіндік болмысына тән көркем білім мен тәрбие» М.Б.Джанаев . Тараза мемлекеттік педагогикалық институты, Тараз қ.
32.Тарабукин Н. Проблема пространства в живописи // Вопросы
искусствознания.-№ 1.-1993.
33.Михайлова А.А. Художественный образ как динамическая
целостность//Советское искусствознания.-№1, 1976.
34. Художественная галерея №33, 2005.
35.Елшібеков Ж. Сыры мол бояулар//Қазақстан өнері. Жылнама/Құраст.
М. Қожахметова.-Алматы: Өнер, 1990.-104 б.
2. Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беріді дамыту тұжырымдамасы // Қазақстан мектебі. - 2004. -№2. – 4-16 б.
3. Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 07 желтоқсандағы №1118 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік Бағдарламасы // Егемен Қазақстан, 14.12.2010
4. Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8 Қазақ ұлттық энциклопедиясы
5. Google kz. Бейнелеу өнері. Оқулық
6. Google kz . Бүгінгі қазақ көркемөнері: проблемалар, тенденциялар
7. kk.sciencegraph.net/wiki/Абстрактілі_өнер
8. «Бейнелеу өнері сабағында бояу түсін қабылдауды дамыту ерекшеліктері» Сулейменов Е.О. Т.Рысқұлов атындағы орта мектептің бейнелеу өнері пәні мұғалімі.
9. Оразқұлова Қ.С. -Бейнелеу өнер тарихына кіріспе. –Абай атындағы Қаз ҰПУ.2008.-100б.
10. Google.kz Дизайн және суретшілер туындыларының құрылымы
10.Бек Армат «Сурет салудың сырлары» атты зерттеу жұмысы
11. Н.К.Омарбекова «Кәсіби маман даярлаудағы көркем мәдениеттің маңызы» Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ хабаршысы №1 (86) 2012
12. Балкенов Ж. Сурет салуға үйрету. –Алматы, мектеп, 1987
13. Б.М. Аташ «Бейнелеу өнері туындыларын талдау мәселесінің теориялық-әдіснамалық бағдарлары» Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ хабаршысы №1 (86) 2012
14. Ералин Қ., Айменов Ж. «Қазақстан бейнелеу өнері арқылы эстетикалық тәрбие беру» Түркістан 2007 ж.
15. Әбенбаев С. «Эстетикалық мәдениет негіздері» Алматы,2005ж
16. Байназарова Т.Б. БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНА ЭСТЕТИКАЛЫҚ ТӘРБИЕ БЕРУДІҢ МАЗМҰНДЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ (Алматы қ , ҚазМемҚызПИ Хабаршысы).
17. Сейдуалиева А.Н. БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІН ОҚЫТУДА "ОҚУ МЕН ЖАЗУ АРҚЫЛЫ СЫН ТҰРҒЫСЫНАН ОЙЛАУДЫ ДАМЫТУ" ТЕХНОЛОГИЯСЫН ПАЙДАЛАНУ ЖОЛДАРЫ. (Алматы қ., ҚазМемҚызПИ Хабаршысы)
18. Қазақстан Республикасының президентінің халыққа жолдауы// Егемен Қазақстан, Алтамы, 2014.
19. Өстеміров, А.Айтбаева. Қазіргі білім беру технологиялары, Алматы, АГТУ-2006ж
20. kk.wikipedia.org
21. Байжігітов Б. Бейнелеу өнерінің теориялық мәселелері.-Ақтөбе: «А-
Полиграфия», 2003.-240 б.
22. М.Ж.Жадрина. Результаты образования: традиции и новые тенденции. Алматы, 2004. Образовательная политика.С.3.
23. Синтез искусств в общеобразовательных программах третьего тысячелетия. Москва, Искусство (3),2001.С.5.
24. Мұқашев М.С., Сейтімов А.Ғ., Хамзин Н.А. Бейнелеу өнерін оқыту әдістемесі: Оқулық. Астана:Фолиант, 2008.
25.С.М Керімбеков, Д.А Жакипбекова «СУРЕТ ҮЙІРМЕСІ АРҚЫЛЫ БІЛІМГЕРЛЕРДІҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ЖҰМЫСТАРЫН ДАМЫТУ»ӘОЖ 7.021К 32
26. Ералин Қ., Займоғлұ Ө., Ералина Ғ. Бейнелеу өнерін оқыту әдістемесі. Оқу әдістемелік құрал. Түркістан. Тұран 2011. -231б.
27. Ералин Қ. Сынып сағаты мен тәрбие жұмыстары. –Шымкент.,ХҚТУ, 1993. 72б.
28. Болатбаев Қ. Айнала толы әсемдік \\Парасат. 1991. №4.
29. Б.Байжігітов. Бейнелеу өнерінің теориялық мәселелері.Ақтөбе. 2003
30. Аманжолов С.А. Бейнелеу өнерін оқыту технологиясы. Бейнелеу
өнерінің оқыту құралы.- Астана: ЕҰУ, 2006
31. «Бейнелеу өнерінің өзіндік болмысына тән көркем білім мен тәрбие» М.Б.Джанаев . Тараза мемлекеттік педагогикалық институты, Тараз қ.
32.Тарабукин Н. Проблема пространства в живописи // Вопросы
искусствознания.-№ 1.-1993.
33.Михайлова А.А. Художественный образ как динамическая
целостность//Советское искусствознания.-№1, 1976.
34. Художественная галерея №33, 2005.
35.Елшібеков Ж. Сыры мол бояулар//Қазақстан өнері. Жылнама/Құраст.
М. Қожахметова.-Алматы: Өнер, 1990.-104 б.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1. Абстракция туралы ұғым және оның тарихы
1.1 Бейнелеу өнері саласындағы абстракция өнерінің даму
тарихы ... ... ... ..8
1.2 Бейнелеу өнерінің саласы абстракция техникасының ерекшеліктері...15
1.3 Шығармашылық жұмыс Дәстүр
жаңғырығы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...22
2 Абстракция өнерін сабақтан тыс үйірме жұмыстарында қолдану
2.1 Абстракция техникасын бейнелеу өнері сабақтарында қолдану
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33
2.2 Сабақтан тыс кескіндемеден үйірме жұмыстарын ұйымдастыру және сабақ
жоспарын
құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .41
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..49
Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .53
КІРІСПЕ
Зерттеудің көйкестілігі. Қазіргі кездегі өмір тәртібі, адамдардың
еңбектік, қоғамдық қарым-қатынастары, айнала қоршаған табиғат баланың
эстетикалық дамуының алғы шартын жасайды. Ол әр түрлі халықтардың
шығармашылығымен, сурет және мүсін өнерімен, музыка және биімен, қуыршақ
театрының спектаклдерімен, мультфильмдерімен және басқалармен таныса
отырып, өнер дүниесіне енеді [1].
Бұл мәселе: Қазақстан Республикасының "Білім туралы" заңында -"Ұлттық және
жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде
жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім
алу үшін қажетті жағдайлар жасау"- деп көрсетілсе Қазақстан
Республикасының орта білім беруді дамыту тұжырымдамасында - "орта білім
берудің негізгі мақсаты мен міндеті - жылдам өзгеріп отыратын дүние
жағдайларында алынған терең білімнің, кәсіби дағдылардың негізінде
адамгершілік тұрғысынан жауапты шешімдер қабылдауға қабілетті жеке түлғаны
қалыптастыру, оқушыларды азамат-тыққа, елжандылыққа, өз отанын сүюге
тәрбиелеу және білім алушылардың еңбек рыногындағы бәсекеге қабілеттілігін
қамтамасыз ету үшін кәсіптік дағдылар алуына жағдайлар жасау және осы
қойылған міндеттерді іске асыру үшін білім берудің мазмұнын дүниені
тұтастай қабылдауды қамтамасыз ететін өнер, технология сияқты білім беру
салалары арқылы іске асыру қажет..." - деп анық айтылған [2].
Мәдени және рухани мұралар мен көркем өнер арқылы тәрбиелеуде
интеллектуалдық мәдениетті дамыту философиялық ой-тұжырымдар арқылы іске
асады. Осы себепті қазіргі жаһандану дәуірінде білімнің философиялық
мазмұнын жас ұрпаққа проблемалық – қызметтік әдістемелер қолданып үйрету
көзделуде. Барлық көркем білім салаларында рухани мәдениет, көркем өнер
көздері мен олардың философиялық мәнін ашып көрсету арқылы оқыту ең сапалы
біліммен қамтамасыз етеді. Мұнда рухани құндылықтар мен мәдени мұралардың,
өнер түрлерінің саналы-сезімдік, философиялық үлгілік мәнімен таныстыру
басты орынды иленеді. Мысалы, өнер туындыларының философиялық мән-мағынасын
талдап, ашып көрсету, оны оқушылардың өз мүмкіндіктерінше интеллектуалдық
тұрғыда жүйелі талдап тұжырымдаулары т.б. Философиялық ой-тұжырым мазмұны
қоршаған орта әлемінен мән тауып, оны өз өмір салтында, қызметінде
қолдануға талпыну т.б. болып табылады.
Қазіргі жаңа дәуірдегі адам, қоғам болмысының техникалануына сай рухани
және моральдық құндылықтарға философиялық ой-тұжырым тұрғысынан қарап,
өмірлік мәнділікке жүгінуіне жол ашып, көркем педагогикалық білімдер
жүйесінде оң шешім табуы тиіс. Жалпы тұтас педагогикалық процесте оқушымен
мұғалім қызметі сана және сезім қатынасы өлшемімен өрнектелуі заңды. Сөйтіп
оқушы – мұғалім қызметінде білім мазмұны мен тәрбие көзі ой бейнесі арқылы
мағыналы мәндік үрдіске айналады. Сондықтан ой бейнесі шығармашыл асқақ
сезіммен қиялды туындатып, білім мен тәрбие сапасын арттырады. Саналы ой
бейнесі оқушы шығармашылық қызметі процесінде әсерлі сезіммен қиялды
туындата отырып оның көңіл күйін шарықтатып, көркем образ сомдауға
мүмкіндік береді.
Бейнелеу өнерін оқытуда оқушының шығармашылық жұмыс орындау
творчестволық процесі мен оқытудағы оқушы мен мұғалім арасындағы
педагогикалық процесс кезеңдерінің сәйкестігі ұтымды нәтижеге жеткізеді.
Мысалы мұғалімнің тақырыпты әсерлі бейнелеп түсіндіруі мен оқушының осы
тақырыпты әсерлі мазмұнда көркем қабылдау сәйкестігі. Немесе мұғалімнің
орындау әдіс-тәсілдерін көрсетуі мен оқушының бейнені орындауға қажетті
тәсілдерді бейне формасына сәйкес елестетіп қолдана отырып жұмыс орындауы
т.б.
Бейнелеу өнерінің дамытушы күші сананың бейнелеушілік қабілетіне, яғни
адамның өмірді түр, түс, пішін, көлем, кеңістік, уақыт арқылы сезімді-
бейнелік қабылдау мүмкіндігінде екендігін адамзат пайда болып даму
эволюциясы көрсетіп отыр.
Мұғалімнің – оқушымен сыбайлас көркем шығармашылық қызметі, қызметтестік
ізгілік әрекет қалыптастырып баланы еңбекке, өмірге, айналасындағы
адамдармен жарасымды қатынасқа бейімдейді. Оқу-білім процесінде өмір
шындығын танып, оны игеруде өнер туындысын сомдап, оны қабылдауда оқушы мен
мұғалім шығармашылық бірлікте қызмет етуі оқыту әдістемесінің негізгі
қағидасы. Мәселен, табиғат құбылыстарын – мұғалім мен оқушы оны бірге
тамашалап, оның әсерін, мотивін әңгімелеп талдап сезіне отырып бейнелеу
тәсілдерін бірлесе шешіп орындауы. Сабақ және көркем жұмыс мақсатына
жетуге бірге тырысуы т.б.
Бейнелеу өнерінің үйірме жұмыстарында оқушыларды абстракция
техникасына машықтандырудың ғылыми-әдістемелік негіздерін іздестіру
біздің зерттеу проблемамызды айқындауға және тақырыпты: Бейнелеу өнернің
үйірме жұмыстарында оқушыларды абстракция техникасына машықтандыру
жолдары. - деп таңдауымызға негіз болды.
Осының бәрі орта мектептерде бейнелеу өнерінің үйірме жұмыстарында
абстракция техникасына үйретудің әдістемесін жетілдіруге жеткілікті зейін
аудару керек екендігін негіздейді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Бейнелеу өнерінің үйірме жұмыстарында
оқушыларды абстракциялық стильде сурет салуға баулу, білімді өздігінен
меңгеруге жағдай жасаудың ғылыми-әдістемелік негіздерін зерделеу және оның
әдістерін көрсету.
Дипломдық жұмыстың пәні: Жалпы орта білім беретін бейнелеу өнерінің
үйірме жұмыстарында мектеп оқушыларын абстракция техникасына машықтандыру
арқылы өз елінің салт-дәстүрін сүюге, құрматтеуге тәрбиелеудің ғылыми-
әдістемелік негіздерін зерттеу барысы.
Дипломдық жұмыстың нысаны: Орта мектепте бейнелеу өнері пәнін оқыту
үдерісі.
Дипломдық жұмыстың ғылыми болжамы: Егер, жалпы орта білім беретін
мектептерде тек эстетикалық тәрбие беріп қана қоймай, сонымен қатар,
дүниетанымын, кеңістік қиялын, ой-өрісін тағы басқа көптеген жақсы
қабілеттерін дамытуды көздейді. Бейнелеу өнерінің үйірме жұмыстарында
оқушыларды абстракция техникасына машықтандыру оқушылардың практикалық
білімі мен көркемдікті түйсіндік үйлесімді ұштастыра білуге шындық пен
өнердегі әсемдікті дәл сезіне білуін, шығарманың ынтасына өнерге деген
ықыласы мен қызушылығына және материалдық дүние танымының қалыптасуына
ықпал етеді. Айналадағы өмір шындығы көріністерін көркем бейнелеу әдістері
мен тәсілдерін меңгеру белсенді шығармашылық жұмыс жүргізу ұтымдылығы
артады; сондықтан, бейнелеу өнері сабағында сурет салудың нәтижелері жаңа
сапалық көрсеткіштерге көтерілетін болады.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
1. Бейнелеу өнерінің үйірме сабағында абстракция техникасында жұмыс
жүргізудің дидактикалық негіздерін айқындау;
2. Жалпы орта білім беретін мектептерде бейнелеу өнері пәні барысында
абстракция техникасы арқылы оқушылардың шығармашылықпен іс-әрекет жасауын
арттыру мүмкіндіктерін анықтау;
3. Бейнелеу өнері сабағында абстракция техникасында жұмыс жүргізу
технологиясын анықтау;
Дипломдық жұмыстың жетекші идеясы: бейнелеу өнерінің үйірме жұмыстары
барысында абстракция техникасында жұмыс жүргізу құндылық құбылыс ретінде,
әлемдік көркемдік мәдениет жүйемен салыстыра отырып оқыту, нақты
белгіленген дидактикалық шарттарды жүзеге асыру нәтижесінде ұтымды болады.
Дипломдық жұмыстың көздері: зерттеу проблемасы бойынша философтардың,
психологтар мен педагогтардың, өнертанушылар еңбектері; ҚР Үкіметінің
ресми материалдары (Заңдары, қаулы-қарарлары, баяндамалары және т.б.),
Білім және ғылым министрлігінің нормативті құжаттары (білім беру мен тәрбие
тұжырымдамасы, т.б.), абстракция шығармаларына талдау жасау, суретшілердің
тәжірибесін зерделеу мен талдау, мұғалім мен оқушылардың іс -
әрекеттерінің нәтижелерін талдау, педагогика ғылымының озық тәжірибелері
мен жетістіктері, автордың педагогикалық тәжірибесі.
Дипломдық жұмыстың әдістері: қарастырылып отырған мәселе бойынша
суретшілер және олардың тамаша шығармашылық туындылары жайлы мәліметтер,
дидактиканың негізгі қағидалары, тарихи-этнографиялық мұражайлардағы қазақ
қолөнер мұраларына, шет ел бейнелеу өнеріне, көрмелер мен суретшілер
шығармаларына, археологиялық, өнертану, психологиялық, педагогикалық
әдебиеттерге, әдістемелік құралдарға теориялық сараптау жасау,
педагогикалық эксперимент нәтижесіне математикалық статистикалық талдаулар
жасап, баға беру.
Дипломдық жұмыстың базасы ретінде тәжірибе жұмысы № 23 жалпы орта
мектепте жүргізілді.
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан,
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
Кіріспе бөлімінде зерттеудің көкейкестілігі, мақсаты, пәні,
міндеттері, зерттеудің ғылыми болжамы мен әдістері, зерттеу кезеңдері,
жетекші идеясы, зерттеу көздері, әдістері, баяндалады.
Абстракция туралы ұғым және оның тарихы атты бірінші тарауда
бейнелеу өнері саласындағы абстракция өнерінің даму тарихы, абстракция
техникасының ерекшеліктері қарастырылады.
Абстракция өнерін сабақтан тыс үйірме жұмыстарында қолдану атты
екінші тарауда абстракция техникасын бейнелеу өнері сабақтарында қолдану
жан-жақты мазмұндалады. Сабақтан тыс кескіндемеден үйірме жұмыстарын
ұйымдастыру және сабақ жоспарын құру берілді.
Қорытындыда зерттеудің нақты тұжырымдары мен ғылыми зерттеу жұмысын
жүргізу нәтижесінен туындаған ұсыныстар берілді.
Қосымшада зерттеу жұмысына қатысты оқу-әдістемелік материалдар
ұсынылды.
1. Абстракция туралы ұғым және оның тарихы
1. Бейнелеу өнері саласындағы абстракция өнерінің даму тарихы
Абстракционизм (ағылш. Abstractio- дерексіздік, бөлініс, оқшаулық) -
қазіргі заман өнеріндегі қоршаған ортаны бейнелеуде нақты заттарды
ескермейтін ағым. Абстрактілі өнер шындықты тiкелей керсетпейтiндiктен, оны
кейде затсыздандырылған, деп айтады.
Абстракция (лат. abstractio) — шартты немесе идеал денелерді қарап,
нақты дененің қосалқы қасиеттеріне көңіл аудармай оңайлатылған схема арқылы
олардың терең негізін, мәнін таный білетін әдіс. Абстракты ойлау алуан
түрлі құбылыстарды түсінуге, олардың заңдылықтарын ашуға көмектеседі, яғни
белгілі бір құбылыстың мәнін тіке мағынасында емес, жанамалап, бірақ дәл
түсіндіруге тырысады. Бұл әдісті әлі де ұғып болмасаңыздар қарапайым ғана
мысал: адамның жай суреттерде дәл бейнесін, сыртқы пішімін, түрін, киімін
келтіру арқылы бейнелейді. Ал бұл стильде адам денесі толығымен салынбауы
мүмкін. Оны ендеше қалай жеткізеді десеңіздер, абстракциялық стильде
адамның ойлау, сөйлеу, еңбек ету қабілеттері ескеріліп, суретке сол
қабілеттеріне байланысты тіл, ми, қол сияқты дене мүшелері шашыранды түрде,
бірақ өзара байланыста көрсетіледі. Ол үшiн бейнеленетiн нерселердiң
көркемдiк бiтiмдерi (кеңiстiктегi формалары, аумағы, бояуы,т.б.) маңызды
емес, бiрiншi орынға суреткер-тұлғаның субъектiлiк көңiл-күйi шығады.
Абстракционизм 1910 ж. Мюнхенде, Амстердамда, Мәскеуде шамамен бiр
уақытта қалыптасты да, 1930 ж. Париж бен Нью-Йоркте кеңiнен өрicтедi.
Абстрокционизмнің эстетикалық бағдарламасын 1910 ж. В.Кандинский Өнердегi
руханилық туралы еңбегiнде айқындап бердi.
Абстракционизм eкi бағытта дамыды: оқыс бояулар мен кескiндердiң
қиюласуын үйлесiмдi етуге ұмтылу жене геометриялық абстракцияларды
құрастыру.Бiрiншiсi экспрессионизм және фовизм тәрiздi ағымдармен түбiрлес
болып, түcті заттық шындықтан толық ажыратқысы келдi. Осы бағытта Оп-Арт
деп аталатын, бояудың қиюластығын елестететiн музыкалық және басқа да
ассоциациялардан туатын синестезия идеясына негiзделген aғым пайда болды.
Бұл түрдегi абстракционизмнің кубизммен ортақ шыққан тегі бiр болғанымен,
одан айырмашылықтары да болды. Абстракционизмнің осы бағытының тармақтары
бiрнеше: М.Ларионовтың сәулешiлдiгi, К.Малевичтiң супрематизiмi,
Л.Попованың стиль тобы.
1917 жылы Голландияда жаңа пластицизм идеясын ұсынды: геометриялық
бiтiмдердiң анықтылығы, айқындылығы және қарапайымдылығы табиғат
ретсiздiгiнен жоғары тұрады. Абстракционизмнің кейбiр көpiнicтepi дадаизм
мен сюрреализм өкiлдерiнiң кейбiр шығармаларынан байқалады. Eкi
дүниежүзiлiк coғыc арасында Францияда әр ұлттың және әр бағыттың өкiлдерiн
бiрiктiрген абстракционизм топтары болды: Нақты өнер, Шеңбер мен
төртбұрыш, Абстракция мен шығармашылық. 50 жылдан бастап АҚШ-та
абстрактi экспрессионизм (М.Ротко, Л.Горки, Дж.Поллок т.б.) деп аталатын,
өз әдicтерiн таза психологиялық автоматизм деп жариялаған мектептер пайда
болды [3].
Абстракационист — кескiндемешiлер заман динамикасын бiлдiретiн өзiндiк
әдicтер мен тәсiлдер қалыптастырды, олар бүгiнгi күні дизайнда, театр, кино
мен теледидарда және бөлмелер интерьерi мен қызметтiк офистердi көркемдеуде
кең қолданыс тауып келеді. Көркемдік форманың қандай да кқріністерінен
(фактура, аумақ, бояу) бас тартқан абстракті өнердің алғашқы үлгілерін
Германияда В.В.Кандинский, Францияда Р.Депоне, Испанияда Ф.Пикабия,
Ф.Купха, Ресейде К.С.Малевич, М.Ф.Ларионов, Н.С.Гончарова, Нидерландиядағы
жаңа пластикалық өнер өкілдері П.Мондариан, Т. ван Дусбюрг т.б. жасады. 1-
дүние жүзілік соғыстан кейін Абстракті өнер көріністері дадаизм мен
сюрреализм өкілдерінің жекелеген шығармаларынан байқалды. Сонымен бірге
архитектурада, безендіру өнерінде бейнесіздікке ұрыну, математикалық және
инженерлік талаптарға бағынатын құрылыстар салу бағыты пайда болды
(“Стиль”, “Баухауз” топтарының тәжірибесі). 30жылы басында негізінен
Францияда әр ұлттың және әр бағыттың суреткерлерін біріктірген абстракті
өнер топтары болды (“Нақты өнер”, 1930 ж; “Шеңбер мен төртбұрыш” 1930;
“Абстракция және шығармашылық” 1931 жылы). Бірақ абстракті өнер ол кезде
кең қанат жая алмады, 30 жылдардың ортасында бұл топтар ыдырап кетті. 2-
дүние жүзілік соғыс жылдарында АҚШ-та “абстракті экспрессионизм”
(кескіндемешілер Дж.Поллок, М.Тоби т.б.) деп аталатын, өз әдістерін “таза
психологиялық автоматизм” деп жариялаған, оқыс бояулар мен кескіндердің
қиюласуын дәріптеген мектептер пайда болды. 50 жылдары абстракті өнер
көркемөнердегі негізгі түрлердің біріне айналды. 60 жылдардың ақырына дейін
Абстракті өнер ресми танылған жоқ, сыңаржақ бағаланды. Қатаң идеологиялық
қысымға қарамастан абстракті өнердің әр түрлі бағыттары пайда болды.
Абстракцияның келесі түрлері бар: шеттетуші абстракция–белгілі бір
тұтастылықтан құбылысты бөліп алу; жалпылаушы абстракция–құбылыстардың
жалпыланған сипатын беру; идеализация–шынайы–эмпирикалық құбылыстарды
идеалды схемаға алмастыру.
Жалпы ұғымдар–абстракциялау принципінің нәтижесі. Абстракцияға
қарама–қарсы процесті нақтылау деп атайды.
Нақтылау–абстракциялық ұғымды соған сәйкес келетін жеке ұғымдармен
түсіндіру, яғни жеке заттар мен нәрселер туралы ой.
Жалпылау дегеніміз–бір текті заттардың, құбылыстардың ортақ
қасиеттерін оймен біріктіру. Жалпылау үшін заттардың ерекше маңызды
белгілерін таба білу керек. Жалпылаудың негізінде жаңа ғылыми ұғымдар,
заңдар мен теориялар шығарылады. Жалпылау арқылы шындықтағы заттар мен
құбылыстарды белгілі бір принцип бойынша орналастыруды жүйелеу дейді.
Жүйелеудің жоғары түрі, топтастыру (классификация).
Қазақ бейнелеу өнеріндегі соңғы кезеңдегі жаңа бағыт абстракция
бағыты. Бұл бағыттағы суретшілер шығармаларының мазмұнының кеңдігі, бір
ғана туынды шеңберінде терең мағыналы ойды білдіретін, ауқымды тақырыптарға
құрылған сюжетті картиналар мен графикалық туындылар беруде. Бұлардың
қатарында кескіндеме шеберлері А.Ниязбеков, М.Қасымбеков, А.Губашев
А.Мыңлыбаева, Р.Абдулов, Р.Аспандиярова, С.Сулейменова, А.Есдаулетовтар
бар. Бұлардың ішінде М.Қасымбековтың Көкпар, А.Губашевтың Арал
қасіреті, Р.Абдуловтың кескіндеме туындыларын ерекше атауға болады.
Қазақстан көркем өнерінде бүгінгі күнде дамып жатқан көптеген стильдік
ағымдар бұл күнде мәдениеттің - ашық заманауи қоғамның бағыт-бағдарларын
білдіреді. Стилистік сантүрлілік, сондай-ақ, жаңа заман тарихына да өз
мөртаңбасын басты. Олар заманауи өнер деп аталатын дүниені құрайды. Әрине,
барлық айырмашылықтарына қарамастан, эстетика тұрғысында олар белгілі бір
ішкі туыстыққа ие. Бүгінгі заманауи қоғамда бірегей стандарттар жоқ, әрбір
топ өзінің құндылықтарына, тілі мен стиліне ие. Сондықтан плюралистік
қоғамда бір уақытта көптеген стильдер қабаттаса, қосарласа бір тіршілік
етуі тиіс. Осы жаңа кезеңде бейнелеу өнері өзіндік үлгілік нәтижелерге де
қол жеткізді. Өзінің таза концептуалдық үлгілерімен және өзінің келіскен
үйлесімділігімен маңызды қоғамдық резонанс құрып қана қоймай, бізді
қызықтыратын мәселелер үшін маңызды теориялық тұжырымдамаларды ортақтастыра
да білген туындылар дүниеге келе бастады [4].
Өнердің жаңа түрінің даму процесі әлі жалғасуда. Ол Қазақстандық
суретшілердің шығармшылығындағы әлі де терең талқылауды керек ететін
көркемөнерлік ақпараттармен байыуда. Шығармашылық еңбектің табыстарын
алқалы топтың алдына тартып, талғамшыл көрерменнің сарабына салып отыру –ол
уақыт талабы болып қала бермек.
Абстракционизм туындылары өмірдің формаларынан негіз алады: затсыз
композициялар суретшінің субъективті көзқарастары мен қиялын толықтырады,
оның санасы бос ассоциацияларды, ой қозғалысын және эмоционалды сезімдерді
туғызады.
Абстракционизм бағыт ретінде XXғ. басында бірнеше еуропалық елдерде
пайда болды. Абстракционизм пайда болғаннан бастап екі негізгі жолдар
туындады. Біріншісі –геометриялық немесе логикалық абстракция, ол
геометриялық формаларды, түрлі-түсті жазықтарды, түзу мен қисық сызықтарды
үйлестіру жолымен кеңістікті құрады. Екіншісі- лирикалық- эмоционалды
абстракция, онда композициялар ағымдағы бос формалармен ритммен
ұйымдастырылады, Асия және Қадыржан Хайрулиндер шығармашылығында, жұмысында
көрсетілген.
Лирикалық абстракция (екінші атауы - лирикалық-эмоциялық,
психологиялық абстракционизм) - абстрактылы өнердің бір бағыты, суретшінің
эмоциялық - психикалық көңіл-күйін тура сипаттауға талпынады. Лирикалық
абстракционизм - суретшінің фантазиясы мен адамның жан дүниесінің түстерден
алған әсерінен пайда болады. Кенжебай Дүисенбаев және оның шәкірттері.
Фовизм (фр: fauve - жабайы) жабайылар - ХХғ басындағы француз өнеріндегі
бағыт лидерлері Анри Матисс болған, жас суретшілер тобының шығармашылығымен
көрсеткен.
Посткескіндемелік абстракция (англ.post-painter abstraction) 1960ж.
Америка құрама штатында түрлі геометриялық абстракцияның абсракты
кескіндеме бағытында пайда болды. Посткескіндемелік абстракция абстрактылы
экспрессионизмдегі кескіндеме техникасына қысқартылған сызықты нақты тура
контурлар бейнеленді. Қарапайым кескін үйлесімдері композициялы
қойылымдарда қайталанды. Кейде геометриялық фигуралар бір кескіндемелік
белгіге дейін азайған(үстінен тең бояуға бөлінген жолдар) немесе
геометриялық аскетизмнің пайда болуынан – кенеп толығымен бір түсті
бояулармен жағылған болды Армад Бектас шығармашылығын көрініс табады.
Геометриялық абстракция басқа атаулары суық абстракционизм, логикалық,
ақыл-ой абстракционизмі- әр түрлі геометриялық формалар, түрлі-түсті
жазықтар, түзу мен қисық сызықтарды үйлестіру жолымен көркемдік кеңістікті
негізіндегі және абстрактілі өнердегі ағымды айтамыз. Геометриялық
абстракция заманауи сәулет өнері, дизайнның дамуы, өнеркәсіптік, сәндік-
қолданбалы өнердің дамуна үлкен ықпал етті. Бақыт Шилдерханов өз
туындыларында көрсеткен.
Абстрактілі экспрессионизм. Суретшілер кенеп бетін ірі жағындылармен
бояды. Жазудың бұл экспрессивті тәсілі туындының өзіне қарағанда маңызды
болып табылады, сондықтан да картина құру процесі үнемі жарияланып отырды.
Көрермендер алдында бүкіл қойылым ойналды, онда суретшінің жесті мен
қозғалыстары кенеп бойымен төгіліп жатқан бояу секілді белсенді роль
ойнайды. Мұнда сыншыл Харольд Розенбергтің абстрактілі экспрессионализмінің
берген екінші атауы- іс-әрекет кескіндемесі атауға болады. Ол картина
салудың физикалық актін нақты көрсететін анықтама. М.Нарымбетов. [5]
Абстракция үшiн бейнеленетiн нерселердiң көркемдiк бiтiмдерi
(кеңiстiктегi формалары, аумағы, бояуы,т.б.) маңызды емес, бiрiншi орынға
суреткер-тұлғаның субъектiлiк көңiл-күйi шығады.
Абстракционизм 1910 ж. Мюнхенде, Амстердамда, Мәскеуде шамамен бiр
уақытта қалыптасты да, 1930 ж. Париж бен Нью-Йоркте кеңiнен өрicтедi.
Абстрокционизмнің эстетикалық бағдарламасын 1910 ж. В.Кандинский Өнердегi
руханилық туралы еңбегiнде айқындап бердi.
Абстракционизм eкi бағытта дамыды: оқыс бояулар мен кескiндердiң
қиюласуын үйлесiмдi етуге ұмтылу жене геометриялық абстракцияларды
құрастыру.
