Түркі тілдерінің, оның ішінде қыпшақ тілдерінің, әсіресе, қазақ тілінің сөздік қоры ғасырлар бойы қандай жолдармен дамығанын зерттеу

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 62 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

1 ТҮРКІ ТІЛДЕРІНІҢ ДАМУЫ МЕН ҚАЛЫПТАСУ КЕЗЕҢДЕРІ МЕН

ЗЕРТТЕЛУІ . . . 6

ҚАЗАҚ ТІЛІ МЕН ОРТА ТҮРКІ ТІЛІДЕРІНДЕГІ

СӨЗ МАҒЫНАЛАРЫНЫҢ КЕЙБІР ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ . . . 19

1. 2 ОРТА ТҮРКІ ТІЛІҢДЕГІ ЛЕКСИКА -

ГРАММАТИКАЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕР . . . 26

КЕЙБІР ГРАММАТИКАЛЫҚ ТҰЛҒАЛАРДЫҢ

ФУНКЦИОНАЛЬДЫ- ТАРИХИ СЕМАНТИКАСЫ . . . 38

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 60

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР . . . 61

КІРІСПЕ

Тілдің жүйелілігі ғалымдар тарапынан күмәнсіз мойындалған акиқат болып табылады. Сондықтан да тілді зерттеу барысында ең әуелі неғұрлым жалпыға мәлім және сипаты жағынан қарама-қайшылықсыз элементтер назарға алынады. Алайда, сол тілдік құрылымды тереңірек тексерген сайын меңзеген жүйеге сыймайтын, немесе нысанадағы жүйені теріске шығаратын да дерек көздерінің бары анықталды. Бұл секілді деректердің ұшырасуы тілдік жүйенің де қатып қалған стереотип еместігін, оның да үнемі даму, өзгеру үстіндегі процесс екеңдігін көрсетеді. Сол себепті тілді тек жүйе деп қана емес, сол жүйені қалыптастырып, ұдайы қозғалысқа түсіріп, жаңартып отыратын процесс деп те есептейміз.

Зерттеу жұмысының өзектілігі. Көне, орта ғасыр жазба ескерткіштерінің жазылу уақыты қазақ тілінің ұлт тілі ретінде қалыптасу кезеңімен сай келеді. Ал аталмыш ескерткішттер лексикасының өзара айырмашылықтарынан гөрі ұқсастықтары мол, бір жазба дәстүрге негізделген, сондықтан біртұтас жүйе ретінде қазақ тілімен сабақтастырыла зерттеу көптеген тың тұжырымдарға жетелейді, орта түркі тілі лексикасын қазақ тілі лексикасымен сабақтастырып кешенді түрде зерттеу жұмыстың өзектілігін танытады. Қазіргі қазақ тіл білімінде сөз тудырушы, сөз түрлендіруші және сөз байланыстырушы тұлғалардың қазіргі және тарихи даму деңгейлеріндегі семантикалық-функциональдық эволюциясын анықтау осы жұмыстың өзектілігін белгілейді. Жеке қосымшалар өздері жалғанатын сөздердің мағыналық топтары санының өсуіне орай олардың дерексіз (тиянақсыз) грамматикалық мағыналарының да ұлғая беретінін байқатады. Бұның өзі өз кезегінде көрсеткіштердің бір ғана түрінің әр түрлі семантикалық топқа жататын сөздерге ғана емес, басқа грамматикалық сөз таптарына жататын сөздерге жалғануына мүмкіндік береді.

Ендеше дерексіз мағынаның қалыптасуы әржақты жұмсалымдық пен тіркесімділік процесімен тығыз байланысты болса, қосымшалардың семантикалық эволюциясы түбір мен сол қосымшаның мағыналарының өзара ықпалының нәтижесі болып табылады.

Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Түркі тілдерінің, оның ішінде қыпшақ тілдерінің, әсіресе, қазақ тілінің сөздік қоры ғасырлар бойы қандай жолдармен дамығанын, қалай қалыптасып, қалай жетіліп келе жатқанын ашу, шетелдік, отандық түркітанудың филологая ғылымыңда қалыптасқан жазба ескерткіштерді кешенді түрде зерттеудің негізгі әдіс-тәсілдерін пайдалана отырып, белгілі жәдігерліктер лексикасының қазақ тілі лексикасымен сабақтастығын анықтау зерттеу жұмысының негізгі мақсаты болып табылады. Зерттеудің осы негізгі мақсатына жетуде мынадай міндеттерді шешу көзделді:

Ескерткіштер лексикасы мен қазіргі қазақ тілі лексикасының ұқсастықтарын, диахрондық тұрғыдан байланыстылығын, айырмашылықтарын саралау; жазба ескерткіштер лексикасы бірінші рет қазақ тілімен салыстырылып ұқсастықтар мен айырмашылықтар деңгейі анықтау; ортақ сөздердің бойындағы дыбыстық өзгерістер айқындалып, лексикалық яки грамматикалық мағыналары бірдей, бірақ сыртқы тұлғасында өзгешелігі бар жарыспалы элементтер түзетін дыбыстық сәйкестіктер анықтау;

Грамматикалық тұлғалардың семантикалық дамуын олардың алғашқы, қарапайым қалпынан күрделіге, конкретті мағынадан абстракті мағынаға өту принципі негізінде анықтау.

Зерттеу жұмысының материалы. Зерттеу жұмысының материалы ретінде сөздіктер (Көне түркі сөздігі (Ленинград, 1969) ; М. Қашқаридың "Түрік сөздігі" (Алматы, 1997) ; Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі (Алматы, 1986) ; Диалектологиялық сөздік (Алматы, 1996, 1999) ; Э. В. Севортянның «Түркі тілдерінің этимологиялық сөздігі» (М., 1974, 1978, 1980) ; мұнан басқа Э. Наджиптің, А. Боровковтың, А. М. Щербактың еңбектері және т. б. сөздіктер) пайдаланылды.

Зерттеудің ғылымилығы мен жаңашылдығы. Орта түркі тілі лексикасы ретінде қазақ тілі лексикасымен сабақтастырылып, кешенді түрде зерттелгенін айтпақпыз. Сондай-ақ, қазақ тілімен салыстырылып ұқсастықтар мен айырмашылықтар деңгейі анықталды; ортақ сөздердің бойындағы дыбыстық өзгерістер айқындалып, лексикалық, грамматикалық мағыналары бірдей, бірақ сыртқы тұлғасында өзгешелігі бар жарыспалы элементтер түзетін дыбыстық сәйкестіктер анықталды; жазба жәдігерліктер өз заманында қатаң жазу дәстүрімен жазылса да, олардың тілінен орын алған қыпшақтық дыбыстық, орфографиялық ерекшеліктер көрсетілді. Түркі негізді қосымшалардың тарихи функциональды - семантикалық сипатын, даму барысы мен қалыптасуын көне түркі және қазіргі түркі тілдері денгейінде тарихи-салыстырмалы тұрғыдан кешенді түрде қарастырылды.

Қазіргі омонимдес тұлғалар қатарында саналып жүрген есім, етістіктің сөз тудырушы, сөз түрлендіруші қосымшаларының дені - этимологиялық жағынан көпмағыналылық құбылысының кәрінісі екендігі анықталды;

Ежелгі тілімізде өмір сүрген жинақтық-қөптік көрсеткіштерінің тілімізде есім, етістік категорияларына жататын бірнеше дербес грамматикалық тұлғалардың қалыптасуына негіз болғандығы анықталды.

Зерттеу жұмысының теориялық және практикалық маңызы. Орта түркі тілінің біртұтас жүйе ретінде қазақ тілі лексикасымен сабақтастырыла зерттелуі жұмыстың теориялық маңыздылығын белгілейді. Түркі тілдерінің баю, өзгеру жолдарын, даму заңдылықтарын анықтау бағытында ең алдымен өлі түркі тілдері, яғни, жазба ескерткіштер тілін қазіргі тірі түркі тілдерінің фактілерімен тарихи-салыстырмалы әдіс бойынша зерттеу жұмыстың теориялық маңыздылығын танытады. Жұмыстың теориялық маңыздылығы қазақ тіл білімінде функционалды-семантикалық негізде зерттелуінің тұжырым-түйіндері мен қорытындысы қазақ тілі тарихы, функционалды грамматика, тарихи семасиология мен морфология салаларына өзіндік теориялық үлес қоса алады.

Зерттеу материалдары жоғары оқу орындарында қазақ тілінің тарихи грамматикасы, қазақ әдеби тілінің тарихы, тарихи лексикология, семасиология бойынша ғылыми курстардан дәріс оқуда, арнайы курстар мен арнайы семинарлар өткізуге, студенттерге арналған көмекші оқу құралдарын жазуға септігін тигізеді.

Зерттеу әдістері. Жұмыста зерттеудің лингвистикалық әдіс -тәсілдерінің бірнеше түрлері қолданылады. Олардың ішіндегі негізгілері -тарихи-салыстырмалы әдіс пен морфемдік талдау. Қосымшалардың құрылымын, мағынасындағы өзгерістерді анықтау мақсатында көне түркі, орта және қазіргі түркі тілдері деректеріне сүйене отырып, семасиологиялық, тарихи - семантикалық, этимологиялық талдаулар мен тәсілдер де пайдаланылды.

Зерттеу жұмысының құрылымы. Жұмыс кіріспе бөлімнен, екі тараудан, қорытынды бөлім мен пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 ТҮРКІ ТІЛДЕРІНІҢ ДАМУЫ МЕН ҚАЛЫПТАСУ КЕЗЕҢДЕРІ МЕН ЗЕРТТЕЛУІ

Түркітану - түркі халықтарының тарихы мен әдебиетін, тілі мен әдебиетін зерттейтін кешенді ғылымдардың бірі. Түркітану ғылымы Еуразия аумағында дүниеге келді. Түркітану шығыстану ғылымының бір тармағын құрайды. Шығыстану - шығыс елдерінің тарихын, экономикасын, тілін, дінін т. б. зерттейтін ғылым. Түркітануға кіріспе пәнінің негізгі мақсаты - білімгерлерге түркі тілдерінің зерттелу тарихынан, олардың топтастырылу, жіктеліну принциптері жайынан мәлімет беру, әрбір түркі тілінің өзіндік ерекшеліктерімен таныстыру, олардың бір-бірінен алыс-жақындығын ажырата білуге үйрету. Түркі халықтарының этникалық құрамы мен құрылымы туралы мәлімет бере отырып, олардың тарихи дамуын тіл тарихымен байланыстыра анықтауды, тілдік сыбайластықтың тарихи сырын анықтай білуді, салыстыра анықтай білуді мақсат етеді. Түркі халықтары Орталық Азия даласынан шыққан. Түркітанушы С. Е. Маловтың пікіріне сүйенсек, «түркі халықтары біздің жылсанауымызға дейінгі V ғасырдың өзінде қазіргі қоныстанған жерлерін, тіпті одан да үлкен территорияны билеген. Яғни, көне дәуірде түркі халықтары Қытайдан Дунайға дейінгі аралықты жайлаған». Түркітану ғылымының негізгі зерттеу обьектісі - түркі халықтары. Бірақ бүгінгі түркітану ғылымы түркі халықтарының тілі мен оның жазба ескерткіштерін талдауға бағытталған. Дұрысына келсек, түркітану ғылымы тек түркі халықтарының тілін зерттеумен шектелмеуге тиіс. Бұл ғылым түркі тілдес халықтардың тілі, діні, тарихы мен этнографиясын, рухани дүниесін зерттейтін сан алуан мамандарды біріктіреді. Түркітану дербес ғылым ретінде 18ғ. пайда болды. Осы кезеңнен бастап өзінің зерттеу обьектісінің ауқымын белгілеп, зерттеу принциптерін қалыптастырды. Ал 19ғ. Түркітану дамып,, басқа ғылымдармен терезесі теңесті. Оның қалыптасуына есімдері әлемдік ғылымға алтын әріптермен жазылған М. Казем-бек, В. Радлов, В. Бартольд, С. Малов сияқты ғалымдар еңбек етті.

Түркі халқының өзіне тән көне тарихы бар, бірақ күні кешеге дейін Кеңестер елінде ұстанған саясат бойынша олар туралы ашық айтуға тыйым салынған еді. Орыстан басқа Шығыс халықтарының өз тарихы жоқ, мәдениеті төмен ел деген көзқарас қалыптасты. Қазір егемендікті алған түркі халықтары өз тарихын іздеп, түріктердің көне тарихын ашық жазуға кірісті. Қазірге дейін сол материалдардың негізінде түркілердің де көне тарихы болғандығы, дүние жүзіндегі мәдениеттің ірге тасын қалаған халықтардың бірі екендігі айқындала бастады. Тарихта бұрыннан белгілі қытай халықтарымен иық тіресіп өмір сүрген тайпалардың ішінде қазақ халқының негізін құраған көне үйсін, қаңлы, қыпшақ т. б. тайпалардың болғандығы ашық айтыла бастады. Түркі тайпалары тарихқа өз атымен ҮІ ғасырда(545ж. ) кіргендігі айтылып келеді. Ертеде жазылған жылнамалар, саяхатнамаларда түркі тайпаларының аты, заты өзгертіліп берілді. Мысалы, Қытайдың солтүстігінде біздің жылсанауымыздан бұрын 20ғ. жасаған түркі тайпаларының бірін қытай жалнамашылары жундар, екіншісі-хундар, үшінші тобын-дунхулар деп атап келді. Ал дунху сөзі көне қытайша дун-шығыс, ху- жабайы дегенді білдіреді. Яғни шығыстағы жабайылар мағынасын береді. Еділ бойындағы түркі тайпаларының аттары да осындай өз атымен аталмай, аудармасымен немесе этностың кейбір белгілерімен аталады. Түркі тайпалары туралы деректер заманымыздан бұрын да болған, бірақ олардың тілі мен әдебиеті, қоғамдық құрылымы туралы жүйелі мәлімет берілмеген. Сондай-ақ, ХІ ғасырларда түріктер өздері өз тарихынан мәлімет беретін жазбаларын қалдырған. Түркі тайпалары туралы алғашқы мәлімет Қытай жалнамаларында берілген. Біздің жылсанауымызға дейінгі жазылған ескерткіштерде Қытайдың солтүстігінде өмір сүрген көшпелі тайпалар туралы мәліметтер бар. Аталған жылнамаларда Қытайдың солтүстігінде сюнну, дунху, сушэнь тайпалары өмір сүргендігі айтылады. Соңғы кезде бұл көшпенді тайпаларды түркі, монғол, тұнғұс тілдес тайпалар деп атап жүрміз. Түркі тайпаларының тілі, әдебиеті, этникалық құрылымы туралы толық мәліметті түріктердің өздерінен артық ешкім берген емес. Қазірше түркі тайпаларының өз тарихы мен тілін анықтауда Орхон-Енисей жазба ескерткіштері мен М. Қашқаридің сөздігінен артық еңбек жоқтың қасы. Х ғасырдан бастап түркі тайпалары туралы деректер орыс жылнамаларында кездесе бастайды. Бұған гун тайпаларының Еділден өтіп, Дон жағалауына жетуі, славян тайпаларымен тікелей қатынас жасай бастауы себепші болған.

Түркі көшпелі тайпаларының ішіндегі ең күштісі, әрі соңғысы қыпшақтар болған. ІХ-Х ғасырларда олар Балқаш пен Ертіс бойларында Қимақтар қағанатын құрды. Бұл қағанаттың батыс қағанатында қыпшақтар болған. Қыпшақтар орыс шежіресінде «куман» немесе «половец»деген атпен белгілі. Қыпшақтардың күшейіп, көршілеріне тізе батыра бастаған кезі -ХІ ғасыр. «Түркі» терминінің төңірегінде айтылып жүрген бірнеше пікірлер бар. 1) А. Н. Кононовтың пікірінше бұл этноним түркі және монғол тілдерінде саяси термин ретінде қалыптасқан. Бұл термин алғашқыда түркі тайпаларының ақсүйек тайпаларының отбасы мүшелерін атау үшін қолданылған. 2) Көне қытай жазбаларындағы деректерге сүйенсек, «түркі» сөзі күшті, берік ұғымын берген. 3) Түркі этнонимінің түркі тілдерін белгілеуге ыңғайлылығын алғаш таныған В. Радлов болды және өз еңбектерінде батыл қолданды. ҮІІ-ҮІІІғғ. Бастап арабтар Орта Азия мен Қазақстанның оңтүстік аудандарын басып алғандығы тарихтан мәлім. Арабтар өздері бағындырған түркі халықтары арасында Хғ. Ислам дінін таратып, олардың тарихын, тілін зерттей бастады. Түркі халықтарының тілін, әдебиетін арнайы зерттеу тарихы көне заманға бармайды, орта ғасырлардан басталынады. Біздің қолымызға келіп жеткен деректерге қарағанда, алғашқы түркі тілін зерттеген ғалымдар - араб ғылымымен, араб мәдениетімен байланысты болғандар. Араб мәдениеті, араб ғылымы деген түсініктің дүние тарихына орнығуына, оның қол жеткен табысының мол болуына тек арабтар ғана ат салысты деу дұрыс емсе. Мысалы, Араб халифатында ғылым мен мәдениеттің ең дамыған «алтын дәуірі» Аббиситтер билеген дәуірге сай келеді. Ағылшынның атақты шығыс зерттеуші ғалымы Е. Браунның айтуынша, осы «алтын дәуірде» дүниеге танылған 45 араб ғалымының 30-ы ұлты араб емес басқа халықтардың өкілі болған. Солардың қатарында біздің бабаларымыз Әбу Насыр әл-Фараби, Әбу Әли ибн Сина, Махмуд әл-Хорезми, Әбу Райхан әл-Бируни т. б. бар. Түркі халықтарының тілі қай дәуірден бастап зерттеліне бастағанын нақты көрсету қиын. Бірақ бізге жеткен ең көне түркі тілдеріне байланысты пікір айтқан еңбек қараханидтер дәуіріне сәйкес келеді. Түркітанудың ғылыми негізін салған, оны дамытқан, қажетті материалдармен байытқан түркі халықтарының өз перзенттері және араб саяхатшылары. Грек саяхатшылары түркі сахарасын зерттеп, жазған кезеңі Шыңғыс жорығынан кейінгі дәуірге жатады. Бұл туралы ғылыми кітаптарда: «Түркі халықтарының тарихы туралы алғашқы мәліметті Орхон-Енисей жазба ескерткіштері берсе, олардың тарихы мен тілі, мәдениеті мен педагогикасы, философиясы т. б. бойынша біз толық мәліметтерді біз Жүсіп Хас Хажибтің «Құтадғу білік» еңбегі мен М. Қашқаридің «Диуани лұғат-ит түрк» атты еңбектерінен табамыз» делінген. Расында осы кезеңге дейін бұл мәлімет тура болатын, дегенмен Қытай мемлекетінде сақталған деректерде түркі халықтарының өмірі, тұрмысы, тарихы туралы осы аталып отырған қытай жылнамаларынан таба аламыз. Орхон жазба ескерткіштерінде Сібір түркілерінің тарихы, тілі туралы мәліметтер берілсе, соңғы екі еңбекте қарахандар өмірі, Қытайдан Румынға дейінгі түркі халықтарының тұрмыс жағдайы мен тарихы, тілі мен әдебиеті, пәлсапасы мен мәдениеті туралы мәліметтер берілген. Кей ғалымдардың М. Қашғариды энциклопедист деп атауы сондықтан.

Түркі халықтары - бір-бірінен бөлініп, жеке-дара өмір сүрген халықтар емес, қайта өзара тайпа-тайпа болып, жіті араласып, тығыз қарым-қатынаста бірге жасап келе жатқан, кейде өзара жауласып, кейде одақтасып отырған этникалық топтар. Сондықтан да болар, көп жағдайда олардың тарихы, әлеуметтік жағдайы, мәдениеті, салт-дәстүрі, діні, тілі ортақ болып келеді.

Түркі тілдері ең алдымен араб елдерінде зерттеліне бастады. Ондай зерттеулер алғаш рет 7ғ. қалыптасқан арабтардың орта ғасырлық феодалдық мемлекеті- Араб халифатында пайда болды. Араб халифаты 7ғ. 1жартысында Иран мен Сирияны, Иракты, ал 8ғ. Орта Азия мен Кавказды жаулап алып, осы аймақтарда ислам дінін, араб жазуы мен тілін таратты. Арабтар сол елдердегі білім, ғылымға құштар таланты адамдарды өз қалаларына шоғырландырды. Соның нәтижесінде Басра мен Бағдад әлемдік өркениетке үлкен үлес қосқан Білімділер мен дарындылардың қаласына айналды. Міне, осындай жерлерде түркі тілдері туралы еңбектер дүниеге келді. Жергілікті түркі тілдес халықтардың арасында араб тілі мен ислам дінін тарату үшін ол халықтардың тілін білу қажеттілігі туды. Ондай жұмыстармен арабтармен қатар Арабияда оқып, білім алған түркі халықтарының өз өкілдері де айналысты. 1. Солардың бірі- М. Қашқари. 11ғ. Жарық көрген «Диуани лұғат-ит түрік» сөздігі түркі тілдері бойынша жарық көрген тұңғыш еңбек. Сөздікте 11ғ. Түркі халықтарының тілдері туралы құнды материалдар, этнографиялық деректер, топонимикалық атаулар берілген. Бұл сөздік әлемдік лингвистикадағы салыстырмалы әдіс бойынша жазылған тұңғыш зерттеу. Екінші орынға Әбілқасым Махмұд ибн Омар Замахшаридің «Муккадимат әл- араб» атты парсыша-түрікше-монғолша сөздігі жатады. А. Н. Кононов бұл сөздікті 12ғ. туындысы дейді. Жамал ад-дин Ибн Муханнаның «Тіл шеберлігі және оны баяндау» атты шығармасы. Мелиоранский 13ғ туындысы деп есептей отырып бес вариантын біріктіріп бастырған. Әбу Хайян «Китаб әл-идрак ли-лисан әл-атрак» (Түркі тілдері туралы жазылған түсіндірме кітап) 1312ж Каирде жазылған. Автор түркі тілдерінің біртұтас грамматикалық жүйесіне талдау жасаған. Еңбекте қамтылған 3мыңға жуық түркі сөздерінің 875-і қазақ тілдерінің сөздеріне өзгеріссіз сәйкес келеді. «Түркі тілі туралы жазылған ерекше сыйлық» (Аттухфа) 1-бөлім- кіріспеден, 2- қыпшақша-арабша сөздік, 3-қыпшақ тіліне грамматикалық талдау. 15ғ туындысы. Халил ибн Мухаммад ибн Исуф ал-Коневидің «Китаб -и меджму тержуман турки ва аджами ве моголи ва фарси» сөздігі. Мелиоранский оның тілін «Кодекс куманикустің» тіліне өте жақын деген. «Китаб ат-тухфа аз-закийа фи-л-лугат ат-туркийа» ХІҮғасыр түркі тілі туралы жазылған құнды еңбектің бірі.

ХҮІІІ-ХІХғғ. Орал-Алтай тіл білімінің дамуына байланысты түркітанушылық проблемалар Батыс Еуропа ғалымдары Т. Страленберг, В. Шотт, И. А. Кастерн, Г. И. Рамстед, В. Томсен т. б. еңбектерінде зерттелінді. 1. Еуропада түркі халықтары мен олардың тілдері туралы алғашқы пікір айтқан тұтқын швед офицері Ф. Табберт Страленберг болды. Ол тұңғыш рет Енисей бойынан түркі халықтарының рун алфавитімен жазылған, тасқа қашалған көне ескерткіштерін табушы. Сондай-ақ, Әбілғазы Баһадур ханның «Шежіре түрік» атты еңбегін орыс, неміс тілдерінде жариялаған Т. Страленберг. 1893ж 15 желтоқсанда Дания королі ғылыми қоғамының мәжілісінде В. Томсен баяндама жасап, бұл жазуды керісінше, оңнан солға қарай оқу керектігін, онда 38 таңбаның қолданылғандығын, түркі халқының көне төл жазуы екендігін толық дәлелдеп шықты. А. фон Габен - көрнекті неміс түркітанушысы, Еуропада жарық көрген көне түркі тілдері грамматикасының авторы. Т. Дерфер - алтай тілдері бойынша күрделі зерттеулер жасаған. Иоганнес Бенцинг-алтай тілдерін зерттеуші неміс ғалымы. Өз өмірін қыпшақ тілдерін зерттеуге арнаған [1, 15] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.