1937-1938 жылдардағы қуғын-сүргін, басталуы мен себептері

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
Негізгі бөлім:
 1937.1938 жылдардағы қуғын.сүргіннің басталуы мен себептері ... ... ... 4
 «Алашордашылар» . репрессия құрбаны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5.
 Сталиндік жазалаудың құрбаны болған«Қазақтың бес арысы» ... ... ... ...6
 Қуғынға ұшыраған қоғам қайраткерлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
 Азаптау мекені . лагерьлер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 18
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Кеңестік қоғам тұсында қазақ тарихының қайғысы мол, қасіреті ауыр парақтары жеткілікті. Солардың бірі бұрынғы Кеңес елінде болған қуғын-сүргін қасіреті. Бұл жайлы Қазақстан Республикасының президенті Н.Ә.Назарбаев: «...20-шы жылдары басталған «Қызыл қудалау науқаны», 30-шы, 40-шы жылдар, содан кейін 50-ші жылдардың басында күллі елімізге сел болып жайылып қанды көбік шашты. Марқабаттылықты желеу етіп, ұлы мұраттарды уағыздаған болып көлсіреген қараниет жүгенсіздік миллиондаған адамдардың жанын қиды, көз жасын төккізіп, қасірет шеккізді,»- деп көрсетті.
Басы 1920-шы жылдарда қалыптасқан елдегі репрессиялық саясаттың күшті жазалаушы механизмі қалыптасып, 1930жылдар бойына «халық жауларымен» үзіліссіз күресте жетілдіріп отырды. Әсіресе бұл механизм 1937-1938 жылдар үлкен террор кезінде қарқынды жұмыс атқарды. Олардың басынушылық әрекеттері, сот істерін жаппай өңдеп, оларды «жоспарлы» түрде соттауға дейін жеткізуі репрессияның жаппай етек алуына түрткі болды. Егер де 1930 жылдың ортасында саяси репрессия орталықтағы және жергілікті жердегі сталиндік жетекшілікке қарсы белгілі және айқын әлеуетті тобына жүргізілсе, 1937 жылдары террор тоталдық сипат алды.
Қазақстандықтардың саяси қуғын-сүргінге ұшырау себептерін зерттеудің ғылыми және практикалық маңызы зор. Себебі аталмыш тақырыпты жан-жақты зерделеу арқылы кеңес мемлекетінің зорлық-зомбылық шараларының мәні ашылып, өткен тарихымызды жаңаша талдауға көмегін тигізетіні анық. Кеңес үкіметі өз халқын қуғын-сүргінге ұшырату саясатын мақсатты түрде жүргізді.
Осындай зобалаң кезеңде қазақтың небір дарынды, небір айтулы қазақтың бетке ұстар ұлт зиялылары мен қоғам қайраткерлері қуғынға ұшырап, жазықсыз жала жабылып, айыпталып сотталды. Сонау Итжеккенге, еңбекпен өтеу лагерьлеріне айдалып, түмеге жабылып, онда түрлі қиыншылықтарды бастарынан өткерді. Бұдан басқа қарапайым халық та жаппай жазаланып, ең сорақысы ату жазасына кесіліп, талай адам бұл дүниемен қош айтысты.
Осы семестрлік жұмысым аясында мен осы «қуғын-сүргіннің» басталуын, қуғынға ұшыраған қоғам қайраткерлерінің, соның ішінде Алашордашылардың қатал тағдырын, қазақтың ұлы тұлғалары «бес арысы» туралы баяндамақпын
Партия қатарынан шығарылып, айыпталып жазаға ұшыраған қоғам қайраткерлері жайын және қан кешті қырғын, қиыншылық , жазалау орны болған лагерьлер туралы айтып өтпекпін.

1. Қозыбаев М.А. Ақтаңдақтар ақиқаты. – Алматы: Қазақ университеті, 1992. – 272 б.
2. Нақымжанұлы Ә.Б. қыңырлатқан партия жолына. – Алматы: Еңбекші қазақ, 1999. – 245 б.
3. Махат Д. А. Қазақстанның қоғамдық-саяси өмірінде «оңшылдық» және ұлтшылдыққа айыптау: тарихы және салдары. – Алматы: Атамұра, 2002. – 126 б.
4. Ф. Голощекиннің Алматыдағы партия белсенділерінің жиылысында жасаған баяндамасы. // Еңбекші қазақ. – 1930. – 15 қазан. – №228
5. Төлеубаев Ә. М. Қазақстан тарихы.Аса маңызды кезеңдері мен ғылыми мәселері. – Алматы: Мектеп, 2007. – 304 б.
6. Жақып Б.Ө. Қазақ энциклопедиясы. – Алматы: Атамұра, 2011. – 880 б.
7. Нүрпейісов К. Б. Алаш һәм Алашорда. – Алматы: Ататек, 1995. – 256 б.
8. Қойгелдиев М.А. Қыңырлатқан партия жолына// http://kk.m.wikipedia.org.kaz8452fg/,

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
Негізгі бөлім:
1937-1938 жылдардағы қуғын-сүргіннің басталуы мен себептері ... ... ... 4
Алашордашылар - репрессия құрбаны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5.
Сталиндік жазалаудың құрбаны болғанҚазақтың бес арысы ... ... ... ...6
Қуғынға ұшыраған қоғам қайраткерлері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... 8
Азаптау мекені - лагерьлер ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 18
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Кіріспе
Кеңестік қоғам тұсында қазақ тарихының қайғысы мол, қасіреті ауыр парақтары жеткілікті. Солардың бірі бұрынғы Кеңес елінде болған қуғын-сүргін қасіреті. Бұл жайлы Қазақстан Республикасының президенті Н.Ә.Назарбаев: ...20-шы жылдары басталған Қызыл қудалау науқаны, 30-шы, 40-шы жылдар, содан кейін 50-ші жылдардың басында күллі елімізге сел болып жайылып қанды көбік шашты. Марқабаттылықты желеу етіп, ұлы мұраттарды уағыздаған болып көлсіреген қараниет жүгенсіздік миллиондаған адамдардың жанын қиды, көз жасын төккізіп, қасірет шеккізді,- деп көрсетті.
Басы 1920-шы жылдарда қалыптасқан елдегі репрессиялық саясаттың күшті жазалаушы механизмі қалыптасып, 1930жылдар бойына халық жауларымен үзіліссіз күресте жетілдіріп отырды. Әсіресе бұл механизм 1937-1938 жылдар үлкен террор кезінде қарқынды жұмыс атқарды. Олардың басынушылық әрекеттері, сот істерін жаппай өңдеп, оларды жоспарлы түрде соттауға дейін жеткізуі репрессияның жаппай етек алуына түрткі болды. Егер де 1930 жылдың ортасында саяси репрессия орталықтағы және жергілікті жердегі сталиндік жетекшілікке қарсы белгілі және айқын әлеуетті тобына жүргізілсе, 1937 жылдары террор тоталдық сипат алды.
Қазақстандықтардың саяси қуғын-сүргінге ұшырау себептерін зерттеудің ғылыми және практикалық маңызы зор. Себебі аталмыш тақырыпты жан-жақты зерделеу арқылы кеңес мемлекетінің зорлық-зомбылық шараларының мәні ашылып, өткен тарихымызды жаңаша талдауға көмегін тигізетіні анық. Кеңес үкіметі өз халқын қуғын-сүргінге ұшырату саясатын мақсатты түрде жүргізді.
Осындай зобалаң кезеңде қазақтың небір дарынды, небір айтулы қазақтың бетке ұстар ұлт зиялылары мен қоғам қайраткерлері қуғынға ұшырап, жазықсыз жала жабылып, айыпталып сотталды. Сонау Итжеккенге, еңбекпен өтеу лагерьлеріне айдалып, түмеге жабылып, онда түрлі қиыншылықтарды бастарынан өткерді. Бұдан басқа қарапайым халық та жаппай жазаланып, ең сорақысы ату жазасына кесіліп, талай адам бұл дүниемен қош айтысты.
Осы семестрлік жұмысым аясында мен осы қуғын-сүргіннің басталуын, қуғынға ұшыраған қоғам қайраткерлерінің, соның ішінде Алашордашылардың қатал тағдырын, қазақтың ұлы тұлғалары бес арысы туралы баяндамақпын
Партия қатарынан шығарылып, айыпталып жазаға ұшыраған қоғам қайраткерлері жайын және қан кешті қырғын, қиыншылық , жазалау орны болған лагерьлер туралы айтып өтпекпін.

1937-1938 жылдардағы қуғын-сүргіннің басталуы мен себептері

30-жылдардың екінші жартысында, дүниежүзілік соғыстың қара бұлты қаптап келе жатқан тұста әміршіл-әкімшіл басқару жүйесі өзінің бойындағы ең бір жексұрындық қасиеттерін көрсете бастады. Соның салдарынан кеңес қоғамы аса ауыр да, зардапты қиындықтарға кездесті. Одан қазақстан да тыс қалған жок. жергілікті партия, кеңес, комсомол, кәсіподақ ұйымдары, шаруашылық орындары үлкен соққыға душар болды. Жеке адамды дәріптеу жағдайына жергілікті кадрларды қудалау етек алды. Қаралап, жала жауып , арыз бергендерді қолпаштау, жаппай сезіктену, шет ел пайдасына шпиондық жасапжүр деп орынсыз айып тағу, басқа жүгенсіздіктер мен жөнсіздіктер тыюсыз етек алды. Партия, кеңес қызметкерлері, оқыған зиялылар орынсыз қудалауға, құрбандыққа ұшырады. Сөйтіп, қасіретті қуғындаудың екінші кезеңі 1937 жылы басталды.
Қазіргі таңда бүкіл Кеңес елін, соның ішінде Қазақстанды да қамтыған жаппай репрессиялау шаралары бірқатар факторлардың салдарынан туған деп нақты айта аламыз. Соның ішіндегі ең жетекші фактор - ол белгілі әлеуметтік-саяси күштердің, оның қатарында БК(б)П бар, билік үшін күрес екенін ескеру керек. Бұл күресте Сталиннің жеке билікке жетудегі өз бағыты басым түсті. Сондықтан да саяси репрессияның басты себептерінің бірі осы екенін баса айту өте маңызды.Елде тоталитарлық мемлекетке тән қалыптасқан құрылым пайда болды. Тоталитарлық жүйеге сәйкес ең алдымен мемлекет қоғам мен жеке тұлғаларға үстемдік жүргізіп, қоғамның барлық саласына араласты. Тоталитарлық жүйеге сәйкес мемлекет бір партиялық режимде болды және өзінше механизм қалыптасты: партия-мемлекет.
ХХ ғасырдың 20-30-жылдары үзіліссіз жүргізілген репрессиялық саясаттың тағы бірсебебі орталық басшылық, оның Қазақстанағы өкілі есебінде болған большевиктер партиясының Өлкелік Комитеті осы аталған тарихи мезгілде тікелей өздерінің нұсқалары бойынша жүргізілген экономикалық, саяси және оппозицияға, тіптен жрғары республикалық басшылықта жүріп-ақ қате бағытқа жігерлі де табанды қарсылық көрсеткен қызметкерлерге аударуы. Елдегі дағдарысқа кінәлілерді табуға байланысты халық арасынан халық жауларын, зиянкестерді, ұйымдар мен антикеңестік элементтерді іздей бастады. Шахталар мен кәсіпорындардағы кездейсоқ апаттарды, колхоздар мен совхоздардағы мал жұты, өрт пен басқа да табиғи апаттар сол жаулардың әрекетімен түсіндірілді және соған сәйкес қылмыстық істер қарастырылды.

Алашордашылар - репрессия құрбаны
Қазақ зиялыларына қарсы бағытталған айыптаулардың ішінде большевиктердің Алаш зиялыларына қарсы күресте әр түрлі айыпталармен ғана шектелсе, одан кейінгі ол өте-мөте қатал жаппай саяси қуғынға ұласты.
Қазақ тарихының көмескі жазылып, көптеген жайттардан қалың оқырман мақұрым қалып келген мәселе - бұдан жарты ғасыр бұрын саяси қуғын-сүргін зардабын шеккен азаматтар жайлы ақтаңдақтар мен қаратаңдақтар. Сол оқиғаларға көңіл аударар болсақ, зобалаң құрығы ең әуелі Алаш қозғалысының көсемдерінесалынғанын аңғарамыз. Әлихан Бөкейхановтан басқалары түгелге жуық тұтқындалды. Табаны күректей Алаштың 44 азаматы кеңес өкіметін құлату мақсатын көздеген контрреволюциялық ұйым айыбымен сотталды.
Алаш зиялыларына қарсыкүрстің жандануына 1925 жылы 29 мамырда Сталиннің Қазақ өлкелік партия комитетінің бюросына өлкелік Ақ жол газетінің ұстанған бағытынайыптап арнайы жазған хаты себеп болды. Ол хатта газет бетіндегі жарияланған мақалалардың бұл кезде шет елде эммиграцияда жүрген М.Шоқайдың ойымен үндес және пікірлес екенін, яғни Алашорда ұлтшыл идеяларды жаңыртатыны атап көрсетілді. Сондай-ақ, алдағы уақытта осындай көзқарастағы партияда жоқ зиялы қауым өкілдерін жастарды тәрбиелеуге жібермеу ескертілді. Содан кейін-ак партия конференциясында А.Байтұрсынов, Ә,Бөкейханов, М.Дулатов сияқты қазақ зиялылары тұрған қозғалысты реакцияшыл тіптен, контрреволюцияшыл деп бағалады.
Ф.Голощекин мұнымен шектелмеді, 6-партия конференциясында жаппай жерге орналастыру мөлшерін белгілеуге байланысты орталықтан кеоген академикғылыми экспедияция басшысы профессор Швецовты және егіншілік халық комиссары Сұлтанбековты Ә.Бөкейханов басшылығымен жұмыс істеді деп айыптады. Осы конференцияда Байтұрсыновқа да бізде социализм туралы айтудың қажеті шамалы деп ашықтан- ашық оқушыларды үгіттейді деп шүйлігеді. Осы конференцияда Голощекин өзінің қанды тырнағына Х.Досмұхамедовты да іліктірді. Қазақстандағы негізгі марксист Голощекин алашордашы Досмұхамедов өзін барлық қазақ зиялыларымен шатастырып отыр деп айыпталды. Осы кезеңде кейбір қазақ партия қайраткерлері де алашордашылады жөнсіз айыптаулармен шектелмей, партия қатарындағы ұлтжанды қайраткерерді де қуғындауға жол берді.ьолар тіпті осы ұлтшылдардың жаа өкілдері алаштықтарға қауіпті, тек бұрынғы алашордашылармен ғана алысып, бұларды естен шығаруға юолмайды,-дейді.
Қазақ саяси элитаның қарсылығын тез арада жоймақты мақсат тұтқа Кеңестік билік репрессия семсерін алдымен билікте жүрген Сұлтанбек Қожанов, Смағұл Сәдуақасов, Жалау Мыңбаев, Нығмет Нұрмақов,Ыдырыс Мұстабаев және басқа көптеген ұлт қайраткерлеріне сермеді.1927-1932 жылдары Алаш қайраткерлерін біржола саясат сахнасынан ығыстыруды көздеген екі бірдей репрессия олқыны нәтижесінде 70-тен астам ұлт-азаттық қозғалыс жетекшілері мен белсенділері сотпроцесіне тартылды. 1937-1938 жылдардағы үлкен террорда опат болды.
Ұлт намысына тиетін қисынсыз әрі өктем большевиктердің революциялық зорлығына қарсылықты алдымен ұлттық басқарушы топ(саяси элита) көрсетті. Алдымен кеңстік биліктің негізсіз ұстанымын Ә.Бөкейханов пен А.Байтұрсынов бастаған Алаш қозғалысының жетекші тобы сынға алынды. Бұл топтың сыны мазмұны жағынан кеңестік биліктегң Т.Рысқұлов пен Смағұл Сәдуақасов бастаған ұлттық элитаның европада эмиграция жүрген М.Шоқайдың пікірмен бір жерден шығып кетті.
Қазақ зиялыларының жікке бөлінуі қолдан жасалған және бірнеше кезеңге созылған күрделі процесс. Ең алғаш большевиктер Ә.Бөкейханов Алашорда қайраткерлерін биліктен ығыстырып шығарды. Одан кейін бұл үрдіс 1925-1930 жылдары қайта жалғасты. Үшінші кезеңде 1937-1938 жылдары шарықтау шегіне жетті. Осы жылдары қазақ зиялылары: Магази Масанчи, Левон Мирзоян, Жаһанша Досмұханбетов , Халел Досмұханбетов, Бейімбет Майлин т.б. атылды.

Сталиндік жазалаудың құрбаны болған Қазақтың бес арысы.

Сталиндік жазалаудың құрбаны болған, қазақ халқының өсіп-өркендеуіне жол ашқан, жұрттың санасына демократиялық ой сіңірген алаштың бес арысы болған еді. Халықтың зердесіне сәуле түсіріп, санасын оятқан осы топтың рухани көсемі Ахмет Байтұрсынов еді. А.Байтұрсынов Алаш партиясын құрушылардың бірі болғаны үшін, жариялаған саяси бағыттағы мақалалары үкімет органдарына жақпағаны үшін және өзінің ұстанған бағыты мен көз қарасы үшін , Голощекиндік асыра сілтеу саясатына қарсы болғаны үшін түрмеге жабылып, 1929, 1937 жылдары екі рет саяси репрессияға ілініп, жазықсыз атылды..
1937-1938 жылғы репрессияның әдебиетіміз бен ғылымымызға, мәдениетіміміз бен өнерімізге келтірген зиянын әзірге ешкім есептеген жоқ. Есептеу де мүмкін емес. Бір ғана мысал, Ахмет Байтұрсынов пен Құдайберген Жұбанов бірінен соң бірі атылып кеткеннен кейін қазақ тіл білімі мүлде жетім қалды. Тұттай жалаңаш қалды ... .
Қазақтың бес арысының біріЖүсіпбек Аймауытов 1929 жылы жазықсыз тұтқынға алынып, халық жауы деген жаламен 1931 жылы өлімжазасына кесіледі.
ХХ ғасырдың басындағы қазақтың ағартушылық, демократтық бағыттағы оқыған азаматтарының бірі - талантты қаламгер, қоғам қайраткері Міржақып Дулатов еді. Алайда Міржақып 58 статьямен айыпталып, айдауда жүріп 1935 жылы қайтыс болды. Оның есімі мен әдеби мұрасы туралы айтуға да, жазуғада кеңес үкіметі тұсында қатаң тыйым салынған еді. Тек Қазақстан өз тәуелсіздігін алған тұств "ғана Міржақып халқына қайта оралды. Есімі де, шығармашылық мұрасы да толық ақталып, 1991жылы жеке кітап болып жарық көрді.
Алаш қозғалысы қайраткерлерін сынағанда осы қозғалыстың бас ақыны саналған, үлкен талант иесі М.Жұмабаевты тыс қалдырмады. Оның 1927 жылы 19 тамызда Еңбекші қазақ газетінде жарық көрген Тоқсанның тобы деген өлеңіндегі ақынның азшылықпен есем, көпшілікпен бірге боламын деген пікірін, Қазақстан еңбекшілері бұқарасының түбегейлі мүддесіне қарсы бұқара ішінде сөздерінің идеологиясын жүргізбекші деп сынады.
Өздерін азаптаумен шектемей, тума-туыстарына да тиісті. Түркі әлемі мойындаған Мағжан Жұмабаевтың әкесі Бекен бабамыз Сібірге жер аударылар алдында қайтыс болса, ағалары Аба-Мүсілім мен Қаһарман сталиндік лагерге, айдауда жүріп опат болды. Інілері Сәлімжан, Қалижан Мұхамеджан соңғы демі таусылғанша қуғын-сүргіннің қасіретін шекті. Халқының біртуар перзенті Мағжан Жұмабаевтың өз басына Алқа атты жасырын ұйым құрды айыбы тағылып, 1929 жылы ұсталады. 1930 жылы төртінші сәуірдегі сот шешімімен ату жазасына кесіледі. Ол кісі рухани әлеміміздегі Абайдан кейінгі екінші ұлы тұлға ретінде ұрпағына мол мұра қалдырған. 1923 жылы Ташкентте жарық көрген таңдамалы шығармалары 1988 жылы ақталғаннан кейін қайта жарияланды. Солардың бірі Педагогика оқулығы 1924 жылы Мәскеуде щыққан Сұңқар жыры жинағы, 1925 жылы - Ақбоз ат, 1926 жылы Балаларға базарлық кітаптары, 1927 жылы жазылған Жүсіп хандастаны мен Ертегілері.

Шәкәрімніңатын атауға тыйым салынып, шығармалары көп жылдар бойы жабулы жатқаны, ақын туралы сол кезде айтылса, тек оғаш, қате пікірлер ғана айтылған еді. Ол өзінің жетпіс екі жасқа қараған шағында Шыңғыс тауына кетіп қалып, жалғыз өмір сүреді. Сондықтан жергілікті ГПУ-дың бастығы Шәкәрімге сенбейді, оның елсізде жалғыз жүруі сезікті ойға от береді. Өздері бандалар деп бағалаған адамдарды ұстауға келе жатқан ГПУ бастығы жолында кездескен Шәкәрімді ақ-қарасын айырып жатпай атып тастайды. Осылайша 1931жылы 20қазанда қазақтың ұлы ойшылы, ақыны нақақтан-нақақ еш жазықсыз қайылы қазағаұшырайды.

Қуғынға ұшыраған қоғам қайраткерлері
Құғын-сүргіннің алғашқы легінде әдебиетімізді өрге сүйреген ұлы дарындар Сәкен Сейфуллин, Бейімбет Майлин, Ілияс Жансүгіров, Ғаббас Тоғжанов, т.б. тұтқындалды. Биыл бірғасырлық тойы әлем көлемінде атап өтілген ғұлама жазушы, академик Мұхтар Әуезов Әдебиет тарихы оқулығына Зар заман ақындары айдарымен Ер Сайын, Едіге, Шора батыр жырларын енгізгені үшін сыналды. Хан кеңесі атты пьесса жазып, сахналағанда бір қойылымнан ке,йін көп кемшілік болған қызметі кінәсімен түсіп қалды...
Ұлттық рухтағы тарихи тұлға дәрежесіне көтерілген жазушының жазаға да тартылмай қалуы мүмкін еместігін. Алашордадағы қызметі үшін кінәлап, 1930 жылы Ташкент шаһарында тұтқындалды. Сұрақ жауаптан кейін Алматы абақтысына ауыстырылды. Қазақ ұлтшылдарының астыртын ұйымына қатысып, Қазақстандағы кеңестік науқандар мен шаралардың мазмұнын бұрмалау мақсатын көздегені, өкімет мекемелері мен ВКП(б)-ның, жерге қоныстандыру мекемелерін, мәдени-ағарту және оқу орындарын, баспасөзді өздерінің ықпалына қаратып, жаулап алуға ұмтылушылар қатарында болды. Қазақ Орталық Атқару Комитетінің мүшесі Мұхтар Омарханұлы Әуезовке -1930-1932 жылдарда абақтыға отырылғызғанда тағылған айыптар сарыны осылай болып келеді.
Кенесары , Наурызбай қозғалысын зерттеген жас тарихшы Ермұхан Бекмахановтың Казахстан в 20-40-е годы XIX в. монографиясы КОКП Орталық комитетінің басылымы Правда газетінде (26,12,1950ж.), Республикадағы идеологиялық жұмыс және оны жақсарту жолдары қаралған Қазақстан КП Орталық Комитеті пленумында сыналады. Әділетсіздікке шыдамай наразылық білдірген Қазақстан Республикасы Ғылым академиясының президенті Қ.Сәтбаев , КазМУ ректоры Т.Тәжібаев, т.б. болды. Содан соң қуғын-сүргін басталып, Е.Бекмаханов, Қ.Жұмалиев, Е.Ділмұхамедов сияқты буржуазияшыл ұлтшылдар академиядан қуылды. Бекмаханов 58 баппен ширек ғасырға, яғни 25 жылға бас бостандығынан айрылып, Итжеккенге айдалды.
Жазықсыз опат болғандар қатарында оқыған, білімді, ел өркендеуіне елеулі қызмет еткен, есімдері құжаттарда, таспада, газет, журналдарда қатталға, бейнелері сақталған Әбікей Зейінұлы (1881-1937), Ғазиз Имантайұлы (1894-1937) , Әбдікәрім Жәмінұлы (1897-1937) Сәтбаевтар да бар. Алдыңғысы алғаш құрылған Қазақ ССР Ғылым академиясының тұңғыш президенті Қаныш Сәтбаевтың немере ағасы 1920-1921жж. Павлодар губерниялық халық ағарту ісін басқарды. 1922жылы ашылған Семей педагогикалық техникумның бірінші директоры, 1928-1931 жж. Омбы рабфагінде сабақ берді. Содан кейін қудалауға түсіп, Қырғызстанға көшуге мәжбүр болады. Ақыры зұлымдық зобалаңы құртады.
Ал Ғазиз Имантайұлы Сәтбаев өмірінде зияндылар зейінінде құрметтеліп, айтулы азаматтар қатарынан көрінді. Ол жайлы академик Әлкей Марғұлан: семинарияда оқығандардың білгірі, жан дүниесі музыка үшінн жаратылған жан ,- деп жазған. Рухани әлемі бай Кәрім хақында Сәкен Сейфуллиннің, Мұхтар Әуезовтің және өзге де замандастарының жақсы пікірлері жетерлік.
Көріп отырғанымыздай, халқымыздың тағдырына байланысты жоғарыда баяндалған ащы шындыққа бұған дейін тереңдеп бара қоймағанымыз жоқ еді. 1997жыл жалпыұлттық татулық және саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу жылы деп жарияланды. Осыған орай сталиндік репрессияның, голощекиндік лаңның қесірінен қастерлі азаматтарымыздың көтеріліс атты документалды фильм жарық көрді. Оның дерегі бойынша, тек Қарағанды өңірінде ғана 1933 жылы саяси тұтқындарды қамайтын 9 лагерь болса, 1955жылы 33-ке жеткен. Аталмыш абақтыларға темір жолмен тәуелдік сайын тоғыз эшелон саяси тұтқындар жеткізіліп тұрыпты.
37-ші жылғы репрессия ол таза адамды жою болса, одан соң мәдени мұраны құрту басталды. Осы зобалаң жылдарында Қамбар батырдан басқа эпостық жырларды ауызға алуға тыйым салынды. Ал қазақ халқында мұндай 900 эпос бар. Орыстарда сегіз беттік жалғыз Слово о полку Игореве эпосы болса, сол жайында мақалаларды қоспағанда 900монографикалық ңбеектер шыққан. Ал біздің мыңға жуық эпосымыз бар. Бүгінгі ұрпақ Кенесары, Наурызбай, Абылай туралы толғауларды ғана біледі. Оның арғы жағындағы ортағасырлық Есімхан, Қасымхан, Тәуке хан, Жалаңтөс батыр хақында бимағұлым. Ол жырлардың барлығында азаттық идеясы, отаршылдыққа қарсы күрес құлшынысы баяндалады.
Рухани репрессияның қырғынынан қозғауға қорыққан сала - шежіре. Ондай күдік қамытын кимеген Русская летопись 200жылдан бері шығып келеді. Байқап қарасақ, өздеріне келгенде ашық та, өзгелелер жөнінде тарих қақпасы тарс жабылған. Қазір сол кез кереғарлығының іздегенде көбіне - аңыз, шежірелерге жүгінудеміз.
Жоғарыда баяндалған жантүршігерлік жәйттер коммунистік билік басындағылардың байырғы халық өмірін білмей тұрып, жергілікті ұлтшылдықпен күрес ұранымен күштеп ұжымдастыру мен отырықшыландыруға, зорлық пен зомбылыққа қарсы шыққан қазақ зиялыларын қырып жою барысында орын алған ащы шындық.
Елдегі халық билігін жүзеге асыратын Кеңестердің өзі қудаланды. 1937жылдың қаңтарынан 1938 жылдың қаңтарына дейінгі кезеңде республика көлеміндегі аудандық Кеңес атқару комитеттері төрағаларының 98,7%-ы, олардың орынбасарларының 78%-ы, хатшылар түгелдей дерлік, селолық Кеңес атқару коммитеттері төрағаларының 44%-ы, хатшылардың 40,3%-ы жұмыстан алмастырылуға мәжбүр етіледі.
Кеңестер съезі таратылады. Халық ұдайы үрейленіп, бір-біріне күдікпен қарайтын күй кешті. Бұл жылдарда қуғын-сүргіннің күшейгендігі соншалық - үштіктің үкімімен сотталғандар саны 103 мыңға жетіп, 25 мыңы атылады. Содан соң пікір айтуға батылы бармайтын көнбіс халық қана қалады. Бұнымен де бітпей 1944жылдан саяси қуғын қайта жалғасады.
Жаз айларында астанадағы лауазымды азаматтар қамауға алына бастады. Шілдеде республика прокуроры Сүлеймен Есқараев ұсталды. Тамыздың басында ағарту халық комиссары Темірбек Жүргенов, одан сәл кейін Қазақ КСР Орталық Атқару Комитетінің төрағасы Ұзақбай Құлымбетов тұтқынға алынды. Ұзамай егіншілік, қаржы, денсаулық сақтау халық комиссарлары Нығметолла Сырғабеков, Илияс Молдажанов, Хасен Нұрмұхамедов, Алматы облыстық және қалалық партия комитеттерінің бірінші хатшысы Жанайдар Сәдуақасов, Халком-кеңестің көркемөнер істері жөніндегі басқарма бастығы Ғаббас Тоғжанов ұсталды. Облыстардағы басшылар да бірінен соң бірі қамалып жатты.
Ғалымдар Санжар Асфендияров, Құдайберген Жұбанов, Қоңырқожа Қожықов абақтыға әкетілді. Сәкен Сейфуллин, Ілияс Жансүгіров, Бейімбет Майлин сынды кеңесшіл ақын-жазушылар да түрме төрінен орын алды. Саяси репрессияның 30-жылдар басындағы алғашқы толқынында сотталыып, жазасын өтеп қайтқан Ахмет Байтұрсынұлы, Мағжан Жұмабаев секілді алашшыл ғалымдар мен қаламгерлер де бұрындары бір байланған шаладан құтылмай, сол ескі жаламен қайта тұтқындалды.
Мәскеуде Ресей Халық комиссарлар кеңесі төрағасының орынбасары Тұрар Рысқұлов, Бүкілресей Орталық Атқару Комитеттері ұлттар бөлімінің меңгерушісі Нығмет Нұрмақов Сауд Арабиясындағы елшілік қызметтен шақырып алынып, КСРО Ұлттар кеңесі жанындағы Тіл және жазу жөніндегі орталық ғылыми-зерттеу институтының ғылыми қызметкері боп жүрген Нәзір Төреқұлов, Бұрынғы алаш көсемдері Әлихан Бөкейханов, Жаһаншаһ Досмұхамедов ұсталды. Ташкентте тұтқындалған Кеңестік бақылау комитеті уәкілінің орынбасары Сұлтанбек Қожанов шұғыл Мәскеуге жеткізілді.
Қазақ әдебиеті газеті 1937 жылғы 13 тамызда : ҚазАПП кезіндегі ұлтшыл-фашист-провакатор Байділдиннің зиянкестігін еске бір алып қойып, (әдебиетші Әбдірахмен Байділдин, жазушы Ж.Аймауытов, тұңғыш ұлттық театрдың шаңырағын көтерген мәдениет қайраткері Дінше Әділов, журналист Ахметсафа Юсупов төртеуі репрессияның 1930 жылғы толқынында ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.