Қызылорда обылысы Абай ауылы Рахымжанов жеке шаруашылығында күріш өндіруді механикаландыру және топырақты өңдейтін машинаның сұлбасын жобалау

1. К І Р І С П Е
2. ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ "РАХЫМЖАНОВ" ЖЕКЕ ШАРУАШЫЛЫҚТЫҢ ӨНДІРІСТІК СИПАТТАМАСЫ
3. КҮРІШ ӨСІРУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ ЖӘНЕ ОҒАН АРНАЛҒАН МЕХАНИКАЛЫҚ ҚҰРАЛДАРҒА ШОЛУ
4. Сыдыра жырту
5. КҮРІШ ӨСІРУ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ КАРТАСЫН ЖАСАУ
6. КҮРІШ ӨСІРУ ЖӘНЕ ЖИНАУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ
7. Тракторлар жұмыстарын орындауға қажет
8. жанар . жағар май мөлшері
9. Жанар . жағар майдың жылдық қажеттілігі
10. және оның құны
11. Ақшалай шығындар
12. Тұқым, тыңайтқыштар, гербицидтер қажеттілігі
13. және олардың құны
14. КУЛЬТИВАТОР ЖҰМЫСЫНЫҢ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ЕСЕПТЕУЛЕРІ
15. ҰСЫНЫЛҒАН МАШИНАНЫҢ
16. ТЕХНИКО.ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЕСЕБІ
17. ҚАУІПСІЗДІК ТЕХНИКАСЫ ЖӘНЕ ӨРТКЕ ҚАРСЫ
18. ШАРАЛАР
19. Падаланылған әдебиеттер

Қазақстан Республикасы – ірі аграрлы – индустриялы мемлекет. Аграрлық өндіріс ауыл шаруашылығы мен ауыл шаруашылығын өнімін ұқсату және өнім өндіруді материалдық-техникалық қамсыздандыру өндірісін қамтиды. Ауыл шаруашылығы егін және мал шаруашылығынан тұрады.
Оның мақсаты – еліміздің азық-түлікке деген мұқтажын толық өтерлік және шет елге сатуға (экспорт) жетрлік мөлшерде өзіндік құны төмен, сапасы жоғары өнім алу.
Ауыл шаруашылығының тиімділігі еңбек өнімділігімен сипатталады. Еңбек өнімділігін өсірудің дәйекті бір жолы - ауыл шаруашылық өндірісін жарақтандыру. Өндірісті жарақтандырудың екі түрлі шешімі бар. Біріншісі – шаруашылықты конструкциясы жетік, сенімділігі мол, жұмыс өнімділігі жоғары техникамен жеткілікті деңгейде жабдықтау да, екіншісі – сол техниканы ұтымды пайдалану. Осы екеуі бірігіп “машина пайдалану” деген ұғымды білдіреді.
Ауыл шаруашылық күллі аграрлық өндіріс негізінен егіншілік қалайды. Егіншілікке машина пайдалану бірнеше істен (элементтен) тұрады, машина таңдау және оны сатып (қабылдап) алу, машинаны қожалыққа жеткізіп, оны жиыстыру және ысылту (обкатка) одан агрегат түзу және баптау, агрегатты жұмысқа салу және жұмысын техникалық қамсыздандыру, яғни оған техникалық қызмет көрсету, диагноз қою, жөндеу, май құю, қысқа немесе ұзақ мерзімге сақтау, қосалқы бөлшекпен жабдықтау т.б.
Машина пайдаланудың түпкі мұраты – дақыл өсіру жұмысын агротехникалық мерзім ішінде түгелдей және сапалы атқарып, жарақталған жұмыстың экономикалық тиімділігін қамтамасыз ету. Жоғарыда атаған машина пайдалану ісінің әрқайсысы осы мақсатқа қызмет етеді. Олардың әрбіреуінің өзіндік атқару технологиясы, техникасы, инженерлік қызметі мен материалдық-техникалық қоры бар. Солардың бәрін түпкі мақсатқа жұмылдырудың ұтымды жолын машина пайдалану ғылымы зерттеп, оның технологиялық және ұйымдастыру шарасын белгілейді.

1. Воронов Ю.П.және т.б. Ауылшаруашылық машиналары. Алматы, Қайнар, 1986
2. Алшынбаев М.Р., Әлиев Б.Ә. Ауыл шаруашылық машиналары. Алматы, Қайнар, 1979
3. Қоныспай Қ. Қозыбай А. Ауылшаруашылығында мәшине пайдаланудың анықтамалық деректері. Алматы, КазМАТУ,1996
4. Лстопад Г.Е. Сельскохозяйсвтенные и мелиоративные машины. М.,Агропромиздат,1986
5. Карпенко А.М., Халанский В.М. Сельскохозяйственные машины. М.Колос, 1989
6. Лурье А.Б., Енисеев В.Г., Теплинский И.З. Курсовые и дипломные проектирование по сельскохояйсвтенным и мелиоративным машинам. Л.,Агропромиздат, 1991
7. Теория, конструкции и расчет сельскохозяйственных машин. Под ред. Е.С.Босого. М.,Машиностроение, 1978
8. Основы проектирование и расчет сельскохозяйсвтенных машин. Под ред Л.А.Резникова и др.М.,Агропромиздат,1991
9.Гузенков П.Г. Детали машин. М., Высшая школа, 1986
10. Иванов М.Н.Детали машин. Высшая школа, 1982
11. Дунаев П.Ф. Конструктивные узлов и деталей машин. М.Высшая школоа,1986
12. Величко И.В. Безопасность при работе на тракторах и сельскохозяйсвтенных машинах. М.Колос, 1985
13. Основные положение определения экономического эффекта от использования результатов НИР. М., ВНИИЭСХ, 1987

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 49 бет
Таңдаулыға:

"Қызылорда обылысы Абай ауылы Рахымжанов жеке шаруашылығында
күріш өндіруді механикаландыру және топырақты өңдейтін машинаның
сұлбасын жобалау" деген тақырыбындағы Абдигапбаров Ақылдың
дипломдық жобасына

АНОТАЦИЯСЫ
Күріш өндіруде механикадық құралдарға шолу жасап, топырақты өңдейтін
машинаның сұлбасын жобалап, оған нақтылы конструкциялық анықтама берілді.
Бұл топырақты өңдейтін машина екі операция орындайды: топырақты
қожытады және тырма сияқты кесектерді майдалайды - құрама агрегат қызметін
орындайды.
Мұндай агрегат пайдалану еңбек өнімділігін 2,0 есеге дейін өсіруге
мүмкіндік береді. Ол жыл сайын 467000 тенге үнем жасап, 1,5 жылда өз күнін
ақтайды.
Қазақстан халқының әлеуметтік дамуымен тұрмыс жағдайын жақсартудың кең
де жан-жақты программасы белгілей отырып, ауыл шаруашылық өндірісінің
тұрақты өсуіне кол жеткізу, елімізді тағам өнімдерімен және ауыл
шаруашылығын шикізатымен қамтамасыз ету шараларын белгілеп берді.
Еліміздің бүкіл территорияеында бүгінгі таңда жер жыртуға,
культивациялауға, дәнді дақылдарды егуге, тыңайтқышпен енгізуде пішен
дайындауға және сабан жинауға әр түрлі машиналар қолданып келеді.
Мол өнім жинауға механизация құралдарын қолдануға айрықша көңіл
бөлінуі тиіс. Қазіргі кезде ауыл шаруашылық мекемелерде көптеген әр түрлі
машиналар бар, бірақ олардың тиімді пайдалану әлі толық емес. Осыған орай
шаруашылықтардың алдында тұрған негізгі міндет - барлық жерде құрама
агрегаттардың пайдаланғаны жөн. Соның бірі, егістерді суландыруды мен
суғаруды механикаландыру. Суарудың үш түрі бар - егістіктің беті қабатын
суару, жаңбырлату, топырақтың астыңғы қабатын суару. Ең тиімді тәсіл-
жаңбырлату. Ол суару шағын нормасын қолдануға мүмкіндік береді, топырақ
құрылығын жақсы сақтайды, топырақты, ауаны және өсімдіктерді жақсы
ылғалдайды. Жаңбырлату суару еңбек шығының азайтады және қызмет ететін
адамдырдың жұмыс жағдайыы жақсартады. Erie жаңбырлатуды минералды тыңайтқыш
енгізу операциясымен біріктестірседі де болады. Мұндай агрегаттың
өнімділігн арттыру үшік оларды дұрыс жұмыс істеу, күту сондай-ақ 1 жүйелі
құра білу де аз маңыз атқармайды

К І Р І С П Е
Қазақстан Республикасы – ірі аграрлы – индустриялы мемлекет. Аграрлық
өндіріс ауыл шаруашылығы мен ауыл шаруашылығын өнімін ұқсату және өнім
өндіруді материалдық-техникалық қамсыздандыру өндірісін қамтиды. Ауыл
шаруашылығы егін және мал шаруашылығынан тұрады.
Оның мақсаты – еліміздің азық-түлікке деген мұқтажын толық өтерлік және
шет елге сатуға (экспорт) жетрлік мөлшерде өзіндік құны төмен, сапасы
жоғары өнім алу.
Ауыл шаруашылығының тиімділігі еңбек өнімділігімен сипатталады. Еңбек
өнімділігін өсірудің дәйекті бір жолы - ауыл шаруашылық өндірісін
жарақтандыру. Өндірісті жарақтандырудың екі түрлі шешімі бар. Біріншісі –
шаруашылықты конструкциясы жетік, сенімділігі мол, жұмыс өнімділігі жоғары
техникамен жеткілікті деңгейде жабдықтау да, екіншісі – сол техниканы
ұтымды пайдалану. Осы екеуі бірігіп “машина пайдалану” деген ұғымды
білдіреді.
Ауыл шаруашылық күллі аграрлық өндіріс негізінен егіншілік қалайды.
Егіншілікке машина пайдалану бірнеше істен (элементтен) тұрады, машина
таңдау және оны сатып (қабылдап) алу, машинаны қожалыққа жеткізіп, оны
жиыстыру және ысылту (обкатка) одан агрегат түзу және баптау, агрегатты
жұмысқа салу және жұмысын техникалық қамсыздандыру, яғни оған техникалық
қызмет көрсету, диагноз қою, жөндеу, май құю, қысқа немесе ұзақ мерзімге
сақтау, қосалқы бөлшекпен жабдықтау т.б.
Машина пайдаланудың түпкі мұраты – дақыл өсіру жұмысын агротехникалық
мерзім ішінде түгелдей және сапалы атқарып, жарақталған жұмыстың
экономикалық тиімділігін қамтамасыз ету. Жоғарыда атаған машина пайдалану
ісінің әрқайсысы осы мақсатқа қызмет етеді. Олардың әрбіреуінің өзіндік
атқару технологиясы, техникасы, инженерлік қызметі мен материалдық-
техникалық қоры бар. Солардың бәрін түпкі мақсатқа жұмылдырудың ұтымды
жолын машина пайдалану ғылымы зерттеп, оның технологиялық және ұйымдастыру
шарасын белгілейді.
Ауыл шаруашылық техниканы дұрыс пайдалану агроинженердің біліктілігіне
тікелей байланысты.
Машинаны ұтымды пайдалану түптеп келгенде машинаны дұрыс агрегаттауға,
яғни оны таңдау, агрегат түзу және жұмысқа жегуге келіп тереледі. Оның
басқа элементері (техникалық қызмет көрсету және жөндеу) агрегатқа қызмет
көрсету кіші жүйе ролін атқарады. Оларды үйрену үшін лабораториялық сабақ
жеткілікті. Сондықтан дәріс оқып, ауыл шаруашылық жағдайында машина
агрегаттаудың жай –жапсарын теория мен практика тұрғысынан жан-жақты ашу
арқылы оқытуға түбегейлі білім беруге болады. Соның арқасында техника
жұмсаудың кез-келген мәселесін оқу орнында болсын, өндірісте болсын маман
өз бетінше оқып- меңгере алады.

ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ "РАХЫМЖАНОВ" ЖЕКЕ ШАРУАШЫЛЫҚТЫҢ ӨНДІРІСТІК
СИПАТТАМАСЫ

"Рахымжанов" жеке шаруашылығы 1993 жылы құрылған. Шаруашылық облыс
орталығы Қызылордадан 20 км қашықтықта, Абайдан 40 км орналасқан. Бұл
шаруашылық негізінен егін, мал шаруашылығымен айналысады.
Өндірістік кооператив үш еңбек сатыдан тұрады:
1) Егін шаруашылығы
2) Мал шаруашылығы
3) Механизация
Бригада күріш, бидай, арпа өнімдерін өндірумен шұғылданады.
Мал шаруашылығында ірі қара қой малдары, жылқы өсірумен айналысады. Ірі
қараға сауьш сиыр, бойдақ тана, бұзау малдарына бөлінеді.
Сауьш сиыр сүтін уақытында базарға апарыльш сүт және қаймақ өнімдері
сатьшады, қазіргі жағдайға байланысты. Еркек таналары жұмысшыларға айлық
есебіне беріледі, себебі қолма қол еңбек ақша берілмеген (есебі) соң жылқы
малы да осы тэсілмен шешіледі. Малшыларға мал өсіру, мал азығын өндіру өте
қиын жағдайда.
Механизация бөлімі.
1. Орталық машина трактор жөндеу шеберханасы.
2. Автокөлік бөлімшесі.
Өндірістік кооператив ауылшаруашылық техникамен жақсы қамтыған, жеке
талдап айтқанда К - 701, К - 700, МТЗ - 80, 30; ДТ - 75, Т - 150, Т - 28, Т
- 70 барлығы 33 дана. Бұл техникалар әр өнім өндіру саласыиа байланысты
пайдаланады.
Техниканы тиімді пайдалану мен еңбек өнімдерін артуы көбінесе
механизатордың дәрежесіне байланысты.
Рахымжанов атындағы өндірістік кооперативтегі ауьшшаруашылық
тракторлармен ауыл шаруашылық, машиналарының саны.
1.К-701 2 дана
2. К-700 Здана
З.Т-150 2 дана
4. ДТ - 75 3 дана
5. МТЗ - 80 21 дана
Т - 70 2 дана

Ауылшаруашылық машиналары

1. Соқа ПЛН-8-35 4 дана
2. Культиватор КГІШ - 9 2 дана
3. Соқа ПЛН 4-35 4 дана
4. Сока ПЛН 3-35 З дана
5. Тырмалар 130 дана
6. Тіркемелер С - 11 5 дана

КҮРІШ ӨСІРУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ ЖӘНЕ ОҒАН АРНАЛҒАН МЕХАНИКАЛЫҚ ҚҰРАЛДАРҒА ШОЛУ
Жер жырту
Агротехникалық талаптар. Жырту қабаты қолайлы болатын жағдайларда жерді
белгіленген мерзімде, кемінде 22 см тереңдікте немесе бүкіл қажетті
тереңдікте жырту керек.
Жер жыртуда мынадай талаптар орындалуы тиіс: бүкіл таланты біркелкі
тереңдікте жырту; жыртудың берілген шамадан ауытқуы ± 2 см; топырақ қабатын
толық аудару; уату және арамшөптерді жою, өсімдіктердің сабағын,
тыңайтқыштарды толық сіңіріп, бос қуыс қалдырмау; жер бетін біртегіс, ал
сүдігерді біршама жалды етіп жырту; бүкіл танап бойында топырақ қабаты
көлденең қимасының біркелкі өлшемін сақтау; агрегатты түзу сызық бойымен
жүргізіп, жерді атжал қалдырмай жырту; жыртылған жердегі жал қабатының
биіктігін 7 см – ден, ал борозданың тереңдігін – жыртылған жер қабаты
тереңдігінің жартысы мөлшерінен асырмау.
Беткейлі танаптарда жерді беткейге қөлденең бағытта ғана жырту керек.
Жер жырту аяқталған соң бұрылатын жолақтарды араластыра жырту қажет.
Шым аударғыштарды парды қайта жырту және органикалық тыңайтқыштар қосып
жырту жұмысында ғана пайдаланбайды.
Жер жырту агрегатының құрамы. К – 700 және К – 701 тракторларын ПТК – 9 –
35 жартылай аспалы плугымен комплектілейді, бұл плугтың соңғы екі корпусы
суырмалы. Топырақ тереңдеткішпен жұмыс істегенде Т – 100М және Т – 130
тракторларын ПЛП – 6 – 35 плугтарының жұп ілінісімен комплектілейді. Т – 4А
тракторын ПЛП – 6 – 35 жартылай аспалы плугымен агрегаттайды. Т – 150 және
Т – 150К тракторларын ПЛП – 6 – 35 жартылай аспалы плугымен немесе ПЛП – 5
– 35 аспалы плугымен агрегаттайды. Оларға ПЛЖ – 31 жүрдек корпус тар
орнатылған, бұл корпустардың меншікті тарту кедергісі аз және олар 8,5 – 13
кмсағ жоғары жылдамдықпен жұмыс істеуге арналған. ПЛП – 6 – 35 плугының
соңғы екі корпусы және
ПЛП – 5 – 35 плугының бір корпусы суырмалы, сондықтан жерді терең
жыртуда оларды төрт корпусты вариантта пайдалануға болады.
Жеңіл және орташа салмақты топырақты жыртуда МТЗ – 80 және МТЗ – 82
тракторларын алым ені 105 немесе 90 см үш корпусты ПЛН – 3 – 35 аспалы
плугымен бірге пайдаланады. Т – 70С тракторын ПН – 3 – 35 немесе ПН – 3 –
40 плугымен агрегаттайды. ПН – 3 – 40 плугын жеңіл топырақтарда, егістікті
қант қызылшасына арнап 32 см тереңдікке дейін жыртуда пайдаланады. Жер
жырту агрегаттарының ұсынылатын құрамы 4 – таблицада келтірілген.
Танапты дайындау. Танаптың ластануы мен онда алғаш қандай дақылдар
өсірілгеніне қарай оны тазартудың әр түрлі әдістерін қолданады: шөмелерді
әкету, аңыздағы қалдықтарды тырмамен жинап, сыртқа шығару, биік сабақты
дақылдардың қалдықтарын ұсақтап, егістікке шашу. Көлденең өлшемі шағын
кедергілердің (байланыс линияларының немесе электр берілістерінің
тіреуіштері, ірі қойтастар) айналасына 1 м қорғаныш аймағын қалдырады.
Алыстан нашар байқалатын кедергілерді кадалармен немесе басқа белгілермен
белгілейді. Танапты алдын ала шағын қойтастардан, металл немесе басқа да
бөгде заттардан тазартады. Қажет болған жағдайда танаптағы бұталарды жұлып,
шұңқырларды көмеді. Жыраларды, орларды, батпақты жерлерді, ескі сүрлем
шұңқырларды, басқа да жоюға болмайтын кедергілерді және агрегаттардың жұмыс
істеуіне қауіпті жерлерді анық белгілейді немесе қоршайды. Олардың
айналасын ені кемінде 4 м болатын қорғаныш аймағын қалдырады, оған
агрегаттардың енуіне болмайды.
Жер жырту сапасын тексеру. Жерді жырту сапасын жұмыс барысында, сондай-
ақ ол аяқталған соң тракторшы – машинист және шаруашылық агрономы
қадағалайды. Жырту тереңдігін ашық борозда арқылы сменасына кемінде үш –
төрт рет тексереді. Ол үшін әрбір жолы учаскенің басында, ортасында және
соңында борозда өлшегішпен немесе масштабты сызықпен кемінде 15 – 25 рет
өлшейді. Белгіленген жырту тереңдігінен ауытқу ± 1,5 – 2см – ден артпауы
тиіс. Іс жүзіндегі орташа жырту тереңдігін анықтау үшін жыртылған танапта
15 – 25 рет өлшеу жүргізеді. Бұдан кейін есептеп шығарылған орташа жырту
тереңдігін 20 процентке (топырақтың қопсу шамасына) кемітеді. Жерді жырту
тереңдігімен қатар, барлық корпустардың жер қыртысын аудару, өсімдік
қалдықтарын жою сапасын, атжалдар қалдырмауын, жыртылған учаскенің
тегістігін, жал - жал болып жатуын және тоңкесектілігін тексереді.Жыртылған
жердің жал – жал болып жатуы 5 – 7 см - ден артпауы тиіс (сызғышпен немесе
планкамен 10 –12 рет өлшеу жүргзеді). Метірлік рамканың ішіндегі
тоңкесектің көлемін алты – жеті рет өлшеу арқылы танаптың тоңкесектілігін
тексереді. Тоңкесек алып жатқан аудан 5 проценттен аспауы тиіс.

Сыдыра жырту
Агротехникалық талаптар. Жерді сыдыра жыртуды егін орағы аяқталысымен
одан екі күн өткен соң және жер жыртудан 15 күн бұрын жүргүзу керек. Сыдыра
жырту тереңдігі біркелкі болуы тиіс: 5 – 14 см (оны топырақ – климат
жағдайлары мен ластану сипатына қарай белгілейді); белгіленген тереңдіктен
ауытқу дискілі сыдыра жыртқыш үшін 1,5 см – ден, түренді сыдыра жыртқыш
үшін 1 см – ден артпауы тиіс.
Топырақты аңыз қалдықтармен жақсылап араластыру арқылы өңделетін жер
қабатын біркелкі қопсыту керек. Сыдыра жыртылған танапта арамшөптерді
толық жойып, атжал қалдырмау қажет. Агрегаттың конструкциялық алым енінің
ауытқуы 10-15 пайыздан артпауы тиіс. Топырақтың тозаңдануы шамалы болуы
керек.
Сыдыра жырту мерзімі бұл технологиялық операциячның тиімділігіне,
әсіресе топырақта көлеңке ылғалы (топрықта шөп шабу кезінде болатын ылғал)
қорының сақталуына әсер етеді және ол ең алдымен климат жағдайларына
байланысты. Ылғал қоры шектеулі, қуаңшылықты аймақтарда оны мүмкіндігінше
ертерек жүргізу керек. Едәуір солтүстік аймақтарда сыдыра жырту мерзімін
арам шөптердің тұқымы өнуі үшін қажетті топрырақ температурасын ескере
отырып анықтайды.
Жерді сыдыра жырту сапасын тексеру. Сыдыра жырту сапасын жұмыс
барысында (күнделікті), сондай-ақ жұмыс аяқталған соң (қабылдау) тексереді.
Жұмыс барысында тракторшы-машинист аңыз қалдықтарының туралу сапасын, өңдеу
тереңдігін, атжалдардың бар-жоқтығын тексереді. Арамшөптердің туралуын
танаптың диагналы бойынан 4-5 жерден тексереді. Өңдеу тереңдігін смена
ішінде 3-4 рет агрегаттың (сыдыра жыртқыштың) алым ені бойынан үш-бес
жерден бақылайды. Өңдеу тереңдігінен ауытқу 1-2 см-ден артпауы тиіс. Сыдыра
жыртудан кейін өңделген танап бетінің тегіс болмауы, өсімдік сабақтарының
туралмауы және арамшөптердің кездесуі шабуыл бұрышы мен өңдеу тереңдігін
арттыру қажеттігін көрсетеді.
Тырмалау. Топырақ бетіндегі қабыршақтарды бұзу, оның аэрациясын
жақсарту, кесектерін уату, бетін тегістеу және топырақтың беткі булануынан
болатынылғал шығынын кеміту, ұйысқан өскіндерді сирету, арамшөптерді тұқым
жарнағы және “сүйрікшелер” кезеңінде жою, топырақтан арамшөптердің тамыр
сабақтары мен әр түрлі тамыр қалдықтарын теріп алу, тыңайтқыштарды, кейде
ұсақ тұқымдарды сіңіру үшін жерді тырмалайды.
Агротехникалық талаптар. Жұмыстың басталуы мен ұзақтығын топырақтың
агротехникалық мерзімдері мен күйіне қарай белгілейді. Топырақтың
тырмалауға жарамдылығын танаптың сыртқы түрі (күйі) бойынша анықтауға
болады: топырақ қыртысының жалдары күңгірт тартады және олардың арасындағы
ойпаңдардың ылғалы булана бастайды. Тырма топырақ бетін 5-8 см тереңдікте
біркелкі қопсытып тоңкесектерін уату тиіс. Топырақтың қалыпты ылғалдылығы
жағдайында тырма жүріп өткеннен кейін қалған кесектердің өлшемі 3-5 см-ден
артпауы тиіс. Тырма жүріп өткен топырақ беті біртегіс болуы қажет. Топырақ
жалдары мен бороздалардың биіктігі 3-4 см-ден артпауы керек.
Ылғалы жеткіліксіз аймақтарда сүдігер мен қара парды ерте көктемгі
тырмалауды барынша қысқа мерзімде (әрі кеткенде екі күн ішінде) жүргізу
керек, өйткені топырақта қыс бойы жиналған ылғал қорын сақтау осы жағдайда
байланысты. Ерте көктемгі тырмалау кезеңінде топырақтың ылғалдылығы 25-30
пайызға жетеді, сондықтан тырмалауды шынжыр табанды тракторлар тартқышпен
жүргізу орынды.
Жұмыс сапасын тексеру. Тырмалау жұмысының сапасын жұмыс барысында
тракторшы-машинист, ал оны қабылдап алушы жұмыс барысында да, жұмыс соңында
да тексереді. Топырақтың үстіңгі қабатының борпылдақтығын танап бетінің
тегістігін, онда тоңкесектер мен атжалдардың жоқтығын тексереді. Мұндай
тексеруді өңделген учаскені диагональ сызық бойымен қарап шығу арқылы
жүргізеді. Атжалдар байқалса, оларды дереу жояды.
Топырақты дискілеу. Егістік жер дәнді дақылдар себу алдында тоң
кесектерді ұсақтап, көп жылдық және бір жылдық шөптердің шым қабатын уату
үшін дискіленеді. Топырақты БД-10, БДТ-7,0, БДН-3,0 дискілі тырмалармен
дискілейді. Дискілі құралдар топырақты өте ұсақтап, шаңдайтын болғандықтан
оларды жел эрозиясына ұшырайтын аймақтарда қолдануға болмайды. Дискілі
батареялардың тырмаға екі ізді орналасуы дискіліі сыдыра жыртқыштарға
қарағанда топырақты неғұрлым жақсы өңдеп, тапаптың бетін жақсы тегістейді.
Алдыңғы дискілі батареялар ортаға қарай, ал кейінгілері шетке қарай
дискілейді.
Агротехникалық талаптар. Дискілеу кезінде жердің және оның жоғары
қабатын бірқалыпты қопсытылып, тереңдігін 10 ссантиматр болуы, ал топырақ
үйірлерінің диаметрі 2-3 сантиметрден аспауы қажет. Өңдеутереңдігі
агрегаттың алымына қарай біркелкі болып, ауытқу мөлшер ±2 сантиметрден
аспауы тиіс, танаптағы топырақтың ылғалды қабатын аудармай өңдеу керек.
Арамшөптер мен өсімдік қалдықтарын түгел құртқан дұрыс. Өңделгеннен кейін
топырақтың жоғарғы беті ұсақ түйіршікті, ал дискіленген танап.
ККН-2,8 шығыршықт-өкше темірлі (пышақты) катогы тіркелмелі, алым ені
2,8м. Кесектерді ұсатуға, танаптың бетін тегістеуге, топырақтың жоғары
қабатын тығыздап, кант қызылшасын себер алдында, сепкеннен кейін де
топырақты ұсатып, өңдеуге арналған. Шахмат тәртібімен орнатылған
әрқайсысының алымы 0,94м үш буыннан тұрады. Каток өз алдына жеке құрал
ретінде де немесе қант қызылшасын себетін сеялкалармен де жұмыс істейді.
Бір секциялы, үш буынды ККН-2,8 катогы Т-25А тракторымен агрегатталады. Екі
(2ККН-4,8) және үш (ЗККН-2,8) секция СП-11тіркеуішімен МТЗ-82, Т-70С
тракторларына тіркеледі. Агрегаттың жұмыс барысында жүру жылдамдығы 5-7,5
кмсағ.
3КВГ-1,4 үш буынды су құятын тіркемелі жұмыс каток көктемде егілген көп
жылдық шөптің түптенуіне қарсы күресу кезінде оны шығарып тастау үшін және
көк шөп тыңайтқыштарды (сидерация) аударып жырту алдында, сол сияқты ұсақ
тұқымдас дақылдарды себу алдында немесе сепкеннен кейін тапауға арналған.
Каток металдан жасалған диаметрі 700 мм және әрқайсысының ұзындығы 1400 мм
іші бос үш барабаннан тұрады. Барабанның су толтыру сиымдылығы 500 л.
Барабан жабысқан топырақты түсіріп отыратын қайырылмалы метал
тазартқыштармен қамтамасыз етілген. Құйылатын су мөлшерін өзгерте отырып
катоктың топыраққа түсіретін қысымын реттеуге болады. ЗКВГ-1,4 бос катоктың
1 см алым еніне түсіретін қысымы 0,02кН, су толтырылғанда 0,6кН. Т-75А, Т-
40М, МТЗ-80, ЮМЗ-6АЛ, МТЗ-82, ДТ-75М, Т-150, Т-150К тракторларымен
агрегатталады. Агрегаттың жұмыстағы жүру жылдамдығы 7-12 кмсағ.
Топырақты таптау. Топырақты тапау тек агротехникалық үлкен мәні бар
жұмыс қана емес, сондай-ақ технологиялық әдіс те. Топырақты көбіне
ауылшаруашылық дақылдарын сеуіп болғаннан кейін тапайды. Бұл кезде
топырақтың жоғарғы қабаты кеуіп кетеді де құрғақ топырақта тұқымның
өсіп-өнуі баяулайды. Егістікке жеңіл каток жібергенде топырақтың
жоғарғы қабаты тығыздалып, тұқымның топыраққа кіруін жақсартады топырақтың
төменгі қабатынан шығатын ылғалды көбейтуге жағдай жасайды, соның
нәтижесінде тұқым тезірек өсіп-өнеді.
Агротехникалық талаптар. Ылғалы мол жерді катокпен тым тығыздауға және
кеуіп кеткен топырақ түйіршіктерін уатуға болмайды. Қалыпты ылғалды топырақ
түйірінің көлемі 3,5 см-ден аспауы тиіс. Топырақты ала-құла етіп немесе
шала тығыздауға болмайды. Ылғалы мол топырақты тығыздаса, ылғал ысырабының
молаюына қолайлы және топырақ бетіне қабыршақ құрылуына жағдай жасайды, ал
құрғақ топырақтың бұрқырауы жел эрозиясының бүлдіру әсерін күшейтеді.
Жұмыстың сапассын бақылау. Топырақ тапау сапасын жұмыс процесінде
тракторшы-машинист, ал бригадир немесе агроногм жұмыс кезінде де, жұмыс
біткен соң да бақылайды. Жердің бірқалыпты нығарлануын және атжалдардың
жоқтығын тексереді. Атжалдардың жоқтығын, бұрылу жолақтары мен барлық
танаптың өңделу сапасын, өңделген учаскелердің диагоналі бойынша анықтайды

Тыңайтқыштар дайындау және енгізу. Ауыл шаруашылығы өндірісінде
қолданылатын тыңайтқыштар органикалық, минералдық және бактериялық болып
бөлінеді.
Органикалық тыңайтқыштарға қи, қи садырасы, құс саңғырығы, шымтезек,
фекалий, қорда, көк тыңайтқыштар жатады. Минералды тыңайтқыштар тікелей
әсер ететін: азот, фосфор, калий және микротыңайтқыштар (темір, хлор,
молибден т.б.) тікелей өсімдіктердің қорегіне айналады; жанама әсер етеін
(әк, гипс) топырақтағы микроорганизмдердің тіршілігін, топырақтың қасиетін
жақсартады.
Бактериялық тыңайтқыштар (нитрогин, азотобактерин және фосфоробактерин)
топырақта азоттың жиналуына және фосфор тыңайтқыштарының сіңбейтін
формаларын сіңіруге жағдай жасайды. Бұл тыңайтқыштармен тұқымдысебу алдында
өңдейді, олар топыраққа тұқыммен бірге түседі.
Тыңайтқыштарды өндіру әдісіне қарай өнеркәсіптік және жергілікті деп
екіге бөледі. Өнеркәсіп шығаратын бүкіл минералды тыңайтқыштар мен
бактериялық препараттар, өнеркәсіптік тыңайтқыштарға жатады. Жергілікті
тыңайтқыштарды әдетте шаруашылықтардан алады (қи, қи садырасы, шымтезек,
қорда, ағаш күлі, құс саңғырығы т.б.).
Тыңайтқыштарды енгізудің үш әдісі бар: жаппай (негізгі), жергілікті
(егу кезінде) және үстеп қоректендіру. Органикалық және минералды
тыңайтқыштарды тыңайтқыш сеялкалармен және себелеуіштермен енгізгенде
танаптың бетіне түсіп, содан кейін ізінше плугтармен, культиваторлармен
және басқа да жер өңдейтін құралдармен топыраққа сіңіріледі.
Жергілікті тыңайтқыштарды (егу кезінде) ауыл шаруашылық
дақылдарынқатарларға немесе ұяларға сепкенде және отырғызғанда бірге
енгізеді. Өсімдіктердің өсуі кезеңінде оларды үстеп қоректендіреді. Күздік
бидайды үстеп қоректендіру үшін тыңайтқыштарды егістік учаскесінің үстіне
шашып тастайды (тамырдан тыс үстеп қоректендіру). Отамалы дақылдарды үстеп
қоректендіру өсімдікті күту кезінде мәдени дақылдар қатарын бойлай
тыңайтқышты топыраққа сіңіре отырып (тамырдан қоректендіру) жүргізіледі.
Агротехникалық талаптар. Дәнді, бұршақ дәнді дақылдарды және шөпті
себуге төмендегідей агротехникалық талаптар қойылады. Танапты егу алдында 1-
2 тәулік бұрын культиваторлармен тұқым сіңіретін тереңдікке өңдейді.
Тұқымды сеялка – культиваторлармен себетін болса, егу алдында культивация
жүргізілмейді. Белгіленген тұқымсебу нормасынан ауытқу дәнді дақылдар үшін
± 3 процентке дейін, бұршақ дәнді дақылдар үшін ± 5 процентке дейін, шөптер
үшін ±4 пройентке дейін және түйіршік минералды тыңайтқыштар үшін ± 10
проценттен аспауы қажет. Сеялканың жекелеген сепкіш аппаратарындағы
тұқымының біркелкі түспеуі дәнді дақылдар үшін ± 3 проценттен, бұршақ дәнді
дақылдары үшін ± 4 проценттен және шөптер үшін ± 8 проценттен аспауы
керек. Агрегаттағы көрші сеяалкалардың қатараралықтарының түйісетін
жүріндегі ауытқу ± 1,5 см, ал агрегаттың екі рет жүріп өткен жеріндегі
қатараралықтың арасы 2-2,5 см-ден артық болмауға тиіс. Белгіленген
тереңдікке сепкенде 3-4 см-ге жіберілетін ауытқу мөлшері – 0,5 см, 4-5 см-
ге – 0,7 см, 6-8 см-ге ± 1 см жіберілдеді.
Егісті тоғыспалы және тар қатарлы әдістермен сепкенде тұқым себу
нормасын 10% - тей көбейтеді. Себуді көлденеңінен немесе егіс алдындағы
культивация ізіне қиғаш бағытта, ал еңіс жерлерде еңіске көлденең немесе
горизонталь бағытта жүргізеді. Тоғыспалы әдіспен сепкенде танапқа тұқымды
әуелі еңіске тік, сонан соң көлденең бағытта себеді. Орман немесе жыра
маңындағы танап жиегінде себілмеген жолақ 0,2-0,4 м - ден аспауы тиіс.

КҮРІШ ӨСІРУ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ КАРТАСЫН ЖАСАУ
Технологиялық картаны жасау үшін алдымен күріш өсіруге байланысты
бастапқы мәліметті дәйектеп аламыз.
Технологиялық картаның мазмұны берілген бірінші графа. Жұмыстың шифры
немесе коды.
2 графа. Технологиялық операция. Дақыл өсірудің типтік технолгиялық
картасын пайдаланамыз.
3 графа. Өлшем бірлігі (га, топта, текшеметр, метр, километр).
Біз мына ұсынымды қабылдап алдық, дала жұмысы үшін – га
Жүк түсіру жұмысы үшін топта , жүк тасымалдау үшін – т.км.
4 графа. Нақтылай жұмыс көлемі Ω (омега ) әрпімен белгілейміз
Ω = 100 ·1 = 100га
Трактормен атқаратын нақты жұмыс көлемін шартты жұмысқа көшіру
коэффицинті мына өрнекпен табамыз
λ = Wэ ·Тау Wһ = 1,1 ·7 8,5= 0,9
Wэ – трактордың бір сағаттағы эталондық өндірілімі э.гасағ

Тау = 7 сағ.
Шартты жұмыс көлемі
Ω = λ э.га · Ω = 0,9 · 100 = 90 э.га
Жұмыстың басталу күні. Жұмыстың басталу мерзімі типтік тех картада
келтірілген мәліметк және өзіміздің тәжірибеге сүйене отырып былай
белгілейміз, тегістеу операциясы үшін -15.03, 15 күн, 03 –ай.
9 графа. Жұмыс күн саны
әрбір жұмысты атқаруда агротехникалық мерзімі болатыны белгілі меселен
ерте көктемгі ылғал жабу 3 күнде, тұқым себу 7 күнде, астық жинау 15 күнде
сүдігер жырту 20 күнде аяқталуы тиіс. Сондықтан жұмыс санын агромерзімге
тең деп аламыз. Тегістеу операциясы үшін -10 күн. Жұмыс күн ұзақтығы.
Тегістеу операциясы үшін 7 сағат.
Технологиялық операцияны атқаруға трактор тағайындау. Тегістеу
операциясы жеңіл жұмысқа жатады.
Ауыл шаруашылық машина таңдау технологиялық операцияның түріне және оны
сүйрейтін трактордың маркісіне байланысты таңдайды.
Агрегат құрамындағы машина санын былай есептейміз
n = PтRм · Bм = 20,813,2 · 3 = 0,5 = 1
Агрегатқа қызмет көрсететін механизатор мен жәрдемші жұмысшы саны.
Механизаторға тракторшы, комбайншы, автокөлік айдаушы, машинелі-оператор
жатады. Олардың жәрдемшілерін және агрегатқа қолмен тұқым құюшы және
қараушы машинаны ағытып тіркеп тұрушы, агрегатқа ілесіп жүріп түсіп қалған
тұқымды теріші т.б. қосалқы жұмысты атқарушылар.
Агрегаттың техникалық жұмыс тиімділігі
Wтех = Wа ·nм = 13,5 1 = 1,365 = 0,1 сағ
Мұндағы Wтех –агрегаттың техникалық жұмыс өнімділігі
Wа – жұмыс машинасының таза бір сағаттағы жұмыс өнімділігі
Агрегаттың аусымдық жұмыс өнімділігі
Wм = Wтех ·Тах ·τ · кж =1,35 ·7 ·0,75 ·0,9 = 6,3 гааус

Агрегаттың мерзімдік жұмыс өнімділігі
Wтер = Wн кау · Д · кд = 6,3· 7·10 ·0,95 =59,85
Жанармай жұмсау шығыны
g = G сағ Wн · Тау = 16,50,3 · 7 = 18,3 кгга
Қажетті ауылшаруашылық машиналар саны
Zм = Zтр · Пм = 1 · 1 = 1 дана
Қажетті жанармай
Ө = gп · Ω = 18,3 · 100 = 1830кг
Қажетті адам саны
Л1 = Zтр (mn) = 1 (1+0) = 1 дана
Қажетті агрегатқа қызмет етуші механзатор мен жәрдемші жұмысшы саны

Жұмыстың разряды
Zтр = Ω Wтер = 10059,85 = 1,6
Агрегаттың пайдаланудың тікелей шығыны
Қ = (Ғ–Ж) ·ҚҒ (11-10) 290000011= 265454 к , тенге
мұндағы: Ғ - ғұмыры
Ж- жасы
Қ – 2900000тенге
Бк - бағалық коэффициент
к = 150 тенге (доллар брйынша курс)
Т-70С тракторына есептейміз
Пайыздың төлем сомасы
Sп = (Қ +Қ2) · Нс 100Тж = (2,9· 106 +265454 · 0,1100 · 1100 =
1582727 тгсағ
Оператордың еңбек шығыны
S = Қ · Н100 · Тж = 2900000 · 1011 · 22 · 100 · 1300= 417,6
Машинаны сақтау шығыны
S = Қ · Н100 · Тж = 2900000 · 417,6 100 · 1300 = 446 тсағ
Жанар – жағар май құны
Sжжм = G сағ ρ · Ба = 16,50,810· 35 =712,9теңсағ
Бір сағат пайдалану шығыны
Sсағ = Sа + Sп + Sс + Sтәу + Sсал + Sтқж + Sсақ + Sақы + Sжжм = 200 + 121,7
+ 121,7 + 66,7 + 44,6 + 417,6 + 446 + 60,1 + 712,3 = 2191,9 сағтең

33 графа. Еңбек шығыны (жұмыс бірлігіне шаққанда)
е = м + н Wн · Тау = 1+00,5 7 = 1,07 адам сағга адам сағт
34 графа. Еңбек шығыны
Е = е. ·Ω = 1,07 ·100 = 107 адам сағ
35 графа. Механизмнің атқарған ауысым норма саны
Nмех = ΩWн ауысым норма
1·1 сыдыру жұмысында
Nмех = 100 6,5 = 15,3 ауысым норма
36 графа. Жәрдемші жұмысшылар атқарған ауысым норма саны.
Nжұм = Nмех · п ауысым норма
Nжұм = 10 · 2 = 20 ауысым норма
Мұндағы, п = 2 адам – агрегатқа қызмет көрсетуші, жұмысшы саны
Күріш өсіру технологиясының бағалық көрсеткіштері жарақтандырылған
жұмыстың тығыздығы
W = ΩҒ = 397100 = 3,97
Күріш өсірудегі жарақтандру деңгейі
Е мех = Nмех Nмех Nжж = 100 · 124,2124,2+97 · 100 =36

КҮРІШ ӨСІРУ ЖӘНЕ ЖИНАУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ
Жер жырту агрегат құралым және техникалық экономикалық көрсеткіштерін
есептеу.

1.1. Агрегаттың күшін, алым енін табамыз
Р = В Ко · Q = 30,5 0,5 ·10,1 = 6,1 мс = 0,56 : а = 1
Ко – меншікті кедеогі, кмм2
а – тарту тереңдігі
1.2. Культиватордың секция саны
nn = B εn = 6,1 10 = 0,61 ≈ 1
агрегаттың тарту кедергісін анықтау
Р агр = Ко ·а · вn · nn · Скаток ·і
Скаток – агрегат салмағы, кг
і – жер бетінің еңістігі
вn - алым ені, м
nn – саны
а – тереңдігі, м

Р агр = 0,5 · 1 · 10 · 0,61 · 27,25 · 0,035 = 4,9 км
1.3 Агрегатты жұмысқа дайындау
а) – тракторды дайындау
б) – машинаны дайындау
1.4. Кинематикалық параметрлерді есептеу

lагр = lтр + l ашм + lтірек
lагртр = 1,850 м + 2,3 = 4,1 м
lтр = 1,850 м, l ашм - 2,3 м
1.5. Агрегаттың жүріс тәсілдерін таңдау бұрылыс алымының ені
Lагр = і – 2 · Ғ,м

Е =2,8 + dк + l
Ко = 1,5 кВт = 1,5 · 10 15м
dк = вк 2 = 5
Е = 1,8 · 15 + 5 + 5 + 2,09 = 49
l = 0,5 · 4,18 = 2,09 шекті жүріс шамасы
2. Агрегаттың жүріс бөлігінің ұзындығы
lт = l – 2Е = 500 – 2 · 49 = 402 м
2.1. Бос жүріс ұзындығы
lдж = 7 1,5 + 2,2 = 109 м
3. Агрегаттың жүріс коэффициенттік анықтау
φ = ίж δ е δж = 402 409 = 39
4. Танаптың енін табу
ί=√16 · 152+2 · 10 · 40· 2=√3000 + 8040 = 107
5. Екі танаптық тәсіл
G мм = √ 2· (lдж ·Вж ·2Ко2) = √ 2· (402· 10· 2· 152) = 24
6. Комбайндық тәсіл
G = √ В· Всм ·lм
7. Жұмыс жүрісін пайдалану коэффициенті
φ = Sж Sж + Sбж = 224224+1243= 0,64
Sж = lж · ј = 4025 · 5 = 2211
Sбж · Sж + Sж = 1128 +115 = 1246
Sбж ·3 ζ = (28 · 3) =cosζ·ко Вж = (2 ·2,09 + 3,5) 53,4· 2 ·15 10 =
15
8. Аусым уақытының бөліктерін жобалау
Аусым уақыты – 7 сағ.
Таус = Тж + Тбж+∑ Тттх
Σ τ ттх = τдо + τ тк + τд + τдк – 1сағ
Тб = Тжу (1 – 4 ) 6 · (1 · 0,6) = 2,4 сағ
Тжүр = Тау · Σ τ ттх = 7 – 126
9. Агрегаттың тхникалық экономикалық көрсеткіштерін анықтау
1. Сағаттық жұмыс өнімі
Wсағ =0,1 · Вт · Vр · J = 0,1· 10· 4,0 · 0,51 = 2,04 гасағ
2.Аусымдық жұмыс өнімі
Wаус = Wсағ ·Таус = 2 ·7 = 14 сағ
3. Күндік жұмыс өнімі
Wкүн = Wаус ·Каус = 1,4· 14 = 19,6
4. Мерзімдік жұмыс өнім
Wкүн = Wкүн · Ккүн = 19,6 · 10 = 196
Маусымдық жанармай шығыны
Q аус = Qж · Т + Qбж S ·Тбж + Qорт · Тіаяқ
Qж = 12 кгсағ; Qбж = 5,5 кгсағ; Qорт = 1,2 кгсағ
Q аус = 12 · 3,6 + 3,5· 2,4 + 1,2 · 1 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.