Бiрiншiсi экспрессионизм және фовизм тәрiздi ағымдармен түбiрлес
болып, түcті заттық шындықтан толық ажыратқысы келдi.
Осы бағытта Оп-Арт деп аталатын, бояудың қиюластығын елестететiн
музыкалық және басқа да ассоциациялардан туатын синестезия идеясына
негiзделген aғым пайда болды. Бұл түрдегi абстракционизмнің кубизммен ортақ
шыққан тегі бiр болғанымен, одан айырмашылықтары да болды.
Абстракционизмнің осы бағытының тармақтары бiрнеше: М.Ларионовтың
сәулешiлдiгi, К.Малевичтiң супрематизiмi, Л.Попованың стиль тобы.
1917 жылы Голландияда жаңа пластицизм идеясын ұсынды: геометриялық
бiтiмдердiң анықтылығы, айқындылығы және қарапайымдылығы табиғат
ретсiздiгiнен жоғары тұрады. Абстракционизмнің кейбiр көpiнicтepi дадаизм
мен сюрреализм өкiлдерiнiң кейбiр шығармаларынан байқалады. Eкi
дүниежүзiлiк coғыc арасында Францияда әр ұлттың және әр бағыттың өкiлдерiн
бiрiктiрген абстракционизм топтары болды: Нақты өнер, Шеңбер мен
төртбұрыш, Абстракция мен шығармашылық.
50 жылдан бастап АҚШ-та абстрактi экспрессионизм (М.Ротко, Л.Горки,
Дж.Поллок т.б.) деп аталатын, өз әдicтерiн таза психологиялық автоматизм
деп жариялаған мектептер пайда болды.
Абстракационист — кескiндемешiлер заман динамикасын бiлдiретiн
өзiндiк әдicтер мен тәсiлдер қалыптастырды, олар бүгiнгi күні дизайнда,
театр, кино мен теледидарда және бөлмелер интерьерi мен қызметтiк офистердi
көркемдеуде кең қолданыс тауып келеді. Көркемдік форманың қандай да
кқріністерінен (фактура, аумақ, бояу) бас тартқан абстракті өнердің алғашқы
үлгілерін Германияда В.В.Кандинский, Францияда Р.Депоне, Испанияда
Ф.Пикабия, Ф.Купха, Ресейде К.С.Малевич, М.Ф.Ларионов, Н.С.Гончарова,
Нидерландиядағы жаңа пластикалық өнер өкілдері П.Мондариан, Т. ван Дусбюрг
т.б. жасады. 1-дүние жүзілік соғыстан кейін Абстракті өнер көріністері
дадаизм мен сюрреализм өкілдерінің жекелеген шығармаларынан байқалды.
Сонымен бірге архитектурада, безендіру өнерінде бейнесіздікке ұрыну,
математикалық және инженерлік талаптарға бағынатын құрылыстар салу бағыты
пайда болды (“Стиль”, “Баухауз” топтарының тәжірибесі). 30жылы басында
негізінен Францияда әр ұлттың және әр бағыттың суреткерлерін біріктірген
абстракті өнер топтары болды (“Нақты өнер”, 1930 ж; “Шеңбер мен төртбұрыш”
1930; “Абстракция және шығармашылық” 1931 жылы). Бірақ абстракті өнер ол
кезде кең қанат жая алмады, 30 жылдардың ортасында бұл топтар ыдырап кетті.
2-дүние жүзілік соғыс жылдарында АҚШ-та “абстракті экспрессионизм”
(кескіндемешілер Дж.Поллок, М.Тоби т.б.) деп аталатын, өз әдістерін “таза
психологиялық автоматизм” деп жариялаған, оқыс бояулар мен кескіндердің
қиюласуын дәріптеген мектептер пайда болды. 50 жылдары абстракті өнер
көркемөнердегі негізгі түрлердің біріне айналды. 60 жылдардың ақырына дейін
Абстракті өнер ресми танылған жоқ, сыңаржақ бағаланды. Қатаң идеологиялық
қысымға қарамастан абстракті өнердің әр түрлі бағыттары пайда болды.
Алғырлық — адамның психикасындағы зейінділік, зеректік, ұғымталдық
сияқты ақыл-ой әрекеттерінің бір-бірімен үйлескен қасиеті. Алғырлық таным
процестері арқылы адамның жанама ойлау әрекеттерімен ұштасып жатады. Ойы
алғыр адам айналасындағы бейне-құбылыстарды шапшаң қабылдап, оларды ақыл-ой
елегінен өткізіп, қажет кезінде қайта жаңғыртады. Халық: “Алғыр жігіт
ақылына қарай іс қылар, олақ жігіт оңай жұмысты жүк қылар” дейді. Алғырлық
— ақыл-ойдың жемісі ретінде адам ойының ұшқырлығы, талдау, жинақтау,
салыстыру, абстракциялау, нақтылау секілді қасиеттерге тығыз байланысты.
Алғыр адамның дүние танымы мен білімін көзқарасынан, ойды, іс-әрекетті
қабылдауынан, соған қатысынан байқауға болады. Алғырлық балалардың жас
ерекшеліктерімен ақыл-ойының даму деңгейіне сәйкес үнемі ілгері өрістеп,
күрделіленіп отырады. Қазақ психологы Ж.Аймауытов баланың табиғи даму
барысына қарай Алғырлыққа тәрбиелеу үшін оқу материалын қиындатып отыру
керектігін ескертеді. Педагогикадағы “дамыта оқыту” теориясының негізінде
жас ұрпақты Алғырлыққа баулу мақсаты жатыр.
Анализ және синтез (грек. analysis - ыдырау және synthesis бірігу) —
жалпы мәнінде алғанда бүтіннің құрамдас бөліктерге ыдырауы және
бөлшектердің бүтінге ұдайы бірігу процестері. Анализ және синтез таным
процесінде маңызды рөл атқарады және оның барлық сатыларында жүзеге
асырылады. Ойлау операцияларында анализ және синтез абстрактілік ұғымдардың
көмегімен жүзеге асырылатын және бірқатар ойлау операцияларымен:
абстракциямен қорытындылаумен және т.б. тығыз байланысты ойлаудың логикалық
тәсілдері ретінде көрінеді. Логикалық анализ дегеніміз зерттелетін
объектіні ойша құрамдас бөліктерге бөлшектеу жөне ол жаңа білімдерді алу
әдісі болып табылады. Дамушы процеске анализ жасау ондағы әртүрлі кезеңдер
мен қарама-қайшы тенденцияларды және т.б. бөліп көрсетуге мүмкіндік береді.
Аналитикалық қызмет процесінде ой күрделіліктен қарапайымға,
кездейсоқтықтан кажетгілікке, алуан түрліліктен ұқсастыққа және бірлікке
карай қозғалады. Анализдің мақсаты — күрделі бүтіннің элементтері түріндегі
бөлшектерді тану [6].
1.2 Бейнелеу өнерінің саласы абстракция техникасының ерекшеліктері
Абстракция - бейнелеу өнерінің бір саласы, белгілі бір заттың бетіне
(кенеп, қағаз, т.б.) бояу арқылы салынатын көркем шығармалар. Абстракцияның
пайдаланатын құралы - сәуле, бояу, рең.
Кез-келген суреттің жетілу қисыны ұқсастықтан
абстракцияға бағытталған қозғалыстың көлеңкесі болып
табылады. Тіпті ең қарапайым біркелкі элементтердің (мысалы:
нүктелер, шеңберлер, айшықтар) жай қайталануының өзі
ырғақтың пайда болуына түрткі салады. М.Бахтиннің айтуынша,
ырғақ, іште бар игіліктің реттелуі болып табылады, ал біздің
мысалымызда – жарастырылған, үйлестірілген, игерілген
кеңістік. Ал ілкі адамның санасында объект және оның аты
осыдан келіп атауды белгілейтін белгі және сондай-ақ ат қоюдың
кәдесінің, тың (хаос күйіндегі) кеңістікті игерудің толассыз
барысында бір-бірімен тығыз байланыста екенін ескерсек, оюдың
дүние моделін құрудағы логикалық (реттеуші) құрал ретіндегі мәнін жете
бағалаудың өзі қиын.
Бейнелеу өнеріндегі абстрактілі тілдің мынадай
ерекшеліктерін атап өтуге болады: геометриялық немесе
сюрреалистік дәстүрлеріне қарама-қарсы мазмұнда олар
әрқашанда фигуративтік бағыттылықпен ерекшеленеді. Бұл арада
ғалымдар мен әлдеқашан аңғырт фигуративтіліктен асып түскен
авангардтың шебер өнері арасында және бойына өзінің
соншалықты дамыған түрге жатпайтын түр-үлгісі бойынша [7].
Жүз рет естігеннен, бір рет көрген артық,-дегендей, енді осы
стильдегі картиналардың бірнешеуінің сырын ашып көрейік.
Бұл неміс және американ суретшісі, оптикалық өнердің негізін салушы Альберс
Джозефтің “Шаршыны мойындау” атты өнер туындылары. Бұл картиналар
суретшінің шығармашылық өміріндегі ең сәтті шыққан дүниесі болды. Суретші
бұнымен 1950 жылдан бастап жұмыс істеген екен. Аталмыш картиналар майлы
бояумен салынған, графикалық және сериграфиялық болып табылады.
Композицияның негізі-қарапайым шаршы. Суретте олар бір бірінің үстіне не
астыңғы жағына орналаса өзіндік иллюзиялық фигураны, сол арқылы “фуганы”
береді, яғни белгілі бір дүниеге деген қорқыныш сезімін. Суретшінің сөзіне
қарағанда, картинадағы шаршының бояулары-жеткізер ойдың, фуганың негізі
екен. Расында да, шаршыларға ұзақ қарап тұрсаң, оның ішкі жан дүниеңе әсер
ететінін сезесің. Өзге әлемнің құрсауына енгендей беймаза күйге түсесің.
Қорқатын дүниелеріңнің бәрі сол картинада көрініс табады. Нанбасаңыз,
картинаны барынша үлкен масштабта қарап көруіңізге болады.
Ал мына картиналар итальяндық суретші, теоретик, мүсінші Фонтана Лучоның
шығармашылық дүниелері. Бұлар 1949-1953 жылдар кезеңіне жататын
“Тесік”(“Дыра”) циклының картиналары. Суретші бұл шығармашылық туындысы
тұрғысында былай деген: “Менің шығармашылығымның барлығы тазалыққа,
“Ештеңе” философиясына негізделген. Ештеңе-бұзылу емес, ештеңе-пайда
болу.Суреттегі тесік картинаны бұзуға бағытталған әрекет емес. Бұл-форматқа
сәйкес емес жест, ойымды картинадан тысқары беруге көмек. Өнерді басқа
қырынан көрсету”,-дейді.
Бұлар американдық суретші, мүсінші-абстркционист Ева Гессенің туындылары.
Портреттерге қарасаң адам шошырлық дүние. Бет-аузы қисық, ретсіз жағылған
бояулар, олардың ағып, төмен қарай сырғуы суретшінің еңбегінен алыстата
түседі, бір қарағанда. Алайда бұл суреттер, мамандардың пікірінше, терең
тұңғиық түсінікті, ойды береді екен. Қалайша деп сұрақ қойдым өз-өзіме.
Сөйтсем, Ева Гесса 34 жасында ми обасынан қайтыс болған екен. Уыздай жас
күйінде қыршын кеткен дарын иесі жарық өмірімен қоштасарында осы
портреттерді салған көрінеді. Сол арқылы портреттен трагедиялық күйді
тануға болады, яғни портретте автордың өзі бейнеленген. Ал үшінші суретте
адамның эротикалық тәні салынған. Ерікті фигуративтіліктің арқасында автор,
адамның құштарлық сезімін, ләззатын жеткізуге тырысқан сыңайлы.
Бірнеше талдаулардан, сараптаулардан кейін, біз, абстракциялық
стильде салынған картиналардың ар жағында терең философиялық пайымдаулар
бар екенін түсіндік деп ойлаймын.
Қазіргі таңда дүние жүзінде жүріп жатқан заманына өзгерістерінен келер
ғасырдың өмір сипаттарын аңғармау тіптіде мүмкін емес. Өйткені жер бетіндгі
сан - алуан халықтардың өз ара ой олғаныстары мен қол созған үміттері осыны
байқатады. Осынау таңғажайып тамаша өзгерістердің қозғаушы күшіне айналып
отырған Отанымыздың келбеті бүкіл жер шарындағы күллі халықтардың алдына
мерейі өсіп адамзат қауымының жаңаша ойлау жүйесінің қалыптастыруда елеулі
үлес қосуда. Осының бірден - бір айғағындай бүкіл елімізді сан алуан
халықтарды да өзінің өткен тарихы мен ұлттық мәдениеттерін шындық
таразысынан өткізіп қана қоймай шын мәніндегі ұлтаралық теңдік әр
республиканың егеменді дербестіктерін жаңа қалыптастыруға бет бұрып
отыр. Қазіргі кезде егеменді алған еліміз
өздерінің өмір тіршіліктеріне үстемділік пен танылған құбылыстарды
жойып жаңаша ойлаудың құдіреті мен ондаған жылдар бойы бұзылған ата-
дәстүрлері мен халықтық педогикасын қалпына келтіруге бет бұрды.
Кескіндемедегі абстракция техникасы бейнелеу өнерінің негізгі түріне
жатады. Абстракция техникасындағы кескіндеме -көрерменнің ойы мен сезіміне
жағымды әсер ететін, жазықтық бейне бояу арқылы жасалатын көркем шығарма.
Сурет- бұл шежіре, ол арқылы мыңдаған жылдар жемісіндегі тіршіліктің
тынысын, табиғаттың мың құлпырған бояуын т.б. танып білеміз. Сурет
келесі элементтерді қамтиды: тірек нүктесі, әртүрлі сызықтар, штрих,
сызықтық бейне, долбар, түсті дақ, жылт, жарық,жартылай көлеңке, көлеңке,
негізгі көлеңке, шағылысқан көлеңке жатады. Перспективаларға тоқталатын
болсақ, оның алуан түрлі саласы бар. Кейбіріне тоқталып кетейік. Сызықтық
перспективаны көкжиек сызығы мен түйісу нүктелер арқылы мысалы жолды
бейнелеуге болады. Бұл перспективаны тұрғызу үшін студенттердің алгебра
мен геометриядан, және инженерлік графикадан білімі болса жеткілікті.
Перспективаны алып қарастыратын болсақ, дизайнер түпкі ой жобасын
қағазда, ал суретшіде бірнеше түйісу нүктелері арқылы бейнелерді
мәнерлі үйлесімдегі формасын салады. Ол үшін эвколидова геометриясын
білген жөн. (Осы күнгі элементар Геометрия, жалпы алғанда, Евклид
қалыбынан шыққан).
Мысал ретінде: Ақанаев А.А. "Мәңгілік өлмеу" туралы поэмасынан
перцептивтік перспективаны көруге болады. Бұл перспектива арқылы
бірнеше жолдар және кеңістіктер мәнерлеп бейнелеуге болады. Көбіне
композициялық шешімдері бір план, екі планды немесе көп планды, ғылыми
перспективалы, шартты перспективалы болып келеді. Ондай шешім
суретшінің өзінің шежіресіне байланысты. Әрбір көркем шығармашылық
актісін қабылдауда ашып және туғызып отыратын шежірені ядро деп
қараса, онда қабылдаудың өзін шығармашылық деп түсінуге мүмкіндік
туады. Суретші жаңашылдықты қабылдауға дайын болған жағдайда және
толық сүйіспеншілікпен, шын ниетімен есте сақтай отырып, туындалған
образ ғана, жастардың оған көңілін аудара алғанда, ол нағыз
жаңашыл, новатор бола алады. Сонда ғана суретшінің, оның көркем
шығармашылық образының идеялық мәні болып табылады. Шежірені
қабылдауға суретші көрерменге жол ашады. Суретші көрермен қауымға
көркем образды түсінікті болу үшін бейнелеу өнерінің құралына,
мәнерлеу тіліне сүйене отырып дәріптейді. Қабылдаудың негізі болып,
көркем образдың мазмұнына мағынасы, негізгі идеясы, тақырыптық сюжеті
жатады [8].
Қабылдау жүйесі бойынша:
1.Түпкі ой жобаның, пластикалық форманың, туындының көркем
образын анықтау;
2. Түпкі ой жобаның, пластикалық форманың, туындының мазмұнын
анықтау;
3. Түпкі ой жобаның, пластикалық форманың, туындының идеясын
анықтау;
4. Түпкі ой жобаның, пластикалық форманың, туындының тақырыбын
анықтау;
5. Түпкі ой жобаның, пластикалық форманың, туындының сюжетін
анықтау жатады.
Әр қайсысына жеке–жеке тоқталып, анықтамасын беретін болсақ,
негізгі идеясы- форманың немесе шығарманың мазмұнын анықтайтын
басты ойы, немесе суретшінің шындыққа қатынасын көрсететін басты
көркемдік образ (бейне), форма.
Тақырып (шығармаларда өмірлік құбылыстардың суреттелуімен
студентке, көрерменге, тыңдаушыға арнаулы щеңбері).
Сюжет (суретшінің тақырыпты неғұрлым толық ашылуы үшін алған айқын
оқиға, нақты көрініс). Сонымен, көрермен қауым негізгі образды бейнеге
немесе формаға не? жатады деген сұраққа жауап бере отырып, оның мазмұның
мағынасына тоқталып, негізгі идеясын анықтап, тақырыбы мен сюжетіне көңіл
бөліп, өз бетінше талдау жасауы керек. Жалпы мазмұнына терең талқылау
жасап, мазмұнын ’’нені’’ қамтиды деген сұраққа жауап беруі керек. Жалпы
мазмұн дизайн формалары мен бейнелеу өнеріндегі ненің бейнеленгенін
көрсетеді.
Сонымен шабыт айтылып кеткендей, дизайнер, суретші мен
студентердің сезімін, ойын билеуші күш болатын болғанда, оның жүйелері
пластикалық өнерінің түрі: көркем шығарма, қабылдау, олардың сезімін,
ақыл ойын дамытып, тәжірбиесін молайтып, эстетикалық талғамын
рационалды түрде көтеруге тәрбиелеп, оқу-тәрбие процесінде білім, білік,
шеберлігін шыңдап және креативтікте одан әрі дамытуға бейімдейді.
Жалпы айтылып кеткен мәселелерді қортындылай келе көркем
образға талдау жасағанда, студенттер белгіліден- белгісізге көше отырып,
өздерінше түбегейлі бейнелеу өнер тілін түсінуге өз бетінше шығуы керек.
Сондықтан студенттерде ол не?, неліктен?, қалай? деген сұрақтар
туындап, соған жауап іздеп, өз бетінше көркем образды сезіне отырып әдеби
тілмен сипаттап, мәнерлеп шығуы тиіс. Бейнелеу өнерінің негізгі көркем
образдық ойлаумен тығыз байланыста болады. Көркем-образдық ойлау бейнелеу
өнерінің тілін түсіну,өнер шығармасын қабылдауға кең жол ашады, суретші
жүрген жолмен қайта қарап шығуға мүмкіндік туғызады. Студенттер қандайда
болмасын бейнелеу өнерінің түрі мен жанрынан бастап, көркем образдың
идеясын, тақырыбын және сюжетінен анықтап ұғынғаннан кейін бейнелеу
өнерінің құралына, композициясына талдау жасау керек [9].
Натуралдық әдісті жақтаушылардың пікірінше абстрактілік геометриялық
формалар, қоршаған ортадан алған өз әсерін графикалық мүмкіндіктер арқылы
беруге сәйкес келмейді деп ойлады. Бірақ геометриялық әдісті теріске шығара
отырып олар бұл әдістің бағалы жақтарын көре алмады.
Абстракция техникасы көбірек шұғылдануды, еркіндікті, қызықты болу
принципін насихаттап, оқытудың қатаң жүйелі болуынан бас тартты.
Картинаның көркемдік ерекшеліктерін қабылдаудың бір бағыты-
шығарманың орындалу техникасына талдау жасаудың орны ерекше. В.Н.Унковский
кескіндеме шығармаларын қабылдауда, орындалу техникасы акварель, гуашь,
майлы бояу, темпера түрлеріне бөлінеді. Абстракция техникасы бойынша сурет
әр-түрлі материалдарда орындалады, онымен жазылған суреттер әр уақытта
бір қарағанда түсініксіз болуымен ерекшеленеді. Абстракция техникасындағы
жұмыс көп тәжірибені қажет етеді [10].
Абстракция техникасы кескіндеме шығармашылығының ерекше түрі.
Абстракция техникасының ерекшелігі, шындықты тiкелей керсетпейтiндігімен
ерекшеленеді. Суретшінің субъективті көзқарастары мен қиялы арқылы
орындалатын жұмыс. Абстракция техникасы кең тараған кескіндеме өнерінде
орны бөлек. Абстракция техникасында жазылған шығармалар өмір шындығын
астралы түрде бере білуге жағдай туғызатын ерекше және кең көлемде дамыған
техника болып табылады. Абстракция шығармаларын қабылдауда түстердің
құрылымы ерекше орын алады. Суретші түстерді ұтымды қолдану арқылы өмір
шындығын астарлап жазықтың бетіне бейнелей білуге қол жеткізеді. Түстердің
картинадағы көркемдік ойды жеткізетін ерекше қасиеті болады. Түстер арқылы
суреткер өзінің көңіл күйін білдірумен қатар көрушілерге де белгілі бір
көңіл-күй силайды.
1.3 Шығармашылық жұмыс Дәстүр жаңғырығы
Абстракция өнері қазақта кенжелеп қалған. Абстракцияның техникасы өте
күрделі. Ол суретті адамдардың түсінуі де қиын. Бір қараған жанға сенің бес
ай бойы ой еңбегіңді жұмсап, көз майыңды тауысып салған суретің әншейін
шимай-шатпақ, неше түрлі бояуларды жаға-жаға салған болып көрінуі мүмкін.
Абстракциямен айналысып суреттерім мазмұнға, идеяға бай болса деймін.
Тақырыпқа байланысты сурет салуда мен мынадай тапсырмаларды
орындауды қажет деп санадым.
Тақырыптық композиция бойынша жұмыс сюжетті іздеуден басталады, адам
бұрын көрген қабылдау мен елестету тәжірибелерін қолданбайынша
шығармашылықпен жаңа нәрсені жасау, қиялдау мүмкін емес.
Шығармашылық жұмыстың кезеңдер бойынша орындалуы
1кезең
2 кезең
3 кезең
4 кезең
Суретшілер мен жазушылар жаңа шығарма жасау барысында, өмірден алынған
нақты образдар арқылы шығып отырады. Тіпті фантастикалық образдарды жасау
барысында да суреткер өмір шындығынан алынған адамға белгілі образдық
элементтеріне сүйеніп отырады. Шығармашылық қиялды дамыта отырып, осы
айтылғандарды есепке алуы тиіс. Сондықтан ой белсенділікті арттырып,
композициялық ойды табудан бастап, суретті аяқтағанға дейін, картина
композициясының, сюжетті айқын ашып көрсетуге, өзінің сол оқиға немесе
құбылысқа деген қатынасын, ой сезімін білдіру қажет.
Сурет салудың ең басты практикалық негізі - бейнелеудің элементтерін
білу, оның тәсілдері мен амалдарын дұрыс меңгеру.
Кескіндеме - кескіндеу өнері (живопись) бейнелеу өнерінің бір түрі. Ол
белгілі бір заттың бетіне бояу арқылы салынатын көркем шығарма, өнердің
барлық басқа түрлері сияқты, кескіндемеде иделогиялық және танымдық қызмет
атқарады, адамға эстетикалық ләззат беретін құнды да әсем шығармалар
тудырады. Кескіндеме туындысы көрерменнің сезіміне, ойына әсер ету арқылы
бейнелеген кескіннен тәлім алып, өзінше қорытынды жасауына себепкер болады.
Соған байланысты менің жасаған шығармашылық жұмысым қоғамдық тәрбиелік
мәні зор және ол философиялық ойлауды қажет етеді. Абстракция бұл шындықты
тiкелей керсетпейтiндіктен де оның көрерменге әсері күшті. Көркемдік бейне
тудыруда кескіндеменің пайдаланатын құралы - сәуле, бояу, рең. Сәулені бояу
реңімен нәзік астастыру арқылы өмір құбылыстарының айқын да шынайы
көріністер жасауға болады. Суреткер шеберлігінің көрінер жеріде осында.
Заттың сыр-сипатын, нәрсемен кеңістіктің қарым-қатынасын, сәуле мен
көлеңкенің құлпырымын, қысқасы кең дүниенің барлық жарасымымен тауып
бейнелеуді кескіндеменің тілінен нәзік те өткір тіл жоқ екенін байқаймыз.
Ол көрерменді бірден баурайды. Кескіндеменің данышпандық туындыларына
адамзаттың мәңгі мақсаттанатыны да содан. Кескіндеме туындысы бір жасалған
қалпында қалатындықтан назарға да сол қалпында бірден шалынады. Бірақ
суреткердің қыл қаламына ілінген сол бір мезеттік көрініс заманның,
дәуірдің, ортаның сан алуан сырларын шертеді,сезім құбылыстарының жан
тебірентерінен дерек береді, көрерменмен үнсіз тілдеседі. Кескіндеме
туындылары жеке бір тұлғаны, дара көріністі бейнелеп қана қоймай, күрделі
сюжетке, сабақты оқиғаларды да бейнелеп, олардың мәнін ашады [11].
Кескіндеме - өнер әлеміндегі орасан зор, еліктіріп әкететін, сиқырлы
аймақ. Ол адамзат дамуының таң шапағында, біздің тарихтан бұрынғы ата-
бабаларымыздың үңгірлерінде дүниеге келген. Сан ғасырлар бойында
суретшілердің басшылыққа алған идеялары, олардың ұмтылыстары отырады,
бір стильдің орнын екінші стиль басты, бірақ бәрібір кескіндеме
жасап, дами берді. Кескіндеменің ұлы мәні мынада; ол санасыз жүректерді бір
мәнді ойда, бір күшті сезімде бірге соғуға мәжбір етеді. Ол шапшаң, бірден
әсер етеді, оның тілі халықаралық тіл; оған аудармашылар қажет емес. Оның
алдында уақыттың өзі кейін шегінеді. Кескіндеме шығармаларын орындаудың
алуан түрлі техникаларын қарастыруға көшпестен бұрын түс танудың кейбір
мәселерімен танысалық.
Түстану жөнінде бірер сөз. Түстану - түс туралы ғылым, бояуларымен
істес болатын суретші таныс болуға тиісті көптеген мәселерді зертейді.
Күннің ақ жарығы шын мәнінде өте күрделі екені және көптеген түстерден
тұратыны біздерге физика курсынан мәлім. Нәзік күн сәулесін призма арқылы
өткізген кезде ол бұзыла отырып, спектр деп атанылды, яғни түстердің
түздіксіз қатарын құады, мұнда олар мындай тәріппен орнасқан: қызыл,
қызғылт-сары, сары-жасыл, сары, жасыл-көгілдір, көк, күлгін түстер. Олардың
арасында қатаң шекара жоқ; сары-жасыл, мысалы, жасалған, жасыл -жасыл-
көгілдірге және т.б. елеусіз ауыса береді [12,25].
Барлық спектрдің түстері және күн спектрінде жетіспейтін қан қызыл
шкаласы деп аталатынды, ал қара заттар, керісінше, бүкіл спектрді жұтып
қояды. Егер ақ және қара бояуларды алып, оларды түрлі пропорцияларды
араластырса, таза ақтан қараға дейінгі толып жатқан сұрғылт ақ түстер
шығады. Бұл түстердің басқа шкаласы -ахроматикалык (түссіз) шкала
болады.Бейнелеу өнерінде үш қызғылт сары түс береді - негізгі түстер деп
есептеледі. Егер бояуларды айтатын болсақ, бұл краплак, сары кадмий және
берлиндік көкшіл бояу.
Осы түстердің кезкелген екеуін араластыру үшіншіге қосыма түс береді,
сары және көк жасыл түс, (қызылға қосымша), көк пен қызыл-күлгін (сары
қосымша), қызыл мен сары-қызғылт сары (көкке қосымша) түс береді.
1. Қос түсті гармония - түстік шеңбердегі қарама-қарсы үйлесу.
Мұндай үйлесу бір шама бөрекілеу, контрасты, тек плактта ғана
орынды .
2. Үш түсті гармония - түстік шеңбер дәл үш бөлікке бөлінеді.
Кез келген бір түсті алып, оған басқа екеуін табады.
Төрт түсті гармония - шеңбер төрт бөлікке бөлінеді төрт түсті
және үш түсті гармонияда барлық түстерді емес, тек кез-келген екі-үш
түсті ғана алуға болады. Олардың үйлесімі де жарасымды болады. [12,35]
Майлы бояулар кескіндемеде тек 16 ғасырда ғана пайдалана бастаған.
Олардың көптеген құнды қаситтері бар; оңай араласады, қою және қалың етіп
те (корпустық), сондай-ақ астынғы түс анық байланып тұратындай,
жеңіл, мөлдір етіп те жағуға болады. Кепкен кезде бұл бояулар өзінің
түстік өң-реңкін өзгертеді. [12,52] Әдеттегі жағдайларда және әсіресе ыстық
ауа райында майлы бояулармен, оларға ештеңе қоспай немесе арнайы
сұйытқыштарды өте аз қоса отырып сурет салады, мүндай сұйытқыштар мынадай
номерлермен шығарылады; №2 (уайтспирт), №3 (таза скипидар), №4 (пинен).
Бояуды маймен араластыруғада болады, бірақ бұлай істеудің қажеті жоқ. Артық
майдың болуы бояу қабатының қараюына және жарылып кетуіне алып келеді.
Олифті және моляр сиккативтерін (бояуға иә лакқа қосылатын құрғатқыш
заттар) қолдануға мүлдем жол беруге болмайды.
Майлы бояумен ұзақ уақыт жұмыс істеу техникасы. Майлы бояумен жұмыс
істеудің негізгі ерекшелігі - жартылай дымқыл, жартылай кепкен бояу бетімен
жұмысты одан әрі жалғастыра беруге болмайды, не холст бетіне жағылған
бояулар жаңа түскен күйінде дымқыл тұрған кезде салуға болады, я картинаны
бірнеше күнге қалдырып, оны кептіріп алып, қатайған бояу қабатының үстімен
салуды жалғастыруға болады. Боямалау жасаған кезде бояуларды сұйылту үшін
майдың, лак пен скипидардың қоспасы алынады, олардың арақатынасы тәжірибеге
қарай белгіленеді, алғашқыда бірдей етіп алуға болады. Боямалауға
бояулардың, әсіресе көлеңкелердегі бояулардың күрделі қоспаларын жасамаңдар
- түс салыстырмалы түрде алғанда шамалас болуы мүмкін; жұмыс басында бұған
жол беруге болады. Жалпы ақ бояуларды есептемегенде, үш бояудан көп
араластырмаған жөн. Жұмыстағы өңреңкті дұрыс алынбаған немесе оны ағарту
қажет жерлерді өшіргішпен, бірде бояуды толық кетіреді, бірде олардың
қабатын аздап қана әлсірете отырып, өшіреді.
Кенептің екі күн ішінде игеруге болатын бөлігін ғана боямалаған жөн,
өйткені үшінші күн бояу қоюланып, жұмысты жалғастыру қиындайды. Егер
фрагмент сәтсіз салынса әрі онша кеппесе, ал оны қайта салу талап етілсе,
онда оны холстқа дейін толығымен қырнап алап тастап, жаңадан салады. Егер
кеуіп біткен жерді түзету қажет болса, онда пайда болған пленканы ерітедіде
дымқыл кезінде салады. Бұл үшін тиісті орынды скипидармен немесе мүсәтір
спиртімен шыланған дәкемен пленка ерігенге дейін жақсылап бүркеп, жауып
қояды.
Кескіндемедегі жарық былай беріледі: ақ бояулармен жекелеген жерлерге
күшті өң береді және оны көлеңкеге біртіндеп әкеле отырып, олармен қою,
бояуын қалын етіп форманы салады, мұнда мүмкіндігінше боямалауды (ақ
бояуларсыз кескіндеме) тиістей қалдыруға тырысады. Палотно кепкен кезде,
оны сарымсақпен, ал одан кейін пиязбен сүртеді және тағы бір рет жарықты,
ал онан кейін жеңіл лессировалап салады. Жекелеген, ең жарық
күнделікте таза ақ бояуларға дейін жетуге болады.
Мен дипломдық жұмысымды бірнеше кезеңдерге бөліп орындадым:
1-кезеңде дипломдық жұмысымның тақырыбын анықтау бағытында ізденістер
жасадым. Шырмашылық жұмыстың мақсаты дәстүріміздің әсем көріністерін
көрсету болды. Салт-дәстүр көріністерін бейнелеу арқылы халқымыздың
дәстүрін көрсету үшін композициялық суреттер салып, ізденістер жасадым.
Сурет салу негізінде заттардың сыртқы формасын көшіріп салумен шектеліп
қоймаймыз, сонымен қатар оның ішкі құрылымын түсінуге талпынамыз,
табиғаттағы заттың ішкі құрылымының скелеті көзге көрінбегенімен, ол заттың
сыртқы формасын бейнелеу үшін өте маңызды. Мысалы, сурет салушы кубтың оның
қабырғаларымен шектесіп жатқан қырларын және оның формасын елестетеді, куб
құрылымының конструктивтік схемасын елестетеді, сонан соң барып, кубтың
суретін салуға кіріседі. Біз кімге кубтың суретін сал десек те, олардың
бірі жақсы бірі жаман қылып оның суретін салып береді, бірақ мүның себебі
олардың зат формасы мен сипаты туралы анық елестетудің – табиғаттағы зат
құрылымы туралы білімінің болуына байланысты болып табылады.
Егер біз сурет салатын адамдарға, ол ешбір уақытта көрмеген заттың
суретін салыңдар десек, олардың көпшілігі, логикалық құрылымы бар бейненің
көрінісін бере алмайды. Себебі олардың саналарына ешқандай оның образы жоқ.
Бұл сурет салу кезінде, сурет салушының зат туралы дұрыс елестетуі және
түсініктері пайда болатынын көрсетеді немесе әрбір сурет салушы өз
суретінде өмір шындығының елестерін білдіреді. Басқаша айтқанда өзінің
санасында қалыптасқан зат образын бейнелейді. Сондықтан да ұлы суреткер
Микеланджело Суретті қолмен емес, оймен салу керек деп көрсеткен. Сонымен
адам сурет сала отырып, қоршаған әлемді табиғатты талдайды.
2-кезеңде дәстүріміздің көріністерін көрсету үшін кескіндеме
өнеріндегі абстракция техникасын таңдап ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1. Абстракция туралы ұғым және оның тарихы
1.1 Бейнелеу өнері саласындағы абстракция өнерінің даму
тарихы ... ... ... ..8
1.2 Бейнелеу өнерінің саласы абстракция техникасының ерекшеліктері...15
1.3 Шығармашылық жұмыс Дәстүр
жаңғырығы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...22
2 Абстракция өнерін сабақтан тыс үйірме жұмыстарында қолдану
2.1 Абстракция техникасын бейнелеу өнері сабақтарында қолдану
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33
2.2 Сабақтан тыс кескіндемеден үйірме жұмыстарын ұйымдастыру және сабақ
жоспарын
құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .41
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..49
Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .53
КІРІСПЕ
Зерттеудің көйкестілігі. Қазіргі кездегі өмір тәртібі, адамдардың
еңбектік, қоғамдық қарым-қатынастары, айнала қоршаған табиғат баланың
эстетикалық дамуының алғы шартын жасайды. Ол әр түрлі халықтардың
шығармашылығымен, сурет және мүсін өнерімен, музыка және биімен, қуыршақ
театрының спектаклдерімен, мультфильмдерімен және басқалармен таныса
отырып, өнер дүниесіне енеді [1].
Бұл мәселе: Қазақстан Республикасының "Білім туралы" заңында -"Ұлттық және
жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде
жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім
алу үшін қажетті жағдайлар жасау"- деп көрсетілсе Қазақстан
Республикасының орта білім беруді дамыту тұжырымдамасында - "орта білім
берудің негізгі мақсаты мен міндеті - жылдам өзгеріп отыратын дүние
жағдайларында алынған терең білімнің, кәсіби дағдылардың негізінде
адамгершілік тұрғысынан жауапты шешімдер қабылдауға қабілетті жеке түлғаны
қалыптастыру, оқушыларды азамат-тыққа, елжандылыққа, өз отанын сүюге
тәрбиелеу және білім алушылардың еңбек рыногындағы бәсекеге қабілеттілігін
қамтамасыз ету үшін кәсіптік дағдылар алуына жағдайлар жасау және осы
қойылған міндеттерді іске асыру үшін білім берудің мазмұнын дүниені
тұтастай қабылдауды қамтамасыз ететін өнер, технология сияқты білім беру
салалары арқылы іске асыру қажет..." - деп анық айтылған [2].
Мәдени және рухани мұралар мен көркем өнер арқылы тәрбиелеуде
интеллектуалдық мәдениетті дамыту философиялық ой-тұжырымдар арқылы іске
асады. Осы себепті қазіргі жаһандану дәуірінде білімнің философиялық
мазмұнын жас ұрпаққа проблемалық – қызметтік әдістемелер қолданып үйрету
көзделуде. Барлық көркем білім салаларында рухани мәдениет, көркем өнер
көздері мен олардың философиялық мәнін ашып көрсету арқылы оқыту ең сапалы
біліммен қамтамасыз етеді. Мұнда рухани құндылықтар мен мәдени мұралардың,
өнер түрлерінің саналы-сезімдік, философиялық үлгілік мәнімен таныстыру
басты орынды иленеді. Мысалы, өнер туындыларының философиялық мән-мағынасын
талдап, ашып көрсету, оны оқушылардың өз мүмкіндіктерінше интеллектуалдық
тұрғыда жүйелі талдап тұжырымдаулары т.б. Философиялық ой-тұжырым мазмұны
қоршаған орта әлемінен мән тауып, оны өз өмір салтында, қызметінде
қолдануға талпыну т.б. болып табылады.
Қазіргі жаңа дәуірдегі адам, қоғам болмысының техникалануына сай рухани
және моральдық құндылықтарға философиялық ой-тұжырым тұрғысынан қарап,
өмірлік мәнділікке жүгінуіне жол ашып, көркем педагогикалық білімдер
жүйесінде оң шешім табуы тиіс. Жалпы тұтас педагогикалық процесте оқушымен
мұғалім қызметі сана және сезім қатынасы өлшемімен өрнектелуі заңды. Сөйтіп
оқушы – мұғалім қызметінде білім мазмұны мен тәрбие көзі ой бейнесі арқылы
мағыналы мәндік үрдіске айналады. Сондықтан ой бейнесі шығармашыл асқақ
сезіммен қиялды туындатып, білім мен тәрбие сапасын арттырады. Саналы ой
бейнесі оқушы шығармашылық қызметі процесінде әсерлі сезіммен қиялды
туындата отырып оның көңіл күйін шарықтатып, көркем образ сомдауға
мүмкіндік береді.
Бейнелеу өнерін оқытуда оқушының шығармашылық жұмыс орындау
творчестволық процесі мен оқытудағы оқушы мен мұғалім арасындағы
педагогикалық процесс кезеңдерінің сәйкестігі ұтымды нәтижеге жеткізеді.
Мысалы мұғалімнің тақырыпты әсерлі бейнелеп түсіндіруі мен оқушының осы
тақырыпты әсерлі мазмұнда көркем қабылдау сәйкестігі. Немесе мұғалімнің
орындау әдіс-тәсілдерін көрсетуі мен оқушының бейнені орындауға қажетті
тәсілдерді бейне формасына сәйкес елестетіп қолдана отырып жұмыс орындауы
т.б.
Бейнелеу өнерінің дамытушы күші сананың бейнелеушілік қабілетіне, яғни
адамның өмірді түр, түс, пішін, көлем, кеңістік, уақыт арқылы сезімді-
бейнелік қабылдау мүмкіндігінде екендігін адамзат пайда болып даму
эволюциясы көрсетіп отыр.
Мұғалімнің – оқушымен сыбайлас көркем шығармашылық қызметі, қызметтестік
ізгілік әрекет қалыптастырып баланы еңбекке, өмірге, айналасындағы
адамдармен жарасымды қатынасқа бейімдейді. Оқу-білім процесінде өмір
шындығын танып, оны игеруде өнер туындысын сомдап, оны қабылдауда оқушы мен
мұғалім шығармашылық бірлікте қызмет етуі оқыту әдістемесінің негізгі
қағидасы. Мәселен, табиғат құбылыстарын – мұғалім мен оқушы оны бірге
тамашалап, оның әсерін, мотивін әңгімелеп талдап сезіне отырып бейнелеу
тәсілдерін бірлесе шешіп орындауы. Сабақ және көркем жұмыс мақсатына
жетуге бірге тырысуы т.б.
Бейнелеу өнерінің үйірме жұмыстарында оқушыларды абстракция
техникасына машықтандырудың ғылыми-әдістемелік негіздерін іздестіру
біздің зерттеу проблемамызды айқындауға және тақырыпты: Бейнелеу өнернің
үйірме жұмыстарында оқушыларды абстракция техникасына машықтандыру
жолдары. - деп таңдауымызға негіз болды.
Осының бәрі орта мектептерде бейнелеу өнерінің үйірме жұмыстарында
абстракция техникасына үйретудің әдістемесін жетілдіруге жеткілікті зейін
аудару керек екендігін негіздейді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Бейнелеу өнерінің үйірме жұмыстарында
оқушыларды абстракциялық стильде сурет салуға баулу, білімді өздігінен
меңгеруге жағдай жасаудың ғылыми-әдістемелік негіздерін зерделеу және оның
әдістерін көрсету.
Дипломдық жұмыстың пәні: Жалпы орта білім беретін бейнелеу өнерінің
үйірме жұмыстарында мектеп оқушыларын абстракция техникасына машықтандыру
арқылы өз елінің салт-дәстүрін сүюге, құрматтеуге тәрбиелеудің ғылыми-
әдістемелік негіздерін зерттеу барысы.
Дипломдық жұмыстың нысаны: Орта мектепте бейнелеу өнері пәнін оқыту
үдерісі.
Дипломдық жұмыстың ғылыми болжамы: Егер, жалпы орта білім беретін
мектептерде тек эстетикалық тәрбие беріп қана қоймай, сонымен қатар,
дүниетанымын, кеңістік қиялын, ой-өрісін тағы басқа көптеген жақсы
қабілеттерін дамытуды көздейді. Бейнелеу өнерінің үйірме жұмыстарында
оқушыларды абстракция техникасына машықтандыру оқушылардың практикалық
білімі мен көркемдікті түйсіндік үйлесімді ұштастыра білуге шындық пен
өнердегі әсемдікті дәл сезіне білуін, шығарманың ынтасына өнерге деген
ықыласы мен қызушылығына және материалдық дүние танымының қалыптасуына
ықпал етеді. Айналадағы өмір шындығы көріністерін көркем бейнелеу әдістері
мен тәсілдерін меңгеру белсенді шығармашылық жұмыс жүргізу ұтымдылығы
артады; сондықтан, бейнелеу өнері сабағында сурет салудың нәтижелері жаңа
сапалық көрсеткіштерге көтерілетін болады.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
1. Бейнелеу өнерінің үйірме сабағында абстракция техникасында жұмыс
жүргізудің дидактикалық негіздерін айқындау;
2. Жалпы орта білім беретін мектептерде бейнелеу өнері пәні барысында
абстракция техникасы арқылы оқушылардың шығармашылықпен іс-әрекет жасауын
арттыру мүмкіндіктерін анықтау;
3. Бейнелеу өнері сабағында абстракция техникасында жұмыс жүргізу
технологиясын анықтау;
Дипломдық жұмыстың жетекші идеясы: бейнелеу өнерінің үйірме жұмыстары
барысында абстракция техникасында жұмыс жүргізу құндылық құбылыс ретінде,
әлемдік көркемдік мәдениет жүйемен салыстыра отырып оқыту, нақты
белгіленген дидактикалық шарттарды жүзеге асыру нәтижесінде ұтымды болады.
Дипломдық жұмыстың көздері: зерттеу проблемасы бойынша философтардың,
психологтар мен педагогтардың, өнертанушылар еңбектері; ҚР Үкіметінің
ресми материалдары (Заңдары, қаулы-қарарлары, баяндамалары және т.б.),
Білім және ғылым министрлігінің нормативті құжаттары (білім беру мен тәрбие
тұжырымдамасы, т.б.), абстракция шығармаларына талдау жасау, суретшілердің
тәжірибесін зерделеу мен талдау, мұғалім мен оқушылардың іс -
әрекеттерінің нәтижелерін талдау, педагогика ғылымының озық тәжірибелері
мен жетістіктері, автордың педагогикалық тәжірибесі.
Дипломдық жұмыстың әдістері: қарастырылып отырған мәселе бойынша
суретшілер және олардың тамаша шығармашылық туындылары жайлы мәліметтер,
дидактиканың негізгі қағидалары, тарихи-этнографиялық мұражайлардағы қазақ
қолөнер мұраларына, шет ел бейнелеу өнеріне, көрмелер мен суретшілер
шығармаларына, археологиялық, өнертану, психологиялық, педагогикалық
әдебиеттерге, әдістемелік құралдарға теориялық сараптау жасау,
педагогикалық эксперимент нәтижесіне математикалық статистикалық талдаулар
жасап, баға беру.
Дипломдық жұмыстың базасы ретінде тәжірибе жұмысы № 23 жалпы орта
мектепте жүргізілді.
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан,
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
Кіріспе бөлімінде зерттеудің көкейкестілігі, мақсаты, пәні,
міндеттері, зерттеудің ғылыми болжамы мен әдістері, зерттеу кезеңдері,
жетекші идеясы, зерттеу көздері, әдістері, баяндалады.
Абстракция туралы ұғым және оның тарихы атты бірінші тарауда
бейнелеу өнері саласындағы абстракция өнерінің даму тарихы, абстракция
техникасының ерекшеліктері қарастырылады.
Абстракция өнерін сабақтан тыс үйірме жұмыстарында қолдану атты
екінші тарауда абстракция техникасын бейнелеу өнері сабақтарында қолдану
жан-жақты мазмұндалады. Сабақтан тыс кескіндемеден үйірме жұмыстарын
ұйымдастыру және сабақ жоспарын құру берілді.
Қорытындыда зерттеудің нақты тұжырымдары мен ғылыми зерттеу жұмысын
жүргізу нәтижесінен туындаған ұсыныстар берілді.
Қосымшада зерттеу жұмысына қатысты оқу-әдістемелік материалдар
ұсынылды.
1. Абстракция туралы ұғым және оның тарихы
1. Бейнелеу өнері саласындағы абстракция өнерінің даму тарихы
Абстракционизм (ағылш. Abstractio- дерексіздік, бөлініс, оқшаулық) -
қазіргі заман өнеріндегі қоршаған ортаны бейнелеуде нақты заттарды
ескермейтін ағым. Абстрактілі өнер шындықты тiкелей керсетпейтiндiктен, оны
кейде затсыздандырылған, деп айтады.
Абстракция (лат. abstractio) — шартты немесе идеал денелерді қарап,
нақты дененің қосалқы қасиеттеріне көңіл аудармай оңайлатылған схема арқылы
олардың терең негізін, мәнін таный білетін әдіс. Абстракты ойлау алуан
түрлі құбылыстарды түсінуге, олардың заңдылықтарын ашуға көмектеседі, яғни
белгілі бір құбылыстың мәнін тіке мағынасында емес, жанамалап, бірақ дәл
түсіндіруге тырысады. Бұл әдісті әлі де ұғып болмасаңыздар қарапайым ғана
мысал: адамның жай суреттерде дәл бейнесін, сыртқы пішімін, түрін, киімін
келтіру арқылы бейнелейді. Ал бұл стильде адам денесі толығымен салынбауы
мүмкін. Оны ендеше қалай жеткізеді десеңіздер, абстракциялық стильде
адамның ойлау, сөйлеу, еңбек ету қабілеттері ескеріліп, суретке сол
қабілеттеріне байланысты тіл, ми, қол сияқты дене мүшелері шашыранды түрде,
бірақ өзара байланыста көрсетіледі. Ол үшiн бейнеленетiн нерселердiң
көркемдiк бiтiмдерi (кеңiстiктегi формалары, аумағы, бояуы,т.б.) маңызды
емес, бiрiншi орынға суреткер-тұлғаның субъектiлiк көңiл-күйi шығады.
Абстракционизм 1910 ж. Мюнхенде, Амстердамда, Мәскеуде шамамен бiр
уақытта қалыптасты да, 1930 ж. Париж бен Нью-Йоркте кеңiнен өрicтедi.
Абстрокционизмнің эстетикалық бағдарламасын 1910 ж. В.Кандинский Өнердегi
руханилық туралы еңбегiнде айқындап бердi.
Абстракционизм eкi бағытта дамыды: оқыс бояулар мен кескiндердiң
қиюласуын үйлесiмдi етуге ұмтылу жене геометриялық абстракцияларды
құрастыру.Бiрiншiсi экспрессионизм және фовизм тәрiздi ағымдармен түбiрлес
болып, түcті заттық шындықтан толық ажыратқысы келдi. Осы бағытта Оп-Арт
деп аталатын, бояудың қиюластығын елестететiн музыкалық және басқа да
ассоциациялардан туатын синестезия идеясына негiзделген aғым пайда болды.
Бұл түрдегi абстракционизмнің кубизммен ортақ шыққан тегі бiр болғанымен,
одан айырмашылықтары да болды. Абстракционизмнің осы бағытының тармақтары
бiрнеше: М.Ларионовтың сәулешiлдiгi, К.Малевичтiң супрематизiмi,
Л.Попованың стиль тобы.
1917 жылы Голландияда жаңа пластицизм идеясын ұсынды: геометриялық
бiтiмдердiң анықтылығы, айқындылығы және қарапайымдылығы табиғат
ретсiздiгiнен жоғары тұрады. Абстракционизмнің кейбiр көpiнicтepi дадаизм
мен сюрреализм өкiлдерiнiң кейбiр шығармаларынан байқалады. Eкi
дүниежүзiлiк coғыc арасында Францияда әр ұлттың және әр бағыттың өкiлдерiн
бiрiктiрген абстракционизм топтары болды: Нақты өнер, Шеңбер мен
төртбұрыш, Абстракция мен шығармашылық. 50 жылдан бастап АҚШ-та
абстрактi экспрессионизм (М.Ротко, Л.Горки, Дж.Поллок т.б.) деп аталатын,
өз әдicтерiн таза психологиялық автоматизм деп жариялаған мектептер пайда
болды [3].
Абстракационист — кескiндемешiлер заман динамикасын бiлдiретiн өзiндiк
әдicтер мен тәсiлдер қалыптастырды, олар бүгiнгi күні дизайнда, театр, кино
мен теледидарда және бөлмелер интерьерi мен қызметтiк офистердi көркемдеуде
кең қолданыс тауып келеді. Көркемдік форманың қандай да кқріністерінен
(фактура, аумақ, бояу) бас тартқан абстракті өнердің алғашқы үлгілерін
Германияда В.В.Кандинский, Францияда Р.Депоне, Испанияда Ф.Пикабия,
Ф.Купха, Ресейде К.С.Малевич, М.Ф.Ларионов, Н.С.Гончарова, Нидерландиядағы
жаңа пластикалық өнер өкілдері П.Мондариан, Т. ван Дусбюрг т.б. жасады. 1-
дүние жүзілік соғыстан кейін Абстракті өнер көріністері дадаизм мен
сюрреализм өкілдерінің жекелеген шығармаларынан байқалды. Сонымен бірге
архитектурада, безендіру өнерінде бейнесіздікке ұрыну, математикалық және
инженерлік талаптарға бағынатын құрылыстар салу бағыты пайда болды
(“Стиль”, “Баухауз” топтарының тәжірибесі). 30жылы басында негізінен
Францияда әр ұлттың және әр бағыттың суреткерлерін біріктірген абстракті
өнер топтары болды (“Нақты өнер”, 1930 ж; “Шеңбер мен төртбұрыш” 1930;
“Абстракция және шығармашылық” 1931 жылы). Бірақ абстракті өнер ол кезде
кең қанат жая алмады, 30 жылдардың ортасында бұл топтар ыдырап кетті. 2-
дүние жүзілік соғыс жылдарында АҚШ-та “абстракті экспрессионизм”
(кескіндемешілер Дж.Поллок, М.Тоби т.б.) деп аталатын, өз әдістерін “таза
психологиялық автоматизм” деп жариялаған, оқыс бояулар мен кескіндердің
қиюласуын дәріптеген мектептер пайда болды. 50 жылдары абстракті өнер
көркемөнердегі негізгі түрлердің біріне айналды. 60 жылдардың ақырына дейін
Абстракті өнер ресми танылған жоқ, сыңаржақ бағаланды. Қатаң идеологиялық
қысымға қарамастан абстракті өнердің әр түрлі бағыттары пайда болды.
Абстракцияның келесі түрлері бар: шеттетуші абстракция–белгілі бір
тұтастылықтан құбылысты бөліп алу; жалпылаушы абстракция–құбылыстардың
жалпыланған сипатын беру; идеализация–шынайы–эмпирикалық құбылыстарды
идеалды схемаға алмастыру.
Жалпы ұғымдар–абстракциялау принципінің нәтижесі. Абстракцияға
қарама–қарсы процесті нақтылау деп атайды.
Нақтылау–абстракциялық ұғымды соған сәйкес келетін жеке ұғымдармен
түсіндіру, яғни жеке заттар мен нәрселер туралы ой.
Жалпылау дегеніміз–бір текті заттардың, құбылыстардың ортақ
қасиеттерін оймен біріктіру. Жалпылау үшін заттардың ерекше маңызды
белгілерін таба білу керек. Жалпылаудың негізінде жаңа ғылыми ұғымдар,
заңдар мен теориялар шығарылады. Жалпылау арқылы шындықтағы заттар мен
құбылыстарды белгілі бір принцип бойынша орналастыруды жүйелеу дейді.
Жүйелеудің жоғары түрі, топтастыру (классификация).
Қазақ бейнелеу өнеріндегі соңғы кезеңдегі жаңа бағыт абстракция
бағыты. Бұл бағыттағы суретшілер шығармаларының мазмұнының кеңдігі, бір
ғана туынды шеңберінде терең мағыналы ойды білдіретін, ауқымды тақырыптарға
құрылған сюжетті картиналар мен графикалық туындылар беруде. Бұлардың
қатарында кескіндеме шеберлері А.Ниязбеков, М.Қасымбеков, А.Губашев
А.Мыңлыбаева, Р.Абдулов, Р.Аспандиярова, С.Сулейменова, А.Есдаулетовтар
бар. Бұлардың ішінде М.Қасымбековтың Көкпар, А.Губашевтың Арал
қасіреті, Р.Абдуловтың кескіндеме туындыларын ерекше атауға болады.
Қазақстан көркем өнерінде бүгінгі күнде дамып жатқан көптеген стильдік
ағымдар бұл күнде мәдениеттің - ашық заманауи қоғамның бағыт-бағдарларын
білдіреді. Стилистік сантүрлілік, сондай-ақ, жаңа заман тарихына да өз
мөртаңбасын басты. Олар заманауи өнер деп аталатын дүниені құрайды. Әрине,
барлық айырмашылықтарына қарамастан, эстетика тұрғысында олар белгілі бір
ішкі туыстыққа ие. Бүгінгі заманауи қоғамда бірегей стандарттар жоқ, әрбір
топ өзінің құндылықтарына, тілі мен стиліне ие. Сондықтан плюралистік
қоғамда бір уақытта көптеген стильдер қабаттаса, қосарласа бір тіршілік
етуі тиіс. Осы жаңа кезеңде бейнелеу өнері өзіндік үлгілік нәтижелерге де
қол жеткізді. Өзінің таза концептуалдық үлгілерімен және өзінің келіскен
үйлесімділігімен маңызды қоғамдық резонанс құрып қана қоймай, бізді
қызықтыратын мәселелер үшін маңызды теориялық тұжырымдамаларды ортақтастыра
да білген туындылар дүниеге келе бастады [4].
Өнердің жаңа түрінің даму процесі әлі жалғасуда. Ол Қазақстандық
суретшілердің шығармшылығындағы әлі де терең талқылауды керек ететін
көркемөнерлік ақпараттармен байыуда. Шығармашылық еңбектің табыстарын
алқалы топтың алдына тартып, талғамшыл көрерменнің сарабына салып отыру –ол
уақыт талабы болып қала бермек.
Абстракционизм туындылары өмірдің формаларынан негіз алады: затсыз
композициялар суретшінің субъективті көзқарастары мен қиялын толықтырады,
оның санасы бос ассоциацияларды, ой қозғалысын және эмоционалды сезімдерді
туғызады.
Абстракционизм бағыт ретінде XXғ. басында бірнеше еуропалық елдерде
пайда болды. Абстракционизм пайда болғаннан бастап екі негізгі жолдар
туындады. Біріншісі –геометриялық немесе логикалық абстракция, ол
геометриялық формаларды, түрлі-түсті жазықтарды, түзу мен қисық сызықтарды
үйлестіру жолымен кеңістікті құрады. Екіншісі- лирикалық- эмоционалды
абстракция, онда композициялар ағымдағы бос формалармен ритммен
ұйымдастырылады, Асия және Қадыржан Хайрулиндер шығармашылығында, жұмысында
көрсетілген.
Лирикалық абстракция (екінші атауы - лирикалық-эмоциялық,
психологиялық абстракционизм) - абстрактылы өнердің бір бағыты, суретшінің
эмоциялық - психикалық көңіл-күйін тура сипаттауға талпынады. Лирикалық
абстракционизм - суретшінің фантазиясы мен адамның жан дүниесінің түстерден
алған әсерінен пайда болады. Кенжебай Дүисенбаев және оның шәкірттері.
Фовизм (фр: fauve - жабайы) жабайылар - ХХғ басындағы француз өнеріндегі
бағыт лидерлері Анри Матисс болған, жас суретшілер тобының шығармашылығымен
көрсеткен.
Посткескіндемелік абстракция (англ.post-painter abstraction) 1960ж.
Америка құрама штатында түрлі геометриялық абстракцияның абсракты
кескіндеме бағытында пайда болды. Посткескіндемелік абстракция абстрактылы
экспрессионизмдегі кескіндеме техникасына қысқартылған сызықты нақты тура
контурлар бейнеленді. Қарапайым кескін үйлесімдері композициялы
қойылымдарда қайталанды. Кейде геометриялық фигуралар бір кескіндемелік
белгіге дейін азайған(үстінен тең бояуға бөлінген жолдар) немесе
геометриялық аскетизмнің пайда болуынан – кенеп толығымен бір түсті
бояулармен жағылған болды Армад Бектас шығармашылығын көрініс табады.
Геометриялық абстракция басқа атаулары суық абстракционизм, логикалық,
ақыл-ой абстракционизмі- әр түрлі геометриялық формалар, түрлі-түсті
жазықтар, түзу мен қисық сызықтарды үйлестіру жолымен көркемдік кеңістікті
негізіндегі және абстрактілі өнердегі ағымды айтамыз. Геометриялық
абстракция заманауи сәулет өнері, дизайнның дамуы, өнеркәсіптік, сәндік-
қолданбалы өнердің дамуна үлкен ықпал етті. Бақыт Шилдерханов өз
туындыларында көрсеткен.
Абстрактілі экспрессионизм. Суретшілер кенеп бетін ірі жағындылармен
бояды. Жазудың бұл экспрессивті тәсілі туындының өзіне қарағанда маңызды
болып табылады, сондықтан да картина құру процесі үнемі жарияланып отырды.
Көрермендер алдында бүкіл қойылым ойналды, онда суретшінің жесті мен
қозғалыстары кенеп бойымен төгіліп жатқан бояу секілді белсенді роль
ойнайды. Мұнда сыншыл Харольд Розенбергтің абстрактілі экспрессионализмінің
берген екінші атауы- іс-әрекет кескіндемесі атауға болады. Ол картина
салудың физикалық актін нақты көрсететін анықтама. М.Нарымбетов. [5]
Абстракция үшiн бейнеленетiн нерселердiң көркемдiк бiтiмдерi
(кеңiстiктегi формалары, аумағы, бояуы,т.б.) маңызды емес, бiрiншi орынға
суреткер-тұлғаның субъектiлiк көңiл-күйi шығады.
Абстракционизм 1910 ж. Мюнхенде, Амстердамда, Мәскеуде шамамен бiр
уақытта қалыптасты да, 1930 ж. Париж бен Нью-Йоркте кеңiнен өрicтедi.
Абстрокционизмнің эстетикалық бағдарламасын 1910 ж. В.Кандинский Өнердегi
руханилық туралы еңбегiнде айқындап бердi.
Абстракционизм eкi бағытта дамыды: оқыс бояулар мен кескiндердiң
қиюласуын үйлесiмдi етуге ұмтылу жене геометриялық абстракцияларды
құрастыру.
Бiрiншiсi экспрессионизм және фовизм тәрiздi ағымдармен түбiрлес
болып, түcті заттық шындықтан толық ажыратқысы келдi.
Осы бағытта Оп-Арт деп аталатын, бояудың қиюластығын елестететiн
музыкалық және басқа да ассоциациялардан туатын синестезия идеясына
негiзделген aғым пайда болды. Бұл түрдегi абстракционизмнің кубизммен ортақ
шыққан тегі бiр болғанымен, одан айырмашылықтары да болды.
Абстракционизмнің осы бағытының тармақтары бiрнеше: М.Ларионовтың
сәулешiлдiгi, К.Малевичтiң супрематизiмi, Л.Попованың стиль тобы.
1917 жылы Голландияда жаңа пластицизм идеясын ұсынды: геометриялық
бiтiмдердiң анықтылығы, айқындылығы және қарапайымдылығы табиғат
ретсiздiгiнен жоғары тұрады. Абстракционизмнің кейбiр көpiнicтepi дадаизм
мен сюрреализм өкiлдерiнiң кейбiр шығармаларынан байқалады. Eкi
дүниежүзiлiк coғыc арасында Францияда әр ұлттың және әр бағыттың өкiлдерiн
бiрiктiрген абстракционизм топтары болды: Нақты өнер, Шеңбер мен
төртбұрыш, Абстракция мен шығармашылық.
50 жылдан бастап АҚШ-та абстрактi экспрессионизм (М.Ротко, Л.Горки,
Дж.Поллок т.б.) деп аталатын, өз әдicтерiн таза психологиялық автоматизм
деп жариялаған мектептер пайда болды.
Абстракационист — кескiндемешiлер заман динамикасын бiлдiретiн
өзiндiк әдicтер мен тәсiлдер қалыптастырды, олар бүгiнгi күні дизайнда,
театр, кино мен теледидарда және бөлмелер интерьерi мен қызметтiк офистердi
көркемдеуде кең қолданыс тауып келеді. Көркемдік форманың қандай да
кқріністерінен (фактура, аумақ, бояу) бас тартқан абстракті өнердің алғашқы
үлгілерін Германияда В.В.Кандинский, Францияда Р.Депоне, Испанияда
Ф.Пикабия, Ф.Купха, Ресейде К.С.Малевич, М.Ф.Ларионов, Н.С.Гончарова,
Нидерландиядағы жаңа пластикалық өнер өкілдері П.Мондариан, Т. ван Дусбюрг
т.б. жасады. 1-дүние жүзілік соғыстан кейін Абстракті өнер көріністері
дадаизм мен сюрреализм өкілдерінің жекелеген шығармаларынан байқалды.
Сонымен бірге архитектурада, безендіру өнерінде бейнесіздікке ұрыну,
математикалық және инженерлік талаптарға бағынатын құрылыстар салу бағыты
пайда болды (“Стиль”, “Баухауз” топтарының тәжірибесі). 30жылы басында
негізінен Францияда әр ұлттың және әр бағыттың суреткерлерін біріктірген
абстракті өнер топтары болды (“Нақты өнер”, 1930 ж; “Шеңбер мен төртбұрыш”
1930; “Абстракция және шығармашылық” 1931 жылы). Бірақ абстракті өнер ол
кезде кең қанат жая алмады, 30 жылдардың ортасында бұл топтар ыдырап кетті.
2-дүние жүзілік соғыс жылдарында АҚШ-та “абстракті экспрессионизм”
(кескіндемешілер Дж.Поллок, М.Тоби т.б.) деп аталатын, өз әдістерін “таза
психологиялық автоматизм” деп жариялаған, оқыс бояулар мен кескіндердің
қиюласуын дәріптеген мектептер пайда болды. 50 жылдары абстракті өнер
көркемөнердегі негізгі түрлердің біріне айналды. 60 жылдардың ақырына дейін
Абстракті өнер ресми танылған жоқ, сыңаржақ бағаланды. Қатаң идеологиялық
қысымға қарамастан абстракті өнердің әр түрлі бағыттары пайда болды.
Алғырлық — адамның психикасындағы зейінділік, зеректік, ұғымталдық
сияқты ақыл-ой әрекеттерінің бір-бірімен үйлескен қасиеті. Алғырлық таным
процестері арқылы адамның жанама ойлау әрекеттерімен ұштасып жатады. Ойы
алғыр адам айналасындағы бейне-құбылыстарды шапшаң қабылдап, оларды ақыл-ой
елегінен өткізіп, қажет кезінде қайта жаңғыртады. Халық: “Алғыр жігіт
ақылына қарай іс қылар, олақ жігіт оңай жұмысты жүк қылар” дейді. Алғырлық
— ақыл-ойдың жемісі ретінде адам ойының ұшқырлығы, талдау, жинақтау,
салыстыру, абстракциялау, нақтылау секілді қасиеттерге тығыз байланысты.
Алғыр адамның дүние танымы мен білімін көзқарасынан, ойды, іс-әрекетті
қабылдауынан, соған қатысынан байқауға болады. Алғырлық балалардың жас
ерекшеліктерімен ақыл-ойының даму деңгейіне сәйкес үнемі ілгері өрістеп,
күрделіленіп отырады. Қазақ психологы Ж.Аймауытов баланың табиғи даму
барысына қарай Алғырлыққа тәрбиелеу үшін оқу материалын қиындатып отыру
керектігін ескертеді. Педагогикадағы “дамыта оқыту” теориясының негізінде
жас ұрпақты Алғырлыққа баулу мақсаты жатыр.
Анализ және синтез (грек. analysis - ыдырау және synthesis бірігу) —
жалпы мәнінде алғанда бүтіннің құрамдас бөліктерге ыдырауы және
бөлшектердің бүтінге ұдайы бірігу процестері. Анализ және синтез таным
процесінде маңызды рөл атқарады және оның барлық сатыларында жүзеге
асырылады. Ойлау операцияларында анализ және синтез абстрактілік ұғымдардың
көмегімен жүзеге асырылатын және бірқатар ойлау операцияларымен:
абстракциямен қорытындылаумен және т.б. тығыз байланысты ойлаудың логикалық
тәсілдері ретінде көрінеді. Логикалық анализ дегеніміз зерттелетін
объектіні ойша құрамдас бөліктерге бөлшектеу жөне ол жаңа білімдерді алу
әдісі болып табылады. Дамушы процеске анализ жасау ондағы әртүрлі кезеңдер
мен қарама-қайшы тенденцияларды және т.б. бөліп көрсетуге мүмкіндік береді.
Аналитикалық қызмет процесінде ой күрделіліктен қарапайымға,
кездейсоқтықтан кажетгілікке, алуан түрліліктен ұқсастыққа және бірлікке
карай қозғалады. Анализдің мақсаты — күрделі бүтіннің элементтері түріндегі
бөлшектерді тану [6].
1.2 Бейнелеу өнерінің саласы абстракция техникасының ерекшеліктері
Абстракция - бейнелеу өнерінің бір саласы, белгілі бір заттың бетіне
(кенеп, қағаз, т.б.) бояу арқылы салынатын көркем шығармалар. Абстракцияның
пайдаланатын құралы - сәуле, бояу, рең.
Кез-келген суреттің жетілу қисыны ұқсастықтан
абстракцияға бағытталған қозғалыстың көлеңкесі болып
табылады. Тіпті ең қарапайым біркелкі элементтердің (мысалы:
нүктелер, шеңберлер, айшықтар) жай қайталануының өзі
ырғақтың пайда болуына түрткі салады. М.Бахтиннің айтуынша,
ырғақ, іште бар игіліктің реттелуі болып табылады, ал біздің
мысалымызда – жарастырылған, үйлестірілген, игерілген
кеңістік. Ал ілкі адамның санасында объект және оның аты
осыдан келіп атауды белгілейтін белгі және сондай-ақ ат қоюдың
кәдесінің, тың (хаос күйіндегі) кеңістікті игерудің толассыз
барысында бір-бірімен тығыз байланыста екенін ескерсек, оюдың
дүние моделін құрудағы логикалық (реттеуші) құрал ретіндегі мәнін жете
бағалаудың өзі қиын.
Бейнелеу өнеріндегі абстрактілі тілдің мынадай
ерекшеліктерін атап өтуге болады: геометриялық немесе
сюрреалистік дәстүрлеріне қарама-қарсы мазмұнда олар
әрқашанда фигуративтік бағыттылықпен ерекшеленеді. Бұл арада
ғалымдар мен әлдеқашан аңғырт фигуративтіліктен асып түскен
авангардтың шебер өнері арасында және бойына өзінің
соншалықты дамыған түрге жатпайтын түр-үлгісі бойынша [7].
Жүз рет естігеннен, бір рет көрген артық,-дегендей, енді осы
стильдегі картиналардың бірнешеуінің сырын ашып көрейік.
Бұл неміс және американ суретшісі, оптикалық өнердің негізін салушы Альберс
Джозефтің “Шаршыны мойындау” атты өнер туындылары. Бұл картиналар
суретшінің шығармашылық өміріндегі ең сәтті шыққан дүниесі болды. Суретші
бұнымен 1950 жылдан бастап жұмыс істеген екен. Аталмыш картиналар майлы
бояумен салынған, графикалық және сериграфиялық болып табылады.
Композицияның негізі-қарапайым шаршы. Суретте олар бір бірінің үстіне не
астыңғы жағына орналаса өзіндік иллюзиялық фигураны, сол арқылы “фуганы”
береді, яғни белгілі бір дүниеге деген қорқыныш сезімін. Суретшінің сөзіне
қарағанда, картинадағы шаршының бояулары-жеткізер ойдың, фуганың негізі
екен. Расында да, шаршыларға ұзақ қарап тұрсаң, оның ішкі жан дүниеңе әсер
ететінін сезесің. Өзге әлемнің құрсауына енгендей беймаза күйге түсесің.
Қорқатын дүниелеріңнің бәрі сол картинада көрініс табады. Нанбасаңыз,
картинаны барынша үлкен масштабта қарап көруіңізге болады.
Ал мына картиналар итальяндық суретші, теоретик, мүсінші Фонтана Лучоның
шығармашылық дүниелері. Бұлар 1949-1953 жылдар кезеңіне жататын
“Тесік”(“Дыра”) циклының картиналары. Суретші бұл шығармашылық туындысы
тұрғысында былай деген: “Менің шығармашылығымның барлығы тазалыққа,
“Ештеңе” философиясына негізделген. Ештеңе-бұзылу емес, ештеңе-пайда
болу.Суреттегі тесік картинаны бұзуға бағытталған әрекет емес. Бұл-форматқа
сәйкес емес жест, ойымды картинадан тысқары беруге көмек. Өнерді басқа
қырынан көрсету”,-дейді.
Бұлар американдық суретші, мүсінші-абстркционист Ева Гессенің туындылары.
Портреттерге қарасаң адам шошырлық дүние. Бет-аузы қисық, ретсіз жағылған
бояулар, олардың ағып, төмен қарай сырғуы суретшінің еңбегінен алыстата
түседі, бір қарағанда. Алайда бұл суреттер, мамандардың пікірінше, терең
тұңғиық түсінікті, ойды береді екен. Қалайша деп сұрақ қойдым өз-өзіме.
Сөйтсем, Ева Гесса 34 жасында ми обасынан қайтыс болған екен. Уыздай жас
күйінде қыршын кеткен дарын иесі жарық өмірімен қоштасарында осы
портреттерді салған көрінеді. Сол арқылы портреттен трагедиялық күйді
тануға болады, яғни портретте автордың өзі бейнеленген. Ал үшінші суретте
адамның эротикалық тәні салынған. Ерікті фигуративтіліктің арқасында автор,
адамның құштарлық сезімін, ләззатын жеткізуге тырысқан сыңайлы.
Бірнеше талдаулардан, сараптаулардан кейін, біз, абстракциялық
стильде салынған картиналардың ар жағында терең философиялық пайымдаулар
бар екенін түсіндік деп ойлаймын.
Қазіргі таңда дүние жүзінде жүріп жатқан заманына өзгерістерінен келер
ғасырдың өмір сипаттарын аңғармау тіптіде мүмкін емес. Өйткені жер бетіндгі
сан - алуан халықтардың өз ара ой олғаныстары мен қол созған үміттері осыны
байқатады. Осынау таңғажайып тамаша өзгерістердің қозғаушы күшіне айналып
отырған Отанымыздың келбеті бүкіл жер шарындағы күллі халықтардың алдына
мерейі өсіп адамзат қауымының жаңаша ойлау жүйесінің қалыптастыруда елеулі
үлес қосуда. Осының бірден - бір айғағындай бүкіл елімізді сан алуан
халықтарды да өзінің өткен тарихы мен ұлттық мәдениеттерін шындық
таразысынан өткізіп қана қоймай шын мәніндегі ұлтаралық теңдік әр
республиканың егеменді дербестіктерін жаңа қалыптастыруға бет бұрып
отыр. Қазіргі кезде егеменді алған еліміз
өздерінің өмір тіршіліктеріне үстемділік пен танылған құбылыстарды
жойып жаңаша ойлаудың құдіреті мен ондаған жылдар бойы бұзылған ата-
дәстүрлері мен халықтық педогикасын қалпына келтіруге бет бұрды.
Кескіндемедегі абстракция техникасы бейнелеу өнерінің негізгі түріне
жатады. Абстракция техникасындағы кескіндеме -көрерменнің ойы мен сезіміне
жағымды әсер ететін, жазықтық бейне бояу арқылы жасалатын көркем шығарма.
Сурет- бұл шежіре, ол арқылы мыңдаған жылдар жемісіндегі тіршіліктің
тынысын, табиғаттың мың құлпырған бояуын т.б. танып білеміз. Сурет
келесі элементтерді қамтиды: тірек нүктесі, әртүрлі сызықтар, штрих,
сызықтық бейне, долбар, түсті дақ, жылт, жарық,жартылай көлеңке, көлеңке,
негізгі көлеңке, шағылысқан көлеңке жатады. Перспективаларға тоқталатын
болсақ, оның алуан түрлі саласы бар. Кейбіріне тоқталып кетейік. Сызықтық
перспективаны көкжиек сызығы мен түйісу нүктелер арқылы мысалы жолды
бейнелеуге болады. Бұл перспективаны тұрғызу үшін студенттердің алгебра
мен геометриядан, және инженерлік графикадан білімі болса жеткілікті.
Перспективаны алып қарастыратын болсақ, дизайнер түпкі ой жобасын
қағазда, ал суретшіде бірнеше түйісу нүктелері арқылы бейнелерді
мәнерлі үйлесімдегі формасын салады. Ол үшін эвколидова геометриясын
білген жөн. (Осы күнгі элементар Геометрия, жалпы алғанда, Евклид
қалыбынан шыққан).
Мысал ретінде: Ақанаев А.А. "Мәңгілік өлмеу" туралы поэмасынан
перцептивтік перспективаны көруге болады. Бұл перспектива арқылы
бірнеше жолдар және кеңістіктер мәнерлеп бейнелеуге болады. Көбіне
композициялық шешімдері бір план, екі планды немесе көп планды, ғылыми
перспективалы, шартты перспективалы болып келеді. Ондай шешім
суретшінің өзінің шежіресіне байланысты. Әрбір көркем шығармашылық
актісін қабылдауда ашып және туғызып отыратын шежірені ядро деп
қараса, онда қабылдаудың өзін шығармашылық деп түсінуге мүмкіндік
туады. Суретші жаңашылдықты қабылдауға дайын болған жағдайда және
толық сүйіспеншілікпен, шын ниетімен есте сақтай отырып, туындалған
образ ғана, жастардың оған көңілін аудара алғанда, ол нағыз
жаңашыл, новатор бола алады. Сонда ғана суретшінің, оның көркем
шығармашылық образының идеялық мәні болып табылады. Шежірені
қабылдауға суретші көрерменге жол ашады. Суретші көрермен қауымға
көркем образды түсінікті болу үшін бейнелеу өнерінің құралына,
мәнерлеу тіліне сүйене отырып дәріптейді. Қабылдаудың негізі болып,
көркем образдың мазмұнына мағынасы, негізгі идеясы, тақырыптық сюжеті
жатады [8].
Қабылдау жүйесі бойынша:
1.Түпкі ой жобаның, пластикалық форманың, туындының көркем
образын анықтау;
2. Түпкі ой жобаның, пластикалық форманың, туындының мазмұнын
анықтау;
3. Түпкі ой жобаның, пластикалық форманың, туындының идеясын
анықтау;
4. Түпкі ой жобаның, пластикалық форманың, туындының тақырыбын
анықтау;
5. Түпкі ой жобаның, пластикалық форманың, туындының сюжетін
анықтау жатады.
Әр қайсысына жеке–жеке тоқталып, анықтамасын беретін болсақ,
негізгі идеясы- форманың немесе шығарманың мазмұнын анықтайтын
басты ойы, немесе суретшінің шындыққа қатынасын көрсететін басты
көркемдік образ (бейне), форма.
Тақырып (шығармаларда өмірлік құбылыстардың суреттелуімен
студентке, көрерменге, тыңдаушыға арнаулы щеңбері).
Сюжет (суретшінің тақырыпты неғұрлым толық ашылуы үшін алған айқын
оқиға, нақты көрініс). Сонымен, көрермен қауым негізгі образды бейнеге
немесе формаға не? жатады деген сұраққа жауап бере отырып, оның мазмұның
мағынасына тоқталып, негізгі идеясын анықтап, тақырыбы мен сюжетіне көңіл
бөліп, өз бетінше талдау жасауы керек. Жалпы мазмұнына терең талқылау
жасап, мазмұнын ’’нені’’ қамтиды деген сұраққа жауап беруі керек. Жалпы
мазмұн дизайн формалары мен бейнелеу өнеріндегі ненің бейнеленгенін
көрсетеді.
Сонымен шабыт айтылып кеткендей, дизайнер, суретші мен
студентердің сезімін, ойын билеуші күш болатын болғанда, оның жүйелері
пластикалық өнерінің түрі: көркем шығарма, қабылдау, олардың сезімін,
ақыл ойын дамытып, тәжірбиесін молайтып, эстетикалық талғамын
рационалды түрде көтеруге тәрбиелеп, оқу-тәрбие процесінде білім, білік,
шеберлігін шыңдап және креативтікте одан әрі дамытуға бейімдейді.
Жалпы айтылып кеткен мәселелерді қортындылай келе көркем
образға талдау жасағанда, студенттер белгіліден- белгісізге көше отырып,
өздерінше түбегейлі бейнелеу өнер тілін түсінуге өз бетінше шығуы керек.
Сондықтан студенттерде ол не?, неліктен?, қалай? деген сұрақтар
туындап, соған жауап іздеп, өз бетінше көркем образды сезіне отырып әдеби
тілмен сипаттап, мәнерлеп шығуы тиіс. Бейнелеу өнерінің негізгі көркем
образдық ойлаумен тығыз байланыста болады. Көркем-образдық ойлау бейнелеу
өнерінің тілін түсіну,өнер шығармасын қабылдауға кең жол ашады, суретші
жүрген жолмен қайта қарап шығуға мүмкіндік туғызады. Студенттер қандайда
болмасын бейнелеу өнерінің түрі мен жанрынан бастап, көркем образдың
идеясын, тақырыбын және сюжетінен анықтап ұғынғаннан кейін бейнелеу
өнерінің құралына, композициясына талдау жасау керек [9].
Натуралдық әдісті жақтаушылардың пікірінше абстрактілік геометриялық
формалар, қоршаған ортадан алған өз әсерін графикалық мүмкіндіктер арқылы
беруге сәйкес келмейді деп ойлады. Бірақ геометриялық әдісті теріске шығара
отырып олар бұл әдістің бағалы жақтарын көре алмады.
Абстракция техникасы көбірек шұғылдануды, еркіндікті, қызықты болу
принципін насихаттап, оқытудың қатаң жүйелі болуынан бас тартты.
Картинаның көркемдік ерекшеліктерін қабылдаудың бір бағыты-
шығарманың орындалу техникасына талдау жасаудың орны ерекше. В.Н.Унковский
кескіндеме шығармаларын қабылдауда, орындалу техникасы акварель, гуашь,
майлы бояу, темпера түрлеріне бөлінеді. Абстракция техникасы бойынша сурет
әр-түрлі материалдарда орындалады, онымен жазылған суреттер әр уақытта
бір қарағанда түсініксіз болуымен ерекшеленеді. Абстракция техникасындағы
жұмыс көп тәжірибені қажет етеді [10].
Абстракция техникасы кескіндеме шығармашылығының ерекше түрі.
Абстракция техникасының ерекшелігі, шындықты тiкелей керсетпейтiндігімен
ерекшеленеді. Суретшінің субъективті көзқарастары мен қиялы арқылы
орындалатын жұмыс. Абстракция техникасы кең тараған кескіндеме өнерінде
орны бөлек. Абстракция техникасында жазылған шығармалар өмір шындығын
астралы түрде бере білуге жағдай туғызатын ерекше және кең көлемде дамыған
техника болып табылады. Абстракция шығармаларын қабылдауда түстердің
құрылымы ерекше орын алады. Суретші түстерді ұтымды қолдану арқылы өмір
шындығын астарлап жазықтың бетіне бейнелей білуге қол жеткізеді. Түстердің
картинадағы көркемдік ойды жеткізетін ерекше қасиеті болады. Түстер арқылы
суреткер өзінің көңіл күйін білдірумен қатар көрушілерге де белгілі бір
көңіл-күй силайды.
1.3 Шығармашылық жұмыс Дәстүр жаңғырығы
Абстракция өнері қазақта кенжелеп қалған. Абстракцияның техникасы өте
күрделі. Ол суретті адамдардың түсінуі де қиын. Бір қараған жанға сенің бес
ай бойы ой еңбегіңді жұмсап, көз майыңды тауысып салған суретің әншейін
шимай-шатпақ, неше түрлі бояуларды жаға-жаға салған болып көрінуі мүмкін.
Абстракциямен айналысып суреттерім мазмұнға, идеяға бай болса деймін.
Тақырыпқа байланысты сурет салуда мен мынадай тапсырмаларды
орындауды қажет деп санадым.
Тақырыптық композиция бойынша жұмыс сюжетті іздеуден басталады, адам
бұрын көрген қабылдау мен елестету тәжірибелерін қолданбайынша
шығармашылықпен жаңа нәрсені жасау, қиялдау мүмкін емес.
Шығармашылық жұмыстың кезеңдер бойынша орындалуы
1кезең
2 кезең
3 кезең
4 кезең
Суретшілер мен жазушылар жаңа шығарма жасау барысында, өмірден алынған
нақты образдар арқылы шығып отырады. Тіпті фантастикалық образдарды жасау
барысында да суреткер өмір шындығынан алынған адамға белгілі образдық
элементтеріне сүйеніп отырады. Шығармашылық қиялды дамыта отырып, осы
айтылғандарды есепке алуы тиіс. Сондықтан ой белсенділікті арттырып,
композициялық ойды табудан бастап, суретті аяқтағанға дейін, картина
композициясының, сюжетті айқын ашып көрсетуге, өзінің сол оқиға немесе
құбылысқа деген қатынасын, ой сезімін білдіру қажет.
Сурет салудың ең басты практикалық негізі - бейнелеудің элементтерін
білу, оның тәсілдері мен амалдарын дұрыс меңгеру.
Кескіндеме - кескіндеу өнері (живопись) бейнелеу өнерінің бір түрі. Ол
белгілі бір заттың бетіне бояу арқылы салынатын көркем шығарма, өнердің
барлық басқа түрлері сияқты, кескіндемеде иделогиялық және танымдық қызмет
атқарады, адамға эстетикалық ләззат беретін құнды да әсем шығармалар
тудырады. Кескіндеме туындысы көрерменнің сезіміне, ойына әсер ету арқылы
бейнелеген кескіннен тәлім алып, өзінше қорытынды жасауына себепкер болады.
Соған байланысты менің жасаған шығармашылық жұмысым қоғамдық тәрбиелік
мәні зор және ол философиялық ойлауды қажет етеді. Абстракция бұл шындықты
тiкелей керсетпейтiндіктен де оның көрерменге әсері күшті. Көркемдік бейне
тудыруда кескіндеменің пайдаланатын құралы - сәуле, бояу, рең. Сәулені бояу
реңімен нәзік астастыру арқылы өмір құбылыстарының айқын да шынайы
көріністер жасауға болады. Суреткер шеберлігінің көрінер жеріде осында.
Заттың сыр-сипатын, нәрсемен кеңістіктің қарым-қатынасын, сәуле мен
көлеңкенің құлпырымын, қысқасы кең дүниенің барлық жарасымымен тауып
бейнелеуді кескіндеменің тілінен нәзік те өткір тіл жоқ екенін байқаймыз.
Ол көрерменді бірден баурайды. Кескіндеменің данышпандық туындыларына
адамзаттың мәңгі мақсаттанатыны да содан. Кескіндеме туындысы бір жасалған
қалпында қалатындықтан назарға да сол қалпында бірден шалынады. Бірақ
суреткердің қыл қаламына ілінген сол бір мезеттік көрініс заманның,
дәуірдің, ортаның сан алуан сырларын шертеді,сезім құбылыстарының жан
тебірентерінен дерек береді, көрерменмен үнсіз тілдеседі. Кескіндеме
туындылары жеке бір тұлғаны, дара көріністі бейнелеп қана қоймай, күрделі
сюжетке, сабақты оқиғаларды да бейнелеп, олардың мәнін ашады [11].
Кескіндеме - өнер әлеміндегі орасан зор, еліктіріп әкететін, сиқырлы
аймақ. Ол адамзат дамуының таң шапағында, біздің тарихтан бұрынғы ата-
бабаларымыздың үңгірлерінде дүниеге келген. Сан ғасырлар бойында
суретшілердің басшылыққа алған идеялары, олардың ұмтылыстары отырады,
бір стильдің орнын екінші стиль басты, бірақ бәрібір кескіндеме
жасап, дами берді. Кескіндеменің ұлы мәні мынада; ол санасыз жүректерді бір
мәнді ойда, бір күшті сезімде бірге соғуға мәжбір етеді. Ол шапшаң, бірден
әсер етеді, оның тілі халықаралық тіл; оған аудармашылар қажет емес. Оның
алдында уақыттың өзі кейін шегінеді. Кескіндеме шығармаларын орындаудың
алуан түрлі техникаларын қарастыруға көшпестен бұрын түс танудың кейбір
мәселерімен танысалық.
Түстану жөнінде бірер сөз. Түстану - түс туралы ғылым, бояуларымен
істес болатын суретші таныс болуға тиісті көптеген мәселерді зертейді.
Күннің ақ жарығы шын мәнінде өте күрделі екені және көптеген түстерден
тұратыны біздерге физика курсынан мәлім. Нәзік күн сәулесін призма арқылы
өткізген кезде ол бұзыла отырып, спектр деп атанылды, яғни түстердің
түздіксіз қатарын құады, мұнда олар мындай тәріппен орнасқан: қызыл,
қызғылт-сары, сары-жасыл, сары, жасыл-көгілдір, көк, күлгін түстер. Олардың
арасында қатаң шекара жоқ; сары-жасыл, мысалы, жасалған, жасыл -жасыл-
көгілдірге және т.б. елеусіз ауыса береді [12,25].
Барлық спектрдің түстері және күн спектрінде жетіспейтін қан қызыл
шкаласы деп аталатынды, ал қара заттар, керісінше, бүкіл спектрді жұтып
қояды. Егер ақ және қара бояуларды алып, оларды түрлі пропорцияларды
араластырса, таза ақтан қараға дейінгі толып жатқан сұрғылт ақ түстер
шығады. Бұл түстердің басқа шкаласы -ахроматикалык (түссіз) шкала
болады.Бейнелеу өнерінде үш қызғылт сары түс береді - негізгі түстер деп
есептеледі. Егер бояуларды айтатын болсақ, бұл краплак, сары кадмий және
берлиндік көкшіл бояу.
Осы түстердің кезкелген екеуін араластыру үшіншіге қосыма түс береді,
сары және көк жасыл түс, (қызылға қосымша), көк пен қызыл-күлгін (сары
қосымша), қызыл мен сары-қызғылт сары (көкке қосымша) түс береді.
1. Қос түсті гармония - түстік шеңбердегі қарама-қарсы үйлесу.
Мұндай үйлесу бір шама бөрекілеу, контрасты, тек плактта ғана
орынды .
2. Үш түсті гармония - түстік шеңбер дәл үш бөлікке бөлінеді.
Кез келген бір түсті алып, оған басқа екеуін табады.
Төрт түсті гармония - шеңбер төрт бөлікке бөлінеді төрт түсті
және үш түсті гармонияда барлық түстерді емес, тек кез-келген екі-үш
түсті ғана алуға болады. Олардың үйлесімі де жарасымды болады. [12,35]
Майлы бояулар кескіндемеде тек 16 ғасырда ғана пайдалана бастаған.
Олардың көптеген құнды қаситтері бар; оңай араласады, қою және қалың етіп
те (корпустық), сондай-ақ астынғы түс анық байланып тұратындай,
жеңіл, мөлдір етіп те жағуға болады. Кепкен кезде бұл бояулар өзінің
түстік өң-реңкін өзгертеді. [12,52] Әдеттегі жағдайларда және әсіресе ыстық
ауа райында майлы бояулармен, оларға ештеңе қоспай немесе арнайы
сұйытқыштарды өте аз қоса отырып сурет салады, мүндай сұйытқыштар мынадай
номерлермен шығарылады; №2 (уайтспирт), №3 (таза скипидар), №4 (пинен).
Бояуды маймен араластыруғада болады, бірақ бұлай істеудің қажеті жоқ. Артық
майдың болуы бояу қабатының қараюына және жарылып кетуіне алып келеді.
Олифті және моляр сиккативтерін (бояуға иә лакқа қосылатын құрғатқыш
заттар) қолдануға мүлдем жол беруге болмайды.
Майлы бояумен ұзақ уақыт жұмыс істеу техникасы. Майлы бояумен жұмыс
істеудің негізгі ерекшелігі - жартылай дымқыл, жартылай кепкен бояу бетімен
жұмысты одан әрі жалғастыра беруге болмайды, не холст бетіне жағылған
бояулар жаңа түскен күйінде дымқыл тұрған кезде салуға болады, я картинаны
бірнеше күнге қалдырып, оны кептіріп алып, қатайған бояу қабатының үстімен
салуды жалғастыруға болады. Боямалау жасаған кезде бояуларды сұйылту үшін
майдың, лак пен скипидардың қоспасы алынады, олардың арақатынасы тәжірибеге
қарай белгіленеді, алғашқыда бірдей етіп алуға болады. Боямалауға
бояулардың, әсіресе көлеңкелердегі бояулардың күрделі қоспаларын жасамаңдар
- түс салыстырмалы түрде алғанда шамалас болуы мүмкін; жұмыс басында бұған
жол беруге болады. Жалпы ақ бояуларды есептемегенде, үш бояудан көп
араластырмаған жөн. Жұмыстағы өңреңкті дұрыс алынбаған немесе оны ағарту
қажет жерлерді өшіргішпен, бірде бояуды толық кетіреді, бірде олардың
қабатын аздап қана әлсірете отырып, өшіреді.
Кенептің екі күн ішінде игеруге болатын бөлігін ғана боямалаған жөн,
өйткені үшінші күн бояу қоюланып, жұмысты жалғастыру қиындайды. Егер
фрагмент сәтсіз салынса әрі онша кеппесе, ал оны қайта салу талап етілсе,
онда оны холстқа дейін толығымен қырнап алап тастап, жаңадан салады. Егер
кеуіп біткен жерді түзету қажет болса, онда пайда болған пленканы ерітедіде
дымқыл кезінде салады. Бұл үшін тиісті орынды скипидармен немесе мүсәтір
спиртімен шыланған дәкемен пленка ерігенге дейін жақсылап бүркеп, жауып
қояды.
Кескіндемедегі жарық былай беріледі: ақ бояулармен жекелеген жерлерге
күшті өң береді және оны көлеңкеге біртіндеп әкеле отырып, олармен қою,
бояуын қалын етіп форманы салады, мұнда мүмкіндігінше боямалауды (ақ
бояуларсыз кескіндеме) тиістей қалдыруға тырысады. Палотно кепкен кезде,
оны сарымсақпен, ал одан кейін пиязбен сүртеді және тағы бір рет жарықты,
ал онан кейін жеңіл лессировалап салады. Жекелеген, ең жарық
күнделікте таза ақ бояуларға дейін жетуге болады.
Мен дипломдық жұмысымды бірнеше кезеңдерге бөліп орындадым:
1-кезеңде дипломдық жұмысымның тақырыбын анықтау бағытында ізденістер
жасадым. Шырмашылық жұмыстың мақсаты дәстүріміздің әсем көріністерін
көрсету болды. Салт-дәстүр көріністерін бейнелеу арқылы халқымыздың
дәстүрін көрсету үшін композициялық суреттер салып, ізденістер жасадым.
Сурет салу негізінде заттардың сыртқы формасын көшіріп салумен шектеліп
қоймаймыз, сонымен қатар оның ішкі құрылымын түсінуге талпынамыз,
табиғаттағы заттың ішкі құрылымының скелеті көзге көрінбегенімен, ол заттың
сыртқы формасын бейнелеу үшін өте маңызды. Мысалы, сурет салушы кубтың оның
қабырғаларымен шектесіп жатқан қырларын және оның формасын елестетеді, куб
құрылымының конструктивтік схемасын елестетеді, сонан соң барып, кубтың
суретін салуға кіріседі. Біз кімге кубтың суретін сал десек те, олардың
бірі жақсы бірі жаман қылып оның суретін салып береді, бірақ мүның себебі
олардың зат формасы мен сипаты туралы анық елестетудің – табиғаттағы зат
құрылымы туралы білімінің болуына байланысты болып табылады.
Егер біз сурет салатын адамдарға, ол ешбір уақытта көрмеген заттың
суретін салыңдар десек, олардың көпшілігі, логикалық құрылымы бар бейненің
көрінісін бере алмайды. Себебі олардың саналарына ешқандай оның образы жоқ.
Бұл сурет салу кезінде, сурет салушының зат туралы дұрыс елестетуі және
түсініктері пайда болатынын көрсетеді немесе әрбір сурет салушы өз
суретінде өмір шындығының елестерін білдіреді. Басқаша айтқанда өзінің
санасында қалыптасқан зат образын бейнелейді. Сондықтан да ұлы суреткер
Микеланджело Суретті қолмен емес, оймен салу керек деп көрсеткен. Сонымен
адам сурет сала отырып, қоршаған әлемді табиғатты талдайды.
2-кезеңде дәстүріміздің көріністерін көрсету үшін кескіндеме
өнеріндегі абстракция техникасын таңдап ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz