Мектептегі биология курсының мазмұнында гуманитарлық аспектінің көздеудің маңызы
І Кіріспе
ІІ Негізгі бөлім
1 Биология пәнінің мазмұны, мақсаты, міндеттері
1.1 Биология пәнін оқыту әдістері және оның түрлері
1.2 Биология пәнін оқытуда жаңа ақпараттық технологиялардың тиімді әдіс.тәсілдері
2 Мектептік бтология курсының мазмұнында гуманитарлық аспектіні көздеудің маңызы
III Қорытынды
IV Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
ІІ Негізгі бөлім
1 Биология пәнінің мазмұны, мақсаты, міндеттері
1.1 Биология пәнін оқыту әдістері және оның түрлері
1.2 Биология пәнін оқытуда жаңа ақпараттық технологиялардың тиімді әдіс.тәсілдері
2 Мектептік бтология курсының мазмұнында гуманитарлық аспектіні көздеудің маңызы
III Қорытынды
IV Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Биологияны оқыту әдісі педагогикалық ғылымдар саласына жатады, сондықтан пәнінің құрылымы оқытудың жалпы білім беру және тәрбиелеу міндеттеріне сай түзіледі.
Биологияны оқыту әдісі мектеп биология пәндерінің ерекшеліктеріне байланысты білім беру және тәрбиелеу, процестерінің жүйесі түрлі ғылым.
Бұл жүйені меңгеру мұғалімнің биология пәндерін тәрбиелеу оқыту процестерін басқаруына мүмкіндік береді. Биологияны оқыту әдісі, биологиялық мазмұнды, оқыту ерекшеліктерін ескере отырып, мектептегі барлық пәндерді оқыту барысындағы педагогикалық қағидаларға сай жүргізіледі.
Мұғалімнің оқу материалын оқушылардың саналы түрде меңгеруін, оны өмірде қолдана білу дағдыларына үйрету жолдарының тиімді әдістерін үйретеді.
Әдістеме оқу пәнінің мазмұнын және оқу формаларымен тәрбиелеу жолдарын қарастырады.
Әдістеменың аталған бөлімдері бірін-бірі толықтырады және тығыз байланысты, бірлікте болады. Оқыту жұмыстарының құралдары мен жабдықтарын да анықтайтын осы әдістеме. Қорыта айтқанда әдістеме дегеніміз- биологияны қалай оқыту керек, нені үйретіп қалай тәрбиелеу керек, биологияны не үшін оқу керек? Деген сұрақтарға жауап береді.
Биологияны оқу пәні ретінде оқыту әдістерінің өзіндік ерекшеліктерімен сипатталады, онда нақты объектілер (өсімдік, жануар, адам) және тірі табиғаттың күрделі құбылыстарымен дамуын оқытады.
Биология пәнінің мазмұны және оның өзіндік ерекшеліктері, оқыту әдістерін, тәсілдерін анықтаумен шектелмейді оның тәрбиелік мүмкіндіктерін де анықтайды. [1]
Биологиядан сабақ беру барысында тірі ағзалардың нақты фактілерін, табиғат құбылыстарының бір-бірімен байланысын тірі табиғаттың даму эвалюциясының заңдылықтарын оқып білу оқушылардың ғылыми, диалектикалық материалистік көзқарастарын қалыптастырады.
Биологиялық білім қоршаған табиғи ортаның маңызын, табиғатты қорғау қажеттілігімен қалпына келтіру шараларын қоғамдық және жеке еңбектің гигиенасының маңызын түсінуге, оқушыларды өмірге бейімдеп, политехникалық білім алуға мүмкіншілік туғызады.
Атақты педагог К.Д. Ушинский айтқандай «Оқушылардың ақыл –ойын логикасын дамыту үшін жаратылыстану тарихын оқыту тиімді-деп есептейміз. »
Себебі тірі табиғаттың объектілерін бір-бірімен салыстыру, анықтау эксперименттер қою, щқушылардың ойлау қабілетін дамуын қамтамасыз етеді.
Биологияны оқыту әдістемесі.Жалпы биологияны оқыту әдістемесі және арнайы биологияны әдістемесі болып екіне бөлінеді
Биологияны оқыту әдісі мектеп биология пәндерінің ерекшеліктеріне байланысты білім беру және тәрбиелеу, процестерінің жүйесі түрлі ғылым.
Бұл жүйені меңгеру мұғалімнің биология пәндерін тәрбиелеу оқыту процестерін басқаруына мүмкіндік береді. Биологияны оқыту әдісі, биологиялық мазмұнды, оқыту ерекшеліктерін ескере отырып, мектептегі барлық пәндерді оқыту барысындағы педагогикалық қағидаларға сай жүргізіледі.
Мұғалімнің оқу материалын оқушылардың саналы түрде меңгеруін, оны өмірде қолдана білу дағдыларына үйрету жолдарының тиімді әдістерін үйретеді.
Әдістеме оқу пәнінің мазмұнын және оқу формаларымен тәрбиелеу жолдарын қарастырады.
Әдістеменың аталған бөлімдері бірін-бірі толықтырады және тығыз байланысты, бірлікте болады. Оқыту жұмыстарының құралдары мен жабдықтарын да анықтайтын осы әдістеме. Қорыта айтқанда әдістеме дегеніміз- биологияны қалай оқыту керек, нені үйретіп қалай тәрбиелеу керек, биологияны не үшін оқу керек? Деген сұрақтарға жауап береді.
Биологияны оқу пәні ретінде оқыту әдістерінің өзіндік ерекшеліктерімен сипатталады, онда нақты объектілер (өсімдік, жануар, адам) және тірі табиғаттың күрделі құбылыстарымен дамуын оқытады.
Биология пәнінің мазмұны және оның өзіндік ерекшеліктері, оқыту әдістерін, тәсілдерін анықтаумен шектелмейді оның тәрбиелік мүмкіндіктерін де анықтайды. [1]
Биологиядан сабақ беру барысында тірі ағзалардың нақты фактілерін, табиғат құбылыстарының бір-бірімен байланысын тірі табиғаттың даму эвалюциясының заңдылықтарын оқып білу оқушылардың ғылыми, диалектикалық материалистік көзқарастарын қалыптастырады.
Биологиялық білім қоршаған табиғи ортаның маңызын, табиғатты қорғау қажеттілігімен қалпына келтіру шараларын қоғамдық және жеке еңбектің гигиенасының маңызын түсінуге, оқушыларды өмірге бейімдеп, политехникалық білім алуға мүмкіншілік туғызады.
Атақты педагог К.Д. Ушинский айтқандай «Оқушылардың ақыл –ойын логикасын дамыту үшін жаратылыстану тарихын оқыту тиімді-деп есептейміз. »
Себебі тірі табиғаттың объектілерін бір-бірімен салыстыру, анықтау эксперименттер қою, щқушылардың ойлау қабілетін дамуын қамтамасыз етеді.
Биологияны оқыту әдістемесі.Жалпы биологияны оқыту әдістемесі және арнайы биологияны әдістемесі болып екіне бөлінеді
1. Қараев. Ж. А, Кобдикова Ж. У. Актуальные проблемы модернизации педагогической системы на основе технологического подхода. – Алматы, 2005.
2. Оспанов С.И. Кредиттік оқыту жағдайында студенттердің ойлау белсенділігін көтеру әдіснамасы. Жоғары оқу орындарына арналған әдістемелік оқу құралы. / С.И. Оспанов. – Алматы: «Полиграфия-сервис Кº», 2012.
3. Балақаева Г.Т., Тоқмағамбетов Ә.Ш. және басқалар. Қазақстан Республикасы педагогикалық мамандықтар бойынша ЖОО ұстаздарының біліктілігін көтеру бағдарламасы бойынша әдістемелік нұсқаулар. Алматы, 2013.
4. Всесвятскии Б.В. Системный подход к биологическому образованию. М. Просвешение 1985.
5. Муртазин Г.М. Активные формы и методы обучения биологии: Человек и его здоровье: Книга для учителя; из опыта работы. – М.: Просвещение, 1989.
6. Верзилин Н.М., Корсунская В.М. Общая методика преподавания биологии: Учебник для студентов биологических специальностей. М., Просвещение, 1983.
7. Зверев И.Д., Мягкова А.Н. Общая методика преподавание биологии. М: Просвещение 1985.
8. «Проектно-ориентированное обучение в образовании».
9. «Биология және салауаттылық негізі» әдістемелік журналы.
10. «Биология анықтамалығы» әдістемелік журналы.
11. А.С.Тен. «Открытая школа» ҚР журналы №6 2007ж.
12. «Проектно-ориентированное обучение в образовании».
13. Қазақстан мектебі» журналы. 1988, №1.
14. «Биология в школе» журналы. 1990, №5, 1995 №1, 1991 №3.
15. Зверев И.Д., Мягкова А.Н. Бруновт Е.Т. Воспитания учащихся в процессе обучения биологии. М. Просвещение 1984.
2. Оспанов С.И. Кредиттік оқыту жағдайында студенттердің ойлау белсенділігін көтеру әдіснамасы. Жоғары оқу орындарына арналған әдістемелік оқу құралы. / С.И. Оспанов. – Алматы: «Полиграфия-сервис Кº», 2012.
3. Балақаева Г.Т., Тоқмағамбетов Ә.Ш. және басқалар. Қазақстан Республикасы педагогикалық мамандықтар бойынша ЖОО ұстаздарының біліктілігін көтеру бағдарламасы бойынша әдістемелік нұсқаулар. Алматы, 2013.
4. Всесвятскии Б.В. Системный подход к биологическому образованию. М. Просвешение 1985.
5. Муртазин Г.М. Активные формы и методы обучения биологии: Человек и его здоровье: Книга для учителя; из опыта работы. – М.: Просвещение, 1989.
6. Верзилин Н.М., Корсунская В.М. Общая методика преподавания биологии: Учебник для студентов биологических специальностей. М., Просвещение, 1983.
7. Зверев И.Д., Мягкова А.Н. Общая методика преподавание биологии. М: Просвещение 1985.
8. «Проектно-ориентированное обучение в образовании».
9. «Биология және салауаттылық негізі» әдістемелік журналы.
10. «Биология анықтамалығы» әдістемелік журналы.
11. А.С.Тен. «Открытая школа» ҚР журналы №6 2007ж.
12. «Проектно-ориентированное обучение в образовании».
13. Қазақстан мектебі» журналы. 1988, №1.
14. «Биология в школе» журналы. 1990, №5, 1995 №1, 1991 №3.
15. Зверев И.Д., Мягкова А.Н. Бруновт Е.Т. Воспитания учащихся в процессе обучения биологии. М. Просвещение 1984.
АННОТАЦИЯ
Курстық жұмыс Мектептегі биология курсының мазмұнында гуманитарлық аспектінің көздеудің маңызы тақырыбында орындалған.
Биология пәнінің мазмұны туралы жалпы мәлімет берілді. Оның мақсаты мен міндеттеріне, өзектілігіне талдау жасалды. Мектептегі биология курсының мазмұнында гуманитарлық аспектінің көздеудің маңызы зерттелді.
Жұмыстың мазмұны кіріспе, негізгі бөлім, қорытынды және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады. Курстық жұмыс 28 беттен тұрады.
МАЗМҰНЫ
І Кіріспе
3
ІІ Негізгі бөлім
4
1 Биология пәнінің мазмұны, мақсаты, міндеттері
4
1.1 Биология пәнін оқыту әдістері және оның түрлері
9
1.2 Биология пәнін оқытуда жаңа ақпараттық технологиялардың тиімді әдіс-тәсілдері
16
2 Мектептік бтология курсының мазмұнында гуманитарлық аспектіні көздеудің маңызы
21
III Қорытынды
27
IV Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
28
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың өзектілігі:
Курстық жұмыстың мақсаты:
Курстық жұмыстың міндеттері:
1 Биология пәнінің мазмұны, мақсаты, міндеттері
Биологияны оқыту әдісі педагогикалық ғылымдар саласына жатады, сондықтан пәнінің құрылымы оқытудың жалпы білім беру және тәрбиелеу міндеттеріне сай түзіледі.
Биологияны оқыту әдісі мектеп биология пәндерінің ерекшеліктеріне байланысты білім беру және тәрбиелеу, процестерінің жүйесі түрлі ғылым.
Бұл жүйені меңгеру мұғалімнің биология пәндерін тәрбиелеу оқыту процестерін басқаруына мүмкіндік береді. Биологияны оқыту әдісі, биологиялық мазмұнды, оқыту ерекшеліктерін ескере отырып, мектептегі барлық пәндерді оқыту барысындағы педагогикалық қағидаларға сай жүргізіледі.
Мұғалімнің оқу материалын оқушылардың саналы түрде меңгеруін, оны өмірде қолдана білу дағдыларына үйрету жолдарының тиімді әдістерін үйретеді.
Әдістеме оқу пәнінің мазмұнын және оқу формаларымен тәрбиелеу жолдарын қарастырады.
Әдістеменың аталған бөлімдері бірін-бірі толықтырады және тығыз байланысты, бірлікте болады. Оқыту жұмыстарының құралдары мен жабдықтарын да анықтайтын осы әдістеме. Қорыта айтқанда әдістеме дегеніміз- биологияны қалай оқыту керек, нені үйретіп қалай тәрбиелеу керек, биологияны не үшін оқу керек? Деген сұрақтарға жауап береді.
Биологияны оқу пәні ретінде оқыту әдістерінің өзіндік ерекшеліктерімен сипатталады, онда нақты объектілер (өсімдік, жануар, адам) және тірі табиғаттың күрделі құбылыстарымен дамуын оқытады.
Биология пәнінің мазмұны және оның өзіндік ерекшеліктері, оқыту әдістерін, тәсілдерін анықтаумен шектелмейді оның тәрбиелік мүмкіндіктерін де анықтайды. [1]
Биологиядан сабақ беру барысында тірі ағзалардың нақты фактілерін, табиғат құбылыстарының бір-бірімен байланысын тірі табиғаттың даму эвалюциясының заңдылықтарын оқып білу оқушылардың ғылыми, диалектикалық материалистік көзқарастарын қалыптастырады.
Биологиялық білім қоршаған табиғи ортаның маңызын, табиғатты қорғау қажеттілігімен қалпына келтіру шараларын қоғамдық және жеке еңбектің гигиенасының маңызын түсінуге, оқушыларды өмірге бейімдеп, политехникалық білім алуға мүмкіншілік туғызады.
Атақты педагог К.Д. Ушинский айтқандай Оқушылардың ақыл - ойын логикасын дамыту үшін жаратылыстану тарихын оқыту тиімді-деп есептейміз.
Себебі тірі табиғаттың объектілерін бір-бірімен салыстыру, анықтау эксперименттер қою, щқушылардың ойлау қабілетін дамуын қамтамасыз етеді.
Биологияны оқыту әдістемесі. Жалпы биологияны оқыту әдістемесі және арнайы биологияны әдістемесі болып екіне бөлінеді.
Жалпы биологияны оқыту әдістемесі мектеп биология курстарының пәндерінің мазмұны мен әдістеріне байланысты қарастырады.Аталған пәндердің бірізділігі, біртұтастығы және тәрбиелеп оқытудың элементтерінің дамуы, биологияны оқытудың жүйесін анықтайды. Білім беру, оқытудың жүйелілігі оқушылардың саналы түрде білім қалыптастыруымен тиянақтылығын анықтайды.
Арнайы әдістерде сабақтардың әдістемесы, экскурсиялар сабақтан тыс жұмыстар кластан тыс жұмыстар қарастырылады.
Биологияны оқыту әдісінің ғылымдармен байланысы
Биологияны оқыту әдісі барлық биология ғылымдар саласымен тығыз байланысты. Мектеп биология курстарынан сабақ беріп, оқыту үшін, мұғалім биология ғылымдар жүйесімен теориялық біліммен қаруланған тұлға болуы керек.
Табиғатта болып жатқан құбылыстардың сырын, ерекшеліктерін ғылыми тұрғыда түсіндіру үшін мұғалімнің теориялық білімі үлкен рол атқарады. Мектеп оқулықтарының мазмұны ғылыми тұрғыда беріледі.
Биология ғылымдар саласының негізгі зерттеу әдістері: бақылау эксперимент жүргізу және жинақталған фактілерді теориялық тұрғыдан қорытындылау болып табылады. Бақылау және эксперимент жолмен жинақталған материалдарды салыстыру, қорытындылау зерделеу оқушылардың логикалық шығармашылық ойлауын дамытады.
Мектеп биология курсиарының мазмұнынымен биологиялық ғылымдағы ең үлкен айырмашылық, оның мақсатында, көлемінде, құрылымында, әдісінде және мазмұндау формасында. Биология ғылымының мақсаты- зерттеудің нәтижесінде табиғат туралы жаңалықтар ашу. Мектеп пәнінің мақсаты оқушыларға ғылымның жинақталған фактілерімен заңдылықтарын жеткізу.
Мектеп биология пәнінен шақтап берген көлемінде, оқушыларға артық ақпаратсыз күрделі ғылыми проблемалармен ғылым негіздерін хабарлау.
Биология агрономия мен медицинанаың негізі болып табылады. Мектеп биологиясында бұл байланыс, оқушыларға политехникалық бағытта білім беру барысында, теорияны практикамен ұштастыруда көрініс береді. [1,2]
Әдістеме тек биология мазмұнының ерекшелігімен ғана емес, оқушылардың жас ерекшеліктеріне байланысты. Баланың жеке басының дамуына байланысты анықталатын болғандықтан балалар, психологиясымен де тығыз байланысты. Баланың жеке басының дамуына байланысты, Биология курсының мазмұны кластан,класқа жоғарылаған сайын күрделенеді. Сондықтан мұғалім сабақ беру барысында 5-8 кластарда бір сабақтың өзінде әр түрлі әдістермен , тәсілдерді қолданады. Ал жоғарғы кластарда сабақ барысында бір-екі тәсілді қолданумен шектеледі. Сабақтың мазмұны фактілнрді қарастыру кезінде және теориялық қортынды жасау барысында күрделенеді .
Биологияны оқыту әдісі педагогикалық ғылымдар саласына жататын болғандықтан , педагогшикамен де тығыз байланыста, себебі дидактиканың жалпы принциптері мен тәрбиелеу мәселелері бір.
Мектептегі білім беру , тәрбиелеп оқыту негізінде жүргізіледі: материалдың мазмұны , оқыту әдістері, мазмұнның логикалық түрде қарастырылуы , оқыту процесінің барлық формалары мұғалімнің жеке тұлғасын тәрбиелейді, оның ғылымға деген көзқарасын арттырады.
Табиғат туралы ғылымдардың негіздерін оқытудың мақсаты, диалектикалық - материалистік көзқарасты тәрбиелеу болып табылады.
Кластан класқа жоғарылаған сайын біртіндеп оқушылардың биологиялық білімдері кеңейіп, тереңдетіледі,қоршаған әлемде танып- білуге болатынын, материаның әр уақытта қозғалысқа және дамуда екендігіне көз жеткізеді.
Сондықтан, биология пәнін нағыз ғылыми түрде оқыту,диалектикалық-материализмге негізделеді.Бұл философия ғылымымен тығыз байланыстығын көрсетеді.
Биология оқыту әдісінің ғылыми негіздері
Әдістеменың ғылым ретінде қалыптасу мен дамуы, мұғалімнің қортындысымен,пікірлеріне,педагогик алық өнердің ғылыммен ұштасуына, шығармашылық зерттеулерге тікелей байланысты.
Әдістеменің өзекті мәселерінің шешілуі бастапқы кезеңде сараптау жолымен жүзегее асады.Біртіндеп жаратылыстанудың жалпы меодикасынан жекеленген піндер матодикасы бөлініп шықты.
Қазіргі кезеңде әдістеменың ғылым ретінде дамкындағы өзекті мәселердің бірі осы кезде дейін жинақталған тәжірбиелердің қортындысын,материалдардың мазмұнын сараптап, биология пәнін оқутудың әдістемелік жағын түбегейлі жетілдіру болып табылған.
Биология материалдарының негізінде әдістеме,оқутудың мәсеселерін,тәрбиелеудің жолдарын жетелдіру барысында әдістемелық зерттеулер жүргізіледі.
Педагогикалық жоғарғы оқу орындарында ғылыми-зерттеу институттарында,Академияларда зерттеу жұмыстары кеңінен комплексті түрде холға қойылған.
Ғылыми жұмыстардағы ұсыныстар міндетті түрде,зерттеу нәтижесінде алынған қортындылардыңнақты дәлелдерімен негізделуі тиіс.
Әдістемелық мәселерді шешу, ғылыми зерттеулердің бірнеше сатылары мен әртүрлі зерттеу элементтерінің үйлесімділігінің кезектігінен құралады.
Биологияны оқыту әдісінің абъектілері және ғылыми зерттеу әдістері төмендегідей. [2]
1. Озат алдыңғы қатарлымұғалімдердің тәжірбиелеріне, құнды бастамаларды анықтау мақсатында бақылаулар жүргізіліп, жетістіктері мен кемшіліктерін көрсту.
Әдістеменың шешілмеген, өзекті мәселелерін анықтапжұмыс болжамдарын алға қою.
Болжамдарды шешу мақсатында мектептердеэксперименттер ұйымдастыру.
Эксперимент жұмыстары мен бақылаулардың нәтижесін жинақтап-қорытып, сараптап болжамды растау, оның теориясын жасау.
Жалпыға бірдей білім беретін мектептерде жарияланған әдістемелық жұмысты тексеруден өткізіп, әдістемелық теорияны бекітіп, дәлелдеу.
Осылай зерттеулердің нәтижесінде әдістеме ғылым ретінде қалыптасады.
Әдістеменыңөзіндік мәселелері - биологияны тәрбиелеп- оқыту өзіндік ерекшеліктері бар.
Әдістемеда бұл іс- әрекеттер заңдылықтарға жатады.
Мектеп биологиясының мазмұны мен құрылымдағы ғылым негіздерінің синтезі;
Ұғымдар мен дағдыларды біртіндеп дамыту барысында оқушыларға саналы түрде берік білім қалыптастыру;
Оқыту әдістерінің және оқыту формаларының оқу материалдарының мазмұнына сай ұйымдастырылуы;
Оқыту және тәрбиелеу процесінің жан- жақты байланысы бір тұтастығы.
Осы заңдылықтардың негізінде, биология әдістемесінде тәрбиелеп оқытудың жалпы жүйесіқұрылады :
1. Биологиялық түсәініктер жүйесі;
2. Оқыту әдістерінің жүйесі ;
3. Биологияны оқыту барысында тәрбиелеу жүйесі;
4. Оқу жұмыстарының формуларының жүйесі;
5. Оқытудың материалдық-техникалық базалыжүйесі.
Әдістеме-оқытып-тәрбиелеудің мақсатын, педагогикалық іс-әрекеттің барысын, оқытудың тиімді,белсенді,әдістері мен жолдарын анықтайды.
Мұғалім жас өспірімдер мен оқушыларға тиянақтыбілім,тәрбие қалыптастыруы үшін,оқу процесіне жетекші болатын әдістеменың ғылыми негіздерін білуі керек.
Ғылымның дамуына байланысты 40-шы жылдардан бастап мектеп биологиясына жаңа эксперименттер мен демонстрациялау снгізу қажеттігі туды.
Сабақты өту әдісінің проблемаралын шешу аса маңызды және негізгі мақсаттардың бірі болды. Сабақтың оқу мазмұны экскурсия кезівде өсімдіктер мен жануарларға бақылау жүргізумен және материалдар жинаумен тыгыз байланыста болды. Жануарлар меп өсімдіктерге тірі табиғат мүйісінде, үйде бақылаулар жүргізу қажеттігі туды. Эксукурсиялар өтетін сабақтың тақырыбына байланысты өткізілетін болды, үйге берілетін тапсырмалардың ерекшеліктері мен әдістері оңделді. Сабақтан тыс, кластан тыс, көпшілікпен бірге орындалатын жүмыстардың формалары мен әдістері өңделіп, оқушылардың білімі мен тәрбиесін дамытудағы орны анықталды. [2,3]
Бертін келе биологиядан сабақ берудің формаларының проблемалары шешілді.
Ленинградтағы А.И.Герцен атындағы педагогикалық институттың жаратылыстану кафедрасьшда, 1938 жылдары мүғалімдердің біліктілігін арттыру институттарында әдіскелер үжымының еңбектері жарияланып методикалық зерітеулердің жаңа бағыттарып дамытты Арнайъі методика, биологияны оқытудың жад - ны әдістері,- проблемалары шешуін тапты. Халел Досмұхамедұлы Досмұхамедов (1939) Тұңгыш рет ана тілінде жаратылыстану ғылымы
бойынша оқу қүралдарын жазды. Солардын бірі Жануарлар 1922 жылы Ташкентге басылып
шықі ы. Жұмақан Маусымбайұлы КҮДЕРИН (1891 -1938)К,азақтан шыққан түңғыш биолог-ғалымдардың бірі, ботаника жөнінде Өсімдіктану атты оқу қүралын 1927, 1930 - жылдары басып шығарды. Ол жиырма жасында ауылшаруашылык мектебін бітіріп, егіс жөне мал шаруашылығының маманы атанды.
Атақты ғалымдар И.И.Шмальгаузен, Н.П.Дуби - нин, С.С.Четвериков және көптеген шетел ғалымдары Ф.Добржанский, Г.Симпсон, Дж.Хаксли, Э.Майер еңбектерінің нәтижесінде эволюцияның синтетикалық теориясы қалыптасты. В.И.Вренадскийдің Биосфера ілімі Н.В.Сукачевтің Биогеоценоз ілімдері мектеи биология пәндерін оқытуда гана экологиялық-эволюциялық мақсаттарды шешудің бірден-бір жолы ретінде оқытылды.
Н.М.Верзилиннің басқаруымен биологиялық түсініктерді дамыту теориясы сабақ беруде айтарлықтай орын алды. Осы бағытта жүргізілген ғылыми-зерттеу жүмыстары баршылық. 1966 жылдары Ю.И. Полянскийдің басқаруы мен ғалымдар тобы мектеп биологиясына эволюциялық ілім, цитология, аутоэкология, биоценология және биосфера туралы ілімдерін оқытудың мазмүнына, бағдарламага енгізді.
Соңғы жылдардағы биологиядан білім беру про - блемалары: білімнің сапасын арттыру, теориялык білімді тәжірибемен байланыстыру, оқу проблемаларын шешу үшін оқытудың активті жаңа формаларын епгізу болып табылады.
2. Қазақ Республикасында жаратылыстану әдістемесінің дамуына үлес қосқан ғалымдардьщ бірі Күдерин Жүмахан Маусымбайүлы. Методисттің Өсімдіктану- оқу құралы-Алматы Рауан баспасынан 1992 жылы жарық көрді. 265 бегген түрады. [3]
Бүл кітап 1927 жылы және 1930 жылдары араб және латын әріптерімен түңғыш рет қазақ тілінде басылып шыққан, өсімдіктер тіршілігін тартымды баяндайтын оқу қүралы болды.
Бүл оқу қүралы биология ны зерттейтін ғалым одіскерлерге және студенттерге, сондай-ақ биология мәселелері қызықтыратын оқырман қауымына арна-лған.
Күдерин Ж.М. Қуғын-сүргінде аман қалған еңбектері-Алматы Демеу баспасы 1995 жылы жарық корді. 352 беттен қүралған.
Күдерин Ж.М. түңғыш қазақ тілінде жариялан-ган, жазылған және қүрастырыи, аударылып жасаган бірнеше еңбегін бір кітап етіп топтастырылған. Бүл кітантар 1937 жылдың нөубетіне тап болған абзал аза-магтың Қазақстандағы ауыл шаруашылығына қосқан ііотижелі үлесі ретінде кейінге үрпаққа үсынылып отыр. Ауыл шаруашылығын зерттейтін ғалым-әдіскерлерге, студенттерге, оқырман қауымға арналған.
1.1 Биология пәнін оқыту әдістері және оның түрлері
Биология пәнінің мазмұны мен құрылымын және сабақ өткізуге тиісті материалдарды сараптап алуын тағайындаудан басқа, ең бір басты маңызды мәселелердің бірі оның әдістерін де орынды қолдана білу болып табылады.
Пәннен сабақ өткізу әдісін дұрыс таңдай, қолданбаған жағдайда әрбір ұстаз алдына қойған мақсатына жете алмайды.
Оқушылардың жас ерекшеліктеріне қарай оқу материалының мазмұнын сәйкестендіре отырып, оқыту әдісін дұрыс таңдағанда ғана сапалы білім беруді қамтамасыз етуге болады.
Оқыту әдісі дегеніміз - оқушы мен оқушының алдына қойған мақсатына жету үшін екі жақты іс-әрекеттері деп айтуға болады. Сондықтанда осындай іс-әрекетті дидактикалық принцип тұрғысынан қарайтын болсақ, білім беру мен тәрбиелеуді дамыту деп те айтуға болады.
Сонымен, оқыту әдісі дегеніміз - ұстаздың білім беру әдістері деп қарасақ, екінші жағынан оқушының білімді игеру, қабылдау кабілеттілігі немесе әдісі. Оқыту әдістерінің құрылымы сабақ өткізу тәсілдерінен тұрады. Тәсіл дегеніміз - оқыту әдісінің бір ғана элементі, оның жеке бір бөлігі.
Биологиядан сабақ беру практикасында оның көптеген әдістері бар екендігін байқауға болады. Оларды кейбір белгілеріне қарай отырып, былай топтастыруға болады. [3,4]
Дәстүрлі сабақ беру әдістері, ол сол ертедегі философтар мен педагогтардың сабақ беру жүйелері болып есептеледі. Бұл әдістегі ең басты мақсат оқушыларға білім берудің қайнар көзіне, білімді қалай, қайдан алу әдістері бойынша қолданады. Бүл әдіс бойынша білімнің қайнар көзі үшеу деп көрсетеді: практика, көрнектілік, сөз. Соңғы кездерде тағы бір әдістер қосылды, ол - оқулық және әртүрлі техникалық жүйелер. Сондықтан бұл топтан бес әдісті бөліп қарауға болады: практикалық, көрнектілік, сөйлеу, оқулықпен жұмыс жүргізу, техникалық құрал-жабдықтарды пайдалану. Осы әдістердің өзіне тән қолдану ерекшеліктері бар.
Атқарылатын міндетіне қарай топтастыру әдістері. Сабақты өткізу процесінің жүйелілік кезеңіне байданысты топтастыру. Ол мынандай әдістерден тұрады:
а) білімді игеру;
ә) шеберлігі мен дағдылығын қаяыптастыру;
б) білімді іс жүзінде қолдану;
в) шығармашылық қызметі;
г) алған білімді бекіту, баяндау;
ғ) білімін, шеберлігін, іскерлігін тексеру.
Осы айтылған әдістердің басты ерекшеліктерінің бірі оқу процесін ұйымдастырудың классикалық схемаларына сәйкестелінген, ұстаздарға оқу-тәрбие жұмысын іске асыруға үлкен көмегін тигізетіндігі айқын.
3. Танымдылық іс-әрекетіне сәйкес топтастыру (И.Я.Лернер, М.Н.Скаткин). Бұл әдістердің көмегімен оқытушының көрсеткен тапсырмасы бойынша оқушы өзінің білім деңгейін өз бетінше игеру. Бұл әрине әрбір оқушының ойлау қабілеттілігін арттырады. Бұл топқа бірнеше әдістер кіретіндігін айту керек:
- бейнелеу арқылы түсіндіру (ақпаратты-рецептивті);
- репродуктивтік;
- проблемалы мазмұндау;
- жартылай ізденіс (эвристический);
- зерттеу.
Егер, танымдылық іс-әрекетті тек қана мұғалімнің көмегімен іске асырылса, оқушылар дайын материалдарды ұғып, есте сақтап, оны қатесіз айтып берумен ғана шектелген жағдайда, олардың ойлау белсенділік деңгейінің төмендігін көрсетеді.
Егер оқушының ойлау қабілеттілік деңгейі өте қарқынды болса, ол танымдылық іс-әрекетінде шығармашылық еңбектің нәтижесінде, өз бетінше ізденіс жасау және зерттеу әдістерін қолдану нәтижесінде ғана табысқа жететіндігін байқауға болады.
Сондықтанда, әдістер осындай топтастыру өз қолдауын тауып, кең таралып жүр. Енді осы әдістерге жеке-жеке тоқталып сипаттама берген жөн.
Ақпаратты-рецептивті (қабылдау) әдістің басты мәні, олар мынандай белгілерімен сипатталады:
1. Оқушыға білімді дайын күйінде ұсынады.
2. Оқушы дұрыс түсіну үшін, оқытушы әртүрлі тәсілдерді пайдалана отырып, оқу процесін ұйымдастырады.
3. Оқушы білімді қабылдап және оны есте сақтайды. Білімді қабылдауда барлық ақпарат көздерін (сөз, көрнектілігі т.б.), мазмұндау логикасының индукциялық және дедукциялық жақтарын дамытып пайдалану жолдарын іске асырады. [4]
- Репродуктивті әдіспен оқытудың басты белгілері:
1. Білімді оқушыға дайын күйінде беру.
2. Мұғалім оны түсіндірумен қатар, оны әңгімелей береді.
3. Оқушы оны саналы түрде ұға отырып, түсініп, есінде ұстайды. Оның басты критериясы оқушының берген дұрыс жауабы болып танылады немесе дұрыс есіне түсіру (воспроизведение, репродукция).
4. Білімінің тұрақтылығының ең басты куәсі, оны бірнеше рет қайталаудың нәтижесінде болады.
Репродуктивті әдісті мынандай жағдайларда қолдану өте тиімді:
- оқу материалының мазмұны бірыңғай ақпаратта болса;
- практикалық және еңбек тану іс-әрекетін қолдануын сипаттауда;
- егер оқушының өз бетімен іздену, ойлану процесіне қиындақ жағдайлар туатын болса;
- жаңа проблемалы материалдарды игеруге оқушының тіректік білімі әлі аздау болған жағдайларда.
Бұл әдістің тағы да бір қолданылатын кездерінің бірі - проблемалық маңызды мәселелерді өз бетімен шешу барысында оқушылар әлі дағдыланбаған жағдайларда.
Репродуктивті әдістің тағы да бір ерекше пайдалы әсерлерінің бірі оқу материалын жедел игеруді, практикалық, еңбекке деген шеберлігі мен іскерлігін қалыптастыруды қамтамасыз етумен бірге, оқу процесіндегі білімділігін, шеберлігін, іскерлігін басқаруды, кейбір қателік жақтарын айқындауына мүмкіндік береді. Сондықтанда, жоғарыдағы айтылған көптеген пайдалы жактарын басқа әдістермен байланыстыра отырып, күнделікті оқу процессіне қолдана білген жөн.
Проблемалық-ізденіс оқыту әдістерінің ең басты принциптері оқу процесінің кейбір кезеңдерінде оқушы кейбір проблемалық мәселелерді өз бетімен шешуге әлі мүмкіншіліктері жоқ, сондықтан мұғалім, осы проблеманы шешу үшін белгілі бір жүйемен, бағытпен оқушыларды тарта отырып, олардың белсенділігін арттыра отырып, жаңа білімді игеру жолдарын көрсету арқылы, оқу материалының танымдылық жағын арттыруға көмектеседі.
Проблемалы-ізденіс оқыту әдістері көп жағдайларда оқушының шығармашылық шеберлігін дамытуда, оқу-танымдылық және еңбектену іс-әрекетінің дамыту, ойлану және өз бетімен білімді игеру, жеке басының еңбекке деген шығармашылық көзқарасын, белсенділігін, саналылығын дамытуға тиімді әдістердің бірі болып саналады.
Проблемалы-ізденіс әдістерін қолдануының тағы да тиімді жерлерінің бірі - оқу материалының мазмұнындағы жаңа ғылыми түсініктер мен заңдылықтарды, теорияларды қалыптастыруда ең басты рөл атқарады. Осы алған білімдерінің негізінде проблемалық ситуацияларды өз бетімен іздену барысында жаңа ғылыми мәліметтерді шешуге, игеруге, түсінуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, бұл әдісті ең бір ерекше түрі деп есептеуге болмайды, себебі бұл әдіспен оқыту көп уақыт алумен қатар, жаңа оқу материалын игеруге, оқушының базалық білімі болмаса, оны қолдануда дұрыс нәтиже бермейді. [4,5]
Егер оқу материалының күнделік деңгейі орта және оқушының базалық білімі жеткілікті болса, олар өздерінің болжамдарын, құбылыстар мен заңдылықтар арасындағы байланыстарды анықтауда осы әдісті қолдану өте пайдалы деп есептеледі.
Зерттеу әдісінің басты мәні мынада:
- белгілі бір уақыт аралығында белгілі бір проблеманы анықтап, оны шешуді оқытушы мен оқушы бірге жүргізеді;
- оқушыға проблема жайлы алдын ала хабарламай, оны өз бетімен шешуге мақсат қою. Онын шешу жолын оқушы өзі тауып қорытындылайды;
- оқушының басты қызметі оперативті түрде берілген проблемаларды шешуді басқару;
- оқу процессінің қарқыны жоғары, оқу өте қызықты жүргізілуде, нәтижесінде білімнің тереңділігі, нақтылығы, жан-жақтылығы айқын көрініп тұрады.
Сондықтан бұл әдіс оқушының білім алу барысында шығармашылық қабілеттілігінің дамуына байланысты болатындығын көрсетеді. Оның басты кемшілігі - оқушыдан да, оқытушыдан да көп уақытты және энергияны шығындауды талап етеді және бұл әдісті қолдану оқытушының білім деңгейінің жоғары болуын талап етеді.
4. Дидактикалық мақсатқа байланысты екі әдістер тобын бөліп қарауға болады:
1. Оқу материалын алғаш игеруге мүмкіндік жасау әдісі.
2. Алған білімді тиянақтау және жетілдіруге мүмкіндік жасау әдісі (Г.И.Шукина, И.Т.Огородников).
Бірінші топқа жататындар: ақпаратгы-дамытушы (ауызша мазмұндау, әңгіме, кітаппен жұмыс істеу), ізденіс (эвристический, әңгімелесу, диспут, лабораториялық жұмыс), ғылыми зерттеу әдісі.
Екінші топқа жататындар: жаттығу жұмысын орындау (үлгі бойынша, жаттығудың комментариясы, вариативті жаттығулар т.б.), практикалық жұмыс.
5. Бинарлы және полинарлы әдістердің түрлерін құрастырудың қолдаушылар бар. Мысалы, М.И.Махмутов бинарлы әдісті жасады:
1. оқыту тәсілі;
2. оқу тәсілі.
және В.М.Паламарчук полинарлы әдісті ұсынады.
6. Дидактикадағы соңғы кездегі ең көп тараған әдістердің бірі және соңғы он жыл бойы пайдаланылып келе жатқан әдістің бірі Ю.К.Бабанский ұсынған әдіс, онда үлкен үш топ әдістерге бөледі:
1. Оқу-танымдылық қызметін ынталандыру-дәлелдеу (мотив).
2. Оқу-танымдық процессінің тиімділік қызметін бақылау және өзіндік бақылау.
3. Оқу-танымдылық процессін ұйымдастыру жәңе іске асыруқызметі.
Сонымен, әрбір әдісті алсақ та оның басты мақсаты оқу-тәрбие процесінде мынандай қызметтерді атқаруға бағытталған: оқыту, дамыту, тәрбиелеу, дәлелдеу және бақылау. Осы әдістерінің нәтижесінде әрбір ұстаз және шәкірт алдына қойған мақсаттарына жетеді. Әдістердің атқаратын қызметіне байланысты біреуінің функциясы жоғарыласа, екіншісі төмендеуі мүмкін.
Жаңа материалды оңытудың методтары
Әңгіме. Мектеп оқушыларының ботаникадан, зоологиядан, адам анатомиясы мен физиологиясынан, физикадан, биологиядан және басқада ғылымдардан алған білім қоры жалпы биологияны оқытып үйрету практикасында әңгімені - мұғалім мен мектеп оқушыларының қатысуымен екі жақты сөйлесу арқылы баяндалатын методты пайдалануға мүмкіндік береді.
Оқушыларды жаңа материалдың мазмұнын ашуға жұмылдыру олардың танымдық әрекетін күшейте түседі. Мұғалім әңгіме барысында баяндалатын материалдың ұғыну дәрежесін ашып, баяндау сипатына түзетулер енгізеді, мәселенің түсіндірілу тереңдігін оқушылардың танымдық мүмкіндігіне орай шамалайды. Мұғалім оқушыларды талдау жасауға, процестерді салыстырып, оларды бағалауға, маңызды белгілер мен байланыстарды баса көрсетуге, қорытуға бағдарлайды. [5]
IX-X класс оқушылары осыған дейінгі биология курстарында өтілген материалды едәуір ұмытып қалатындығын жұмыс практикасы дәлелдеп отыр. Сондықтан методты -- әңгімені таңдап алу кезінде оқушылардың оған қаншалықты дайын екендігін ескеру қажет. Егер оқушылардың білімі жеткіліксіз болса, онда әңгіме алдында таратпа материалдармен, оқулықпен жұмыс істеуді ұйымдастырып, тәжірибе көрсету керек, экскурсияға апарып, курста өтілген материалдарды қайталауды ұйымдастыру қажет.
Биология тарихы, органикалық дүние эволюциясы туралы нақтылы білім жинақталып, қорытындыланғанда, сондай-ақ цитологиялық, генетикалық және экологиялық ұғымдарды оқып үйренудің жекелеген кезеңдері кезінде әңгіме өткізген орынды.
Әңгіме қолдану методикасы өте жақсы талданған, Ол негізгі ұғымдардың дамуына мүмкіндік беретін жүйелілікте құрылып, белгілі жоспар бойынша өтіледі. Оқу информациялары жеке үзінділерге жіктеледі. Оларға мектеп оқушылары өздігінен қорытынды жасауға жәрдемдесетін сұрақтар белгіленіп беріледі. Әдетте әңгіме барысында әр түрлі көрнекі құралдар кеңінен пайдаланылады.
Систематиканың пайда болуы туралы проблемалық әңгімені ұйымдастыруды мысал ретінде қарастыралық.
Мектеп оқушылары өткен сабақта қайта өркендеу дәуірі, географиялық ұлы ашылулар, жануарлар классификациясы туралы қайталап келуге тапсырма алды. Мынадай құрал-жабдықтар даярланады: тарихтан таблицалар, жарты шарлар картасы, тропиктік өсімдіктер мен жануарлар бейнеленген таблицалар, қолдан жасалған таблицалар (Линней бойынша жасалған өсімдіктер мен жануарлар әлемінің системасы, Органикалық дүниенің қазіргі системасы), бөлме өсімдіктері, гербарийлер, әр түрлі жануарлардын, тұлыптары.
Әңгіменің басында оқушыларға феодализмнің капитализмге алмасу себептері, жылдық өнімдерді өткізуге және өндіріске шикізаттар сатып алуға рыноктар іздестіру, биология ғылымының дамуы үшін Үнді, Америка тәрізді елдердің ашылу маңызы туралы еске түсіру ұсынылады.
Мұғалім жануарлар мен өсімдіктердің жаңа түрлері жүйесіз сипатталып, бір түрдің өзіне ғана әр түрлі ат берілгендігін айтады. Мынадай сұрақ беріледі: биология ғылымы алға қарай жедел жылжуы үшін түрлердің атын бір ізге салуға мүмкіндік болды ма? Осыған байланысты Линней енгізген бинарлық номенкулатураның мәні ашылады. Бұдан соң биологияны дамытудағы элементтердің периодтық системасының маңызы түсіндіріледі. Бұл мағлұматтар оқушылардың биология үшін систематиканың ролі туралы қорытынды жасауына жәрдемдеседі. [5,6]
Линнейді систематиканың негізін қалаушы ретінде хабарлау соңынан туыс және түр категорияларының логикалық қайнар көзін ашып берген орынды. Оқушыларға особьтарды бір түрге біріктіруге негіз боларлықтай принциптерді анықтау ұсынылады. Оқушылар бір түр особындағы органдарының, дене пішінінің және басқа да белгілерінің сырттай ұқсастықтарын көрсетеді. Қосымша сұрақтар мектеп оқушыларының система жасау кезінде мекен ортасы, бейімделушілік ерекшеліктері, тіршілік бейнесі, шығу тегі де есептелетін анықтауына мүмкіндік береді. Мұғалім өсімдіктер мен жануарлардың линнейлік классификациясының принциптері туралы жариялайды, ал мектеп оқушылары қолдан жасалған осы системаның кемшіліктерін өздігінен тауып, оларды қолдан жасалған таблицадағы мысалдармен иллюстрациялайды.
Мұғалім әңгіме барысында қолма-қол оқушылардың танымдық әрекетіне басшылық жасап, оларды ой жүгірту, білімдерін дұрыс пайдалана білу, бақылау ұйымдастыру арқылы сұрақтарға жауап іздестіруге бағыттайды.
Қазіргі уақытта әңгімені бір сабақта бақылауды, экспериментті, кітаппен, өздігінен жұмыс істеуді, таратпа материалдарды техникалық құралдарды, кинофильмдерді, телевизиялық хабарларды, әңгімемен ұштастыра пайдаланудың дұрыстығы туралы пікір дәлелденіп отыр.
Сабақтың жалпы құрылысындағы орны мен мәніне (экскурсия, лабораториялық сабақ, практикалық жұмыс) байланысты кіріспе, қорытынды, тексеру, жалпы қорытындылау және т. б. әңгімелердің болуы мүмкін.
Күрделі теориялық проблемаларды оқып үйрену кезінде әңгіменің әрқашан жақсы нәтиже бере алмауы мүмкін, өйткені жаңа материал бөлшектеніп, аздаған бөлімдермен баяндалады да, тұтас ұғым алуға мүмкіндік болмай қалады. Екі жақты сөйлесу кезінде жүйелілік жойылатын болғандықтан мектеп оқушысы білімді белсенділікпен түсіне алмайды.
Әдетте бақылау ісі лабораториялық сабақтың бір бөлімін құрап, әңгіме және лекция өткізгенде, табиғатқа, оқу-тәжірибе учаскесіне, музейге дарвинизм мәселелерін, экологияны, генетика және селекцияны оқып үйренген кезде, экскурсия жасағанда методикалық тәсіл ретінде байқалады.
Эксперимент. Эксперимент тірі табиғат құбылыстары мен процестерін зерттеудің ең тиімді методтарының қатарына жатады. Ол зерттеу принципін кең жүргізуге мүмкіндік береді, оқушылардың, өздігінен жұмыс істеп, ойлануын дамытады, ғылыми методтармен таныстырып, белгілі іскерлік қалыптастырады.
Эксперимент арнайы жасалған жағдайларда зерттелетін процесті жасанды еске түсіруді ұйғарады және зерттелетін объектіні бөгде, қосымша құбылыстардан тазартуға мүмкіндік береді. Бақылау - эксперименттің қажетті компоненті. [6]
Эксперимент оқу процесін ұйымдастырудың лабораториялық сабақ, практикалық жұмыстар тәрізді формаларыңда цитология, генетика, селекция, экология мәселелерін оқып үйрену кезінде жиі пайдаланылады.
Бұл методты лабораториялық сабақ барысында Клеткадағы зат алмасу реакциясының ферментативтік сипаты тақырыбында пайдалану мысалын қарастыралық.
Білімді бекітудің методтары
Оқушылардың білімін тексеру. Білім тексеру де негізгі биологиялық ұғымдарды қалыптастырып, білімді, іскерлікті және дағдыны баянды ету мақсатын атқарады.
Оқытудың әр түрлі кезеңдерінде оқушылардың білім жағдайын анықтау - оқу процесін жетілдіріп, оның сапасын арттырудың өте қажет жағдайы. Жүйелі түрде тексеріп отырғанда мектеп оқушыларында оқуға жауапкершілікпен қарау әдеті тәрбиеленіп, олардың жеке ерекшеліктерін айқындауға мүмкіндік береді, сөйтіп олардың әрқайсысына түрліше ыңғаймен келуге болады. Мектеп оқушылары неғұрлым көбірек есепке алынып отырса, соғұрлым оқу процесін басқару жүйелі де кең мүмкіндікте болады. Білімді үнемі тексеріп тұрса, мектеп оқушылары оны ұзақ есте сақтап, ондағы кемшіліктерін толықтыруға мүмкіндік алады. Егер мұғалім тек жаңасын ғана емес, бұрынғы алған білімдерін де жүйелі түрде тексеріп отыратын болса, оқушылар оқу материалын әрқашан да пысықтап отыратын болады. Бұрын өтілген оқу информациясын жаңа білімді тексерумен ұштастыру курс бөлімдері арасындағы байланысты тиянақтап, ұғымдар тұтастық жүйесінің қалыптасуына мүмкіндік береді.
Жалпы биология курсында мына методтар мен білім тексеру формалары көбірек таралған: әрбір сабақтарда дерлік қолданылатын жеке және жаппай ауызша сұрау; класс оқушыларын толық қамтып сұрау, білімді мезгіл-мезгіл және жинақтап тексеру үшін жазбаша жұмыс жүргізу; зачет алу, семинарлар мен конференциялар өткізу; практикалық тексеру. Курстың теорияға бағытталуы білімді практикалық тексеру мүмкіндігіне кедергі келтіреді. Солай болғанмен де мектеп оқушыларының экскурсиялар, лабораториялық сабақтар және басқа өздігінен істейтін жұмыстар туралы есептеріне мұғалімнің талдау жасауы - мектеп оқушыларының білімі туралы информациялардың маңызды көзі.
Ауызша тексеру. Мектеп оқушыларының сабаққа әзірлігін, үй тапсырмаларын орындауын, ұғымдарынын, дамуын ауызша тексеру үнемі бақылап отыруға мүмкіндік береді. Сабақтың басында немесе жаңа материалды түсіндіруге байланысты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Курстық жұмыс Мектептегі биология курсының мазмұнында гуманитарлық аспектінің көздеудің маңызы тақырыбында орындалған.
Биология пәнінің мазмұны туралы жалпы мәлімет берілді. Оның мақсаты мен міндеттеріне, өзектілігіне талдау жасалды. Мектептегі биология курсының мазмұнында гуманитарлық аспектінің көздеудің маңызы зерттелді.
Жұмыстың мазмұны кіріспе, негізгі бөлім, қорытынды және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады. Курстық жұмыс 28 беттен тұрады.
МАЗМҰНЫ
І Кіріспе
3
ІІ Негізгі бөлім
4
1 Биология пәнінің мазмұны, мақсаты, міндеттері
4
1.1 Биология пәнін оқыту әдістері және оның түрлері
9
1.2 Биология пәнін оқытуда жаңа ақпараттық технологиялардың тиімді әдіс-тәсілдері
16
2 Мектептік бтология курсының мазмұнында гуманитарлық аспектіні көздеудің маңызы
21
III Қорытынды
27
IV Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
28
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың өзектілігі:
Курстық жұмыстың мақсаты:
Курстық жұмыстың міндеттері:
1 Биология пәнінің мазмұны, мақсаты, міндеттері
Биологияны оқыту әдісі педагогикалық ғылымдар саласына жатады, сондықтан пәнінің құрылымы оқытудың жалпы білім беру және тәрбиелеу міндеттеріне сай түзіледі.
Биологияны оқыту әдісі мектеп биология пәндерінің ерекшеліктеріне байланысты білім беру және тәрбиелеу, процестерінің жүйесі түрлі ғылым.
Бұл жүйені меңгеру мұғалімнің биология пәндерін тәрбиелеу оқыту процестерін басқаруына мүмкіндік береді. Биологияны оқыту әдісі, биологиялық мазмұнды, оқыту ерекшеліктерін ескере отырып, мектептегі барлық пәндерді оқыту барысындағы педагогикалық қағидаларға сай жүргізіледі.
Мұғалімнің оқу материалын оқушылардың саналы түрде меңгеруін, оны өмірде қолдана білу дағдыларына үйрету жолдарының тиімді әдістерін үйретеді.
Әдістеме оқу пәнінің мазмұнын және оқу формаларымен тәрбиелеу жолдарын қарастырады.
Әдістеменың аталған бөлімдері бірін-бірі толықтырады және тығыз байланысты, бірлікте болады. Оқыту жұмыстарының құралдары мен жабдықтарын да анықтайтын осы әдістеме. Қорыта айтқанда әдістеме дегеніміз- биологияны қалай оқыту керек, нені үйретіп қалай тәрбиелеу керек, биологияны не үшін оқу керек? Деген сұрақтарға жауап береді.
Биологияны оқу пәні ретінде оқыту әдістерінің өзіндік ерекшеліктерімен сипатталады, онда нақты объектілер (өсімдік, жануар, адам) және тірі табиғаттың күрделі құбылыстарымен дамуын оқытады.
Биология пәнінің мазмұны және оның өзіндік ерекшеліктері, оқыту әдістерін, тәсілдерін анықтаумен шектелмейді оның тәрбиелік мүмкіндіктерін де анықтайды. [1]
Биологиядан сабақ беру барысында тірі ағзалардың нақты фактілерін, табиғат құбылыстарының бір-бірімен байланысын тірі табиғаттың даму эвалюциясының заңдылықтарын оқып білу оқушылардың ғылыми, диалектикалық материалистік көзқарастарын қалыптастырады.
Биологиялық білім қоршаған табиғи ортаның маңызын, табиғатты қорғау қажеттілігімен қалпына келтіру шараларын қоғамдық және жеке еңбектің гигиенасының маңызын түсінуге, оқушыларды өмірге бейімдеп, политехникалық білім алуға мүмкіншілік туғызады.
Атақты педагог К.Д. Ушинский айтқандай Оқушылардың ақыл - ойын логикасын дамыту үшін жаратылыстану тарихын оқыту тиімді-деп есептейміз.
Себебі тірі табиғаттың объектілерін бір-бірімен салыстыру, анықтау эксперименттер қою, щқушылардың ойлау қабілетін дамуын қамтамасыз етеді.
Биологияны оқыту әдістемесі. Жалпы биологияны оқыту әдістемесі және арнайы биологияны әдістемесі болып екіне бөлінеді.
Жалпы биологияны оқыту әдістемесі мектеп биология курстарының пәндерінің мазмұны мен әдістеріне байланысты қарастырады.Аталған пәндердің бірізділігі, біртұтастығы және тәрбиелеп оқытудың элементтерінің дамуы, биологияны оқытудың жүйесін анықтайды. Білім беру, оқытудың жүйелілігі оқушылардың саналы түрде білім қалыптастыруымен тиянақтылығын анықтайды.
Арнайы әдістерде сабақтардың әдістемесы, экскурсиялар сабақтан тыс жұмыстар кластан тыс жұмыстар қарастырылады.
Биологияны оқыту әдісінің ғылымдармен байланысы
Биологияны оқыту әдісі барлық биология ғылымдар саласымен тығыз байланысты. Мектеп биология курстарынан сабақ беріп, оқыту үшін, мұғалім биология ғылымдар жүйесімен теориялық біліммен қаруланған тұлға болуы керек.
Табиғатта болып жатқан құбылыстардың сырын, ерекшеліктерін ғылыми тұрғыда түсіндіру үшін мұғалімнің теориялық білімі үлкен рол атқарады. Мектеп оқулықтарының мазмұны ғылыми тұрғыда беріледі.
Биология ғылымдар саласының негізгі зерттеу әдістері: бақылау эксперимент жүргізу және жинақталған фактілерді теориялық тұрғыдан қорытындылау болып табылады. Бақылау және эксперимент жолмен жинақталған материалдарды салыстыру, қорытындылау зерделеу оқушылардың логикалық шығармашылық ойлауын дамытады.
Мектеп биология курсиарының мазмұнынымен биологиялық ғылымдағы ең үлкен айырмашылық, оның мақсатында, көлемінде, құрылымында, әдісінде және мазмұндау формасында. Биология ғылымының мақсаты- зерттеудің нәтижесінде табиғат туралы жаңалықтар ашу. Мектеп пәнінің мақсаты оқушыларға ғылымның жинақталған фактілерімен заңдылықтарын жеткізу.
Мектеп биология пәнінен шақтап берген көлемінде, оқушыларға артық ақпаратсыз күрделі ғылыми проблемалармен ғылым негіздерін хабарлау.
Биология агрономия мен медицинанаың негізі болып табылады. Мектеп биологиясында бұл байланыс, оқушыларға политехникалық бағытта білім беру барысында, теорияны практикамен ұштастыруда көрініс береді. [1,2]
Әдістеме тек биология мазмұнының ерекшелігімен ғана емес, оқушылардың жас ерекшеліктеріне байланысты. Баланың жеке басының дамуына байланысты анықталатын болғандықтан балалар, психологиясымен де тығыз байланысты. Баланың жеке басының дамуына байланысты, Биология курсының мазмұны кластан,класқа жоғарылаған сайын күрделенеді. Сондықтан мұғалім сабақ беру барысында 5-8 кластарда бір сабақтың өзінде әр түрлі әдістермен , тәсілдерді қолданады. Ал жоғарғы кластарда сабақ барысында бір-екі тәсілді қолданумен шектеледі. Сабақтың мазмұны фактілнрді қарастыру кезінде және теориялық қортынды жасау барысында күрделенеді .
Биологияны оқыту әдісі педагогикалық ғылымдар саласына жататын болғандықтан , педагогшикамен де тығыз байланыста, себебі дидактиканың жалпы принциптері мен тәрбиелеу мәселелері бір.
Мектептегі білім беру , тәрбиелеп оқыту негізінде жүргізіледі: материалдың мазмұны , оқыту әдістері, мазмұнның логикалық түрде қарастырылуы , оқыту процесінің барлық формалары мұғалімнің жеке тұлғасын тәрбиелейді, оның ғылымға деген көзқарасын арттырады.
Табиғат туралы ғылымдардың негіздерін оқытудың мақсаты, диалектикалық - материалистік көзқарасты тәрбиелеу болып табылады.
Кластан класқа жоғарылаған сайын біртіндеп оқушылардың биологиялық білімдері кеңейіп, тереңдетіледі,қоршаған әлемде танып- білуге болатынын, материаның әр уақытта қозғалысқа және дамуда екендігіне көз жеткізеді.
Сондықтан, биология пәнін нағыз ғылыми түрде оқыту,диалектикалық-материализмге негізделеді.Бұл философия ғылымымен тығыз байланыстығын көрсетеді.
Биология оқыту әдісінің ғылыми негіздері
Әдістеменың ғылым ретінде қалыптасу мен дамуы, мұғалімнің қортындысымен,пікірлеріне,педагогик алық өнердің ғылыммен ұштасуына, шығармашылық зерттеулерге тікелей байланысты.
Әдістеменің өзекті мәселерінің шешілуі бастапқы кезеңде сараптау жолымен жүзегее асады.Біртіндеп жаратылыстанудың жалпы меодикасынан жекеленген піндер матодикасы бөлініп шықты.
Қазіргі кезеңде әдістеменың ғылым ретінде дамкындағы өзекті мәселердің бірі осы кезде дейін жинақталған тәжірбиелердің қортындысын,материалдардың мазмұнын сараптап, биология пәнін оқутудың әдістемелік жағын түбегейлі жетілдіру болып табылған.
Биология материалдарының негізінде әдістеме,оқутудың мәсеселерін,тәрбиелеудің жолдарын жетелдіру барысында әдістемелық зерттеулер жүргізіледі.
Педагогикалық жоғарғы оқу орындарында ғылыми-зерттеу институттарында,Академияларда зерттеу жұмыстары кеңінен комплексті түрде холға қойылған.
Ғылыми жұмыстардағы ұсыныстар міндетті түрде,зерттеу нәтижесінде алынған қортындылардыңнақты дәлелдерімен негізделуі тиіс.
Әдістемелық мәселерді шешу, ғылыми зерттеулердің бірнеше сатылары мен әртүрлі зерттеу элементтерінің үйлесімділігінің кезектігінен құралады.
Биологияны оқыту әдісінің абъектілері және ғылыми зерттеу әдістері төмендегідей. [2]
1. Озат алдыңғы қатарлымұғалімдердің тәжірбиелеріне, құнды бастамаларды анықтау мақсатында бақылаулар жүргізіліп, жетістіктері мен кемшіліктерін көрсту.
Әдістеменың шешілмеген, өзекті мәселелерін анықтапжұмыс болжамдарын алға қою.
Болжамдарды шешу мақсатында мектептердеэксперименттер ұйымдастыру.
Эксперимент жұмыстары мен бақылаулардың нәтижесін жинақтап-қорытып, сараптап болжамды растау, оның теориясын жасау.
Жалпыға бірдей білім беретін мектептерде жарияланған әдістемелық жұмысты тексеруден өткізіп, әдістемелық теорияны бекітіп, дәлелдеу.
Осылай зерттеулердің нәтижесінде әдістеме ғылым ретінде қалыптасады.
Әдістеменыңөзіндік мәселелері - биологияны тәрбиелеп- оқыту өзіндік ерекшеліктері бар.
Әдістемеда бұл іс- әрекеттер заңдылықтарға жатады.
Мектеп биологиясының мазмұны мен құрылымдағы ғылым негіздерінің синтезі;
Ұғымдар мен дағдыларды біртіндеп дамыту барысында оқушыларға саналы түрде берік білім қалыптастыру;
Оқыту әдістерінің және оқыту формаларының оқу материалдарының мазмұнына сай ұйымдастырылуы;
Оқыту және тәрбиелеу процесінің жан- жақты байланысы бір тұтастығы.
Осы заңдылықтардың негізінде, биология әдістемесінде тәрбиелеп оқытудың жалпы жүйесіқұрылады :
1. Биологиялық түсәініктер жүйесі;
2. Оқыту әдістерінің жүйесі ;
3. Биологияны оқыту барысында тәрбиелеу жүйесі;
4. Оқу жұмыстарының формуларының жүйесі;
5. Оқытудың материалдық-техникалық базалыжүйесі.
Әдістеме-оқытып-тәрбиелеудің мақсатын, педагогикалық іс-әрекеттің барысын, оқытудың тиімді,белсенді,әдістері мен жолдарын анықтайды.
Мұғалім жас өспірімдер мен оқушыларға тиянақтыбілім,тәрбие қалыптастыруы үшін,оқу процесіне жетекші болатын әдістеменың ғылыми негіздерін білуі керек.
Ғылымның дамуына байланысты 40-шы жылдардан бастап мектеп биологиясына жаңа эксперименттер мен демонстрациялау снгізу қажеттігі туды.
Сабақты өту әдісінің проблемаралын шешу аса маңызды және негізгі мақсаттардың бірі болды. Сабақтың оқу мазмұны экскурсия кезівде өсімдіктер мен жануарларға бақылау жүргізумен және материалдар жинаумен тыгыз байланыста болды. Жануарлар меп өсімдіктерге тірі табиғат мүйісінде, үйде бақылаулар жүргізу қажеттігі туды. Эксукурсиялар өтетін сабақтың тақырыбына байланысты өткізілетін болды, үйге берілетін тапсырмалардың ерекшеліктері мен әдістері оңделді. Сабақтан тыс, кластан тыс, көпшілікпен бірге орындалатын жүмыстардың формалары мен әдістері өңделіп, оқушылардың білімі мен тәрбиесін дамытудағы орны анықталды. [2,3]
Бертін келе биологиядан сабақ берудің формаларының проблемалары шешілді.
Ленинградтағы А.И.Герцен атындағы педагогикалық институттың жаратылыстану кафедрасьшда, 1938 жылдары мүғалімдердің біліктілігін арттыру институттарында әдіскелер үжымының еңбектері жарияланып методикалық зерітеулердің жаңа бағыттарып дамытты Арнайъі методика, биологияны оқытудың жад - ны әдістері,- проблемалары шешуін тапты. Халел Досмұхамедұлы Досмұхамедов (1939) Тұңгыш рет ана тілінде жаратылыстану ғылымы
бойынша оқу қүралдарын жазды. Солардын бірі Жануарлар 1922 жылы Ташкентге басылып
шықі ы. Жұмақан Маусымбайұлы КҮДЕРИН (1891 -1938)К,азақтан шыққан түңғыш биолог-ғалымдардың бірі, ботаника жөнінде Өсімдіктану атты оқу қүралын 1927, 1930 - жылдары басып шығарды. Ол жиырма жасында ауылшаруашылык мектебін бітіріп, егіс жөне мал шаруашылығының маманы атанды.
Атақты ғалымдар И.И.Шмальгаузен, Н.П.Дуби - нин, С.С.Четвериков және көптеген шетел ғалымдары Ф.Добржанский, Г.Симпсон, Дж.Хаксли, Э.Майер еңбектерінің нәтижесінде эволюцияның синтетикалық теориясы қалыптасты. В.И.Вренадскийдің Биосфера ілімі Н.В.Сукачевтің Биогеоценоз ілімдері мектеи биология пәндерін оқытуда гана экологиялық-эволюциялық мақсаттарды шешудің бірден-бір жолы ретінде оқытылды.
Н.М.Верзилиннің басқаруымен биологиялық түсініктерді дамыту теориясы сабақ беруде айтарлықтай орын алды. Осы бағытта жүргізілген ғылыми-зерттеу жүмыстары баршылық. 1966 жылдары Ю.И. Полянскийдің басқаруы мен ғалымдар тобы мектеп биологиясына эволюциялық ілім, цитология, аутоэкология, биоценология және биосфера туралы ілімдерін оқытудың мазмүнына, бағдарламага енгізді.
Соңғы жылдардағы биологиядан білім беру про - блемалары: білімнің сапасын арттыру, теориялык білімді тәжірибемен байланыстыру, оқу проблемаларын шешу үшін оқытудың активті жаңа формаларын епгізу болып табылады.
2. Қазақ Республикасында жаратылыстану әдістемесінің дамуына үлес қосқан ғалымдардьщ бірі Күдерин Жүмахан Маусымбайүлы. Методисттің Өсімдіктану- оқу құралы-Алматы Рауан баспасынан 1992 жылы жарық көрді. 265 бегген түрады. [3]
Бүл кітап 1927 жылы және 1930 жылдары араб және латын әріптерімен түңғыш рет қазақ тілінде басылып шыққан, өсімдіктер тіршілігін тартымды баяндайтын оқу қүралы болды.
Бүл оқу қүралы биология ны зерттейтін ғалым одіскерлерге және студенттерге, сондай-ақ биология мәселелері қызықтыратын оқырман қауымына арна-лған.
Күдерин Ж.М. Қуғын-сүргінде аман қалған еңбектері-Алматы Демеу баспасы 1995 жылы жарық корді. 352 беттен қүралған.
Күдерин Ж.М. түңғыш қазақ тілінде жариялан-ган, жазылған және қүрастырыи, аударылып жасаган бірнеше еңбегін бір кітап етіп топтастырылған. Бүл кітантар 1937 жылдың нөубетіне тап болған абзал аза-магтың Қазақстандағы ауыл шаруашылығына қосқан ііотижелі үлесі ретінде кейінге үрпаққа үсынылып отыр. Ауыл шаруашылығын зерттейтін ғалым-әдіскерлерге, студенттерге, оқырман қауымға арналған.
1.1 Биология пәнін оқыту әдістері және оның түрлері
Биология пәнінің мазмұны мен құрылымын және сабақ өткізуге тиісті материалдарды сараптап алуын тағайындаудан басқа, ең бір басты маңызды мәселелердің бірі оның әдістерін де орынды қолдана білу болып табылады.
Пәннен сабақ өткізу әдісін дұрыс таңдай, қолданбаған жағдайда әрбір ұстаз алдына қойған мақсатына жете алмайды.
Оқушылардың жас ерекшеліктеріне қарай оқу материалының мазмұнын сәйкестендіре отырып, оқыту әдісін дұрыс таңдағанда ғана сапалы білім беруді қамтамасыз етуге болады.
Оқыту әдісі дегеніміз - оқушы мен оқушының алдына қойған мақсатына жету үшін екі жақты іс-әрекеттері деп айтуға болады. Сондықтанда осындай іс-әрекетті дидактикалық принцип тұрғысынан қарайтын болсақ, білім беру мен тәрбиелеуді дамыту деп те айтуға болады.
Сонымен, оқыту әдісі дегеніміз - ұстаздың білім беру әдістері деп қарасақ, екінші жағынан оқушының білімді игеру, қабылдау кабілеттілігі немесе әдісі. Оқыту әдістерінің құрылымы сабақ өткізу тәсілдерінен тұрады. Тәсіл дегеніміз - оқыту әдісінің бір ғана элементі, оның жеке бір бөлігі.
Биологиядан сабақ беру практикасында оның көптеген әдістері бар екендігін байқауға болады. Оларды кейбір белгілеріне қарай отырып, былай топтастыруға болады. [3,4]
Дәстүрлі сабақ беру әдістері, ол сол ертедегі философтар мен педагогтардың сабақ беру жүйелері болып есептеледі. Бұл әдістегі ең басты мақсат оқушыларға білім берудің қайнар көзіне, білімді қалай, қайдан алу әдістері бойынша қолданады. Бүл әдіс бойынша білімнің қайнар көзі үшеу деп көрсетеді: практика, көрнектілік, сөз. Соңғы кездерде тағы бір әдістер қосылды, ол - оқулық және әртүрлі техникалық жүйелер. Сондықтан бұл топтан бес әдісті бөліп қарауға болады: практикалық, көрнектілік, сөйлеу, оқулықпен жұмыс жүргізу, техникалық құрал-жабдықтарды пайдалану. Осы әдістердің өзіне тән қолдану ерекшеліктері бар.
Атқарылатын міндетіне қарай топтастыру әдістері. Сабақты өткізу процесінің жүйелілік кезеңіне байданысты топтастыру. Ол мынандай әдістерден тұрады:
а) білімді игеру;
ә) шеберлігі мен дағдылығын қаяыптастыру;
б) білімді іс жүзінде қолдану;
в) шығармашылық қызметі;
г) алған білімді бекіту, баяндау;
ғ) білімін, шеберлігін, іскерлігін тексеру.
Осы айтылған әдістердің басты ерекшеліктерінің бірі оқу процесін ұйымдастырудың классикалық схемаларына сәйкестелінген, ұстаздарға оқу-тәрбие жұмысын іске асыруға үлкен көмегін тигізетіндігі айқын.
3. Танымдылық іс-әрекетіне сәйкес топтастыру (И.Я.Лернер, М.Н.Скаткин). Бұл әдістердің көмегімен оқытушының көрсеткен тапсырмасы бойынша оқушы өзінің білім деңгейін өз бетінше игеру. Бұл әрине әрбір оқушының ойлау қабілеттілігін арттырады. Бұл топқа бірнеше әдістер кіретіндігін айту керек:
- бейнелеу арқылы түсіндіру (ақпаратты-рецептивті);
- репродуктивтік;
- проблемалы мазмұндау;
- жартылай ізденіс (эвристический);
- зерттеу.
Егер, танымдылық іс-әрекетті тек қана мұғалімнің көмегімен іске асырылса, оқушылар дайын материалдарды ұғып, есте сақтап, оны қатесіз айтып берумен ғана шектелген жағдайда, олардың ойлау белсенділік деңгейінің төмендігін көрсетеді.
Егер оқушының ойлау қабілеттілік деңгейі өте қарқынды болса, ол танымдылық іс-әрекетінде шығармашылық еңбектің нәтижесінде, өз бетінше ізденіс жасау және зерттеу әдістерін қолдану нәтижесінде ғана табысқа жететіндігін байқауға болады.
Сондықтанда, әдістер осындай топтастыру өз қолдауын тауып, кең таралып жүр. Енді осы әдістерге жеке-жеке тоқталып сипаттама берген жөн.
Ақпаратты-рецептивті (қабылдау) әдістің басты мәні, олар мынандай белгілерімен сипатталады:
1. Оқушыға білімді дайын күйінде ұсынады.
2. Оқушы дұрыс түсіну үшін, оқытушы әртүрлі тәсілдерді пайдалана отырып, оқу процесін ұйымдастырады.
3. Оқушы білімді қабылдап және оны есте сақтайды. Білімді қабылдауда барлық ақпарат көздерін (сөз, көрнектілігі т.б.), мазмұндау логикасының индукциялық және дедукциялық жақтарын дамытып пайдалану жолдарын іске асырады. [4]
- Репродуктивті әдіспен оқытудың басты белгілері:
1. Білімді оқушыға дайын күйінде беру.
2. Мұғалім оны түсіндірумен қатар, оны әңгімелей береді.
3. Оқушы оны саналы түрде ұға отырып, түсініп, есінде ұстайды. Оның басты критериясы оқушының берген дұрыс жауабы болып танылады немесе дұрыс есіне түсіру (воспроизведение, репродукция).
4. Білімінің тұрақтылығының ең басты куәсі, оны бірнеше рет қайталаудың нәтижесінде болады.
Репродуктивті әдісті мынандай жағдайларда қолдану өте тиімді:
- оқу материалының мазмұны бірыңғай ақпаратта болса;
- практикалық және еңбек тану іс-әрекетін қолдануын сипаттауда;
- егер оқушының өз бетімен іздену, ойлану процесіне қиындақ жағдайлар туатын болса;
- жаңа проблемалы материалдарды игеруге оқушының тіректік білімі әлі аздау болған жағдайларда.
Бұл әдістің тағы да бір қолданылатын кездерінің бірі - проблемалық маңызды мәселелерді өз бетімен шешу барысында оқушылар әлі дағдыланбаған жағдайларда.
Репродуктивті әдістің тағы да бір ерекше пайдалы әсерлерінің бірі оқу материалын жедел игеруді, практикалық, еңбекке деген шеберлігі мен іскерлігін қалыптастыруды қамтамасыз етумен бірге, оқу процесіндегі білімділігін, шеберлігін, іскерлігін басқаруды, кейбір қателік жақтарын айқындауына мүмкіндік береді. Сондықтанда, жоғарыдағы айтылған көптеген пайдалы жактарын басқа әдістермен байланыстыра отырып, күнделікті оқу процессіне қолдана білген жөн.
Проблемалық-ізденіс оқыту әдістерінің ең басты принциптері оқу процесінің кейбір кезеңдерінде оқушы кейбір проблемалық мәселелерді өз бетімен шешуге әлі мүмкіншіліктері жоқ, сондықтан мұғалім, осы проблеманы шешу үшін белгілі бір жүйемен, бағытпен оқушыларды тарта отырып, олардың белсенділігін арттыра отырып, жаңа білімді игеру жолдарын көрсету арқылы, оқу материалының танымдылық жағын арттыруға көмектеседі.
Проблемалы-ізденіс оқыту әдістері көп жағдайларда оқушының шығармашылық шеберлігін дамытуда, оқу-танымдылық және еңбектену іс-әрекетінің дамыту, ойлану және өз бетімен білімді игеру, жеке басының еңбекке деген шығармашылық көзқарасын, белсенділігін, саналылығын дамытуға тиімді әдістердің бірі болып саналады.
Проблемалы-ізденіс әдістерін қолдануының тағы да тиімді жерлерінің бірі - оқу материалының мазмұнындағы жаңа ғылыми түсініктер мен заңдылықтарды, теорияларды қалыптастыруда ең басты рөл атқарады. Осы алған білімдерінің негізінде проблемалық ситуацияларды өз бетімен іздену барысында жаңа ғылыми мәліметтерді шешуге, игеруге, түсінуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, бұл әдісті ең бір ерекше түрі деп есептеуге болмайды, себебі бұл әдіспен оқыту көп уақыт алумен қатар, жаңа оқу материалын игеруге, оқушының базалық білімі болмаса, оны қолдануда дұрыс нәтиже бермейді. [4,5]
Егер оқу материалының күнделік деңгейі орта және оқушының базалық білімі жеткілікті болса, олар өздерінің болжамдарын, құбылыстар мен заңдылықтар арасындағы байланыстарды анықтауда осы әдісті қолдану өте пайдалы деп есептеледі.
Зерттеу әдісінің басты мәні мынада:
- белгілі бір уақыт аралығында белгілі бір проблеманы анықтап, оны шешуді оқытушы мен оқушы бірге жүргізеді;
- оқушыға проблема жайлы алдын ала хабарламай, оны өз бетімен шешуге мақсат қою. Онын шешу жолын оқушы өзі тауып қорытындылайды;
- оқушының басты қызметі оперативті түрде берілген проблемаларды шешуді басқару;
- оқу процессінің қарқыны жоғары, оқу өте қызықты жүргізілуде, нәтижесінде білімнің тереңділігі, нақтылығы, жан-жақтылығы айқын көрініп тұрады.
Сондықтан бұл әдіс оқушының білім алу барысында шығармашылық қабілеттілігінің дамуына байланысты болатындығын көрсетеді. Оның басты кемшілігі - оқушыдан да, оқытушыдан да көп уақытты және энергияны шығындауды талап етеді және бұл әдісті қолдану оқытушының білім деңгейінің жоғары болуын талап етеді.
4. Дидактикалық мақсатқа байланысты екі әдістер тобын бөліп қарауға болады:
1. Оқу материалын алғаш игеруге мүмкіндік жасау әдісі.
2. Алған білімді тиянақтау және жетілдіруге мүмкіндік жасау әдісі (Г.И.Шукина, И.Т.Огородников).
Бірінші топқа жататындар: ақпаратгы-дамытушы (ауызша мазмұндау, әңгіме, кітаппен жұмыс істеу), ізденіс (эвристический, әңгімелесу, диспут, лабораториялық жұмыс), ғылыми зерттеу әдісі.
Екінші топқа жататындар: жаттығу жұмысын орындау (үлгі бойынша, жаттығудың комментариясы, вариативті жаттығулар т.б.), практикалық жұмыс.
5. Бинарлы және полинарлы әдістердің түрлерін құрастырудың қолдаушылар бар. Мысалы, М.И.Махмутов бинарлы әдісті жасады:
1. оқыту тәсілі;
2. оқу тәсілі.
және В.М.Паламарчук полинарлы әдісті ұсынады.
6. Дидактикадағы соңғы кездегі ең көп тараған әдістердің бірі және соңғы он жыл бойы пайдаланылып келе жатқан әдістің бірі Ю.К.Бабанский ұсынған әдіс, онда үлкен үш топ әдістерге бөледі:
1. Оқу-танымдылық қызметін ынталандыру-дәлелдеу (мотив).
2. Оқу-танымдық процессінің тиімділік қызметін бақылау және өзіндік бақылау.
3. Оқу-танымдылық процессін ұйымдастыру жәңе іске асыруқызметі.
Сонымен, әрбір әдісті алсақ та оның басты мақсаты оқу-тәрбие процесінде мынандай қызметтерді атқаруға бағытталған: оқыту, дамыту, тәрбиелеу, дәлелдеу және бақылау. Осы әдістерінің нәтижесінде әрбір ұстаз және шәкірт алдына қойған мақсаттарына жетеді. Әдістердің атқаратын қызметіне байланысты біреуінің функциясы жоғарыласа, екіншісі төмендеуі мүмкін.
Жаңа материалды оңытудың методтары
Әңгіме. Мектеп оқушыларының ботаникадан, зоологиядан, адам анатомиясы мен физиологиясынан, физикадан, биологиядан және басқада ғылымдардан алған білім қоры жалпы биологияны оқытып үйрету практикасында әңгімені - мұғалім мен мектеп оқушыларының қатысуымен екі жақты сөйлесу арқылы баяндалатын методты пайдалануға мүмкіндік береді.
Оқушыларды жаңа материалдың мазмұнын ашуға жұмылдыру олардың танымдық әрекетін күшейте түседі. Мұғалім әңгіме барысында баяндалатын материалдың ұғыну дәрежесін ашып, баяндау сипатына түзетулер енгізеді, мәселенің түсіндірілу тереңдігін оқушылардың танымдық мүмкіндігіне орай шамалайды. Мұғалім оқушыларды талдау жасауға, процестерді салыстырып, оларды бағалауға, маңызды белгілер мен байланыстарды баса көрсетуге, қорытуға бағдарлайды. [5]
IX-X класс оқушылары осыған дейінгі биология курстарында өтілген материалды едәуір ұмытып қалатындығын жұмыс практикасы дәлелдеп отыр. Сондықтан методты -- әңгімені таңдап алу кезінде оқушылардың оған қаншалықты дайын екендігін ескеру қажет. Егер оқушылардың білімі жеткіліксіз болса, онда әңгіме алдында таратпа материалдармен, оқулықпен жұмыс істеуді ұйымдастырып, тәжірибе көрсету керек, экскурсияға апарып, курста өтілген материалдарды қайталауды ұйымдастыру қажет.
Биология тарихы, органикалық дүние эволюциясы туралы нақтылы білім жинақталып, қорытындыланғанда, сондай-ақ цитологиялық, генетикалық және экологиялық ұғымдарды оқып үйренудің жекелеген кезеңдері кезінде әңгіме өткізген орынды.
Әңгіме қолдану методикасы өте жақсы талданған, Ол негізгі ұғымдардың дамуына мүмкіндік беретін жүйелілікте құрылып, белгілі жоспар бойынша өтіледі. Оқу информациялары жеке үзінділерге жіктеледі. Оларға мектеп оқушылары өздігінен қорытынды жасауға жәрдемдесетін сұрақтар белгіленіп беріледі. Әдетте әңгіме барысында әр түрлі көрнекі құралдар кеңінен пайдаланылады.
Систематиканың пайда болуы туралы проблемалық әңгімені ұйымдастыруды мысал ретінде қарастыралық.
Мектеп оқушылары өткен сабақта қайта өркендеу дәуірі, географиялық ұлы ашылулар, жануарлар классификациясы туралы қайталап келуге тапсырма алды. Мынадай құрал-жабдықтар даярланады: тарихтан таблицалар, жарты шарлар картасы, тропиктік өсімдіктер мен жануарлар бейнеленген таблицалар, қолдан жасалған таблицалар (Линней бойынша жасалған өсімдіктер мен жануарлар әлемінің системасы, Органикалық дүниенің қазіргі системасы), бөлме өсімдіктері, гербарийлер, әр түрлі жануарлардын, тұлыптары.
Әңгіменің басында оқушыларға феодализмнің капитализмге алмасу себептері, жылдық өнімдерді өткізуге және өндіріске шикізаттар сатып алуға рыноктар іздестіру, биология ғылымының дамуы үшін Үнді, Америка тәрізді елдердің ашылу маңызы туралы еске түсіру ұсынылады.
Мұғалім жануарлар мен өсімдіктердің жаңа түрлері жүйесіз сипатталып, бір түрдің өзіне ғана әр түрлі ат берілгендігін айтады. Мынадай сұрақ беріледі: биология ғылымы алға қарай жедел жылжуы үшін түрлердің атын бір ізге салуға мүмкіндік болды ма? Осыған байланысты Линней енгізген бинарлық номенкулатураның мәні ашылады. Бұдан соң биологияны дамытудағы элементтердің периодтық системасының маңызы түсіндіріледі. Бұл мағлұматтар оқушылардың биология үшін систематиканың ролі туралы қорытынды жасауына жәрдемдеседі. [5,6]
Линнейді систематиканың негізін қалаушы ретінде хабарлау соңынан туыс және түр категорияларының логикалық қайнар көзін ашып берген орынды. Оқушыларға особьтарды бір түрге біріктіруге негіз боларлықтай принциптерді анықтау ұсынылады. Оқушылар бір түр особындағы органдарының, дене пішінінің және басқа да белгілерінің сырттай ұқсастықтарын көрсетеді. Қосымша сұрақтар мектеп оқушыларының система жасау кезінде мекен ортасы, бейімделушілік ерекшеліктері, тіршілік бейнесі, шығу тегі де есептелетін анықтауына мүмкіндік береді. Мұғалім өсімдіктер мен жануарлардың линнейлік классификациясының принциптері туралы жариялайды, ал мектеп оқушылары қолдан жасалған осы системаның кемшіліктерін өздігінен тауып, оларды қолдан жасалған таблицадағы мысалдармен иллюстрациялайды.
Мұғалім әңгіме барысында қолма-қол оқушылардың танымдық әрекетіне басшылық жасап, оларды ой жүгірту, білімдерін дұрыс пайдалана білу, бақылау ұйымдастыру арқылы сұрақтарға жауап іздестіруге бағыттайды.
Қазіргі уақытта әңгімені бір сабақта бақылауды, экспериментті, кітаппен, өздігінен жұмыс істеуді, таратпа материалдарды техникалық құралдарды, кинофильмдерді, телевизиялық хабарларды, әңгімемен ұштастыра пайдаланудың дұрыстығы туралы пікір дәлелденіп отыр.
Сабақтың жалпы құрылысындағы орны мен мәніне (экскурсия, лабораториялық сабақ, практикалық жұмыс) байланысты кіріспе, қорытынды, тексеру, жалпы қорытындылау және т. б. әңгімелердің болуы мүмкін.
Күрделі теориялық проблемаларды оқып үйрену кезінде әңгіменің әрқашан жақсы нәтиже бере алмауы мүмкін, өйткені жаңа материал бөлшектеніп, аздаған бөлімдермен баяндалады да, тұтас ұғым алуға мүмкіндік болмай қалады. Екі жақты сөйлесу кезінде жүйелілік жойылатын болғандықтан мектеп оқушысы білімді белсенділікпен түсіне алмайды.
Әдетте бақылау ісі лабораториялық сабақтың бір бөлімін құрап, әңгіме және лекция өткізгенде, табиғатқа, оқу-тәжірибе учаскесіне, музейге дарвинизм мәселелерін, экологияны, генетика және селекцияны оқып үйренген кезде, экскурсия жасағанда методикалық тәсіл ретінде байқалады.
Эксперимент. Эксперимент тірі табиғат құбылыстары мен процестерін зерттеудің ең тиімді методтарының қатарына жатады. Ол зерттеу принципін кең жүргізуге мүмкіндік береді, оқушылардың, өздігінен жұмыс істеп, ойлануын дамытады, ғылыми методтармен таныстырып, белгілі іскерлік қалыптастырады.
Эксперимент арнайы жасалған жағдайларда зерттелетін процесті жасанды еске түсіруді ұйғарады және зерттелетін объектіні бөгде, қосымша құбылыстардан тазартуға мүмкіндік береді. Бақылау - эксперименттің қажетті компоненті. [6]
Эксперимент оқу процесін ұйымдастырудың лабораториялық сабақ, практикалық жұмыстар тәрізді формаларыңда цитология, генетика, селекция, экология мәселелерін оқып үйрену кезінде жиі пайдаланылады.
Бұл методты лабораториялық сабақ барысында Клеткадағы зат алмасу реакциясының ферментативтік сипаты тақырыбында пайдалану мысалын қарастыралық.
Білімді бекітудің методтары
Оқушылардың білімін тексеру. Білім тексеру де негізгі биологиялық ұғымдарды қалыптастырып, білімді, іскерлікті және дағдыны баянды ету мақсатын атқарады.
Оқытудың әр түрлі кезеңдерінде оқушылардың білім жағдайын анықтау - оқу процесін жетілдіріп, оның сапасын арттырудың өте қажет жағдайы. Жүйелі түрде тексеріп отырғанда мектеп оқушыларында оқуға жауапкершілікпен қарау әдеті тәрбиеленіп, олардың жеке ерекшеліктерін айқындауға мүмкіндік береді, сөйтіп олардың әрқайсысына түрліше ыңғаймен келуге болады. Мектеп оқушылары неғұрлым көбірек есепке алынып отырса, соғұрлым оқу процесін басқару жүйелі де кең мүмкіндікте болады. Білімді үнемі тексеріп тұрса, мектеп оқушылары оны ұзақ есте сақтап, ондағы кемшіліктерін толықтыруға мүмкіндік алады. Егер мұғалім тек жаңасын ғана емес, бұрынғы алған білімдерін де жүйелі түрде тексеріп отыратын болса, оқушылар оқу материалын әрқашан да пысықтап отыратын болады. Бұрын өтілген оқу информациясын жаңа білімді тексерумен ұштастыру курс бөлімдері арасындағы байланысты тиянақтап, ұғымдар тұтастық жүйесінің қалыптасуына мүмкіндік береді.
Жалпы биология курсында мына методтар мен білім тексеру формалары көбірек таралған: әрбір сабақтарда дерлік қолданылатын жеке және жаппай ауызша сұрау; класс оқушыларын толық қамтып сұрау, білімді мезгіл-мезгіл және жинақтап тексеру үшін жазбаша жұмыс жүргізу; зачет алу, семинарлар мен конференциялар өткізу; практикалық тексеру. Курстың теорияға бағытталуы білімді практикалық тексеру мүмкіндігіне кедергі келтіреді. Солай болғанмен де мектеп оқушыларының экскурсиялар, лабораториялық сабақтар және басқа өздігінен істейтін жұмыстар туралы есептеріне мұғалімнің талдау жасауы - мектеп оқушыларының білімі туралы информациялардың маңызды көзі.
Ауызша тексеру. Мектеп оқушыларының сабаққа әзірлігін, үй тапсырмаларын орындауын, ұғымдарынын, дамуын ауызша тексеру үнемі бақылап отыруға мүмкіндік береді. Сабақтың басында немесе жаңа материалды түсіндіруге байланысты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz