Қайқы нүкте

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3
1 Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 5
1.1 Delphi тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Бағдарламалау ортасының негізгі элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... . 5
1.2.1 Delphi.дi iске қосу. Delphi интерфейсi. Проект ... ... ... ... ... ... ... .. 5
1.2.2 Оқиғалар. Программалық код терезесi. әдiс ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2.3 Компоненттер палитрасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 11
1.2.4 Компоненттердi пайдаланып проект құру,сақтау және ашу ... ... . 12
1.3 Жиындар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2 Қайқы нүкте (Седловая точка) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
2.1 Қайқы нүктенің математикалық тұрғыдан түсіндірмесі ... ... ... ... ... 22
2.2 Қайқы нүкте табу бағдарламасын құру маңыздылығы ... ... ... ... ... .. 22
3 Практикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
3.1 Қайқы нүкте табу бағдарламасын жобалау және құру кезеңдері .. 23
3.2 Бағдарламаның негізгі процедура сипаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
3.3 Қолданушы интерфейс түсіндірілімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 25
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 26
Қосымша А ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 27

Есептеу техникаларын кеңінен қолданбай жəне əртүрлі бағытта ақпараттық жүйелерді құрусыз қазіргі кезеңдегі адам қызметінің əртүрлі аяларының дамуы мүмкін емес. Осындай жүйелерде ақпараттарды өңдеу дербес ғылыми-техникалық бағытқа айналды.
Ғылыми-техникалық революция қоғамдық өндірістің бет-бейнесін, еңбек жағдайын, сипаты мен мазмұнын, өндіргіш күштердің құрылымын, қоғамдық еңбек бөлінісін өзгертеді, өндіргіш күштердің шапшаң өсуіне мүмкіндік береді, адамдардың мəдениетін, тұрмысын, психологиясын, қоғамның табиғатпен өзарақатынасын қоса алғанда, қоғамдық өмірдің барлық жақтарына ықпал етеді, ғылыми-техникалық ілгерілеуді (ҒТІ) күрт жеделдетуге əкеледі.
Ғылыми қызмет жаппай кəсіпке айналды. 50-ші жылдардың екінші жартысында елдердің көпшілігінде ғылыми қызметті жоспарлау мен басқарудың жалпы мемлекеттік органдары құрыла бастады. Ғылыми жəне техникалық əзірлемелер арасындағы тікелей байланыстар күшейді, өндірісте ғылым жетістіктерін пайдалану жеделдетілді. 50-ші жылдары ғылыми зерттеулерде, өндірісте, содан кейін басқаруда, ҒТІ символына айналған, электрондық есептеу машиналары (ЭЕМ) жасалып, кеңінен қолданыла бастады. Олардың пайда болуы өндіріс үдерісіндегі адамның жағдайы мен рөлін өзгертетін, өндіріс пен басқаруды кешенді автоматтандыруға бірте- бірте көшудің басталуы мен байланысты.
Есептеуіш техника есептеу және мәліметтерді өңдеу процессінің маңызды компоненті болып табылады. Есептеуге арналған алғашқы құрал ретінде есептеу таяқшаларын атауға болады, бұл құрал қазіргі кезде де бастауыш сынып оқушыларын есепке үйрету үшін қолданылады. Даму жолында бұл құралдар күрделене түсті .
Уақыт өте келе, қарапайым құрылғылардан күрделі құралдар пайда бола бастады: абак, логарифмдік сызғыш, механикалық арифмометр, электронды компьютер. Алғашқы есептеуіш құрылғылардың қарапайымдылығына қарамастан, олармен жұмыс жасауға үйренген адам, қазіргі заманғы калькуляторларды пайдаланғаннан да жылдам есептер жүргізе алады. Әрине, қазіргі заманғы есептеуіш құрылғыларының жұмыс өнімділігі және есептеу жылдамдығы ең жылдам есептегіш адамның өзін шаң қаптырып кетеді.
Программалық қамтамасыздандыру функциясын іске асыртаын және берілген функцияларын қамтамасыздандыратын программаларының жиынтығын ұсынады. Оған жалпы және арнайы программалық қамтамасыздандыруын жатқызамыз.
Жалпы программалық қамтамасыздандыру тапсырыс берушіге есептеуіш техника құралдарымен бірге бір уақытта жеткізіледі. Оған программалық қамтамасыздандыру құралының программалар есептеуіш кешендерінің функционалдау ұйымдары, трансляцияланатын программалар, стандартты программалардың кітапханалары, басқа қызметтік және стандартты программалар. Жалпы программалық қамтамасыздандыру басқарудың және бақылаудың нақты есептерін шығаруға ешқандай қатысы жоқ, сондықтан олар нақты ЭЕМ-ң сипаттамасы мен құрамымен анықталады және де оның құрамы мен функционалды қолдануымен анықталады.

1. “Информационно-поисковая система в системе управления предприятием”, Сборник научных трудов, Ленинград, 2011г.
2. В.В.Шураков. “ Информационно-поисковая система для статической обработки данных”, 2011г.
3. И.Л.Кантарь. “Информационно-поисковая система управленческого аппарата”, 2011г.
4. Баженова И.Ю. Delphi 6. Самоучитель программиста – М.: Кудиц – Образ, 2002. –432с.
5. Архангельский А.Я. Разработка прикладных программ для Windows в Delphi5 –М: Бином 2002-256с. ил-(Все о Delphi)
6. Архангельский А.Я. Язык SQL в Delphi 5. –М: Бином, 2003 –208с. ил-(Все о Delphi)
7. Бобровский С. Delphi 7 Учебный курс. – СПб.: Питер,и 2012-640с.
8. Кандзюба С.П. Delphi 6. Базы данных приложения: Лекции и упражнения /Кандзюба С.П., Громов В.Н. -М: Диа-Софт. 2001-576с.
9. Кенту Марко. Delphi 5 для профессианалов. СПб.: Питер, 2001-944с:ил-/в пер.
10. А. Я. Архангельский. Программирования в Delphi 6 – М.: ЗАО “Издательство БИНОМ”, 2003 г. – 1120 с., ил.
11. Томас Коннолли, Каролин Бег, Анна Страган. Базы данных: проектирование, реализация и сопровождение. Теория и практика, 2-е изд.: Пер. с англ.: Уч. Пос: -М.: издательский дом “Вильямс”, 2011г.
12. Гофман И.Э., Хомененко А.Д. Delphi 5.-СПб.: БХВ-Санк-Петербург. 2000г.
13. Фаронов В.В., Шумаков П.В. Delphi 5. Рукаводство разработчика базы данных –М.: “Нолидж”, 2003г.
14. К. Грибачев. “Delphi и Model Driven Architecture” Разработка приложений баз данных – СПб.: Питер, 2014. – 348 с.: ил.

Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ
Жәнгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті

Политехникалық факультеті
"Ақпараттық жүйелер" кафедрасы

Қорғауға жіберілсін "___"_________ ____ ж.
Жетекші:_______ Ж.С. Муталова

"Объектілі-бағытталған бағдарламалау (delphi тілі)"пәні бойынша

КУРСТЫҚ ЖОБА
Тақырып:"Қайқы нүкте"

Жобаны орындаған студент ИС-21 топ студенті Окасов Ж.А.
Шифр: 5B070300
Мамандығы : Ақпараттық жүйелер
Курстық жоба қорғалды (бағасы) ______________________
Жетекші: _______ а.о.Муталова Ж.С

Орал 2015
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3
1 Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5
1.1 Delphi тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5
1.2 Бағдарламалау ортасының негізгі элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... .
5
1.2.1 Delphi-дi iске қосу. Delphi интерфейсi. Проект ... ... ... ... ... ... ... ..
5
1.2.2 Оқиғалар. Программалық код терезесi. әдiс ... ... ... ... ... ... ... ... ...
7
1.2.3 Компоненттер палитрасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
11
1.2.4 Компоненттердi пайдаланып проект құру,сақтау және ашу ... ... .
12
1.3 Жиындар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
16
2 Қайқы нүкте (Седловая точка) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
22
2.1 Қайқы нүктенің математикалық тұрғыдан түсіндірмесі ... ... ... ... ...
22
2.2 Қайқы нүкте табу бағдарламасын құру маңыздылығы ... ... ... ... ... ..
22
3 Практикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
23
3.1 Қайқы нүкте табу бағдарламасын жобалау және құру кезеңдері ..
23
3.2 Бағдарламаның негізгі процедура сипаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
23
3.3 Қолданушы интерфейс түсіндірілімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
24
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
25
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
26
Қосымша А ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
27

Кіріспе
Есептеу техникаларын кеңінен қолданбай жəне əртүрлі бағытта ақпараттық жүйелерді құрусыз қазіргі кезеңдегі адам қызметінің əртүрлі аяларының дамуы мүмкін емес. Осындай жүйелерде ақпараттарды өңдеу дербес ғылыми-техникалық бағытқа айналды.
Ғылыми-техникалық революция қоғамдық өндірістің бет-бейнесін, еңбек жағдайын, сипаты мен мазмұнын, өндіргіш күштердің құрылымын, қоғамдық еңбек бөлінісін өзгертеді, өндіргіш күштердің шапшаң өсуіне мүмкіндік береді, адамдардың мəдениетін, тұрмысын, психологиясын, қоғамның табиғатпен өзарақатынасын қоса алғанда, қоғамдық өмірдің барлық жақтарына ықпал етеді, ғылыми-техникалық ілгерілеуді (ҒТІ) күрт жеделдетуге əкеледі.
Ғылыми қызмет жаппай кəсіпке айналды. 50-ші жылдардың екінші жартысында елдердің көпшілігінде ғылыми қызметті жоспарлау мен басқарудың жалпы мемлекеттік органдары құрыла бастады. Ғылыми жəне техникалық əзірлемелер арасындағы тікелей байланыстар күшейді, өндірісте ғылым жетістіктерін пайдалану жеделдетілді. 50-ші жылдары ғылыми зерттеулерде, өндірісте, содан кейін басқаруда, ҒТІ символына айналған, электрондық есептеу машиналары (ЭЕМ) жасалып, кеңінен қолданыла бастады. Олардың пайда болуы өндіріс үдерісіндегі адамның жағдайы мен рөлін өзгертетін, өндіріс пен басқаруды кешенді автоматтандыруға бірте- бірте көшудің басталуы мен байланысты.
Есептеуіш техника есептеу және мәліметтерді өңдеу процессінің маңызды компоненті болып табылады. Есептеуге арналған алғашқы құрал ретінде есептеу таяқшаларын атауға болады, бұл құрал қазіргі кезде де бастауыш сынып оқушыларын есепке үйрету үшін қолданылады. Даму жолында бұл құралдар күрделене түсті .
Уақыт өте келе, қарапайым құрылғылардан күрделі құралдар пайда бола бастады: абак, логарифмдік сызғыш, механикалық арифмометр, электронды компьютер. Алғашқы есептеуіш құрылғылардың қарапайымдылығына қарамастан, олармен жұмыс жасауға үйренген адам, қазіргі заманғы калькуляторларды пайдаланғаннан да жылдам есептер жүргізе алады. Әрине, қазіргі заманғы есептеуіш құрылғыларының жұмыс өнімділігі және есептеу жылдамдығы ең жылдам есептегіш адамның өзін шаң қаптырып кетеді.
Программалық қамтамасыздандыру функциясын іске асыртаын және берілген функцияларын қамтамасыздандыратын программаларының жиынтығын ұсынады. Оған жалпы және арнайы программалық қамтамасыздандыруын жатқызамыз.
Жалпы программалық қамтамасыздандыру тапсырыс берушіге есептеуіш техника құралдарымен бірге бір уақытта жеткізіледі. Оған программалық қамтамасыздандыру құралының программалар есептеуіш кешендерінің функционалдау ұйымдары, трансляцияланатын программалар, стандартты программалардың кітапханалары, басқа қызметтік және стандартты программалар. Жалпы программалық қамтамасыздандыру басқарудың және бақылаудың нақты есептерін шығаруға ешқандай қатысы жоқ, сондықтан олар нақты ЭЕМ-ң сипаттамасы мен құрамымен анықталады және де оның құрамы мен функционалды қолдануымен анықталады.
Программалық қамтамасыздандыруды тиімді дайындауға қажеттілік нәтижесінде соңғы кездерде Windows ортасында пайда болған және объектілі бағытталған бағдарламалау (ОББ) негізінде құрылған тілдер - Borland C++ for Windows, Object Pascal және визуальды Microsoft Visual Basic, Borland Delphi.
Курстық жобаның мақсаты: Қайқы нүкте табу програмамасын құру
Осы мақсатты жүзеге асыру үшін келесі міндеттер орындалуы тиіс:
oo қайқы нүктені математикалық тұрғыда зертелу;
oo Delphi программасын қолданып үйрену;
Зерттеу объектісі:
oo қайқы нүкте(седловая точка);
Зерттеу әдістері:
oo программа кестесімен жұмыс істеу;
oo программа шарт қою ;

1 Негізгі бөлім
0.1 Delphi тарихы

Borland компаниясы 1981 жылы Нильс Енсен, Ол Хенриксен және Могенс Глад атты дат азаматтары құрған. Delphi-ді өңдеген Borland компаниясы болды. Ол осы компанияның өте тиімді және сапалы өнімі болды. Delphi ортасы Turbo Pascal құралының көмегімен эволюцияланған. Turbo Pascal толығымен процедуралық тіл болды, бірақ Turbo Pascal өзінің 5,5 нұсқасына объектілі-бағдарлы қасиетін қосты. Содан келіп Turbo Pascal атауы Object Pascal атымен атала бастады. Тек 2003 жылдан бастап қана Delphi атауы берілді. Delphi-дің бірінші нұсқасы 1994 жылы жарыққа шығып, кейінгі жылдары оның бірте-бірте кеңейтілген 2, 3, 4, 5, 6, 7 - нұсқалары жарық көрді. 5, 6 - нұсқаулардың бір-бірінен айырмашылығы жоқ деуге болады, екеуі де Windows 32 операциялық жүйесінің негізінде дайындалған. Delphi 7-де интернет үшін қосымшаларды дайындау мүмкіндігі кеңейтілген және мәліметтер қорымен жұмыс істеуде өзгешеліктер енгізілген.

1.2 Бағдарламалау ортасының негізгі элементтері
1.2.1 Delphi-дi iске қосу. Delphi интерфейсi. Проект

Windows жүйесiнде Delphi ортасын iске қосу үшiн оны алдын-ала компьютерге орнату қажет. Орта компьютерге орнатылған соң, Delphi-дi iске қосу командасы:
Iске қосу - Программалар - Borland Delphi 6 Delphi 6. Нәтижесінде экранда келесі түрдегі Delphi интерфейсi көрiнедi (Сурет 1).
3
2
1

Сурет 1. Delphi ортасы
Аталған суретте Delphi'дің негізгі терезесі көрсетілген:
1 - Delphi-дің тақырып қатары;
2 - Форма (Form1) терезесі;
3 - Объект инспекторы терезесi (Object Inspector).
Ортада программа құруға арналған модуль терезесi да iске қосылады (Unit1.pas). Форма терезесiнiң астында орналасқандықтан, ол экранда көрiнбейдi.
Delphi интерфейсiнiң құрамына негiзгi мәзiр, аспаптар панелi және компоненттер палитрасы (2-сурет) енгiзiлген.

Сурет 2. Delphi-дiң тақырып қатары

Тақырап қатары пунктерінде (iшкi мәзiрлерге) Delphi-де жұмыс iстеу командалары, аспаптар панелiне iшкi мәзiрлерге енгiзiлген негiзгi команда - ларды орындайтын түймелер орналастырылған.
Delphi-де дайындалатын программа проект деп аталады. Форма - программаны дайындау алдында ашылатын, программаның сұхбаттық терезесi. Delphi алғашқы рет iске қосылған кезде формаға Form1 атауы берiледi (1-сурет). Оның жиектерiне тышқан көрсеткiшiн орналастырып, ол екi жақты нұсқама түрiне айналған кезде форманы кеңейтуге не қысуға болады.
Программа пайдалану үшiн форма бетiне түрлi компоненттер орнатылады. Негiзгi компоненттер Delphi терезесiнiң компоненттер палитрасында орналасқан.
Форманың және форма бетiне енгiзiлетiн компоненттердiң түрлi қасиет - терi бар. Олар объектiнiң түрлi мүмкiндiктерiн сипаттап, ағымдық күйiн анықтайды. Мысалы, форма қасиеттерi - форма тақырыбының мәтiнi, өлшемi, экранда орналасуы, түсi т.б. Delphi iске қосылған кезде форма қасиеттерiне алғашқы ағымдық мәндер меншiктелiп қойылады.
Форманы, онда орнатылған компоненттi қосымша құру үшiн дайындау оның кейбiр қасиеттерiнiң мәндерiн өзгертуден басталады. Қасиеттер тiзiмi Объект инспекторы (Object Inspector) терезесiне енгiзiлген. Тiзiмдi инспектор терезесiне шығару үшiн керектi объектiнi (форманы не формада орнатылған форма компонентiн) таңдау керек. Инспектор терезесiнiң жоғарғы қатарына таңдалған объект атауы жазылып қойылады. Delphi iске қосылған кезде форманың алғашқы қасиеттер терезесi 1-суретте көрсетiлген. Қасиеттер терезесiнiң екi қосымша бетi бар: Properties (Қасиеттер) және Events (Оқиғалар). Терезе ашылғанда екi бағанға енгiзiлген жазулардан түратын оның Properties бөлiмi ашылулы тұрады (1-сурет). Бiрiншi бағанда - қасиет атаулары жазылған, екiншi бағанға - олардың мәндерi енгiзiледi.
Объект қасиетiн программа (программалық код) iшiнде орнатуға болады. Мысалы, форма тақырыбы шрифтiнiң өлшемiн 14 ету үшiн программаға Form1.Font.Size := 14 меншiктеу операторын енгiзуге болады.
Экранда қасиеттер терезесi көрiнбесе, оны шығару үшiн View-Object Inspector командасын беру жеткiлiктi. Ол +-11 клавишi басылған кезде де көрiнедi.
Ескерту. Жаңа проект iске қосылған кезде алдымен Delphi Direct терезесi iске қосылуы мүмкiн. Терезеден Delphi News бумасын таңдау жеткiлiктi.

2.3.2 Оқиғалар. Программалық код терезесi. әдiс
Delphi-де программалар оқиғалар арқылы басқарылады. Мысалы, пайдаланушы программа құру үшiн алдымен формаға компонент орнатып фор - мада орналастырылған компоненттi тышқан арқылы шертуi мүмкiн. Осы iс-әрекет (тышқанның шертiлуi) оқиға деп аталады. Яғни, оқиға - программаның жұмыс iстеуi барысында объект жағдайын өз - гертетiн белгiлi бiр iс-әрекеттi шақырады.
Delphi-де әр оқиғаға атау берiлiп қойылған. Мысалы, компоненттер палитрасының Button түймесi арқылы формада орнатылған Button1 компонентiн шерту Click (Шерту) оқиғасын шақырады.
Объектiге байланысты түрлi оқиғалар бар. Мысалы, формаға байланысты оқиғалар саны - 35 (3-сурет). Олар қасиеттер терезесiнiң Events қосымша бетiне енгiзiлген. Терезеде оқиға атауларының алдына On префиксi (қосымшасы) тiркестiрiлiп жазылған. Ол - атаудың оқиға екендiгiн бiлдiретiн белгi.

Сурет 3. Форма оқиғалары

Delphi ортасында жиi қолданылатын оқиғалар:
OnClick - тышқан түймесiн бiр рет басу;
OnDblClick - тышқан түймесiн екi рет басу;
OnKeyDown - клавиштi басу;
OnKeyUp - басылған клавиштi босату;
OnMouseDown - тышқан түймесiн басу;
OnMouseUp - тышқан түймесiн босату;
OnMouseMove - тышқан көрсеткiшiн жылжыту;
OnCreate - форманы екi рет шерту, т.б.
Delphi-де программа (проект) екi бөлiмнен тұрады: алғашқыда автоматты түрде project1 атауы берiлетiн проект файлы (негiзгi модуль) және unit1.pas атауы берiлетiн модуль. Олар жеке терезелерде орналастырылған. Модульге оқиғаларға сәйкес iс-әрекеттердi орындайтын программа мәтiнi (процедуралар) енгiзiледi (олар 1.4-тақырыпта кең тұрде қарастырылған). Программа мәтiнiн про - граммалық код деп, терезенi программалық код терезесi не қысқаша редактор терезесi деп те атайды. Оны экранға шығару тәсiлдерi:
oo форманы жабу (жабу тұймесiн шерту);
oo код терезесiнiң бiр шетi форма астында көрiнiп тұрса,
оны шерту. Терезе белсендiрулi тұрде ашылады да, он - да процедура дайындамасы (ұлгiсi) көрiнедi. Оның тақырыбы нұкте арқылы бөлiнген класс және процедура атауларынан тұрады (4-сурет), т.б.
Формадан код терезесiне өту және код терезесiнен формаға өту ұшiн F12 клавишiн басу жеткiлiктi. 4-суретте көрiнiп тұрғаны - код терезесiне енгiзiлген процедура дайындамасы. Оқиғаға байланысты құрылатын процедура оқиға - ны өңде - уiш не оқиғаны өңдеу процедурасы делiнедi. Процедура дайындамасының жазылу тұрi:
Procedure атау (Sender : TObject);
сипаттау бөлiмi
begin
процедура денесi
end;
мұндағы Sender параметрi құрылатын процедураның қай класқа тиiстiлiгiн анықтайды.
Терезенiң сол бөлiгiндегi - браузер терезесi. Онда код терезесiнде барлық жарияланулардың құрылымын көрiп шығуға болады.

Сурет 4. Программалық код терезесi.
Кез келген программа program сөзiнен басталатын проект файлы мен бiр не бiрнеше модульдерден тұрады да, қолдан құрылатын программа модуль iшiне енгiзiледi. Проект файлы dpr, модуль pas кеңейтiлуi бойынша сақталады. Проект файлын негiзгi модуль деп атайды. Негiзгi модульдiң мазмұны проек - тiнiң жалпы сипаттамасынан тұрады. Delphi iске қосылған кезде оны ол автоматты тұрде дайындап шығады. Негiзгi модульге ерекше жағдайлардан басқа кездерде қосымша нұсқаулар енгiзудiң қажетi жоқ. Негiзгi модуль (проект):

program Project1;
uses
Forms,
Unit1 in 'Unit1.pas' {Form1};

{$R *.RES}

begin
Application.Initialize;
Application.CreateForm(TForm1, Form1);
Application.Run;
end.
мұндағы,
Project1 - негiзгi модуль (проект) атауы. Проектiнi дайындап, жаңа атау бойынша сақтаған кезде ол соңғы атауға алмастырылып қойылады;
Uses (қолдану) - Турбо Паскальдағы сияқты, қызметшi сөз. Оның соңына программада пайдаланылатын стандартты (кiтапханалық) Forms модулi мен Delphi-дiң модульге алғашқы рет меншiктеген атауы (Unit1) жазылған. Unit1-ден соң оның қайсы модульдiк файлда құрылатыны (in 'Unit1.pas') және онымен байланысты форма атауы көрсетiледi ({Form1}).
{$R*.RES} - нұсқау. Ол компиляторға қо - сымшаның (Windows көмегiмен дайындалған қолданбалы программаның) қор сипаттамаларын, мысалы, шартбелгiлер (пиктограммалар) сақталған файлды және т.с.с. пайдалану керектiгiн көрсетедi (файлдың кеңейтiлуi - .res);
Begin - end операторларының аралығына енгiзiлген соңғы бөлiм - қосымшаның алғашқы жұктелуiн қамтамасыз ететiн әдiстер (Delphi-де арнайы iс-әрекеттi орындайтын процедура, функция және командалар әдiстер делiнедi):
Application.Initialize - қосымша объектiсiн инициалдау (программаны алғашқы рет дайындау) әдiсi;
Application.CreateForm - проект құрамына енетiн форманы дайындап, экранда көрсету әдiсi (create - құру);
Application.Run - программаны iске қосуды қамтамасыз ету әдiсi.
Delphi-де әдiстiң командалық тұрде жазылуы:
Объект.әдiс
Мысалы, Application.Initialize - Application объектiсiнiң Initialize әдiсiн орындау.
Кейбiр жағдайда бөлiмге проект сақталатын бума атын меншiктеу командасын қосып қою да мұмкiн, т.б.
Delphi-де программаның орындалуы автоматты тұрде негiзгi модульдi орындаудан басталады.
Модуль - тұрлi iс-әрекеттердi орындауға арналған программа бөлiмi. Мо - дуль тақырыбы Unit (модуль) қызметшi сөзi - нен басталып, соңына әдеттегiдей нұктелi ұтiр (;) таңбасымен аяқталатын модуль атауы жазылады. Delphi-дiң модульге алғашқы рет меншiктейтiн атауы: Unit1. Жаңа проект ашылған кезде модуль дайындамасы да автоматты тұрде құрылады:
unit Unit1;
interface
uses
Windows, Messages, SysUtils, Classes,
Graphics, Controls, Forms, Dialogs;
type
TForm1 = class(TForm)
private
{ Private declarations }
public
{ Public declarations }
end;
var
Form1: TForm1;
implementation
{$R *.DFM}
end.
Интерфейс (interface) бөлiмi interface кiлттiк сөзiмен басталады да, оған келесi бөлiмдер енгiзiледi: uses - Турбо Пас - кальда пайдаланатын бөлiм сияқты, оған стандартты мо - дуль атаулары жазылады, бөлiмге пайдаланушы дайындаған модуль атауын кiрiстiрiп қою да мұмкiн. Одан әрi, Delphi дайында - ған форма типi сипатталады (онда өрiстер, қасиеттер, компо - ненттер сипатталып, олардан соң модульде жазылатын проце - ду - ра - лар мен функциялар (про - грамма элементтерi) жария - ла - нады, т.б.).
Private (жеке, дербес) бөлiмiне тек ағымдық модульге тиiстi элементтер енгiзiлуi мұмкiн (элемент - өрiстер, әдiстер, қасиеттер мен оқиғалар); Public (көпшiлiк) бөлiмiнiң iшiнде ағымдық модульге қол жеткiзуге болатын кез келген про - грамма не модульдiң кө - рi - нетiн элементтерi, облыстары ен - гiзiледi. Олар клас - қа енетiн элементтердiң пайдалану облыс - тарын ғана анықтайтын болғандықтан, әдетте (көп жағдайда) олар бос көрiнедi.
Implementation (iске асыру,орындау) бөлiмiндегi {$R*.DFM} - .dfm кеңейтiлуi бойынша жазылған файлды пайдалану нұсқауы. Ол модульдi оған сәйкес форманың си - паттамасымен байланыстырады (файлға форма қасиет - терiнiң мәндерi жа - зылып қойылған. Ол формада орнатылған ком - поненттер қасиеттерiнiң де сипаттаммаларын бойында сақ - тайды. Қасиеттер сәйкес Object Inspector тере - зе - сiнде көрiнедi). Одан соңғы қатарларға программалаушы Delphi тiлiнде қа - жеттi процеду - раларды қолдан кiрiстiру керек. Олар - дың iшiндегi оқиғаны өңдеуiш процедуралардың тақы - рыптары мо - дульдiң интерфейс бөлiмiнде авто - матты тұрде жа - зылып қойылады.
Кейде модульдiң соңына инициалдау (initialization) бөлiмi енгiзiледi. Бөлiм модуль айныма - лы - ларын ини - циалдап (бас - тапқы мәндер берiп), про - грам - маны дайындау ұшiн қажет. Егер ол толтырылса, бұл бөлiм басқаруды программа денесiне беруден бұ - рын орын - да - лады. Бө - лiм нұсқау - ларын begin және end кiлттiк сөздерiнiң арасына енгiзу керек. Жоғарыда көрсетiлген сияқты, бөлiм толтырылмаса, begin сөзi жазыл - май, оған тек end. сөзi енгiзi - ледi. Ол - модульдiң соңын бiлдiретiн кiлттiк сөз.

2.9.2 Компоненттер палитрасы
Delphi-де программа дайындау ұшiн компонент - тiк тәсiл пайдаланылған: пайдаланушы программаларының кiтапха - насы про - граммалау ортасымен бiрге ұсынылатын, белгiлi бiр iс-әрекеттi орындайтын ком - поненттерден жинақтала - ды, ал олар - - - форма терезесiне енгi - зi - ледi. Компонент - тiк тә - сiл про - грам - малау технологиясына на - ғыз төңкерiс жа - сады деу - ге болады, себебi, компоненттердi пай - далану программа жұ - мы - сын кұрделi тұрде жеңiлдеттi.
Компоненттер кiтапханасын визуальды компоненттер кi - тап - ханасы (Visual Component Library, VCL) деп атайды. Онда тұр - лi компонен - ттер жинақ - та - лып (Delphi 5-те олардың саны 200-ден артық), олар тұрлi атаулы 19 бетке орнатылып қойылған.
Жиi қолданылатын беттер мен компонеттер 1-кестеде көрсетiлген:

1-кесте
Беттер мен компонеттер кестесі.
Standard

Additional
Win32

System
DataAccess
DataControls
InterBase
Midas
QReport
Dialogs
Құрамына жиi қолданылатын компонеттер енгiзiлген стандартты бет.
Стандартты беттi толықтырушы қосымша бет.
Windows 9598 стилiнде қолданылатын 32-биттiк компонеттер
Таймер, плеер т.с.с. жұйелiк компонеттер бетi
Берiлгендердi BDE арқылы басқару бетi
Берiлгендердi басқару бетi
InterBase программасымен тiкелей байланыс
Берiлгендер қорын басқару қосымшаларын құру
Есептер даярлау
"Open file", т.с.с. сұхбаттық терезелердi пайдалану
Standard бетiнiң кейбiр компоненттерi:
Label
Edit
Memo
Button
Panel
MainMenu
Мәтiндi шығару
Бiр жолдық мәтiндi енгiзу және редакциялау
Көп жолдық мәтiндi енгiзу және редакциялау
Командалық тұйме құру
Компоненттердi топтастыру контейнерi
Мәзiр құру
Additional бетiнiң компоненттерi:
BitBtn
Image
Shape
Chart
Бетiне биттiк бейне орнатуға болатын командалық тұйме
Графикалық кескiндердi шығару (бейнелеу)
Форма бетiне тұрлi геометриялық фигураларды шығару
Диаграммалар мен графиктер тұрғызу
Win32 бетiнiң компоненттерi:
Animate
ProresBar
Дыбыссыз клиптердi орындау
Орындалуы бiршама уақыт алатын процестердi бейнелеу
System бетiнiң компоненттерi:
Timer
PaintBox
Қосымшада уақыт интервалын беру
Форма бетiнде сурет салуға болатын облыс құру
Dialogs бетiнiң компоненттерi:
OpenPictureDialog
SavePictureDialog
Графикалық файлдарды ашу сұхбаттық терезесiн пайдалану

Графикалық файлдарды сақтау сұхбаттық терезесiн пайдалану

Пайдаланушы жаңа компонент дайындап, оны компо - ненттер панелiне қосып қоюына болады.

2.10.2 Компоненттердi пайдаланып қарапайым проект құру
Формада орнатылған Label, Edit компоненттерiнiң Cap - tion, Text қасиеттерiне программа арқылы қол жеткiзу - Пас - кальдағы жазу өрiсiне қол жеткiзу сияқты. Алдымен объект атауы жазылып, одан соң нұкте қойылады да, оның соңына қасиет атауы енгiзiледi. Қасиетке мән меншiктеу тәсiлi әдет - тегiдей. Мысалы:
Label1.Caption:='Бiз студенттермiз';
Edit1 өрiсiне енгiзiлген қарапайым мәтiндi (S) Label1 өрiсiне шығару да мұмкiн. Ол ұшiн процедура денесiн мынадай етiп алу жеткiлiктi (Edit1.Text - Edit1 объек - тiсiнiң Text қасиетiн про - грамма арқылы орнату әдiсi):
var s : string;
begin
s := Edit1.Text;
Label1.Caption := s;
end;
1-Мысал. Екi санның көбейтiндiсiн есептейтiн қосымша құру керек.
Delphi-дi iске қосып, жаңа проект құру. Компоненттер палитрасынан Edit1, Edit2, Label1, Label2, Label3, Panel1, Button1 компоненттерiн форма бетiне 5-суреттегiдей етiп орнату;

Сурет 5. Компонеттер орнатылған форма

Форманың және оның компонеттерiнiң қасиеттерiн ор - нату:
Компонент
Қасиет
Меншiктелетiн мән
Form1
Font
Caption
Times Kaz, 10
Седловые точки
Edit1
Text
(бос ету)
Label1
Caption
Седловые точки
Panel1
Caption
- (бос ету)
Button1
Caption
Выполнить
Button2
Caption
Random

Формада Есептеу (Button1) тұймесiн екi рет шер - ту. Click оқиғасы процедурасының дайындамасы кө - рiнедi. Оның тақырыбы:
Procedure TForm1. Button1Click (Sender : TObject);
Процедура денесiн енгiзу:
Рrocedure TForm1.Button1Click(Sender: TObject);
Begin {негiзгi програма}
Меншiктеу
Panel1.Caption:=Edit1.Text
FloatToStr(StrToFloat(Edit1.Text)
end;
Фигуралық жақшалар iшiне ({ }) жазылған мәтiн - тұсiнiктеме (Турбо Паскальдағы сияқты); Delphi-де бiр жолдық тұсiнiктеменi қос көлбеу сызықтан ( ) соң жазуға да болады (процеду - раны қараңыз).
Iске қосу командасын беру (+-9);
Программа компиляцияланып шыққан соң, жұйе "Седловые точки" тақырыбы жазылған форманы экранға шы - ғарады;
1-сан және 3-сан өрiстерiне мәндер енгiзу (-8 және 91);
"Выполнить" тұймесiн шерту. Edit1 өрiсiне нәтиже жазылып қойылады (6-сурет).

Сурет 6. Нәтиже шығарылған форма
Delphi-де визуальды программалау тәсiлi екi процестен тұрады: форма не онда орнатылған компоненттер арқылы программаның визуальды орындалуын құрастыру жә - не оларды пайдаланып, программалық код жазу.
Проектiнi дайындап болған соң оны сақтау ұшiн File-Save Project As не File-Save All командасын беру керек. Егер про - ект алғаш рет сақталынып жатса, онда модульдi сақтауды сұ - ра - латын Save Unit1 As терезесi көрiнедi.
Проект сақталу ұшiн арнайы бума дайындалмаған болса, ол Projects (C:\Program Files\Borland\Delphi5\Projects) бумасын - да сақталады. Бiрақ пайдаланушы Сақтау терезесiнде жаңа бума құрып, проектiнi сонда сақтағаны жөн. Ол оны iздеп та - буды жеңiлдетедi. Жаңа бума құру тәсiлi:
сақтау сұралатын терезенiң Жаңа бума құру тұймесiн шерту. Бума белгiшесi терезеде орналастырылып қойылады;
клавиатурадан бума атын енгiзу;
буманы екi рет шертiп, ашу;
терезенiң Файл аты өрiсiне модуль атауын енгiзiп, Сақ - тау тұймесiн шерту. Модуль .pas кеңейтiлуi бо - йын - - ша сақталып қо - йылады да, экранда проект аты сұ - ралатын терезе көрiнедi;
Файл аты өрiсiне проект атын енгiзiп, Сақтау тұй - месiн шерту. Проект файлы .dpr кеңейтiлуi бойын - ша сақталады да, Негiзгi модуль атауы осы атауға өзгер ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.