Жеңіл атлетика сабағы процесі
1. Жеңіл атлетика сабағы процесі
1.1 Жеңіл атлетика спортының пайда болу тарихы
1.2 Жеңіл атлетитка дамуы мен оның түрелері
2 Жеңіл атлетикдағы қысқа қашықтыққа жүгіруді үйретуді ұйымдастыру әдістері
2.1 Жеңіл атлетикадағы қысқа қашықттыққа жүгірудің техникасын жетілдіру
2.2 Жеңіл атлетика қысқа қашықтыққа жүгіру техникасының зерттелу қорытындылары
1.1 Жеңіл атлетика спортының пайда болу тарихы
1.2 Жеңіл атлетитка дамуы мен оның түрелері
2 Жеңіл атлетикдағы қысқа қашықтыққа жүгіруді үйретуді ұйымдастыру әдістері
2.1 Жеңіл атлетикадағы қысқа қашықттыққа жүгірудің техникасын жетілдіру
2.2 Жеңіл атлетика қысқа қашықтыққа жүгіру техникасының зерттелу қорытындылары
2012 жылғы жеңіл атлетикадан Лондон қаласында өткен олимпиадада Ольга Рыпакова алтын медаль жеңіп алды. Оның көрсеткіші 14.98 м болды.
Жеңіл атлетика үлкен бес бөлікке бөлінеді жүру, жүгіру, секіру, лақтыру, және көп сайыс. Дене тәрбиесі факультетінде жеңіл атлетика оқу-ғылыми пән, ол практикадан және теориядан, оқыту үйрету әдісінен құралады.
Атлетика ертедегі грек сөзінен алынған аударсақ кұрес жаттығу дәл аты жолда жаттығу. Көптеген жеңіл атлетика түрлері жолда өтеді.
Гректерде атлет деп күшті ептілі адамдарды атаған. Жеңіл атлетика түрлерінен көптеген сайыстар өткен. Олар 172,5 қашықтыққа (стадиге жүгірген) стадий табан өлшемі.
Саяхатшылардың айтуы бойынша қазақ жерлерінде ертеде жүгіруден сайыстар өткен ол 1-3км аралықта өткізілген. Таяқ лақтыру, әр нысанаға тигізу, қысқа қашықтыққа жүгіру, қада қадау.
Биік таудын басына тасқа аталарымыз жазып кеткен. «Ақылды болғын келсе жүгір, әдемі сұлу болам десен жүгір епті күшті болам десен жүгір».
Ақыл екі түрге бөлінеді: 1. Дәпішпен ақылды, ол терен ойдан тұрады (сабырмен). 2. Эмоционалдық ақыл, қобалжудан қорқудан пайда болады.
Ұзаққа жүгірген адымды, ұзартып қоя алмайды, басты артқа шалқайып, алға епкеитін ұзақ жүгіру қиын осылай.
Жүгіру жайдақ жермен және кедергімен жүгіру. Жүгіру түрлері қысқа қашықтыққа (100, 200, 400м), орта (800, 1500м), ұзын қашықтықтар (5000, 10000), марафон 42км 195м, эстафеталық жүгіру кен орын алады олар 4х100м, 4х400м аралықта өтеді.
Жеңіл атлетика үлкен бес бөлікке бөлінеді жүру, жүгіру, секіру, лақтыру, және көп сайыс. Дене тәрбиесі факультетінде жеңіл атлетика оқу-ғылыми пән, ол практикадан және теориядан, оқыту үйрету әдісінен құралады.
Атлетика ертедегі грек сөзінен алынған аударсақ кұрес жаттығу дәл аты жолда жаттығу. Көптеген жеңіл атлетика түрлері жолда өтеді.
Гректерде атлет деп күшті ептілі адамдарды атаған. Жеңіл атлетика түрлерінен көптеген сайыстар өткен. Олар 172,5 қашықтыққа (стадиге жүгірген) стадий табан өлшемі.
Саяхатшылардың айтуы бойынша қазақ жерлерінде ертеде жүгіруден сайыстар өткен ол 1-3км аралықта өткізілген. Таяқ лақтыру, әр нысанаға тигізу, қысқа қашықтыққа жүгіру, қада қадау.
Биік таудын басына тасқа аталарымыз жазып кеткен. «Ақылды болғын келсе жүгір, әдемі сұлу болам десен жүгір епті күшті болам десен жүгір».
Ақыл екі түрге бөлінеді: 1. Дәпішпен ақылды, ол терен ойдан тұрады (сабырмен). 2. Эмоционалдық ақыл, қобалжудан қорқудан пайда болады.
Ұзаққа жүгірген адымды, ұзартып қоя алмайды, басты артқа шалқайып, алға епкеитін ұзақ жүгіру қиын осылай.
Жүгіру жайдақ жермен және кедергімен жүгіру. Жүгіру түрлері қысқа қашықтыққа (100, 200, 400м), орта (800, 1500м), ұзын қашықтықтар (5000, 10000), марафон 42км 195м, эстафеталық жүгіру кен орын алады олар 4х100м, 4х400м аралықта өтеді.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1 Есмағамбетов З.Е. Дене тәрбиесін өткізу және басқару (жоғары және арнаулы оқу орындарының студенттеріне арналған оқу құралы). – Қарағанды, 2004. – 233 б.
2 Абдрахманов З.А. Жеңіл атлетика. Мектептегі жеңіл атлетика сабағы. Студенттерге арналған - оқу қҗралы. 1999.
3 Абдрахманов З.А. Жеңіл атлетика - оқу құралы. 2001.
4.Хасенов Х.Ш. Баскетбол бойынша жарыс ұйымдастыру. – Қарағанды, 2007. – 121 б.
17 Линдерберг Ф. Баскетбол: игра и обучение. – М.: ФиС, 1971.
18 Суетнов К.В. Баскетбол: тактическая и техническая подготовка школьников в 9-11 кл. – Алматы, 1989.
19 Яхонтов Е.Р. Юный баскетболист. – М.: 1987.
20 Портнов Ю. М., Костикова Л. В. Основы подготовки квалифицированных баскетболистов. – М.: 1988.
21 Волейбол: Учебник для физкультурных вузов и факультетов физического воспитания педагогических вузов / Андрущишин И.Ф., Ильющенко К.В. Алматы, 1999.- «Азия Бланк Сервис», 225 с.
22 Верхошанский Ю.В. Основы специальной физической подготовки спортмена. – М.: ФиС 1988.
23 Голомазов В.А., Ковалев В.Д., Мельников А.Г. Волейбол в школе. – М.: Просвещение, 1976.
24 Железняк Ю.Д 120 уроков по волейболу. – М.: Физкультура и спорт, 1970.
25 Железняк Ю.Д., Слупский Л.Н Волейбол в школе. – М.: «Просвещение», 1989.
26 Железняк Ю.Д. К мастерству в волейболе. – М.: Физкультура и спорт, 1978.
27 Чанади А. Футбол: Стратегия. – М.: -1981. –С.208.
28 Футбол. Учебник для физ. ин-тов. Под ред. Казакова П.Н.: М., «Физкультура и спорт», 1978.- 256 с.
29 Галицкий Н.П.. Футбол. - М.: ФиС, 1978.
30 Бетти Э. Современная тактика футбола. - М.: ФиС, 1974.
31Качани Л., Горский Л. Тренировка футболистов. – Братислава: Шпорта Сло
32 Акимов А.М. Игра футбольного вратаря. - М.: ФиС, 1978.
33 Жолымбетов Ө.Ш., Құлназаров А.Қ. Спорт терминдерінің түсіндірме сөздігі. – Алматы, 2009. – 480 б. – Қазақша-орысша, орысша-қазақша
34 Храпченков В.Г. Военно-физическое воспитание учащихся в школах Казахстана (1941-1945). Дисс. на соискание ученой степени канд. пед. наук. – Алматы, 1984. – 177 с.
35 Муратханова Р. М.Дулатов мұраларындағы адамгершілік құндылықтар. //Қазақстан мектебі. №4, 2002. –Б.25-27.
36 Бодлаев А.А. Психологические условия гуманизации педагогического общения // Сов. педагогика, 1990, -N12. – С. 65-71.
37 Касен Г.А. Самооценка как личностный параметр воспитания // Непрерывное образование: состояние, проблемы и преспективы, – Алматы, 2000, -N1, – С. 42-45.
38 Куриленко Т.М. Научные основы работы куратора академической группы. – Минск, 1982. – 119 с.
39 Легенький Г.И. Цель и способы воспитания, – М.: Педагогика, 1990. – 130 с.
40 Методы изучения личности: Методические рекомендации. – Ташкент: 1986. – 47 с.
41 Мотивация в структуре личности. Профессиональная мотивация // В кн.: Психология и псдагогика. Учебник для вузов. – Санкт-Петербург (Москва-Харьков-Минск), 2001. – С. 146-151.
42 Сластенин В.А. Формирование социально активной личности учителя // Сов. Педагогика, 1981, -N4. – С. 76-89.
43 Харламов И.Ф. Педагогика. – М., 1999. – 299 с.
44 Серов В.П. Общение в коллекгиве. – М.: Знание, 1990. – 81 с.
45 Словарь по этике. – М.: Полит. лит., 1983. – 445 с.
1 Есмағамбетов З.Е. Дене тәрбиесін өткізу және басқару (жоғары және арнаулы оқу орындарының студенттеріне арналған оқу құралы). – Қарағанды, 2004. – 233 б.
2 Абдрахманов З.А. Жеңіл атлетика. Мектептегі жеңіл атлетика сабағы. Студенттерге арналған - оқу қҗралы. 1999.
3 Абдрахманов З.А. Жеңіл атлетика - оқу құралы. 2001.
4.Хасенов Х.Ш. Баскетбол бойынша жарыс ұйымдастыру. – Қарағанды, 2007. – 121 б.
17 Линдерберг Ф. Баскетбол: игра и обучение. – М.: ФиС, 1971.
18 Суетнов К.В. Баскетбол: тактическая и техническая подготовка школьников в 9-11 кл. – Алматы, 1989.
19 Яхонтов Е.Р. Юный баскетболист. – М.: 1987.
20 Портнов Ю. М., Костикова Л. В. Основы подготовки квалифицированных баскетболистов. – М.: 1988.
21 Волейбол: Учебник для физкультурных вузов и факультетов физического воспитания педагогических вузов / Андрущишин И.Ф., Ильющенко К.В. Алматы, 1999.- «Азия Бланк Сервис», 225 с.
22 Верхошанский Ю.В. Основы специальной физической подготовки спортмена. – М.: ФиС 1988.
23 Голомазов В.А., Ковалев В.Д., Мельников А.Г. Волейбол в школе. – М.: Просвещение, 1976.
24 Железняк Ю.Д 120 уроков по волейболу. – М.: Физкультура и спорт, 1970.
25 Железняк Ю.Д., Слупский Л.Н Волейбол в школе. – М.: «Просвещение», 1989.
26 Железняк Ю.Д. К мастерству в волейболе. – М.: Физкультура и спорт, 1978.
27 Чанади А. Футбол: Стратегия. – М.: -1981. –С.208.
28 Футбол. Учебник для физ. ин-тов. Под ред. Казакова П.Н.: М., «Физкультура и спорт», 1978.- 256 с.
29 Галицкий Н.П.. Футбол. - М.: ФиС, 1978.
30 Бетти Э. Современная тактика футбола. - М.: ФиС, 1974.
31Качани Л., Горский Л. Тренировка футболистов. – Братислава: Шпорта Сло
32 Акимов А.М. Игра футбольного вратаря. - М.: ФиС, 1978.
33 Жолымбетов Ө.Ш., Құлназаров А.Қ. Спорт терминдерінің түсіндірме сөздігі. – Алматы, 2009. – 480 б. – Қазақша-орысша, орысша-қазақша
34 Храпченков В.Г. Военно-физическое воспитание учащихся в школах Казахстана (1941-1945). Дисс. на соискание ученой степени канд. пед. наук. – Алматы, 1984. – 177 с.
35 Муратханова Р. М.Дулатов мұраларындағы адамгершілік құндылықтар. //Қазақстан мектебі. №4, 2002. –Б.25-27.
36 Бодлаев А.А. Психологические условия гуманизации педагогического общения // Сов. педагогика, 1990, -N12. – С. 65-71.
37 Касен Г.А. Самооценка как личностный параметр воспитания // Непрерывное образование: состояние, проблемы и преспективы, – Алматы, 2000, -N1, – С. 42-45.
38 Куриленко Т.М. Научные основы работы куратора академической группы. – Минск, 1982. – 119 с.
39 Легенький Г.И. Цель и способы воспитания, – М.: Педагогика, 1990. – 130 с.
40 Методы изучения личности: Методические рекомендации. – Ташкент: 1986. – 47 с.
41 Мотивация в структуре личности. Профессиональная мотивация // В кн.: Психология и псдагогика. Учебник для вузов. – Санкт-Петербург (Москва-Харьков-Минск), 2001. – С. 146-151.
42 Сластенин В.А. Формирование социально активной личности учителя // Сов. Педагогика, 1981, -N4. – С. 76-89.
43 Харламов И.Ф. Педагогика. – М., 1999. – 299 с.
44 Серов В.П. Общение в коллекгиве. – М.: Знание, 1990. – 81 с.
45 Словарь по этике. – М.: Полит. лит., 1983. – 445 с.
Зерттеу нысаны. Жеңіл атлетика сабағы процесі.
Зерттеудің мақсаты –қысқа қашықтыққа жүгіру техникасын жетілдіру мен
әдіснамалық-теориялық негіздерін анықтау.
Зерттеудің міндеттері:
-қысқа қашықтыққа жүгіру техникасын жетілдірудің механизмдерін анықтау.
- қысқа қашықтыққа жүгіру техникасын жетілдірудің мүмкіндіктерімен
қозғалыс қимылдар жүйесін сипаттау.
Зерттеу әдістері: Зерттеу мәселесі бойынша педагогикалық, психологиялық
және әдістемелік әдебиеттерге теориялық талдау жасау; мектептегі оқу-тәрбие
үдерісін бақылау; әңгіме жүргізу.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, 2 бөлімнен,
қорытынды мен пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Жеңіл атлетика спортының теориялық негіздер
1.1 Жеңіл атлетика спортының пайда болу тарихы
2012 жылғы жеңіл атлетикадан Лондон қаласында өткен олимпиадада Ольга
Рыпакова алтын медаль жеңіп алды. Оның көрсеткіші 14.98 м болды.
Жеңіл атлетика үлкен бес бөлікке бөлінеді жүру, жүгіру, секіру, лақтыру,
және көп сайыс. Дене тәрбиесі факультетінде жеңіл атлетика оқу-ғылыми пән,
ол практикадан және теориядан, оқыту үйрету әдісінен құралады.
Атлетика ертедегі грек сөзінен алынған аударсақ кұрес жаттығу дәл аты
жолда жаттығу. Көптеген жеңіл атлетика түрлері жолда өтеді.
Гректерде атлет деп күшті ептілі адамдарды атаған. Жеңіл атлетика
түрлерінен көптеген сайыстар өткен. Олар 172,5 қашықтыққа (стадиге
жүгірген) стадий табан өлшемі.
Саяхатшылардың айтуы бойынша қазақ жерлерінде ертеде жүгіруден сайыстар
өткен ол 1-3км аралықта өткізілген. Таяқ лақтыру, әр нысанаға тигізу, қысқа
қашықтыққа жүгіру, қада қадау.
Биік таудын басына тасқа аталарымыз жазып кеткен. Ақылды болғын келсе
жүгір, әдемі сұлу болам десен жүгір епті күшті болам десен жүгір.
Ақыл екі түрге бөлінеді: 1. Дәпішпен ақылды, ол терен ойдан тұрады
(сабырмен). 2. Эмоционалдық ақыл, қобалжудан қорқудан пайда болады.
Ұзаққа жүгірген адымды, ұзартып қоя алмайды, басты артқа шалқайып, алға
епкеитін ұзақ жүгіру қиын осылай.
Жүгіру жайдақ жермен және кедергімен жүгіру. Жүгіру түрлері қысқа
қашықтыққа (100, 200, 400м), орта (800, 1500м), ұзын қашықтықтар (5000,
10000), марафон 42км 195м, эстафеталық жүгіру кен орын алады олар 4х100м,
4х400м аралықта өтеді.
Жайдақ жермен жүгіру айналмалы 400м жолда өтеді (сағат тіліне қарама
қарсы жүгіріледі). 400м жүгіру жеке жолда өтеді, әр жүгіруші өз жолымен
жүгіреді.
Кедергімен жүгірудің мынандай айырақшылығы бар:
-Кедергімен жүгіру ерлерде: 110м-400м, әйелдерде: 100м-400м
- 3000м кедергіден жүгіру (стипль-чез) кедергілері ұзын, сулы жардан
түрады, олар бір жақ секторда орналасады.
Эстафеталық жүгірудің мақсаты-жоғарғы жылдамдықпен эстафеталық таяқшаны
сөреден, мәреге бір біріне беріп жеткізу кесінділердін ұзындығы әр түрлі
(қысқа, орта әр түрлі).
Жоғарғы жылдамдықпен жүру үшін спорттық жүрудің техникасын саналы
менгеру керек. Секунд жүру ішкі органдардын қызметіне, қан айналысының
жақсаруына жақсы әсер етеді.
Секунд жүруден жарыстар стадионда, асфальт жолдарда. Жай жолдарда 3
және 50 км аралықта өтіледі.
Жүгіру – адамның табиғи қозғалыс түрі. Бұл дене тәрбиесінің кең тараған
түрі ол футбол, баскетбол, кол добында кеңінен қолданылады.
Жүгірудін емдік қажеті өте зор. Жүгіру кезінде жылдамдықты, ырғақта
мөлшерлеп отыруға әбден болады, сонымен қоса жүгіру жалпы шыдамдылықты,
жылдамдықты, арнайы шыдамдылықты кенінен дамытады. Жүгіру кезінде әлемге
деген сүиіспеншік оянады, табиғат, көлдер, ағаш иістерін терең сезінеді.
Жүгіру кезінде жеңіл атлетикамен айналасатындарға көптеген талап қояды,
оның жүрек қызметінде денсаулығында ақау болмауы керек, олар арнайы
топтарға жатады, жүгіру кезінде жүру, жай жүгіру сабақ кезінде қолданылады,
бірте-бірте жылдамдық қосады.
Мысалы: жүгірумен таңертең айналыскысы келген адам сағаттын шылдырып
ағанын естіп оң жаққа бұрылып, жата береді, ол эмоциалық ақылдым женуі деп
қарауға болады, бірақ тұрғанан кейін өзіне-өзі ырза емес. Осы жалқаулықты
женсе ол бірте-бірте жүгіріп, 10км дейін жүгірудіп көтерсең байсалды,
сабырлы боласын [5,6].
Жүру-адамнын табиғи қозғалу әдісі. Адам жүре бастағаннан бастап осы
түрімен айналысады, бірақ оған мән бермейді. Түзу жүру деген ой келмейді
ұзаққа жүрген кезде (10-20км) жұмысқа барлық бұлшық еттер, әсіресе жүрек,
дем іске қосылып, қан айналу қызметі, зат алмасу процесі жақсарады. Жай
жүру жаттығуларының сауықтыру мағнасы өте зор жеңіл атлетиканың бір мақсаты
дұрыс жүруді үйрету[7].
Жай жүруден басқа мынандай түрлерді айтуға болады: саяхат адымымен жүру,
саптық, енкеиіп жүру. Спорттық жүруден (20-50км) жарыстар өтеді [8] .
Спорттық жүру техника жағынан ауыр, бірақ өте қолайлы себебі жай жүруден
жылдамдығы екі есе артық болып келеді.
Индустриальная Караганда газетінін жүлдесі үшін өтетін эстафетада 1
кесінді 1000м, 500м, ақырғы мысалы 200м (18 кесінде – 18 адам жүгіреді).
Табиғи ойпат жермен өтетін кросс 15км дейін өтеді, халық аралық жарыс
12км, марафон 42км 195м жеңіл атлетикада ең үлкен қашықтық болып
есептеледі. Сонымен қоса көптеген жоғарғы марафондар өтеді мысалы:
Қарағанды-Теміртау-Алматы-Астана т.б.
Секіру-адамның, кедергілерді жаратылыстан берілген әдіспен өту, олар
көбенесе жедел уақытта барлып нерв-бұлшық еттер күшін пайдалану арқылы
орындалады.
Жеңіл атлетика секірулерін сабақта өткен кезде, шәкірттер өз денесін
тепе тендікте ұстап қалуды, қүшті бір жерге жинақтауды, күшті, жылдамдықты
ептілікті батылдықты дамытады. Секіру жаттығулары аяқ бұлшық етін
жақсартып, дамытып, секіру қабылетін жақсы дамытады.
Секіру жаттығулары екі түрге бөлінеді:
-Тік тұрған кедергіден өту, басты мақсат жоғары секіру, қазырғы
Қазахстан рекордтын атап өтсек: сырықпен секіру 5.92м Потапович. Екпінмен
жүгіріп біктікке секіру 2,36м Засимович, әйелдер 7.31м Е.Коконова.
-Көлденен секіру, басты мақсаты алысқа - секіру, оған жататын ұзындыққа
және үштік секіру (ұз секіру 8м 95см Пауэл), үштік секіру 18м 29см Эдвартс
Қазақстан 8м 16см Василенко үштік секіру 17м 58см Сакиркин.
Секірулер орында түрып және екпінмен жүгірумен орындалады.
Лақтыру-итеру, лақтырудан тұратын жаттығулар, жарыстарда арнайы
снарядтар пайдаланады ядро 7кг 257г; найза ерлерде 800г, әйлдерде 600г;
диск 1,5кг, әйелдер 1кг.
Лақтыру – итеру және лақтыру жаттығуларынан құралып, арнайы снарядтарды
алысқа лақтырудан жарыс өткізіледі. Көрсетілген нәтиже метр және
сантиметрмен өлшенеді.
Лақтыру жедел уақытта орындалып, қол, иық дене аяқ бұлшық еттері тепе
тендік үйлісімді байланысты қозғалыста қызмет жасайды.
Жеңіл атлетика снарядтарын алысқа лақтыру үшін, күшті, жылдамдықты,
ептілікті бір жерге үйлестіре білу көзделген нәтижеге жетудің басты шарты.
Лақтырумен айналасу осы жоғарғы айтылған дене қабылеттілгін дамыта отырып,
сонымен қоса дене бұлшық еттерінің бір келкілі дамуын қамтамасыз етеді.
Жеңіл атлетикалық лақтыруды орындау әдістерін үш түрге бөлуге болады.
-Бастан асыра лақтыру (найза және граната);
-Бұрылып тастау (диск, молот);
-Ядро итеру (артқа ырғып және айналып итеру деп екі түрге бөлінеді).
Лақтыру әдістерінің әр қалыпта орындалуы снарядтын салмағына, пішініне
байланысты. Жеңіл, ұстауға ынғайлы снарядттарды екпін алып бастан асыра
лақтыруға ынғайлы. Ауыр снарядтарды (диск, молот) бұрылып лақтыруға,
ұстайтын тұтқасы жоқ снаряд ядроны итеруге қолайлы.
Көп сайыс әр түрлі жүгіру, секіру және лақтырудан тұрады. Олардын аттары
жеңіл атлетика түрлерінің кіретін санына байланысты аталады: үштік, төртік,
бестік, жетіклік, ондық сайыс. Көп сайыспен айналасу осы жеңіл атлетика
түрімен айналастатындарға өте жоғары талап қояды.
Жоғарғы әдісті менгере отырып сонымен қоса спортсмен спринтерде жылдам,
снаряд лақтырушының күші, секіру, және епті жоғары секірушінің кедергімен,
сырықпен секірушінін батылдығы, орта қашықтыққа жүгірушінің шыдамдылығын
қажет етеді.
Көп сайыспен айналысу денені жан жақты дамытудың тамаша бір жолы.
Президенттік тест талаптарын орнадауда осы көп сайыспен айналысу, жас
спортшыға арнайы жаттығуларға көшуге әстіресе 60м жүгіру, орыннан секіру,
граната лақтыру, 2000м қашықтыққа жүгіруге жеңіл болады, және жоғарғы
нәтижеге жетуге өз әсерін тигізеді.
Көп сайыстын жетістігі ұпай санымен есептеледі мысалы 100м – 12,3 – 281
ұп, ұзындыққа секіру 500 – 382 ұп, биіктікке секіру 1,40 – 421 ұп. Осы
ұпайларды дұрыс бөлу үшін арнайы кесте құрастырылған (кесте 1986 ж. - 2001
ж.).
Дене тәрбиесі мұғалімі болсын, бапкер болсын өзінің таңдап алған спорт
түрінен қандайда бір іс-шараларды жоспар-лап, ұйымдастыру мен өткізуден
бұрын ең бірінші кезекте сол спорт түрінің тарихымен танысқаны дұрыс.
Маманның ол спорт түрі қайдан шықты, қай елде пайда болды және оның одан
әрі дамуына не әсер етті деген мәселелерді білуі, өзінің одан арғы
оқытушылық-бапкерлік жолдағы қызметін дұрыс жолмен жүргізуіне бірден-бір
себеп болары сөзсіз.
1.2 Жеңіл атлетитка дамуы мен оның түрелері
жаңаланбаған рекордтарға тоқталып өтпекпіз. Мәселен, 1983 жылы 800
метрлік қашықтықта бақ сынаған чехословакиялық Ярмила Кратохвилованың
көрсеткіші– 1 минут 53,28 секунд. Содан бері 30 жыл өтсе де, бұл рекордты
ешкім жаңарта алатын емес.
Құрамында Людмила Борисова, Надежда Олизеренко, Любовь Губина және Ирина
Подъяловская сынды желаяқтары бар Кеңес Одағы құрамасының 1984 жылғы Мәскеу
Олимпиадасындағы 4Х800 метрлік эстафетадағы нәтижесі әлі өзгерген жоқ.
Әңгімені ары қарай өрбітсек, 1985 жылы германиялық Маргарита Кох 400 метрге
жүгіруде 47,6 секундтың көрсеткішке қол жеткізді. 1986 жылы КСРО өкілі Юрий
Седых балғаны 86,74 сантиметрге, ал неміс алыбы Юрген Шульт дискіні 74,08
сантиметрге лақтырды. 1987 жылы КСРО атлеті Наталья Лисовсканың ядро
лақтырудағы нәтижесі – 22,63 сантиметр. 1987 жылы Болгарияның биіктікке
секірушісі Стефка Костадинова 20,09 сантиметрлік межені бағындырды. Міне,
ширек ғасырдан астам уақыт өтсе де жоғарыда есімдері аталған саңлақтардың
рекорды жаңартуға адам баласының күш-қуаты жететін емес.
1994 жылдың 21 ақпанында даңқты украиналық атлет Сергей Бубка сырықпен
секіру жаттығуында 6 метр 14 сантиметрлік белесті бағындырды. Содан бері 20
жылға жуық уақыт өтті. Жеңіл атлеттер бәсекесінде өзге де таңғажайып
рекордтар тіркелуде.
Мысалы, 1974 жылы Гамбургте 41 жастағы германиялық желаяқ Герхард
Вайндер 32 шақырымдық қашықтықты 2 сағат 30 минут 38,6 секундта, ал 1986
жылы Цзянда 14 жастағы қытайлық өрен Ван Янь 5000 метрді 21 минут 33,8
секундта жүріп өтті.
Олимпиада ойындарында ең көп медаль олжалаған жеңіл атлет – Пааво Нурми.
Финляндия спортшысы 1920, 1924 және 1928 жылдардағы ғаламдық додада 12
жүлде (9 алтын, 3 күміс) алды. Әйелдер арасында Ширли Барбара де ла
Хантидің шоқтығы биік. Австралиялық ару 1948, 1952 және 1953 жылдардағы
Олимпиадада 7 рет (3 алтын, 1 күміс, 3 қола) жеңіс тұғырына көтерілді.
Ал польшалық Ирена Шевиньска – қатарынан төрт бірдей Олимпиада
ойындарында жүлде алған жалғыз әйел. Ол 1964-1976 жылдар аралығында өткен
аталмыш додада 7 рет үлде мен бүлдеге оранды. Оған даңқты Карл Льюистің
көрсеткіштерін қосуға болады.
Ол 1984-1996 жылдар аралығындағы ғаламдық додада қатарынан 4 рет
ұзындыққа секіруде алдына жан салған жоқ. Лос-Анджелесте 3 рет, Сеул мен
Барселонада 1 рет түрлі қашықтыққа жүгіруде шашасына шаң жұқтырмады.
АҚШ-тың атақты атлеті Джесси Оуэнс 1935 жылдың 25 мамырында 1 күннің
ішінде 4 бірдей әлемдік рекордты жаңартты. Бұл – әлемдік жеңіл атлетика
тарихындағы теңдессіз тұлғалардың бірі. Оуэнс алғашқылардың бірі болып,
қара нәсілді желаяқтардың мықтылығын төрткүл дүние жұртшылығына паш етті.
1956-1967 жылдар аралығында румыниялық Иоланда Балаш биіктікке
секірушілердің 150 сайысына қатысып, барлығында жеңіске жеткен. 1977-1987
жылдар аралығында америкалық Эдвин Мозес 400 метрге кедергілер арқылы
жүгіруде қатарынан 122 рет топ жарды. Міне, осылай тізбектей берсек, талай
таңдай қағарлық көрсеткіштер жайында ұзақ әңгімелеуге болады.
Жиырма бірінші ғасырда да талай рекордтар дүниеге келді. Атап айтсақ,
қысқа қашықтыққа жүгірушілер арасында Усейн Болттың көрсеткіші таңдандырмай
қоймайды. Ол 100 метрді 9,58 секунд, 200 метрді 19,19 секундта жүгіріп
өтті. Ямайкалық желаяқ бүгінгі таңда әлемдегі ең жылдам адам саналады. 800
метрге жүгіруде кениялық Дэвид Рудишаның қарқыны өте күшті. 2012 жылы ол
осы қашықтықта 1 минут, 40,91 секундтық нәтиже көрсетті. Орта қашықтықта
эфиопиялық Кенениса Бикеленің алдын орайтын ешкім жоқ. 5000 және 10000
метрлік сайыстағы рекорд осы саңлаққа тиесілі. Марафоншылар бәсекесінде
Кенияның қара торы жігіті Патрик Макаудың мерейі үстем. Оның көрсеткіші – 2
сағат 03 минут 38 секунд.
Қазақ еліде жеңіл атлетика әлемінде рекорд орнатудан құр алақан емес.
Қазақ топырағанда туып, осы топырақта тәй-тәй қадам басқан екібастұздық
марафоншы Марат Жыланбаев марафоншылар арасында Гиннестің рекордтар
кітабына жеті рет енген әлемдегі жалғыз спортшы.
Жер шарындағы ең ірі шөлдерді жүгіріп өту бойынша да онымен әзірге
теңесетін марафоншы жоқ. Марат ағамыз 1990-1991 жылдар арасында, анығырағы
365 күнде жалпы саны 226 классикалық марафонға қатынасқан.
Сонымен бірге сол жылы наурыз айында 23 күнде 23 марафон өткерген. 1991
жылы жаз айында 15 күнде 30 марафон өткереді, бұл күніне екі марафоннан
дегені. 1992 жылы Азия құрлығының ең ұзын шөлі Қарақұмды, 1993 жылы Африка
құрлығының алпауыты Сахараны, осы жылдың өзінде Үлкен Виктория (Аустралия)
шөлін жалғыз өзі жүгіріп өтеді. 1994 жылы Америкадағы Невада шөлін
бағындырып, жалпы саны жеті рет мойнына Гиннестің рекордтар кітабының
арнайы алқасын тағынған.
Жеңіл атлетика бойынша спорттық киімдер мен аяқ киім, сан ретінің
реттілігі
Жарысқа қатысушылар киетін киім дене көрініп тұрмайтын материалдардан
тігіледі. Марапаттау жарыс ережелерінің бір бөлігі болып есептелгеннен
жарыстың, жабылу рәсіміне спорттық киіммен шығу ережені орындаған болып
есептеледі.
Жарысқа қатысушы жалаң аяқ, немесе аяқ киімді бір аяғына киіпте, жарыс
кезегін орындауға хақысы бар.Аяқ киімнің ортасынан байлап алуға рұқсат
беріледі.
Аяқ киімдегі бекітілген шегелер. (шипы)
Жарысқа киетін аяқ киімді 11 шеге ге дейін пайдалануға болады.
Шегелер көлемі.
Синтетикалық материалдардың төселген жолдарды 9мм, ал биікттікке және
найза лақтыруға 12мм ұзындығы бар аяқ киімді пайдалануға рұқсат етіледі.
Спортшылардың киімдердегі сан реті.
Жарыс кезінде спортшылардың екі сан көрсеткіші бірі кеудеде және
арқасында орналасады. Сырықпен секіруге қатысатын спортшы бір сан
көрсеткіші жеткілікті.Сан көрсеткіші жарыс хаттамада көрсетілген санмен
бірдей болады.
Әр бір спортшы белгіленген сан көрсеткішімен ғана жарысқа қатысуға
рұқсат етіледі.
Спортшыға көмек беру жолдары.
- Спортшылармен және тренерлермен байланыс жасауға болады, тек жарыс
аумағында ғана.
-Белгіленген жарыс аумағында жарысқа қатысушыларға медициналық көмек
беруге рұқсат етіледі, егерде жарысты өтуіне кедергі жасалмаған жағдайда
(мысалы кедергіден жүгіріп келе жатқанда жарақат алса, басқа спортшы
жүгіріп өткеннен кейін көмек көрсетіледі)
Көмек беру және көмек беруге рұқсат етпеу.
-Жарысқа қатыспайтын спортшыларға жеке дара көш бастаушыға және бір
шеңбер қалып қойғандарға көмек көрсетуге болмайды.
-Спортшыларға магнитафон, радио, дискілер, телефон жүйелерін пленерлер
пайдалануа рұқсат етілмейді.
Жарыс аумағында көмек алған спортшыға ескерту жасалады, қайталанған
жағдайда жарыстан алынып тасталады. Жарыс көрсеткіштері есепке алынбайды.
Жарыстан алып тастау жеңіл атлетиканың жекелеген түрінен ережелер
бұзылған жағдайда спортшы жарыстан босатылып хаттамаға жарыс ережелерінің
бұзылғаны көрсетіледі.Жарыс кезінде спортшыға сай емес дөрекілік көрсетсе
жарыстан босатылады.
Жарыс өтілуіне байланысты немесе көрсетілген нәтижеге келіспеушілік
болған жағдайда жарыс қорытындысын жасауға 30 минут қалғанда өтініш
жасауға болады.
Бастапқы ретте (инстанцияда) спортшы немесе лауазымды адам келіспеген
жағдайда ауызша бас төрешіге ескертеді. Бас төреші дұрыс үкім шығару үшін
барлық құжаттарды сонымен қоса материалдарды қолдана алады. Рефери
келіспеушілікті өзіде шеше алады немесе апелляциялық жюрге жөнелтеді.
Егерде келіспей өтініштің қабылдамаған жағдайда, тек апелляциялық
төрешілерге беру ғана қалады.
Апелляциялық төрешілерге негізгі жарысқа 30 минут бұрын беріледі.
Апелляциялық келіспеушілік жазбаша түрінде беріледі.
Апелляцияға 50 доллар несие ретінде қоса, егерде келіспеушілік
шешілмеген жағдайда несие ақша қайтарылмайды.
Ерлер және әйелдер жарысы стадионда өткен жағдайда бөлек
өткізіледі.Қосып өткізуге тиым салынады. Келіспеушілік және аппеляция
Келіспеушілік болған жағдайда жарыс өткізу кезінде қосымша құжаттар
пайдалануға болады олар көрсеткен нәтижелердің туралығын дәлелдейді егерде
ереже бұзылған жағдайда.3 бөлім жүгіру түрлері. 400м дейінгі жарыстаң
барлық қатысушылар өз жолдарымен жүгіреді.
Сөрелік аяқ тірегіш 400м дейінгі барлық жарыстарда қолданылады, сонымен
қоса эстафеталық жүгірудің 4(100, 4(400 бірінші кезеңінде қолданылады.
Сөрелік аяқ тірегіш жолға қойылғаннан кейін оның бөлшектері сөре сызығынан
шығып тұруға рұқсат етілмейді немесе басқа жолға қойылмайды.
Спортшы өз аяқ тірегішін пайдаланған жағдайда ол ереже талабына сай келу
керек. Аяқ тірегіш кез келген заттардан құрастырылуы мүмкін, егерде басқа
спортшыға қолайсыздық тудырмаса.
Жарыстарда жасанды жабдық қабылданғанда жарыс өткізетін пайдалануды
талап етеді.
Сөре жарыстардың барлығы сөредегі төрешінің топаншамен атумен немесе
басқа бір дыбыс берумен басталады, спортшылар өз сөрелік қалпын
қабылдағанда сөредегі төреші жарысты бастайды.
400м дейінгі жарыста және 4(100, 4(400 эстафеталық жүгіруде мынадай
бұйрық беріледі. Сөреге, дайындал осы айтылған бұйрығы орындалғаннан
кейін спортшылар ықтиатты қалыпты қабылданғаннан кейін берілген дыбыстан
кейін жүгіруді бастайды. Спортшының қолы немесе тізесі сөрелік сызықты
басып тұрмайды.
400м жоғары қашықтықтарда тек Сөреге деген бұйрық беріледі,
спортшылар қимылдамай тұрады содан кейін дыбыс беріледі. Сөреде тұрған
кезде спортшының қолы жерге тимей тұрады. 400м жарыстарды және 4(100, 4(400
эстетикалық жүгіруде аласа сөре және аяқ тірегіш міндетті түрде
қолданылады.
Сөреден ерте шығу (өтірік сөре).
Сөредегі төрешінің тұжырымы бойынша сөреден шығу ережесі бұзылды деп
хабарлайды; а) Егерде спортшы Сөреге немесе Дайындал бұйрығын
орындамаған және берілген бір уақытқа сөре қалпын қабылдамаса
б)спортшы Сөрегедеген бұйрық берілгеннен кейін басқа жолдағы спортшыға
бір қылықпен кедергі жасаса.
7.Сөреден ерте шығып кеткен қандай бір спортшы болмасын оған ескерту
жасалады. Жүгіру кезінде тек бір рет ережені бұзуға рұқсат етіледі
(фальстарт) бұл жағдайда спортшы жарыстан босатылады. Көп сайыс
жарыстарында спортшы екі рет қате сөре жасаған спортшы жарыстан алынып
тасталынады:
-Аралық бойымен жүгіру
-Жолдағы кедергілер.
-Бәсекелесін итеріп немесе оған кез-келген түрде бөгет жасайтын жарысқа
қатысушы кез-келген жүгіруші немесе спорттық жүруден жарысқа қатысушы
құқығынан айрылады. (дисквалификация) қолданылады.
-Егер спортшыны басқа жолмен жүгіруге мәжбүр етіп бәсекелесін итерсе
бұл жағдайда спортшы ешқандай басымдылыққа ие болмаса онда ол жарысқа
қатысу құқығынан айрылмайды.
Егер спортшы:
-мәреге жақындағанда өз жолымен жүгірмесе бірақ бұдан ешқандай
артықшылық болмаса, немесе өз жолының сыртындағы бұрылыспен жүгіріп, бұдан
еш басымдылық алмаса, басқа қатысушыға бөгет жасамаса, ол сондай-ақ жарысқа
қатысу құқығынан айрылмайды.
Жолдан кетіп қалу.
Спортшы жүгіру жолынан өз еркімен кеткеннен кейін жарысты әрі қарай
жалғастыруға жіберілмейді.
Хронометраж және бейне көмбе.
Қол хронометражы:
-Жарысты бітірген барлық спортшылардың уақыты белгіленеді.Уақыт
хронометристердің жеткілікті санымен немесе бірнеше спортшының нәтижелерін
белгілейтін хронометр қолданылады.
-Уақытты есептеу топаншадан жарқылдың немесе түтінің пайда болған
сәтінен мәре сызығын сөреге жақын шетінен өткізілген тік жазықтыққа
спортшының денесінің кез-келген бөлігі (бас, мойын, қол ,аяқ немесе өкше
сөре сызығына дейін жүргізіледі)Есепке алынбайтын нәтижені алушы өз
хронометрін белгіленген уақытты талқыламай тәуелсіз іс-әрекет жасауы керек.
Ол өзінің уақыт ресми кесінді жазып қолын қойып, оны аға хронометріне
жіберу керек.
-Егер электронды қол цифр хронометр қолданылса, онда секундық өлшемде
нольге бітпейтін барлық уақыттар өсуге қарай секундтың 110-іне
дөңгелектенеді, яғни 10,11 нәтиже 10,2-ге дөңгелектенеді.
-Егер үш хронометр уақытының екеуі сәйкес келсе, ал үшіншісі ерекшеленсе
онда екі хронометр көрсеткен уақыт ресми болып саналады.
Егер хронометр үш түрлі уақыт көрсетсе, онда уақыттың орташа шамасы
ресми болып есептеледі. Егер уақытты екі хронометрмен ғана есептеу мүмкін
болса, онда уақыттың үлкені ресми болып табылады Жүгіру түрлерінде жүгіруді
қалыптастыру жеребе тастау және алдын – ала жүгірістен шығу тәртібі.
Жүгіру түрлерінде бір айналымда жарыстты жақсы өткізуге мүмкін емес
болатындай қатысушылар саны өте көп болған жағдайда алдын –ала айналымдар
өткізілсе, барлық спортшылар оған қатысып, осы барлық айналымдардан өту
керек.
Бірінші айналымнан кейін қатысушылар келесі айналым жүрістері боынша
мына тәртіпке сай бөлінеді 100-метрден, 400 метрге дейінгі (қоса алғанда )
түрлерде және 4х400-ге дейінгі х эстафеталарда да бөлу әр алдын ала
айналымда алған орны мен көрсеткен уақытқа негізделеді.Осы мақсатпен
қатысушыларға келесі рейтнг беріледі
-Ең жақсы нәтиже көрсеткен айналым жеңімпазы.
-Екінші нәтиже көрсеткен айналым жеңімпазы т.с.с.
-Екінші орын алғандардың ішінде ең жақсы уақыт көрсеткен спортшы.
-Келесі айналымға жақсы уақытпен өткізілген.
-Келесі айналымға екінші жақсы уақытпен өткен спортшы .
Сосын қатысушылар айналымдар бойынша ирек түріндегі тәртіппен бөлінеді,
яғни мысалға айналымға келесі спортшыларды қосады.
А 1 6 7 12 13 18 19 24
Б 2 5 8 11 14 17 20 23
В 3 4 9 10 15 16 21 22
АБВ айналымдарының өткізу тәртібі жеребе арқылы анықталады.
- Басқа түрлерінде спортшыларды бөлу үшін алдыңғы айналым уақытында
көрсетілген нәтижеленрдің жақсаруы кезінде ғана өзгере алатын алдын-ала
айтылған нәтижелер тізімі қолданылады. Осындай жүйе жарыстың бірінші
айналымында қолданылуы керек, яғни айналым құрамы сәйкес нәтижелер
тізімімен анықталады.
Жарыс бірнеше айналымнан өткізіледі.100м – ден, 800 метрге дейінгіні
қоса алғанда жүгіру түрлерінде және 4х400 –ге дейінгі қоса алғанда
эстафеталарда жолдарды бөлу келесі түрде өтеді.
-Бірінші айналымда жолдарды анықтау жеребе әдісімен жүргізіледі.
-Келесі айналымдарда қатысушыларға әр айналымнан кейін ережеде
көрсетілген тәртіпке сай рейтинг берілді, ал 800 метрлікке 166 3(б)
ережесіне сай осылайша екі жеребе тастауға болады:
____ біреуі ____ 3,4,5 және 6 жолдардағы орындарда анықтау үшін ең
жоғарғы рейтинг көрсеткен төрт спортшы немесе команда үшін
____екіншісі____ 1,2,7 және 8 жолдардағы орындарды анықтау үшін кең
рейтингті төрт спортшы немесе команда үшін.
Ескерту: спортшылар 800м дистанциясы әр жолда біреу немесе екеуі жүгіре
алады немесе доға тәрізді сызықтан жалпы сөре беріледі.
Қатысушыға тек өзінің аты көрсетілген айналымға қатысу рұқсат етіледі,
Реферидің пікірі бойынша өзгертулерді ақтайтын жағдайларды санамағанда.
Айналымдарды өткізу тәртібі айналым құрамы анықталғаннан кейін жеребе
арқылы анықталады
Кез-келген айналымның соңғы жүгірісі мен келесі айналымның бірінші
жүгірісі немесе мәре арасында уақыттың келесі минималды аралығы болуы
қажет:
• 200м-ге дейін және қоса алғанда 45 минут
• 1000м-ге дейін қоса алғанда 90 минут
• 1000м-ден жоғары сол күні емес.
Бір айналым (финалдық жүгірулер)
8.Бір ғана айналым (финал) өткізуді қажет ететін 800м-ден жоғары
аралықтар жоғары эстафеталарда жолдар сөрелік қалып жеребе арқылы
анықталады.
Кесте-2. Стандарттты биіктік.
Ерлер Бозбалалар Әйелдер Қыздар
110м(100м) 1,067м 0,99м 0,914м 0,840м 0,762м
400м 0,914м 0,914м 0,84м 0,762м 0,762м
Барлық жарыстар бөлек жолдар бойынша өткізіледі, барлық аралық кезінде
әр спортшы өз жолымен жүгіруі керек.
Егер спортшы өкшесін немесе аяғын кедергіден тыс планканың көлденең
проекциясынан төмен алып өтсе немесе өз жолы бойынша емес кедергіден-тсе
немесе егер ол Реферидің пікірі бойынша кедергіні әдейі қолмен немесе
аяғымен қағып өтсе, онда ол жарысқа қатысу құқығымен айырылады.
Кедергілермен жүгіру.
Ерлер арасында жарыстар үшін кедергілер биіктігі –91,4 см, әйелдер
арасында-76,2 см және екі өзгертусіз 3,96м болуы қажет
Кедергі жолда оның жоғарғы планкасының 30см жолдың ішкі жиегіне
орналастырылуы керек. Ескерту: бірінші кедергінің екі5м-ден аз болмауы
ұсынылады.
Сулы шұңқыр кедергіні қосқанда ұзындығының өлшемі 3,66м (0,02м) ал сулы
жазықтық екі 3,66м (0,02м) болуы қажет.
Әр спортшы сулы жазықтықты су үстімен ауа арқылы немсе суды басып өтуі
қажет. Егер спортшы шұңқырдың шетімен жүгіріп өтсе немесе кедергіден өту
кезінде өкшесін не аяғын кез-келген кедергі басыңдағы көлденең проекциядан
төмен алып өтсе, онда ол жарысқа қатысу құқығынан айырылады. Берілген
ереже сақталады деген шартпен кедергіден кез-келген әдіспен өтуге болады.
Эстафеталық жүгіру:
-Әр тапсыру зонасының ұзындығы 20м болуы керек. Зоналар жүгіру
бағытындағы сөре сызығына жақын сызық жиектерінен басталады және
аяқталады.
-4(400м эстафетадағы бірінші тапсыру зонасының орталық сызығы 800м-ге
жүгірудегі сөре сызығына сәйкес болуы қажет.
-4(400м эстафетада екінші тапсыру және келесі кезең зоналары сөре, мәре
жағынан 10м-де өткізілген сызықтар болып табылады.
-4(100м эстафеталарды толық жеке жолдар бойынша өткізу керек.
-4(400м эстафеталарында бірінші айналымды , сонымен қоса екінші
айналымның бірінші бұрылыстан кейінгі сызыққа дейінгі бөлігін жеке жолдар
бойынша өткізу қажет.
Ескерту: Төрттен артық емес команда қатысқанда 4(100м эстафеталарында
бірінші айналымның бірінші бұрылысын ғана жеке жолдар бойынша жүгіру
ұсынылады.
-4(400м эстафеталарда бірінші жүгірушіні есепке алмағанда команда
қатысушылары эстафеталық таяқшаларды тапсыру зонасының басталуына дейін
10м-ден артық емес қалғанда жүгіруді бастауларына болады.Әр жолда ос
ыорынды белгілеу үшін анық белгі қойылу керек.
-4(400м эстафеталарда қатысушылар жүгіруді өз тапсыру зоналарында
бастайды.
Бірінші этап жүгірушілері бірінші бұрылыстағы сызықтан өткен соң жалпы
жолға көше алады.Бұл сызық жолда көлденеңнен екі5см. доға тәрізді сызықпен
және жолды әр жанына орнатылған биіктігі 1,50м-лен кем емес жалаушамен
белгіленеді.
-4(400м эстафеталарында үшінші және төртінші этап (кезең)жүгірушілері
сайланған төреші жетекшілігімен команда мүшелері 200м жүгіргеннен кейін
қандай тәртіпке болса, сондай тәртіппен орналастырылуы керек.Осы белгіні
жүгіріп өткеннен кейін эстафетаға қатысушы спортшыларға тапсыру зонасының
басындағы орындарын ауыстыру рұқсат етілмейді.Егер бір спортшы осы ережеге
бағынбаса, оның кінәсын командасы жарысқа қатысу құқығына айырылады.
Қорытынды белгілер.
Егер барлық эстафета немесе оның бірінші кезеңі жеке жолдар бойынша
өткізілсе, спортшы 5см(40см мөлшерінен аспайтын өзі жабысатын лентаны
пайдаланып өз жолында бір қорытынды белгі қоюна болады.
Эстафеталық таяқша бүтін, тегіс, қимасы дөңгелек болады да ағаштан,
металдан немесе басқа қатты материалдан жасалады. Таяқшаның ұзындығы –28-
30см. Салмағы-50 кем емес, шеңберінің ұзындығы –12-13 см. Ол жарыс
уақытында оңай көрінетіндей түске боялуы керек.
Барлық жарыс уақытында эстафеталық аяқшаны қолда ұстау қажет. Егер ол
түсіп қалса, оны түсіріп алған спортшы көтеру керек. Ол таяқшаны
дистанцияны қысқартпайды деген шартпен жолдан шығуына болады.
Егер бұл іс жасалып және бұдан басқа команда спортшылары зардап шекпесе,
эстафеталық таяқшының түсіріліп алынуы жарысқа қатысу құқығынан айрылмайды.
Эстафетаның барлық түрлерінде таяқшаны тапсыру алатын жүгіруші бірінші
рет оған қол тигізгенде басталып, ол тек алушы жүгірушінің қолында болғанда
аяқталады. Спортшыларға қолғап немесе қолдарында таяқшаны жақсы ұстауға
қамтамасыз ететін заттар ұстауға тыйым салынады.
Тапсыру зонасында спортшылардың денесі емес, тек таяқшаның орны шешуші
болып табылады.Таяқшаны зонадан тыс беру жарысқа қатысу құқығынан айырады.
Спортшылар таяқшаны алар алдында және бергеннен кейін басқа спортшыларға
бөгет болмау үшін жолақ босағанша өз жолағында немесе зоналарында қалу
керек.
Бұл ереже спортшыларға қолданылмайды. Егер бір спортшы өз этапының мәре
бөлігінде біреудің жолағына көшіп басқа команда мүшелеріне әдейібөгнт
жасаса, оның командасы жарысқа қатысу құқығынан айрылады.
Итеру жолымен немесе сол сияқты басқа әдістерімен көмек көрсету жарысқа
қатысу құқығынан айрылады.
Егер эстафеталық команда жарысты бастаса, келесі кезеңдерде тек екі
спортшыны ауыстыруға болады.
Эстафеталық командаларға ауысулар осы немесе басқа түрде мәлімделген
спортшылармен ғана жасалса, алады.
Егер өткен айналымға қатысқан спортшы қолдағы спортшыға ауыстырылса,ол
өз командасына қайтып келе алмайды.
Эстафетадағы құрамы мен жүгіру тәртібі жарыстың әр айналымының бірінші
жүгіруіне бірінші шақыруға жарияланған уақытқа дейін бір сағат бұрын ресми
түрде хабарлану керек.
Келесі өзгертулер команда қатысатын анықталған айналымға соңғы шақыруға
дейін ғана тек медициналық көрсеткіштер бойынша жасалуы керек.
Техникалық түрлер. (секірулер мен лақтырулар)
Жарыс зонсындағы жаттығулар.
Лақтыруда байқау әрекеттері жеребемен анықталған тіртіпке және әрқашан
төрешінің бақылауымен орындалуы керек.
Белгілеулер.
Екпін зоналары пайдаланылатын барлық техникалық түрлерде биіктікке
секіруді қоспағанда белгілер олардың боына (зонадан тыс ) орналасады.
Спортшы жабысқыш лента қолдана алады, бірақ бор немесе сол сияқты кетпейтін
із қалдыратын зат қолдануға болмайды.
Әрекеттер. Биіктікке және сызықпен секіруден басқа барлық техникалық
түрлерде қатысушылар сегіз немесе одан аз болған жағдайда олардың әр
қайсысына алты әрекетпен беріледі.
Төртінші және бесінші айналымдарды әрекеттерді орындау тәртібі бірінші
үш әрекетпен кейін белгіленген нәтижелерге қатысты кері жүйелілікпен
орындалады.
Финалдық айналымда әрекеттер бесінші айналымнан кейін белгіленген
нәтижелерге қатысты кері жүйелілікпен орындалады.
Жарыстарда көлденең секірулер мен лақтыруларда әрекеттер саны
қысқартылуы мүмкін.
Биіктікке және сызықпен секіруді санамағанда білікті іріктеу
жарыстарында әр қатысушыға үш әрекет беріледі. Егер спортшы біліктілік
нормативін орындаса, онда ол биіктілік жарыстарына қатыса алмайды.
Бөгеттер. Егер бір себептерімен спортшыға әрекетті орындауды бастау үшін
бәрі дайын екенін көрсету керек және осы сәттен оны орындауға рұқсат
етілген уақытты есептеу басталады.
Егер спортшыға бөлінген уақыт спортшы әрекетті орындай бастағаннан кейін
бітсе, онда ол әрекет жарамды болып саналады.
Төреші берілген уақыттың соңғы 15 секунды бойы сары жалаушаны көтеріп
ұстап тұруы керек немесе оны басқа бір әдіспен көрсетуі керек.
Жарыс уақытында болмау.
Техникалық түрлерде спортшы төрешінің рұқсатымен және еріп жүрумен жарыс
уақытында жарыс зонасын тастап кетуіне болады.
Жарыстың өткілу орнын өзгерту.
Сәйкес Рефери жарыстың өткізілу орнын өзгерте алады.бұндай өзгеріс
айналым біткен соң ғана жасала алады.
Ескерту: жел күші де, оның бағытының өзгеруі де жарыс орнының
өзгертілуіне жеткілікті жағдай болып табылмайды.
Нәтижелердің теңдігі.
Биіктікке және сызықпен секіруді санамағанда техникалық түрлерде
нәтижелер теңдігі кезінде орынға жарыс барысында көрсетілген екінші жақсы
нәтиже, сосын егер қажет болса үшініші жақсы нәтиже әсер етеді.
Егер теңдік сақталып бірінші орынды анықтауға тиісті болса, бірдей
нәтижелі спортшылар хаттамаға жазылу тәртібі бойынша жеңімпаз анықталғанға
дейін тағы жарысады.
Ескерту: Биіктікке және сырықпен секірулерді 181.8 ережені қараңыз.
Биіктікке секірулер.
Әрекеттер.
Қатысушы өз еркі бойынша алдын ала аға төреші хабарлаған кез келген
биіктікке секіре алады.
Жарыста ұтқан бір ғана қатысушы қалғанға дейін:
-Биіктікке секіруді планка 2 см-ден кем емес және сырықпен секіруде 5 см-
ден кем емес көтерілуі керек.
- Биіктікті көтеру тәртібі ешқашан арту жағына қарай өзгермейді.
- Спортшы жарыста ұтқаннан кейін ол биіктікті жоғарылату тәртібін
өзгерте алады.
Ескерту: бұл көпсайыс жарыстарына планка биіктікке секіруде 3 см-ге,
сырықпен секіруде10 см-ге өзгертусіз көтеріліп отырылу керек.
Нәтижелердің теңдігі.
Теңдік келесі түрде шешілмейді.:
- Басымдылық теңдік болған биіктікте аз әрекет жасаған аз қатысушыға
басымдылыққа ие болады.
- Егер теңдік сақталса, барлық жарыс бойында саналмаған әрекеттердің
саны аз қатысушы басымдылыққа ие болады.
- Егер теңдік сақталса.
Бірінші орынды анықтағанда тең нәтижелі спортшылар олардың кез-келгені
жарысты жалғастыру құқығынан айырылған төмен биіктікте тағы бір әрекет
орындауы керек. Егер биіктік алынбаса, планка биіктікте 2 см-ге және
сырықпен секіруде 5см-ге төмендетіледі. Егер әрекеттер сәтті болса, планка
сәйкесінше көтеріледі.
Ескерту: Ереже көпсайыс бойынша жарыстарға қолданылмайды.
Сыртқы күштер. Егер планка спортшы әрекеттеріне байланыссыз сыртқы
жағдайлармен байланысты қозғалып кеткендігі анық болса (мысалы, жел күшімен
)
- егер бұндай қозғалыс спортшы планкадан оған тимей өткеннен соң болса,
әрекет сәтті болып саналады.
- егер қозғалыс басқа жағадайда болса, спортшыға жаңа әрекет беріледі.
Көлденең секірулер.
Ұзындыққа секіру.
Жарыстар
Егер спортшы :
-Екпінмен секіру уақытында немесе секіру сәтінде итерілу сырығымен тыс
жерге денесінің кез-келген бөлігі тисе:
-кесектің жанынан итерілсе:
- екпінді немесе секіруде кез-келген сальто түрін қолданса:
- жерге түсу кезінде спортшы құмда қалдырылған жақын сектор жеріне
түссе:
- жерге түсу шұңқырынан кетіп, жермен бірінші байланысты итерілу
кесегіне жақын сектор шеңберінде жасаса әрекет саналмайды.
Ескерту: Егер спортшы жерге түсу барысында жерге түсу зонасынан тыс
жерге денесінің кез-келген мүшесі тисе, қате болып саналмайды, егер бұл
байланыс бірінші болып табылмаса және қарсы келмесе.
Барлық секірулер нәтижелері жерге түсу секторында секірушінің
денесінің кез-келген мүшесі қалдырған жақын ізден итерілу орнына дейін
өлшенеді.
Өлшеу итерілу орнына дейін өлшенеді. Өлшеу итерілу орнына перпендикуляр
жасалады.
Итерілу сырығы мен жерге түсу секторының алыс бұрышына дейінгі аралық
10м – ден кем болмауы керек.
Итерілу сызығы жерге түсу секторының жақын бұрышынан 1м-ден 3 м-ге
дейінгі аралықта орналасуы керек.
Металл бұрыш.
Ұзындыққа секіруде және үштік секіруде жерге түсудің орталықтырылған
секторы.
Үштік секіру.
Жарыстар
Егер секірудің кез-келген кезеңін орындау кезінде спортшының аяғы жерге
тисе қате болып саналмайды.
Итерілу кесегі
Итерілу сызығы мен сектордың алыс бұрышы арасындағы аралық 21 м-ден кем
болмауы керек.
Халықаралық жарыстарда итерілу сызығын жерге түсу секторының жақын
бұрышынан ерлер үшін 13 м-ден кем емес және әйелдер үшін 11м-ден кем емес
аралықта орналастыру ұсынылады. Басқа жарыстарда бұл аралық жарыс деңгейіне
сәйкес болуы керек.
Кесте-3. Ресми снарядтар.
Снарядтар Әйелдер Ерлер Ерлер Ерлер
(қыздар, Жігіттер Есейгендер
есейгендер)
Ядро 4000 кг 5000 кг 6000 кг 7260 кг
Диск 1000 кг 1500 кг 1750 кг 2000 кг
Балға 4000 кг 5000 кг 6000 кг 7260 кг
Найза 600 гр 700 гр 800 гр 800 гр
Жарыс кезінде снарядтарды ауыстырға рұқсат етілмейді. Әлем
чемпионаттарына, олимпиада ойындары және әлем кубоктарын санамағанда басқа
жарыстарда спортшылар өз снарядтарын қолдана алады. Бірақ олар жарыс
басталғанға дейін ұйымдастыру комитеті талаптарына сай тексерілген және
белгіленген және барлық спортшыларға тиесілі болу керек. Бұл снарядтар,
егер бұндай модельдер ұйымдастыру комитетімен ұсынылған снарядтар тізіміне
енсе, қабылданбайды.
Жеңіл атлетика ережесі даму тарихы. Ұлттық федерациясының көмегімен
ойынның үдерісі жан-жақты зерттеліп, сол жүргізілген жұмыстардың
нәтижелерін қорыта келіп, ойын ережесі де, сондай-ақ жарысты ұйымдастыру
және өткізу жүйелерін жетіл-діру бойынша біршама батыл істер жүргізілді.
Бұл өзгертулерді енгізумен қатар, алға мынадай міндеттер қойылады:
- жарысқа қатысушылар мен көрермендердің ойынға деген спорттық
қызығушылығын арттыру және оң психикалық-эмоциялық күйде болуын қамтамасыз
ету, ойынның өту жылдамдығын жоғары деңгейде ұстау;
- жоғары дәрежелі спортшылардың дене сапалары дамуын жоғары қарқында
сақтау;
- ойын әрекеттерінің ерекшелігі мен ойшылдығын, түрлі айла-тәсілдер
белсенділігін жоғары деңгейде ұстау;
- түрлі жастағы спортшылардың жекелеген мүмкіндіктерін жарыс кезінде
шынайы көрсетудә сақтай білу;
Қазіргі заманғы әлемдік жаңа ережелер енгізілуіне байланысты, мынадай
мәселелерді шешу міндеттері анық байқалады:
- жарыстық әрекеттердің аумағы, ойын кезеңдерінің өзгертілуіне
байланысты, ойыншылардың арнайы төзімділігін біршама жоғарылату;
- алыс және өте алыс лақтырулар (үш ұпайлық) дәлдігін жетілдіру
міндеттері, техникалық әдіс-тәсілдердің кинематика-лық және динамикалық
құрылымдарын жетілдіруді.
Жеңіл атлетика сабағында балалардың денелерін шынықтыру мен
біліктіліктерін жетілдірудің негізгі міндеттері мыналар болып табылады:
- ойынның қарапайым қимыл-қозғалыс түрлерін үйрету және оларды өзгермелі
жағдайда жетілдіру;
- жылдамдық, күш, ептілік және төзімділік секілді қимыл-қозғалыс
қасиеттерін дамыту.
Дене тәрбиесі мұғалімі баскетбол ойынының техникасы мен тактикасын оқып-
үйрену негізгі міндет екендігін, дегенмен сабақтың негізгі мақсаты баланың
денсаулығын нығайту екендігін ескерген дұрыс.
Дене қасиеттерін дамытумен қатар, қимыл-қозғалыс дағдыларын қалыптастыру
– мұғалімнің қызметіндегі басты бағыт. Дененің жекелеген қасиеттерін дамыту
қажырлы еңбек пен жүйелі жаттығуды қажет етеді. Сондықтан да, негізгі оқу-
үйрену сабағымен қатар күнделікті, мақсатты дайындық әрекеттері үйде де
жүргізілуі керек[21,22,23].
Егер сабақта үйретілген әрекеттер балаларға қызықты, түсінікті болса,
онда ол әрекеттерді олар үйде жеңіл әрі өз еріктерімен құлшына орындайды.
Олар үй тапсырмаларын жүйелі түрде орындап жүру үшін сабақ басталардан
бұрын балалардың қандайда бір әрекетті игеруін тексеріп және бағалап отыру
қажет.
Оқу құралында баскетболдағы техникалық тәсілдерді дұрыс оқып-үйрену
үшін, оқытудың белгілі бір міндеттері жүктелді. Олар оқытудың бағдарламалық
материалының негізінде құрылған.
Жеңіл атлетиканы үйрету сабағының бөлімдерін мөлшерлеу, дене тәрбиесінің
бағдарламасына сәйкес құрылады және ол былайша бөлінеді: кіріспе бөлім – 8-
10 минут, негізгі бөлім – 25-30 минут және қорытынды бөлім – 5-7 минут.
Егер оқу бағдарламасында жеңіл атлетика сабағы аз мөлшерде берілген
болса, онда сабақты үйретуді ұйымдастыру мен қосым-ша жабдықтармен
қамтамасыз етудің мәні жоғарылайды[24,25,26].
Негізгі техникалық тәсілдер қайталанатын кезде колонналар бір-біріне
қарама-қарсы орналасады. Оқушылардың осылай-ша орналасуы (қарсы
колонналарда), олардың жаттығуды тоқтаусыз орындауларына мүмкіндік береді.
Оқушылар жатты-ғуды орындау үшін колоннадан кезекпен жүгіріп шығып отырады.
Тапсырманы орындаған соң олар өзінің немесе көрші саптың соңына барып
тұрады. Орындалатын тапсырмаға байла-нысты, сапты түрлі амалдармен
орналастыруға болады. Әрбір сабақта оқушылар алаңның әр телімінде
болатындай етіп орналастырған жөн[29,30,31].
Оқу құралында балалардың дайындық деңгейіне сәйкес келетін қарапайым
жаттығулардың циклдері ұсынылады. Бұл жағдай үйретуді бастау үшін өте
маңызды. Өйткені оқушылардың басты назарын тәсілдерді орындауға жұмылдыру
қажет. Негізгі техникалық тәсілдерді одан әрі қайталау түрлі үйлесімде
жүргізіледі. [32,33].
Денелік сапаларды кешенді дамыту үшін қолда-нылатын айналымдық жаттығу
элементтерін, техникалық тәсіл-дерді жетілдіру үшін де қолдануға болады.
Ол үшін, баскетбол-дың жаттығу сабақтарында бұрыннан қолданылатын
жаттығу-ларды, лектік ұйымдастыру секілді айналымдық жаттығудың қарапайым
әдістемелік нұсқаларын пайдалану қажет.
Лектік жаттығудың жалпы қолданыстағы нұсқаларынан өзгешілігі –
айналымды жаттығу әдісі жағдайында бірнеше қосымша топтар-дың пайда болуына
байланысты тапсырманың санын ұлғайтуға болады. Егер бір сабақ барысында
жаттығудың айналымдық және ойындық түрлерін үйлестіре қолданса, онда
баскетбол сабағаның оқу материалы тиімді игеріледі.
Айналымдық жаттығу кезінде жүктеме ұлғайып, капитан-дардың рөлі артады
және шағын топтардағы оқушылар бұрынғыдан да жұмыла әрекет етеді.
Алаң төрт бекетке бөлінеді: бірінші – ортаға жақын оң қапталдық
сызықтың маңында, екінші – айып алаңында, үшінші ортаға жақын сол қапталдық
сызық маңында, төртінші – қарсы жақтағы айып алаңында. Әрбір бекеттің
аумағында тиісті бағдарлар орнатуға болады және олар әдіс-тәсілдердің дәл,
үйлесімді орындалуына ескертпе ретінде қызмет етеді.
Балалардың жоғарғы топқа өтуге деген талпыныстарын әрдайым ынталандырып
отыру керек.
Мәселен, бірінші коман-даның құрамы бірінші шағын топтың оқушыларынан
құрылады да, олар ойынға бірінші болып кіріседі және басқалармен
салыстырғанда уақыт жағынан ойында көбірек болады.
Бірінші шағын топтың оқушыларын сабақ кезінде аттестациялауға болады
және оларға ең жоғары баға қойылады. Олар үйретілген әдіс-тәсілдердің
қалыптасу деңгейін тексеру сабағынан босатылуы мүмкін.
Жекелеген сабақтарда техникалық жағынан дайындық деңгейі жоғары шағын
топты, әлсіз шағын топпен біріктіру әдісін жүйелі қолдану керек. Оқу
материалын бірлесе қайталау үшін дайындық деңгейі жақсы оқушыға, деңгейі
төмендеу оқушыны қосып береді.
Сыныптың шағын топтарға бөлінуі, балалардың күнделікті дайындық деңгейін
бағалауға мүмкіндік береді. Жоғарғы және орташа деңгейдегі шағын топтарға
қабылданған оқушылардың баскетболды игеру деңгейі қанағаттандырарлық деп
саналатын-дықтан, олар аттестаттаудан жақсы бағамен өтеді. Мұғалімнің басты
назар аудару керек тобы – баскетболды игеру деңгейі төмен оқушылар.
Оқу құралында балалардың дайындық деңгейлерін тексеру үшін қорытынды
нормативтер үлгілері ұсынылады. Мұғалімнің ұйғарымы бойынша оларды басқаша
өзгертіп немесе басқа да нормативтік сынақтармен ауыстыруға болады. Бір
қарағанда, балалардың баскетболды игеру біліктіліктерін дұрыс бағалау өте
қиын болып көрінуі мүмкін.
Мұғалім 2x1; 2x2; 3x2; 3x3 жаттығулары қайталанатын әрбір сабақта
ойынның қимыл-қозғалыстарын дұрыс орындаған оқушыны мұқият бақылайды және
оған ойыны үшін тиісті баға қойылады. Осындай жолмен бірнеше сабақ бойы
барлық оқушылар тексеруден өтеді.
Мұғалім одан кейінгі сабақтарда дайындық деңгейі төмен оқушыларды
тексеруден өткізеді
Қорытынды бөлімді өткізу – сабақтың аяқталуының міндетті шарты болып
табылады. Кейде баскетбол сабағының қорытынды бөлігі бірте-бірте аяңдауға
көшетін ақырын жүгіруге, одан соң тыныс алу ырғағын қалпына келтіруге, жиі
қайталанған кемшіліктерді естеріне салуға ұласады.
Дегенмен, жеңіл атлетика сабағы көп күш жұмсауды, жоғары эмоциялық
ширығуды және баланың сырт келбетіне кері әсерін тигізетін кейбір
әрекеттерінің болуымен де ерекшелетіндігі белгілі. Сондықтан да, баскетбол
сабағының қорытынды бөлімі мазмұнды болғаны дұрыс.
Жүктемені төмендетумен қатар, аңғарымпаздықты қалпына келтіруге арналған
қарапайым жат-тығулардың, ең бастысы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Зерттеудің мақсаты –қысқа қашықтыққа жүгіру техникасын жетілдіру мен
әдіснамалық-теориялық негіздерін анықтау.
Зерттеудің міндеттері:
-қысқа қашықтыққа жүгіру техникасын жетілдірудің механизмдерін анықтау.
- қысқа қашықтыққа жүгіру техникасын жетілдірудің мүмкіндіктерімен
қозғалыс қимылдар жүйесін сипаттау.
Зерттеу әдістері: Зерттеу мәселесі бойынша педагогикалық, психологиялық
және әдістемелік әдебиеттерге теориялық талдау жасау; мектептегі оқу-тәрбие
үдерісін бақылау; әңгіме жүргізу.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, 2 бөлімнен,
қорытынды мен пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Жеңіл атлетика спортының теориялық негіздер
1.1 Жеңіл атлетика спортының пайда болу тарихы
2012 жылғы жеңіл атлетикадан Лондон қаласында өткен олимпиадада Ольга
Рыпакова алтын медаль жеңіп алды. Оның көрсеткіші 14.98 м болды.
Жеңіл атлетика үлкен бес бөлікке бөлінеді жүру, жүгіру, секіру, лақтыру,
және көп сайыс. Дене тәрбиесі факультетінде жеңіл атлетика оқу-ғылыми пән,
ол практикадан және теориядан, оқыту үйрету әдісінен құралады.
Атлетика ертедегі грек сөзінен алынған аударсақ кұрес жаттығу дәл аты
жолда жаттығу. Көптеген жеңіл атлетика түрлері жолда өтеді.
Гректерде атлет деп күшті ептілі адамдарды атаған. Жеңіл атлетика
түрлерінен көптеген сайыстар өткен. Олар 172,5 қашықтыққа (стадиге
жүгірген) стадий табан өлшемі.
Саяхатшылардың айтуы бойынша қазақ жерлерінде ертеде жүгіруден сайыстар
өткен ол 1-3км аралықта өткізілген. Таяқ лақтыру, әр нысанаға тигізу, қысқа
қашықтыққа жүгіру, қада қадау.
Биік таудын басына тасқа аталарымыз жазып кеткен. Ақылды болғын келсе
жүгір, әдемі сұлу болам десен жүгір епті күшті болам десен жүгір.
Ақыл екі түрге бөлінеді: 1. Дәпішпен ақылды, ол терен ойдан тұрады
(сабырмен). 2. Эмоционалдық ақыл, қобалжудан қорқудан пайда болады.
Ұзаққа жүгірген адымды, ұзартып қоя алмайды, басты артқа шалқайып, алға
епкеитін ұзақ жүгіру қиын осылай.
Жүгіру жайдақ жермен және кедергімен жүгіру. Жүгіру түрлері қысқа
қашықтыққа (100, 200, 400м), орта (800, 1500м), ұзын қашықтықтар (5000,
10000), марафон 42км 195м, эстафеталық жүгіру кен орын алады олар 4х100м,
4х400м аралықта өтеді.
Жайдақ жермен жүгіру айналмалы 400м жолда өтеді (сағат тіліне қарама
қарсы жүгіріледі). 400м жүгіру жеке жолда өтеді, әр жүгіруші өз жолымен
жүгіреді.
Кедергімен жүгірудің мынандай айырақшылығы бар:
-Кедергімен жүгіру ерлерде: 110м-400м, әйелдерде: 100м-400м
- 3000м кедергіден жүгіру (стипль-чез) кедергілері ұзын, сулы жардан
түрады, олар бір жақ секторда орналасады.
Эстафеталық жүгірудің мақсаты-жоғарғы жылдамдықпен эстафеталық таяқшаны
сөреден, мәреге бір біріне беріп жеткізу кесінділердін ұзындығы әр түрлі
(қысқа, орта әр түрлі).
Жоғарғы жылдамдықпен жүру үшін спорттық жүрудің техникасын саналы
менгеру керек. Секунд жүру ішкі органдардын қызметіне, қан айналысының
жақсаруына жақсы әсер етеді.
Секунд жүруден жарыстар стадионда, асфальт жолдарда. Жай жолдарда 3
және 50 км аралықта өтіледі.
Жүгіру – адамның табиғи қозғалыс түрі. Бұл дене тәрбиесінің кең тараған
түрі ол футбол, баскетбол, кол добында кеңінен қолданылады.
Жүгірудін емдік қажеті өте зор. Жүгіру кезінде жылдамдықты, ырғақта
мөлшерлеп отыруға әбден болады, сонымен қоса жүгіру жалпы шыдамдылықты,
жылдамдықты, арнайы шыдамдылықты кенінен дамытады. Жүгіру кезінде әлемге
деген сүиіспеншік оянады, табиғат, көлдер, ағаш иістерін терең сезінеді.
Жүгіру кезінде жеңіл атлетикамен айналасатындарға көптеген талап қояды,
оның жүрек қызметінде денсаулығында ақау болмауы керек, олар арнайы
топтарға жатады, жүгіру кезінде жүру, жай жүгіру сабақ кезінде қолданылады,
бірте-бірте жылдамдық қосады.
Мысалы: жүгірумен таңертең айналыскысы келген адам сағаттын шылдырып
ағанын естіп оң жаққа бұрылып, жата береді, ол эмоциалық ақылдым женуі деп
қарауға болады, бірақ тұрғанан кейін өзіне-өзі ырза емес. Осы жалқаулықты
женсе ол бірте-бірте жүгіріп, 10км дейін жүгірудіп көтерсең байсалды,
сабырлы боласын [5,6].
Жүру-адамнын табиғи қозғалу әдісі. Адам жүре бастағаннан бастап осы
түрімен айналысады, бірақ оған мән бермейді. Түзу жүру деген ой келмейді
ұзаққа жүрген кезде (10-20км) жұмысқа барлық бұлшық еттер, әсіресе жүрек,
дем іске қосылып, қан айналу қызметі, зат алмасу процесі жақсарады. Жай
жүру жаттығуларының сауықтыру мағнасы өте зор жеңіл атлетиканың бір мақсаты
дұрыс жүруді үйрету[7].
Жай жүруден басқа мынандай түрлерді айтуға болады: саяхат адымымен жүру,
саптық, енкеиіп жүру. Спорттық жүруден (20-50км) жарыстар өтеді [8] .
Спорттық жүру техника жағынан ауыр, бірақ өте қолайлы себебі жай жүруден
жылдамдығы екі есе артық болып келеді.
Индустриальная Караганда газетінін жүлдесі үшін өтетін эстафетада 1
кесінді 1000м, 500м, ақырғы мысалы 200м (18 кесінде – 18 адам жүгіреді).
Табиғи ойпат жермен өтетін кросс 15км дейін өтеді, халық аралық жарыс
12км, марафон 42км 195м жеңіл атлетикада ең үлкен қашықтық болып
есептеледі. Сонымен қоса көптеген жоғарғы марафондар өтеді мысалы:
Қарағанды-Теміртау-Алматы-Астана т.б.
Секіру-адамның, кедергілерді жаратылыстан берілген әдіспен өту, олар
көбенесе жедел уақытта барлып нерв-бұлшық еттер күшін пайдалану арқылы
орындалады.
Жеңіл атлетика секірулерін сабақта өткен кезде, шәкірттер өз денесін
тепе тендікте ұстап қалуды, қүшті бір жерге жинақтауды, күшті, жылдамдықты
ептілікті батылдықты дамытады. Секіру жаттығулары аяқ бұлшық етін
жақсартып, дамытып, секіру қабылетін жақсы дамытады.
Секіру жаттығулары екі түрге бөлінеді:
-Тік тұрған кедергіден өту, басты мақсат жоғары секіру, қазырғы
Қазахстан рекордтын атап өтсек: сырықпен секіру 5.92м Потапович. Екпінмен
жүгіріп біктікке секіру 2,36м Засимович, әйелдер 7.31м Е.Коконова.
-Көлденен секіру, басты мақсаты алысқа - секіру, оған жататын ұзындыққа
және үштік секіру (ұз секіру 8м 95см Пауэл), үштік секіру 18м 29см Эдвартс
Қазақстан 8м 16см Василенко үштік секіру 17м 58см Сакиркин.
Секірулер орында түрып және екпінмен жүгірумен орындалады.
Лақтыру-итеру, лақтырудан тұратын жаттығулар, жарыстарда арнайы
снарядтар пайдаланады ядро 7кг 257г; найза ерлерде 800г, әйлдерде 600г;
диск 1,5кг, әйелдер 1кг.
Лақтыру – итеру және лақтыру жаттығуларынан құралып, арнайы снарядтарды
алысқа лақтырудан жарыс өткізіледі. Көрсетілген нәтиже метр және
сантиметрмен өлшенеді.
Лақтыру жедел уақытта орындалып, қол, иық дене аяқ бұлшық еттері тепе
тендік үйлісімді байланысты қозғалыста қызмет жасайды.
Жеңіл атлетика снарядтарын алысқа лақтыру үшін, күшті, жылдамдықты,
ептілікті бір жерге үйлестіре білу көзделген нәтижеге жетудің басты шарты.
Лақтырумен айналасу осы жоғарғы айтылған дене қабылеттілгін дамыта отырып,
сонымен қоса дене бұлшық еттерінің бір келкілі дамуын қамтамасыз етеді.
Жеңіл атлетикалық лақтыруды орындау әдістерін үш түрге бөлуге болады.
-Бастан асыра лақтыру (найза және граната);
-Бұрылып тастау (диск, молот);
-Ядро итеру (артқа ырғып және айналып итеру деп екі түрге бөлінеді).
Лақтыру әдістерінің әр қалыпта орындалуы снарядтын салмағына, пішініне
байланысты. Жеңіл, ұстауға ынғайлы снарядттарды екпін алып бастан асыра
лақтыруға ынғайлы. Ауыр снарядтарды (диск, молот) бұрылып лақтыруға,
ұстайтын тұтқасы жоқ снаряд ядроны итеруге қолайлы.
Көп сайыс әр түрлі жүгіру, секіру және лақтырудан тұрады. Олардын аттары
жеңіл атлетика түрлерінің кіретін санына байланысты аталады: үштік, төртік,
бестік, жетіклік, ондық сайыс. Көп сайыспен айналасу осы жеңіл атлетика
түрімен айналастатындарға өте жоғары талап қояды.
Жоғарғы әдісті менгере отырып сонымен қоса спортсмен спринтерде жылдам,
снаряд лақтырушының күші, секіру, және епті жоғары секірушінің кедергімен,
сырықпен секірушінін батылдығы, орта қашықтыққа жүгірушінің шыдамдылығын
қажет етеді.
Көп сайыспен айналысу денені жан жақты дамытудың тамаша бір жолы.
Президенттік тест талаптарын орнадауда осы көп сайыспен айналысу, жас
спортшыға арнайы жаттығуларға көшуге әстіресе 60м жүгіру, орыннан секіру,
граната лақтыру, 2000м қашықтыққа жүгіруге жеңіл болады, және жоғарғы
нәтижеге жетуге өз әсерін тигізеді.
Көп сайыстын жетістігі ұпай санымен есептеледі мысалы 100м – 12,3 – 281
ұп, ұзындыққа секіру 500 – 382 ұп, биіктікке секіру 1,40 – 421 ұп. Осы
ұпайларды дұрыс бөлу үшін арнайы кесте құрастырылған (кесте 1986 ж. - 2001
ж.).
Дене тәрбиесі мұғалімі болсын, бапкер болсын өзінің таңдап алған спорт
түрінен қандайда бір іс-шараларды жоспар-лап, ұйымдастыру мен өткізуден
бұрын ең бірінші кезекте сол спорт түрінің тарихымен танысқаны дұрыс.
Маманның ол спорт түрі қайдан шықты, қай елде пайда болды және оның одан
әрі дамуына не әсер етті деген мәселелерді білуі, өзінің одан арғы
оқытушылық-бапкерлік жолдағы қызметін дұрыс жолмен жүргізуіне бірден-бір
себеп болары сөзсіз.
1.2 Жеңіл атлетитка дамуы мен оның түрелері
жаңаланбаған рекордтарға тоқталып өтпекпіз. Мәселен, 1983 жылы 800
метрлік қашықтықта бақ сынаған чехословакиялық Ярмила Кратохвилованың
көрсеткіші– 1 минут 53,28 секунд. Содан бері 30 жыл өтсе де, бұл рекордты
ешкім жаңарта алатын емес.
Құрамында Людмила Борисова, Надежда Олизеренко, Любовь Губина және Ирина
Подъяловская сынды желаяқтары бар Кеңес Одағы құрамасының 1984 жылғы Мәскеу
Олимпиадасындағы 4Х800 метрлік эстафетадағы нәтижесі әлі өзгерген жоқ.
Әңгімені ары қарай өрбітсек, 1985 жылы германиялық Маргарита Кох 400 метрге
жүгіруде 47,6 секундтың көрсеткішке қол жеткізді. 1986 жылы КСРО өкілі Юрий
Седых балғаны 86,74 сантиметрге, ал неміс алыбы Юрген Шульт дискіні 74,08
сантиметрге лақтырды. 1987 жылы КСРО атлеті Наталья Лисовсканың ядро
лақтырудағы нәтижесі – 22,63 сантиметр. 1987 жылы Болгарияның биіктікке
секірушісі Стефка Костадинова 20,09 сантиметрлік межені бағындырды. Міне,
ширек ғасырдан астам уақыт өтсе де жоғарыда есімдері аталған саңлақтардың
рекорды жаңартуға адам баласының күш-қуаты жететін емес.
1994 жылдың 21 ақпанында даңқты украиналық атлет Сергей Бубка сырықпен
секіру жаттығуында 6 метр 14 сантиметрлік белесті бағындырды. Содан бері 20
жылға жуық уақыт өтті. Жеңіл атлеттер бәсекесінде өзге де таңғажайып
рекордтар тіркелуде.
Мысалы, 1974 жылы Гамбургте 41 жастағы германиялық желаяқ Герхард
Вайндер 32 шақырымдық қашықтықты 2 сағат 30 минут 38,6 секундта, ал 1986
жылы Цзянда 14 жастағы қытайлық өрен Ван Янь 5000 метрді 21 минут 33,8
секундта жүріп өтті.
Олимпиада ойындарында ең көп медаль олжалаған жеңіл атлет – Пааво Нурми.
Финляндия спортшысы 1920, 1924 және 1928 жылдардағы ғаламдық додада 12
жүлде (9 алтын, 3 күміс) алды. Әйелдер арасында Ширли Барбара де ла
Хантидің шоқтығы биік. Австралиялық ару 1948, 1952 және 1953 жылдардағы
Олимпиадада 7 рет (3 алтын, 1 күміс, 3 қола) жеңіс тұғырына көтерілді.
Ал польшалық Ирена Шевиньска – қатарынан төрт бірдей Олимпиада
ойындарында жүлде алған жалғыз әйел. Ол 1964-1976 жылдар аралығында өткен
аталмыш додада 7 рет үлде мен бүлдеге оранды. Оған даңқты Карл Льюистің
көрсеткіштерін қосуға болады.
Ол 1984-1996 жылдар аралығындағы ғаламдық додада қатарынан 4 рет
ұзындыққа секіруде алдына жан салған жоқ. Лос-Анджелесте 3 рет, Сеул мен
Барселонада 1 рет түрлі қашықтыққа жүгіруде шашасына шаң жұқтырмады.
АҚШ-тың атақты атлеті Джесси Оуэнс 1935 жылдың 25 мамырында 1 күннің
ішінде 4 бірдей әлемдік рекордты жаңартты. Бұл – әлемдік жеңіл атлетика
тарихындағы теңдессіз тұлғалардың бірі. Оуэнс алғашқылардың бірі болып,
қара нәсілді желаяқтардың мықтылығын төрткүл дүние жұртшылығына паш етті.
1956-1967 жылдар аралығында румыниялық Иоланда Балаш биіктікке
секірушілердің 150 сайысына қатысып, барлығында жеңіске жеткен. 1977-1987
жылдар аралығында америкалық Эдвин Мозес 400 метрге кедергілер арқылы
жүгіруде қатарынан 122 рет топ жарды. Міне, осылай тізбектей берсек, талай
таңдай қағарлық көрсеткіштер жайында ұзақ әңгімелеуге болады.
Жиырма бірінші ғасырда да талай рекордтар дүниеге келді. Атап айтсақ,
қысқа қашықтыққа жүгірушілер арасында Усейн Болттың көрсеткіші таңдандырмай
қоймайды. Ол 100 метрді 9,58 секунд, 200 метрді 19,19 секундта жүгіріп
өтті. Ямайкалық желаяқ бүгінгі таңда әлемдегі ең жылдам адам саналады. 800
метрге жүгіруде кениялық Дэвид Рудишаның қарқыны өте күшті. 2012 жылы ол
осы қашықтықта 1 минут, 40,91 секундтық нәтиже көрсетті. Орта қашықтықта
эфиопиялық Кенениса Бикеленің алдын орайтын ешкім жоқ. 5000 және 10000
метрлік сайыстағы рекорд осы саңлаққа тиесілі. Марафоншылар бәсекесінде
Кенияның қара торы жігіті Патрик Макаудың мерейі үстем. Оның көрсеткіші – 2
сағат 03 минут 38 секунд.
Қазақ еліде жеңіл атлетика әлемінде рекорд орнатудан құр алақан емес.
Қазақ топырағанда туып, осы топырақта тәй-тәй қадам басқан екібастұздық
марафоншы Марат Жыланбаев марафоншылар арасында Гиннестің рекордтар
кітабына жеті рет енген әлемдегі жалғыз спортшы.
Жер шарындағы ең ірі шөлдерді жүгіріп өту бойынша да онымен әзірге
теңесетін марафоншы жоқ. Марат ағамыз 1990-1991 жылдар арасында, анығырағы
365 күнде жалпы саны 226 классикалық марафонға қатынасқан.
Сонымен бірге сол жылы наурыз айында 23 күнде 23 марафон өткерген. 1991
жылы жаз айында 15 күнде 30 марафон өткереді, бұл күніне екі марафоннан
дегені. 1992 жылы Азия құрлығының ең ұзын шөлі Қарақұмды, 1993 жылы Африка
құрлығының алпауыты Сахараны, осы жылдың өзінде Үлкен Виктория (Аустралия)
шөлін жалғыз өзі жүгіріп өтеді. 1994 жылы Америкадағы Невада шөлін
бағындырып, жалпы саны жеті рет мойнына Гиннестің рекордтар кітабының
арнайы алқасын тағынған.
Жеңіл атлетика бойынша спорттық киімдер мен аяқ киім, сан ретінің
реттілігі
Жарысқа қатысушылар киетін киім дене көрініп тұрмайтын материалдардан
тігіледі. Марапаттау жарыс ережелерінің бір бөлігі болып есептелгеннен
жарыстың, жабылу рәсіміне спорттық киіммен шығу ережені орындаған болып
есептеледі.
Жарысқа қатысушы жалаң аяқ, немесе аяқ киімді бір аяғына киіпте, жарыс
кезегін орындауға хақысы бар.Аяқ киімнің ортасынан байлап алуға рұқсат
беріледі.
Аяқ киімдегі бекітілген шегелер. (шипы)
Жарысқа киетін аяқ киімді 11 шеге ге дейін пайдалануға болады.
Шегелер көлемі.
Синтетикалық материалдардың төселген жолдарды 9мм, ал биікттікке және
найза лақтыруға 12мм ұзындығы бар аяқ киімді пайдалануға рұқсат етіледі.
Спортшылардың киімдердегі сан реті.
Жарыс кезінде спортшылардың екі сан көрсеткіші бірі кеудеде және
арқасында орналасады. Сырықпен секіруге қатысатын спортшы бір сан
көрсеткіші жеткілікті.Сан көрсеткіші жарыс хаттамада көрсетілген санмен
бірдей болады.
Әр бір спортшы белгіленген сан көрсеткішімен ғана жарысқа қатысуға
рұқсат етіледі.
Спортшыға көмек беру жолдары.
- Спортшылармен және тренерлермен байланыс жасауға болады, тек жарыс
аумағында ғана.
-Белгіленген жарыс аумағында жарысқа қатысушыларға медициналық көмек
беруге рұқсат етіледі, егерде жарысты өтуіне кедергі жасалмаған жағдайда
(мысалы кедергіден жүгіріп келе жатқанда жарақат алса, басқа спортшы
жүгіріп өткеннен кейін көмек көрсетіледі)
Көмек беру және көмек беруге рұқсат етпеу.
-Жарысқа қатыспайтын спортшыларға жеке дара көш бастаушыға және бір
шеңбер қалып қойғандарға көмек көрсетуге болмайды.
-Спортшыларға магнитафон, радио, дискілер, телефон жүйелерін пленерлер
пайдалануа рұқсат етілмейді.
Жарыс аумағында көмек алған спортшыға ескерту жасалады, қайталанған
жағдайда жарыстан алынып тасталады. Жарыс көрсеткіштері есепке алынбайды.
Жарыстан алып тастау жеңіл атлетиканың жекелеген түрінен ережелер
бұзылған жағдайда спортшы жарыстан босатылып хаттамаға жарыс ережелерінің
бұзылғаны көрсетіледі.Жарыс кезінде спортшыға сай емес дөрекілік көрсетсе
жарыстан босатылады.
Жарыс өтілуіне байланысты немесе көрсетілген нәтижеге келіспеушілік
болған жағдайда жарыс қорытындысын жасауға 30 минут қалғанда өтініш
жасауға болады.
Бастапқы ретте (инстанцияда) спортшы немесе лауазымды адам келіспеген
жағдайда ауызша бас төрешіге ескертеді. Бас төреші дұрыс үкім шығару үшін
барлық құжаттарды сонымен қоса материалдарды қолдана алады. Рефери
келіспеушілікті өзіде шеше алады немесе апелляциялық жюрге жөнелтеді.
Егерде келіспей өтініштің қабылдамаған жағдайда, тек апелляциялық
төрешілерге беру ғана қалады.
Апелляциялық төрешілерге негізгі жарысқа 30 минут бұрын беріледі.
Апелляциялық келіспеушілік жазбаша түрінде беріледі.
Апелляцияға 50 доллар несие ретінде қоса, егерде келіспеушілік
шешілмеген жағдайда несие ақша қайтарылмайды.
Ерлер және әйелдер жарысы стадионда өткен жағдайда бөлек
өткізіледі.Қосып өткізуге тиым салынады. Келіспеушілік және аппеляция
Келіспеушілік болған жағдайда жарыс өткізу кезінде қосымша құжаттар
пайдалануға болады олар көрсеткен нәтижелердің туралығын дәлелдейді егерде
ереже бұзылған жағдайда.3 бөлім жүгіру түрлері. 400м дейінгі жарыстаң
барлық қатысушылар өз жолдарымен жүгіреді.
Сөрелік аяқ тірегіш 400м дейінгі барлық жарыстарда қолданылады, сонымен
қоса эстафеталық жүгірудің 4(100, 4(400 бірінші кезеңінде қолданылады.
Сөрелік аяқ тірегіш жолға қойылғаннан кейін оның бөлшектері сөре сызығынан
шығып тұруға рұқсат етілмейді немесе басқа жолға қойылмайды.
Спортшы өз аяқ тірегішін пайдаланған жағдайда ол ереже талабына сай келу
керек. Аяқ тірегіш кез келген заттардан құрастырылуы мүмкін, егерде басқа
спортшыға қолайсыздық тудырмаса.
Жарыстарда жасанды жабдық қабылданғанда жарыс өткізетін пайдалануды
талап етеді.
Сөре жарыстардың барлығы сөредегі төрешінің топаншамен атумен немесе
басқа бір дыбыс берумен басталады, спортшылар өз сөрелік қалпын
қабылдағанда сөредегі төреші жарысты бастайды.
400м дейінгі жарыста және 4(100, 4(400 эстафеталық жүгіруде мынадай
бұйрық беріледі. Сөреге, дайындал осы айтылған бұйрығы орындалғаннан
кейін спортшылар ықтиатты қалыпты қабылданғаннан кейін берілген дыбыстан
кейін жүгіруді бастайды. Спортшының қолы немесе тізесі сөрелік сызықты
басып тұрмайды.
400м жоғары қашықтықтарда тек Сөреге деген бұйрық беріледі,
спортшылар қимылдамай тұрады содан кейін дыбыс беріледі. Сөреде тұрған
кезде спортшының қолы жерге тимей тұрады. 400м жарыстарды және 4(100, 4(400
эстетикалық жүгіруде аласа сөре және аяқ тірегіш міндетті түрде
қолданылады.
Сөреден ерте шығу (өтірік сөре).
Сөредегі төрешінің тұжырымы бойынша сөреден шығу ережесі бұзылды деп
хабарлайды; а) Егерде спортшы Сөреге немесе Дайындал бұйрығын
орындамаған және берілген бір уақытқа сөре қалпын қабылдамаса
б)спортшы Сөрегедеген бұйрық берілгеннен кейін басқа жолдағы спортшыға
бір қылықпен кедергі жасаса.
7.Сөреден ерте шығып кеткен қандай бір спортшы болмасын оған ескерту
жасалады. Жүгіру кезінде тек бір рет ережені бұзуға рұқсат етіледі
(фальстарт) бұл жағдайда спортшы жарыстан босатылады. Көп сайыс
жарыстарында спортшы екі рет қате сөре жасаған спортшы жарыстан алынып
тасталынады:
-Аралық бойымен жүгіру
-Жолдағы кедергілер.
-Бәсекелесін итеріп немесе оған кез-келген түрде бөгет жасайтын жарысқа
қатысушы кез-келген жүгіруші немесе спорттық жүруден жарысқа қатысушы
құқығынан айрылады. (дисквалификация) қолданылады.
-Егер спортшыны басқа жолмен жүгіруге мәжбүр етіп бәсекелесін итерсе
бұл жағдайда спортшы ешқандай басымдылыққа ие болмаса онда ол жарысқа
қатысу құқығынан айрылмайды.
Егер спортшы:
-мәреге жақындағанда өз жолымен жүгірмесе бірақ бұдан ешқандай
артықшылық болмаса, немесе өз жолының сыртындағы бұрылыспен жүгіріп, бұдан
еш басымдылық алмаса, басқа қатысушыға бөгет жасамаса, ол сондай-ақ жарысқа
қатысу құқығынан айрылмайды.
Жолдан кетіп қалу.
Спортшы жүгіру жолынан өз еркімен кеткеннен кейін жарысты әрі қарай
жалғастыруға жіберілмейді.
Хронометраж және бейне көмбе.
Қол хронометражы:
-Жарысты бітірген барлық спортшылардың уақыты белгіленеді.Уақыт
хронометристердің жеткілікті санымен немесе бірнеше спортшының нәтижелерін
белгілейтін хронометр қолданылады.
-Уақытты есептеу топаншадан жарқылдың немесе түтінің пайда болған
сәтінен мәре сызығын сөреге жақын шетінен өткізілген тік жазықтыққа
спортшының денесінің кез-келген бөлігі (бас, мойын, қол ,аяқ немесе өкше
сөре сызығына дейін жүргізіледі)Есепке алынбайтын нәтижені алушы өз
хронометрін белгіленген уақытты талқыламай тәуелсіз іс-әрекет жасауы керек.
Ол өзінің уақыт ресми кесінді жазып қолын қойып, оны аға хронометріне
жіберу керек.
-Егер электронды қол цифр хронометр қолданылса, онда секундық өлшемде
нольге бітпейтін барлық уақыттар өсуге қарай секундтың 110-іне
дөңгелектенеді, яғни 10,11 нәтиже 10,2-ге дөңгелектенеді.
-Егер үш хронометр уақытының екеуі сәйкес келсе, ал үшіншісі ерекшеленсе
онда екі хронометр көрсеткен уақыт ресми болып саналады.
Егер хронометр үш түрлі уақыт көрсетсе, онда уақыттың орташа шамасы
ресми болып есептеледі. Егер уақытты екі хронометрмен ғана есептеу мүмкін
болса, онда уақыттың үлкені ресми болып табылады Жүгіру түрлерінде жүгіруді
қалыптастыру жеребе тастау және алдын – ала жүгірістен шығу тәртібі.
Жүгіру түрлерінде бір айналымда жарыстты жақсы өткізуге мүмкін емес
болатындай қатысушылар саны өте көп болған жағдайда алдын –ала айналымдар
өткізілсе, барлық спортшылар оған қатысып, осы барлық айналымдардан өту
керек.
Бірінші айналымнан кейін қатысушылар келесі айналым жүрістері боынша
мына тәртіпке сай бөлінеді 100-метрден, 400 метрге дейінгі (қоса алғанда )
түрлерде және 4х400-ге дейінгі х эстафеталарда да бөлу әр алдын ала
айналымда алған орны мен көрсеткен уақытқа негізделеді.Осы мақсатпен
қатысушыларға келесі рейтнг беріледі
-Ең жақсы нәтиже көрсеткен айналым жеңімпазы.
-Екінші нәтиже көрсеткен айналым жеңімпазы т.с.с.
-Екінші орын алғандардың ішінде ең жақсы уақыт көрсеткен спортшы.
-Келесі айналымға жақсы уақытпен өткізілген.
-Келесі айналымға екінші жақсы уақытпен өткен спортшы .
Сосын қатысушылар айналымдар бойынша ирек түріндегі тәртіппен бөлінеді,
яғни мысалға айналымға келесі спортшыларды қосады.
А 1 6 7 12 13 18 19 24
Б 2 5 8 11 14 17 20 23
В 3 4 9 10 15 16 21 22
АБВ айналымдарының өткізу тәртібі жеребе арқылы анықталады.
- Басқа түрлерінде спортшыларды бөлу үшін алдыңғы айналым уақытында
көрсетілген нәтижеленрдің жақсаруы кезінде ғана өзгере алатын алдын-ала
айтылған нәтижелер тізімі қолданылады. Осындай жүйе жарыстың бірінші
айналымында қолданылуы керек, яғни айналым құрамы сәйкес нәтижелер
тізімімен анықталады.
Жарыс бірнеше айналымнан өткізіледі.100м – ден, 800 метрге дейінгіні
қоса алғанда жүгіру түрлерінде және 4х400 –ге дейінгі қоса алғанда
эстафеталарда жолдарды бөлу келесі түрде өтеді.
-Бірінші айналымда жолдарды анықтау жеребе әдісімен жүргізіледі.
-Келесі айналымдарда қатысушыларға әр айналымнан кейін ережеде
көрсетілген тәртіпке сай рейтинг берілді, ал 800 метрлікке 166 3(б)
ережесіне сай осылайша екі жеребе тастауға болады:
____ біреуі ____ 3,4,5 және 6 жолдардағы орындарда анықтау үшін ең
жоғарғы рейтинг көрсеткен төрт спортшы немесе команда үшін
____екіншісі____ 1,2,7 және 8 жолдардағы орындарды анықтау үшін кең
рейтингті төрт спортшы немесе команда үшін.
Ескерту: спортшылар 800м дистанциясы әр жолда біреу немесе екеуі жүгіре
алады немесе доға тәрізді сызықтан жалпы сөре беріледі.
Қатысушыға тек өзінің аты көрсетілген айналымға қатысу рұқсат етіледі,
Реферидің пікірі бойынша өзгертулерді ақтайтын жағдайларды санамағанда.
Айналымдарды өткізу тәртібі айналым құрамы анықталғаннан кейін жеребе
арқылы анықталады
Кез-келген айналымның соңғы жүгірісі мен келесі айналымның бірінші
жүгірісі немесе мәре арасында уақыттың келесі минималды аралығы болуы
қажет:
• 200м-ге дейін және қоса алғанда 45 минут
• 1000м-ге дейін қоса алғанда 90 минут
• 1000м-ден жоғары сол күні емес.
Бір айналым (финалдық жүгірулер)
8.Бір ғана айналым (финал) өткізуді қажет ететін 800м-ден жоғары
аралықтар жоғары эстафеталарда жолдар сөрелік қалып жеребе арқылы
анықталады.
Кесте-2. Стандарттты биіктік.
Ерлер Бозбалалар Әйелдер Қыздар
110м(100м) 1,067м 0,99м 0,914м 0,840м 0,762м
400м 0,914м 0,914м 0,84м 0,762м 0,762м
Барлық жарыстар бөлек жолдар бойынша өткізіледі, барлық аралық кезінде
әр спортшы өз жолымен жүгіруі керек.
Егер спортшы өкшесін немесе аяғын кедергіден тыс планканың көлденең
проекциясынан төмен алып өтсе немесе өз жолы бойынша емес кедергіден-тсе
немесе егер ол Реферидің пікірі бойынша кедергіні әдейі қолмен немесе
аяғымен қағып өтсе, онда ол жарысқа қатысу құқығымен айырылады.
Кедергілермен жүгіру.
Ерлер арасында жарыстар үшін кедергілер биіктігі –91,4 см, әйелдер
арасында-76,2 см және екі өзгертусіз 3,96м болуы қажет
Кедергі жолда оның жоғарғы планкасының 30см жолдың ішкі жиегіне
орналастырылуы керек. Ескерту: бірінші кедергінің екі5м-ден аз болмауы
ұсынылады.
Сулы шұңқыр кедергіні қосқанда ұзындығының өлшемі 3,66м (0,02м) ал сулы
жазықтық екі 3,66м (0,02м) болуы қажет.
Әр спортшы сулы жазықтықты су үстімен ауа арқылы немсе суды басып өтуі
қажет. Егер спортшы шұңқырдың шетімен жүгіріп өтсе немесе кедергіден өту
кезінде өкшесін не аяғын кез-келген кедергі басыңдағы көлденең проекциядан
төмен алып өтсе, онда ол жарысқа қатысу құқығынан айырылады. Берілген
ереже сақталады деген шартпен кедергіден кез-келген әдіспен өтуге болады.
Эстафеталық жүгіру:
-Әр тапсыру зонасының ұзындығы 20м болуы керек. Зоналар жүгіру
бағытындағы сөре сызығына жақын сызық жиектерінен басталады және
аяқталады.
-4(400м эстафетадағы бірінші тапсыру зонасының орталық сызығы 800м-ге
жүгірудегі сөре сызығына сәйкес болуы қажет.
-4(400м эстафетада екінші тапсыру және келесі кезең зоналары сөре, мәре
жағынан 10м-де өткізілген сызықтар болып табылады.
-4(100м эстафеталарды толық жеке жолдар бойынша өткізу керек.
-4(400м эстафеталарында бірінші айналымды , сонымен қоса екінші
айналымның бірінші бұрылыстан кейінгі сызыққа дейінгі бөлігін жеке жолдар
бойынша өткізу қажет.
Ескерту: Төрттен артық емес команда қатысқанда 4(100м эстафеталарында
бірінші айналымның бірінші бұрылысын ғана жеке жолдар бойынша жүгіру
ұсынылады.
-4(400м эстафеталарда бірінші жүгірушіні есепке алмағанда команда
қатысушылары эстафеталық таяқшаларды тапсыру зонасының басталуына дейін
10м-ден артық емес қалғанда жүгіруді бастауларына болады.Әр жолда ос
ыорынды белгілеу үшін анық белгі қойылу керек.
-4(400м эстафеталарда қатысушылар жүгіруді өз тапсыру зоналарында
бастайды.
Бірінші этап жүгірушілері бірінші бұрылыстағы сызықтан өткен соң жалпы
жолға көше алады.Бұл сызық жолда көлденеңнен екі5см. доға тәрізді сызықпен
және жолды әр жанына орнатылған биіктігі 1,50м-лен кем емес жалаушамен
белгіленеді.
-4(400м эстафеталарында үшінші және төртінші этап (кезең)жүгірушілері
сайланған төреші жетекшілігімен команда мүшелері 200м жүгіргеннен кейін
қандай тәртіпке болса, сондай тәртіппен орналастырылуы керек.Осы белгіні
жүгіріп өткеннен кейін эстафетаға қатысушы спортшыларға тапсыру зонасының
басындағы орындарын ауыстыру рұқсат етілмейді.Егер бір спортшы осы ережеге
бағынбаса, оның кінәсын командасы жарысқа қатысу құқығына айырылады.
Қорытынды белгілер.
Егер барлық эстафета немесе оның бірінші кезеңі жеке жолдар бойынша
өткізілсе, спортшы 5см(40см мөлшерінен аспайтын өзі жабысатын лентаны
пайдаланып өз жолында бір қорытынды белгі қоюна болады.
Эстафеталық таяқша бүтін, тегіс, қимасы дөңгелек болады да ағаштан,
металдан немесе басқа қатты материалдан жасалады. Таяқшаның ұзындығы –28-
30см. Салмағы-50 кем емес, шеңберінің ұзындығы –12-13 см. Ол жарыс
уақытында оңай көрінетіндей түске боялуы керек.
Барлық жарыс уақытында эстафеталық аяқшаны қолда ұстау қажет. Егер ол
түсіп қалса, оны түсіріп алған спортшы көтеру керек. Ол таяқшаны
дистанцияны қысқартпайды деген шартпен жолдан шығуына болады.
Егер бұл іс жасалып және бұдан басқа команда спортшылары зардап шекпесе,
эстафеталық таяқшының түсіріліп алынуы жарысқа қатысу құқығынан айрылмайды.
Эстафетаның барлық түрлерінде таяқшаны тапсыру алатын жүгіруші бірінші
рет оған қол тигізгенде басталып, ол тек алушы жүгірушінің қолында болғанда
аяқталады. Спортшыларға қолғап немесе қолдарында таяқшаны жақсы ұстауға
қамтамасыз ететін заттар ұстауға тыйым салынады.
Тапсыру зонасында спортшылардың денесі емес, тек таяқшаның орны шешуші
болып табылады.Таяқшаны зонадан тыс беру жарысқа қатысу құқығынан айырады.
Спортшылар таяқшаны алар алдында және бергеннен кейін басқа спортшыларға
бөгет болмау үшін жолақ босағанша өз жолағында немесе зоналарында қалу
керек.
Бұл ереже спортшыларға қолданылмайды. Егер бір спортшы өз этапының мәре
бөлігінде біреудің жолағына көшіп басқа команда мүшелеріне әдейібөгнт
жасаса, оның командасы жарысқа қатысу құқығынан айрылады.
Итеру жолымен немесе сол сияқты басқа әдістерімен көмек көрсету жарысқа
қатысу құқығынан айрылады.
Егер эстафеталық команда жарысты бастаса, келесі кезеңдерде тек екі
спортшыны ауыстыруға болады.
Эстафеталық командаларға ауысулар осы немесе басқа түрде мәлімделген
спортшылармен ғана жасалса, алады.
Егер өткен айналымға қатысқан спортшы қолдағы спортшыға ауыстырылса,ол
өз командасына қайтып келе алмайды.
Эстафетадағы құрамы мен жүгіру тәртібі жарыстың әр айналымының бірінші
жүгіруіне бірінші шақыруға жарияланған уақытқа дейін бір сағат бұрын ресми
түрде хабарлану керек.
Келесі өзгертулер команда қатысатын анықталған айналымға соңғы шақыруға
дейін ғана тек медициналық көрсеткіштер бойынша жасалуы керек.
Техникалық түрлер. (секірулер мен лақтырулар)
Жарыс зонсындағы жаттығулар.
Лақтыруда байқау әрекеттері жеребемен анықталған тіртіпке және әрқашан
төрешінің бақылауымен орындалуы керек.
Белгілеулер.
Екпін зоналары пайдаланылатын барлық техникалық түрлерде биіктікке
секіруді қоспағанда белгілер олардың боына (зонадан тыс ) орналасады.
Спортшы жабысқыш лента қолдана алады, бірақ бор немесе сол сияқты кетпейтін
із қалдыратын зат қолдануға болмайды.
Әрекеттер. Биіктікке және сызықпен секіруден басқа барлық техникалық
түрлерде қатысушылар сегіз немесе одан аз болған жағдайда олардың әр
қайсысына алты әрекетпен беріледі.
Төртінші және бесінші айналымдарды әрекеттерді орындау тәртібі бірінші
үш әрекетпен кейін белгіленген нәтижелерге қатысты кері жүйелілікпен
орындалады.
Финалдық айналымда әрекеттер бесінші айналымнан кейін белгіленген
нәтижелерге қатысты кері жүйелілікпен орындалады.
Жарыстарда көлденең секірулер мен лақтыруларда әрекеттер саны
қысқартылуы мүмкін.
Биіктікке және сызықпен секіруді санамағанда білікті іріктеу
жарыстарында әр қатысушыға үш әрекет беріледі. Егер спортшы біліктілік
нормативін орындаса, онда ол биіктілік жарыстарына қатыса алмайды.
Бөгеттер. Егер бір себептерімен спортшыға әрекетті орындауды бастау үшін
бәрі дайын екенін көрсету керек және осы сәттен оны орындауға рұқсат
етілген уақытты есептеу басталады.
Егер спортшыға бөлінген уақыт спортшы әрекетті орындай бастағаннан кейін
бітсе, онда ол әрекет жарамды болып саналады.
Төреші берілген уақыттың соңғы 15 секунды бойы сары жалаушаны көтеріп
ұстап тұруы керек немесе оны басқа бір әдіспен көрсетуі керек.
Жарыс уақытында болмау.
Техникалық түрлерде спортшы төрешінің рұқсатымен және еріп жүрумен жарыс
уақытында жарыс зонасын тастап кетуіне болады.
Жарыстың өткілу орнын өзгерту.
Сәйкес Рефери жарыстың өткізілу орнын өзгерте алады.бұндай өзгеріс
айналым біткен соң ғана жасала алады.
Ескерту: жел күші де, оның бағытының өзгеруі де жарыс орнының
өзгертілуіне жеткілікті жағдай болып табылмайды.
Нәтижелердің теңдігі.
Биіктікке және сызықпен секіруді санамағанда техникалық түрлерде
нәтижелер теңдігі кезінде орынға жарыс барысында көрсетілген екінші жақсы
нәтиже, сосын егер қажет болса үшініші жақсы нәтиже әсер етеді.
Егер теңдік сақталып бірінші орынды анықтауға тиісті болса, бірдей
нәтижелі спортшылар хаттамаға жазылу тәртібі бойынша жеңімпаз анықталғанға
дейін тағы жарысады.
Ескерту: Биіктікке және сырықпен секірулерді 181.8 ережені қараңыз.
Биіктікке секірулер.
Әрекеттер.
Қатысушы өз еркі бойынша алдын ала аға төреші хабарлаған кез келген
биіктікке секіре алады.
Жарыста ұтқан бір ғана қатысушы қалғанға дейін:
-Биіктікке секіруді планка 2 см-ден кем емес және сырықпен секіруде 5 см-
ден кем емес көтерілуі керек.
- Биіктікті көтеру тәртібі ешқашан арту жағына қарай өзгермейді.
- Спортшы жарыста ұтқаннан кейін ол биіктікті жоғарылату тәртібін
өзгерте алады.
Ескерту: бұл көпсайыс жарыстарына планка биіктікке секіруде 3 см-ге,
сырықпен секіруде10 см-ге өзгертусіз көтеріліп отырылу керек.
Нәтижелердің теңдігі.
Теңдік келесі түрде шешілмейді.:
- Басымдылық теңдік болған биіктікте аз әрекет жасаған аз қатысушыға
басымдылыққа ие болады.
- Егер теңдік сақталса, барлық жарыс бойында саналмаған әрекеттердің
саны аз қатысушы басымдылыққа ие болады.
- Егер теңдік сақталса.
Бірінші орынды анықтағанда тең нәтижелі спортшылар олардың кез-келгені
жарысты жалғастыру құқығынан айырылған төмен биіктікте тағы бір әрекет
орындауы керек. Егер биіктік алынбаса, планка биіктікте 2 см-ге және
сырықпен секіруде 5см-ге төмендетіледі. Егер әрекеттер сәтті болса, планка
сәйкесінше көтеріледі.
Ескерту: Ереже көпсайыс бойынша жарыстарға қолданылмайды.
Сыртқы күштер. Егер планка спортшы әрекеттеріне байланыссыз сыртқы
жағдайлармен байланысты қозғалып кеткендігі анық болса (мысалы, жел күшімен
)
- егер бұндай қозғалыс спортшы планкадан оған тимей өткеннен соң болса,
әрекет сәтті болып саналады.
- егер қозғалыс басқа жағадайда болса, спортшыға жаңа әрекет беріледі.
Көлденең секірулер.
Ұзындыққа секіру.
Жарыстар
Егер спортшы :
-Екпінмен секіру уақытында немесе секіру сәтінде итерілу сырығымен тыс
жерге денесінің кез-келген бөлігі тисе:
-кесектің жанынан итерілсе:
- екпінді немесе секіруде кез-келген сальто түрін қолданса:
- жерге түсу кезінде спортшы құмда қалдырылған жақын сектор жеріне
түссе:
- жерге түсу шұңқырынан кетіп, жермен бірінші байланысты итерілу
кесегіне жақын сектор шеңберінде жасаса әрекет саналмайды.
Ескерту: Егер спортшы жерге түсу барысында жерге түсу зонасынан тыс
жерге денесінің кез-келген мүшесі тисе, қате болып саналмайды, егер бұл
байланыс бірінші болып табылмаса және қарсы келмесе.
Барлық секірулер нәтижелері жерге түсу секторында секірушінің
денесінің кез-келген мүшесі қалдырған жақын ізден итерілу орнына дейін
өлшенеді.
Өлшеу итерілу орнына дейін өлшенеді. Өлшеу итерілу орнына перпендикуляр
жасалады.
Итерілу сырығы мен жерге түсу секторының алыс бұрышына дейінгі аралық
10м – ден кем болмауы керек.
Итерілу сызығы жерге түсу секторының жақын бұрышынан 1м-ден 3 м-ге
дейінгі аралықта орналасуы керек.
Металл бұрыш.
Ұзындыққа секіруде және үштік секіруде жерге түсудің орталықтырылған
секторы.
Үштік секіру.
Жарыстар
Егер секірудің кез-келген кезеңін орындау кезінде спортшының аяғы жерге
тисе қате болып саналмайды.
Итерілу кесегі
Итерілу сызығы мен сектордың алыс бұрышы арасындағы аралық 21 м-ден кем
болмауы керек.
Халықаралық жарыстарда итерілу сызығын жерге түсу секторының жақын
бұрышынан ерлер үшін 13 м-ден кем емес және әйелдер үшін 11м-ден кем емес
аралықта орналастыру ұсынылады. Басқа жарыстарда бұл аралық жарыс деңгейіне
сәйкес болуы керек.
Кесте-3. Ресми снарядтар.
Снарядтар Әйелдер Ерлер Ерлер Ерлер
(қыздар, Жігіттер Есейгендер
есейгендер)
Ядро 4000 кг 5000 кг 6000 кг 7260 кг
Диск 1000 кг 1500 кг 1750 кг 2000 кг
Балға 4000 кг 5000 кг 6000 кг 7260 кг
Найза 600 гр 700 гр 800 гр 800 гр
Жарыс кезінде снарядтарды ауыстырға рұқсат етілмейді. Әлем
чемпионаттарына, олимпиада ойындары және әлем кубоктарын санамағанда басқа
жарыстарда спортшылар өз снарядтарын қолдана алады. Бірақ олар жарыс
басталғанға дейін ұйымдастыру комитеті талаптарына сай тексерілген және
белгіленген және барлық спортшыларға тиесілі болу керек. Бұл снарядтар,
егер бұндай модельдер ұйымдастыру комитетімен ұсынылған снарядтар тізіміне
енсе, қабылданбайды.
Жеңіл атлетика ережесі даму тарихы. Ұлттық федерациясының көмегімен
ойынның үдерісі жан-жақты зерттеліп, сол жүргізілген жұмыстардың
нәтижелерін қорыта келіп, ойын ережесі де, сондай-ақ жарысты ұйымдастыру
және өткізу жүйелерін жетіл-діру бойынша біршама батыл істер жүргізілді.
Бұл өзгертулерді енгізумен қатар, алға мынадай міндеттер қойылады:
- жарысқа қатысушылар мен көрермендердің ойынға деген спорттық
қызығушылығын арттыру және оң психикалық-эмоциялық күйде болуын қамтамасыз
ету, ойынның өту жылдамдығын жоғары деңгейде ұстау;
- жоғары дәрежелі спортшылардың дене сапалары дамуын жоғары қарқында
сақтау;
- ойын әрекеттерінің ерекшелігі мен ойшылдығын, түрлі айла-тәсілдер
белсенділігін жоғары деңгейде ұстау;
- түрлі жастағы спортшылардың жекелеген мүмкіндіктерін жарыс кезінде
шынайы көрсетудә сақтай білу;
Қазіргі заманғы әлемдік жаңа ережелер енгізілуіне байланысты, мынадай
мәселелерді шешу міндеттері анық байқалады:
- жарыстық әрекеттердің аумағы, ойын кезеңдерінің өзгертілуіне
байланысты, ойыншылардың арнайы төзімділігін біршама жоғарылату;
- алыс және өте алыс лақтырулар (үш ұпайлық) дәлдігін жетілдіру
міндеттері, техникалық әдіс-тәсілдердің кинематика-лық және динамикалық
құрылымдарын жетілдіруді.
Жеңіл атлетика сабағында балалардың денелерін шынықтыру мен
біліктіліктерін жетілдірудің негізгі міндеттері мыналар болып табылады:
- ойынның қарапайым қимыл-қозғалыс түрлерін үйрету және оларды өзгермелі
жағдайда жетілдіру;
- жылдамдық, күш, ептілік және төзімділік секілді қимыл-қозғалыс
қасиеттерін дамыту.
Дене тәрбиесі мұғалімі баскетбол ойынының техникасы мен тактикасын оқып-
үйрену негізгі міндет екендігін, дегенмен сабақтың негізгі мақсаты баланың
денсаулығын нығайту екендігін ескерген дұрыс.
Дене қасиеттерін дамытумен қатар, қимыл-қозғалыс дағдыларын қалыптастыру
– мұғалімнің қызметіндегі басты бағыт. Дененің жекелеген қасиеттерін дамыту
қажырлы еңбек пен жүйелі жаттығуды қажет етеді. Сондықтан да, негізгі оқу-
үйрену сабағымен қатар күнделікті, мақсатты дайындық әрекеттері үйде де
жүргізілуі керек[21,22,23].
Егер сабақта үйретілген әрекеттер балаларға қызықты, түсінікті болса,
онда ол әрекеттерді олар үйде жеңіл әрі өз еріктерімен құлшына орындайды.
Олар үй тапсырмаларын жүйелі түрде орындап жүру үшін сабақ басталардан
бұрын балалардың қандайда бір әрекетті игеруін тексеріп және бағалап отыру
қажет.
Оқу құралында баскетболдағы техникалық тәсілдерді дұрыс оқып-үйрену
үшін, оқытудың белгілі бір міндеттері жүктелді. Олар оқытудың бағдарламалық
материалының негізінде құрылған.
Жеңіл атлетиканы үйрету сабағының бөлімдерін мөлшерлеу, дене тәрбиесінің
бағдарламасына сәйкес құрылады және ол былайша бөлінеді: кіріспе бөлім – 8-
10 минут, негізгі бөлім – 25-30 минут және қорытынды бөлім – 5-7 минут.
Егер оқу бағдарламасында жеңіл атлетика сабағы аз мөлшерде берілген
болса, онда сабақты үйретуді ұйымдастыру мен қосым-ша жабдықтармен
қамтамасыз етудің мәні жоғарылайды[24,25,26].
Негізгі техникалық тәсілдер қайталанатын кезде колонналар бір-біріне
қарама-қарсы орналасады. Оқушылардың осылай-ша орналасуы (қарсы
колонналарда), олардың жаттығуды тоқтаусыз орындауларына мүмкіндік береді.
Оқушылар жатты-ғуды орындау үшін колоннадан кезекпен жүгіріп шығып отырады.
Тапсырманы орындаған соң олар өзінің немесе көрші саптың соңына барып
тұрады. Орындалатын тапсырмаға байла-нысты, сапты түрлі амалдармен
орналастыруға болады. Әрбір сабақта оқушылар алаңның әр телімінде
болатындай етіп орналастырған жөн[29,30,31].
Оқу құралында балалардың дайындық деңгейіне сәйкес келетін қарапайым
жаттығулардың циклдері ұсынылады. Бұл жағдай үйретуді бастау үшін өте
маңызды. Өйткені оқушылардың басты назарын тәсілдерді орындауға жұмылдыру
қажет. Негізгі техникалық тәсілдерді одан әрі қайталау түрлі үйлесімде
жүргізіледі. [32,33].
Денелік сапаларды кешенді дамыту үшін қолда-нылатын айналымдық жаттығу
элементтерін, техникалық тәсіл-дерді жетілдіру үшін де қолдануға болады.
Ол үшін, баскетбол-дың жаттығу сабақтарында бұрыннан қолданылатын
жаттығу-ларды, лектік ұйымдастыру секілді айналымдық жаттығудың қарапайым
әдістемелік нұсқаларын пайдалану қажет.
Лектік жаттығудың жалпы қолданыстағы нұсқаларынан өзгешілігі –
айналымды жаттығу әдісі жағдайында бірнеше қосымша топтар-дың пайда болуына
байланысты тапсырманың санын ұлғайтуға болады. Егер бір сабақ барысында
жаттығудың айналымдық және ойындық түрлерін үйлестіре қолданса, онда
баскетбол сабағаның оқу материалы тиімді игеріледі.
Айналымдық жаттығу кезінде жүктеме ұлғайып, капитан-дардың рөлі артады
және шағын топтардағы оқушылар бұрынғыдан да жұмыла әрекет етеді.
Алаң төрт бекетке бөлінеді: бірінші – ортаға жақын оң қапталдық
сызықтың маңында, екінші – айып алаңында, үшінші ортаға жақын сол қапталдық
сызық маңында, төртінші – қарсы жақтағы айып алаңында. Әрбір бекеттің
аумағында тиісті бағдарлар орнатуға болады және олар әдіс-тәсілдердің дәл,
үйлесімді орындалуына ескертпе ретінде қызмет етеді.
Балалардың жоғарғы топқа өтуге деген талпыныстарын әрдайым ынталандырып
отыру керек.
Мәселен, бірінші коман-даның құрамы бірінші шағын топтың оқушыларынан
құрылады да, олар ойынға бірінші болып кіріседі және басқалармен
салыстырғанда уақыт жағынан ойында көбірек болады.
Бірінші шағын топтың оқушыларын сабақ кезінде аттестациялауға болады
және оларға ең жоғары баға қойылады. Олар үйретілген әдіс-тәсілдердің
қалыптасу деңгейін тексеру сабағынан босатылуы мүмкін.
Жекелеген сабақтарда техникалық жағынан дайындық деңгейі жоғары шағын
топты, әлсіз шағын топпен біріктіру әдісін жүйелі қолдану керек. Оқу
материалын бірлесе қайталау үшін дайындық деңгейі жақсы оқушыға, деңгейі
төмендеу оқушыны қосып береді.
Сыныптың шағын топтарға бөлінуі, балалардың күнделікті дайындық деңгейін
бағалауға мүмкіндік береді. Жоғарғы және орташа деңгейдегі шағын топтарға
қабылданған оқушылардың баскетболды игеру деңгейі қанағаттандырарлық деп
саналатын-дықтан, олар аттестаттаудан жақсы бағамен өтеді. Мұғалімнің басты
назар аудару керек тобы – баскетболды игеру деңгейі төмен оқушылар.
Оқу құралында балалардың дайындық деңгейлерін тексеру үшін қорытынды
нормативтер үлгілері ұсынылады. Мұғалімнің ұйғарымы бойынша оларды басқаша
өзгертіп немесе басқа да нормативтік сынақтармен ауыстыруға болады. Бір
қарағанда, балалардың баскетболды игеру біліктіліктерін дұрыс бағалау өте
қиын болып көрінуі мүмкін.
Мұғалім 2x1; 2x2; 3x2; 3x3 жаттығулары қайталанатын әрбір сабақта
ойынның қимыл-қозғалыстарын дұрыс орындаған оқушыны мұқият бақылайды және
оған ойыны үшін тиісті баға қойылады. Осындай жолмен бірнеше сабақ бойы
барлық оқушылар тексеруден өтеді.
Мұғалім одан кейінгі сабақтарда дайындық деңгейі төмен оқушыларды
тексеруден өткізеді
Қорытынды бөлімді өткізу – сабақтың аяқталуының міндетті шарты болып
табылады. Кейде баскетбол сабағының қорытынды бөлігі бірте-бірте аяңдауға
көшетін ақырын жүгіруге, одан соң тыныс алу ырғағын қалпына келтіруге, жиі
қайталанған кемшіліктерді естеріне салуға ұласады.
Дегенмен, жеңіл атлетика сабағы көп күш жұмсауды, жоғары эмоциялық
ширығуды және баланың сырт келбетіне кері әсерін тигізетін кейбір
әрекеттерінің болуымен де ерекшелетіндігі белгілі. Сондықтан да, баскетбол
сабағының қорытынды бөлімі мазмұнды болғаны дұрыс.
Жүктемені төмендетумен қатар, аңғарымпаздықты қалпына келтіруге арналған
қарапайым жат-тығулардың, ең бастысы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz