Қарт адамдармен жүргізілетін әлеуметтік педагогикалық жұмыстың ерекшелігі

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3.4

1 ҚАРТ АДАМДАРДЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК . ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.
1.1 Қарт адамдардың әлеуметтік.психологиялық сипаттамасы ... ... ... ... ..5.10
1.2 Қартаң адамдардың өмір санасы әлеуметтік проблема ретінде ... ... ... ...11.14

2 ҚАРТ ЖАСТАҒЫ АДАМДАРМЕН ӘЛЕУМЕТТІК. ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ЕРЕКШЕЛІГІ.
2.1 Қарт адамдар бос уақытының психологиялық.педагогикалық типологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15.21
2.2 Қарт жастағы адамдармен әлеуметтік жұмыстың технологиясы ... ... ... 22.24

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25.26

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27

Тақырыптың өзектілігі.Қарттарды әлеуметтік қорғау шараларының бірі жасқа қарттық келіп немесе жоғалған қарекетін өзіне-өзі қызмет ету жалпы қызметтің әртүріне қабілетін қалпына келтіруге және орнын толтыруға бағытталған медициналық, психологиялық, педагогикалық, әлеуметтік-экономикалық іс-шаралар кешенін тұратын, сондай-ақ қарттардың толыққанды өмір сүруіне мүмкіндік беретін әрі олардың құқықтары мен қабілет, мүмкіндіктерін іске асыруын қамтамасыз етуін оңалту болып табылады.
Қарт кезде белсенді өмір сүруді сақтау қажеттілігі қазіргі замандағы ғылыми зерттеулердің өзекті мәселесі. Берілген контексте (еңбек қызметінің жоқтауы дағдыны қатынас шеңберінің жарылуы және тағы басқа). Жаңа сыртқы шарттарға бейімделу, ойдың мүмкіншіліктерінің төмендеуі жоғары бағаланушылық холнинг – механизмдер (механизмдер жағдайымен) және тағы басқа сияқты сұрақтар қарастырылады.
Көптеген зерттеулер адамның психологиялық жас ерекшеліктері туралы әңгімелейді. Адамның жас ерекшелігін кезеңдерге бөлу мәселесіне психологиялық тұрғыдан қарайды. Б.Г.Ананеьев жетекшілігінде ғалымдар қарт адамдардың психоэволюциясына зерттеу жүргізген. Осы зерттеу нәтижелері даму динамикасын бақылауға мүмкіндік берді, яғни жеке жалпы физиологиялық, психмоторлық және психологиялық функцияларының жоғарлауы, бір қалыпты болуы және төмендеуін көруге мүмкіндік алды.
Жоғарды аталған топтың бір белгісі – денсаулық жас өткен сайын адамның денсаулығы төмендейтіндігі белгілі. Әсіресе, қалаларда өмір сүруші қарт адамдардың организмінң әсер етеді. Осы жаста оның алдыңғы өмірінің өмір салтының нәтижесі көрінеді. Балалық шақтан бастап, материалдық жағдайы сияқты жағдайлар оның денсаулығының нәтижесін береді.
Қарт адамдардың денсаулығы туралы айтқанда, олардың ауруы және мүгедектігі ғана емес, толыққанда, гармониялық және адамгершілік тұрғысынан да қараау керек. Қарт адамдардың денсаулығы еңбек және қоғамдық қызметке қабілеттілігінен ғана емес, сондай-ақ еңбек ету қабілетін және қоғмадық белсенділігін сақтауынан да көрінеді.
В.П.Казначеев және М.Г.Субботин атап өткендей, адам организмі қартайғанда тек қана жайлылықты ғана емес, сондай-ақ белгілі бір жайсыздықты, барлық функцияларынң қысымға ұшырауы мен жаттықтыруын да сезінуі керек.

1. Агафанов А.Н., Егоров В.В., Менлибаев К.Н., Нурмаганбетов С.Б. Основы теории социальной работы. Учеб. Пособие.- Караганды: Изд- во, КарГу, 2002.
2. Альперевич В. Социальная геронтология.- Ростов-н/Д. 19977
3. Ананеьев Б.Г. Личность, субъект деятельности, индивидуальность. М.: Директ- Медиа, 2008.
4. Дәрібаев Р.Д. Геронтология негіздері. Электронды оұу құралы. - ОҚМУ. Шымкент., 2008.
5. Загвязинский В.И. Методология и методика социально- педагогического исследования: Книга для социальных работников и социальных педагогов.- М.: 1995.
6. Казначеев В.П. Механизмы адаптации человека в условиях высоких широт. 1980.
7. Кузьмин К.В., СутыринБ.А. История социальной работы.- М., 2002.
8. Кон И.С. Социалогия личности. 1967.
9. Мардахаев Л.В. Социальная педагогика.- М., 2005.
10. Мудрик А.В. Социальная педагогика.- М., 2002.
11. Некрасов А.Я. Международный опыт социальной работы. М., 1994.
12. Овчарова Р.В. Справочноя книга социального педагога.- М., 2002
13. Ожегов С.И. Толковый словарь. Под редакцией Н.Ю. Шведовой (21-е издание) // alcala. ru.
14. Поливанова К.Н. Психология возростных кризисов.- М.:Академия. 2000.
15. Растигеев А.П. Социальная адаптация и ответственность личности.- Томск, 1985.
16. Шептенко П.А., Воронина Г.А. Методика работы социального педагога: Учеб. Пособие для студ. высш. учеб. заведений/ Под ред. В.А. Сластенина.- М., 2002.
17. Холостова Е.И., Дементьева Н.Ф. Социальная реабилитация: Учеб. пособие.- М., 2003.
18. Холостова Е.И. Теоретико- методологические основы социальной работы// Теоретические основы подготовки социальных работников/ отв. ред. И.А. Зимняя.- М., 1992.
19. Яцемирская Р.С., Беленькая И.Г. Социальная геронтология.- М., 1999.
20. Цицерон М.Т. О старости. О дружбе. Об обязанностях. М., «Наука», 1933 (репринт текста издания 1974 г.).

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университеті.

Педагогика және психология кафедрасы

Курстық жұмыс
Тақырыбы: Қарт адамдармен жүргізілетін әлеуметтік педагогикалық жұмыстың
ерекшелігі.

5В012300- Әлеуметтік педагогика және өзін- өзі тану мамндығы

Дайындаған: 06306- топ студенті
А.Қ. Телагисова
Тексерген: педагогика ғылымдарының
магистрі С.Н. Ерниязова

Орал- 2016
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3-4

1 ҚАРТ АДАМДАРДЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК - ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ.
1.1 Қарт адамдардың әлеуметтік-психологиялық
сипаттамасы ... ... ... ... ... ...5 -10
1.2 Қартаң адамдардың өмір санасы әлеуметтік проблема
ретінде ... ... ... ...11-14

2 ҚАРТ ЖАСТАҒЫ АДАМДАРМЕН ӘЛЕУМЕТТІК- ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ЕРЕКШЕЛІГІ.
2.1 Қарт адамдар бос уақытының психологиялық-педагогикалық
типологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15-21
2.2 Қарт жастағы адамдармен әлеуметтік жұмыстың
технологиясы ... ... ... 22-24

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 25- 26

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .27

КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі.Қарттарды әлеуметтік қорғау шараларының бірі
жасқа қарттық келіп немесе жоғалған қарекетін өзіне-өзі қызмет ету жалпы
қызметтің әртүріне қабілетін қалпына келтіруге және орнын толтыруға
бағытталған медициналық, психологиялық, педагогикалық, әлеуметтік-
экономикалық іс-шаралар кешенін тұратын, сондай-ақ қарттардың толыққанды
өмір сүруіне мүмкіндік беретін әрі олардың құқықтары мен қабілет,
мүмкіндіктерін іске асыруын қамтамасыз етуін оңалту болып табылады.
Қарт кезде белсенді өмір сүруді сақтау қажеттілігі қазіргі
замандағы ғылыми зерттеулердің өзекті мәселесі. Берілген контексте (еңбек
қызметінің жоқтауы дағдыны қатынас шеңберінің жарылуы және тағы басқа).
Жаңа сыртқы шарттарға бейімделу, ойдың мүмкіншіліктерінің төмендеуі жоғары
бағаланушылық холнинг – механизмдер (механизмдер жағдайымен) және тағы
басқа сияқты сұрақтар қарастырылады.
Көптеген зерттеулер адамның психологиялық жас ерекшеліктері туралы
әңгімелейді. Адамның жас ерекшелігін кезеңдерге бөлу мәселесіне
психологиялық тұрғыдан қарайды.
Б.Г.Ананеьев жетекшілігінде ғалымдар қарт адамдардың психоэволюциясына
зерттеу жүргізген. Осы зерттеу нәтижелері даму динамикасын бақылауға
мүмкіндік берді, яғни жеке жалпы физиологиялық, психмоторлық және
психологиялық функцияларының жоғарлауы, бір қалыпты болуы және төмендеуін
көруге мүмкіндік алды.
Жоғарды аталған топтың бір белгісі – денсаулық жас өткен сайын
адамның денсаулығы төмендейтіндігі белгілі. Әсіресе, қалаларда өмір сүруші
қарт адамдардың организмінң әсер етеді. Осы жаста оның алдыңғы өмірінің
өмір салтының нәтижесі көрінеді. Балалық шақтан бастап, материалдық жағдайы
сияқты жағдайлар оның денсаулығының нәтижесін береді.
Қарт адамдардың денсаулығы туралы айтқанда, олардың ауруы және
мүгедектігі ғана емес, толыққанда, гармониялық және адамгершілік тұрғысынан
да қараау керек. Қарт адамдардың денсаулығы еңбек және қоғамдық қызметке
қабілеттілігінен ғана емес, сондай-ақ еңбек ету қабілетін және қоғмадық
белсенділігін сақтауынан да көрінеді.
В.П.Казначеев және М.Г.Субботин атап өткендей, адам организмі
қартайғанда тек қана жайлылықты ғана емес, сондай-ақ белгілі бір
жайсыздықты, барлық функцияларынң қысымға ұшырауы мен жаттықтыруын да
сезінуі керек.
Зейнеткерлікке шығуына байланысты қарт адамдар көбіне жұмысынан
айырылады, ал жұмыс оның өмірінің мәні болуы мүмкін. Содан қарт адам қарт
шағында психикалық тұрғыдан қарусызданады. Оның өмір салтының бірден
өзгеруі психикалық денсаулығының өзгеруіне, өмір салтының ауысуына
әкеледі. Мұның өзі оған үлкен сілкініс тудыруы мүмкін.
Жас ерешелігі құрамының оның басқа сапасы жақтарынан сипатталуы үшін
осы кезеңде өмір сүріп жатқан түрлі ұрпақтар жиынтығы қарастыру керек. Осы
ұрпақтардың әрқайсысы белгігі бір әлеуметтік санаға ие. Олар былай
құралады: біріншіден: өткен өмір қорытындысы, сол ұрпақтың жеке өмір
тәжірибесінің сомасы; екіншіден, осы ұрпақ қоғам өмірінде қандай нақты
тарихи оқиғаларды бастан кешіргеніне байланысты.
Қарттықтың басталуы денсаулық пен тән күшінің нашарлауы, әлеуметтік-
кәсіби рөлдер құрылымы сананың азаюы және өзгеруі, отбасының өмірден
айырысуымен сипатталады. Адамның есеюі де, қартаюы да біркелкі жүрмейді.
Бұл оның сана-сезімінеде әртүрлі қалыптасады.
Өкінішке орай, отандық геронтологияда психо-физиологиялық процестер
және әлеуметтік жағдайлардың өзгеруі жақсы зерттелінеді де, ал олардың
өзіндік санасы мен ішкі дүниесі аз зерттелген.
Кең тараған түсінік бойынша қарт адамдар өздерінің әлеуметтік және
жеке иденттілігіне назар аудара бермейді- деп атап өтеді И.С.Кон. Әрине,
өмірге деген көзқарас жас өскен сайын өзгеріп отырады. Қарт жастағы
адамдар өз жеке пікірлерін, сондай-ақ әлеуметтік мәселелерін жастарға
қарағанда шешілуі қиын деп ойлайды. Тағдырға пассив түрде бағынады. Сондай-
ақ мұны ақылдылықтың пайба болуы, гармонияға талпыныс, табиғат пен адамның
гармониялық бірлігі деп есептеуге болады.
Сонымен қатар, шаршау күштің сарқылуы, субъективті уақыт
перспективасының қысқаруы да көрініс табады. Көп жағдайда қарт адамдар
өздерін орта жастағы адамдардан төмен санамайды. Өзін төмен санау жолы
болмайтындар мен ыңғайсыз әлеуметтік жағдайға тап болғандарға тән.
Бұл курстық жұмыстың мақсаты – қарт адамдардың қоғамдағы алатын
орнының маңыздылығын анықтау.
Ал мақсаттың өзі төмендегі міндеттердің орындалуын, қадағалауын,
талап етеді.
- Қарт адамдарға түсініктеме беру және оның тарихын анықтау.
- Қарт адамдар бос уақытының психологиялық-педагогикалық типологиясына
сипаттама беріп, оны шетелдегі бос уақытты өткізудегі тәжірибесімен
салыстыру.
- ҚР-ғы қарт адамдардың жағдайын зерттеу.
- Қарт адамдармен әлеуметтік педагогикалық жұмыстың ерекшелігін анықтау.
Курстық жұмыстың объектісі қарт адамдар.
Курстық жұмыстың пәні қарт адамдармен жүргізілетін әлеуметтік
педагогикалық жұмыстың ерекшелігі.
Зерттеу көздері - оқушы-жастарға тәрбие беру тұжырымдамалары,
кешенді бағдарламалар; алыс және шетел ғалымдарының еңбектері; әлеуметтік
тәрбие беруге байланысты ауыз және жазба әдебиетіндегі мұралар.

1 ҚАРТ АДАМДАРДЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК - ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ.
1.1 қарт адамдардың әлеуметтік - психологиялық сипаттамасы.
Бүкіл әлемде қарт азаматтардың саны айрықша өсуде, ал қарттық және
қартаю мәселесі өзекті мәселе болып отыр.Адамның қартаюының өзіне назар
аудартуының жоғарылауына қарамастан көптеген сұрақтар осы уақытқа дейін
өңделмеген.Қазіргі уақытқа дейін қартаю ұғымының дәл анықтамасы жоқ.
Homosapins деген адам түрінің латынша атауына саналы деген сөзден басқа
қартаюшы не, қарттық адамның мінездік белгісі деген сөздерді де білдіреді.
Қартаю кезеңі кеш естиярлық, қарттық жас деген анықтамалар кездеседі.
Демографиялық-энциклопедиялық сөздікте 1985 ж. мынадай анықтамалар
келтіріледі.
Қартаю бұл - адамзат тарихының әртүрлі тарихи-эволюциялық
кезеңдерімен және әртүрлі экологиялық манипулияциялық әлеуметтік алмасушы
биопсихологиялық және әлеуметтік ұғым.
Қазіргі кезде жоғары дамыған елдерде адамдардың қартаю кезеңі
созылып, өмірлері ұзарып, ол отыз жылдай уақытты алатын болды. Алайда,
педагогика, психология ғылымында бұл кезең адам өмірінің 311 бөлімінің
алғашқы кезеңіне қарағанда аз зерттелген. Сонда да соңғы 20 жылдықта
психологтар қарт адамдардың мінезінің психологиялық болмысы туралы маңызды
материалдар жасады.
С.И.Ожеговтың сөздігінде егде - қартая бастаған, қарттық -
организм әлсізденетін, кемелдеген кезеңнен кейінгі өмір және қарт -
қартаюға жеткен. Мұндай анықтамалар мынадай ойға әкеледі, біздің елімізде
анық бейнеленген, біз адам қартайғанда қандай болатынын және қарт
кісілердің тобына 60-та 75-ке дейінгі жасты жатқызады. Бұл топқа кіретін
адамдар үшін белсенділік деңгейі айтарлықтай жоғары сақталған, ал олар үшін
әлеуметтік-психологиялық бейімделуі және осы арқылы психологиялық,
педагогикалық өзін жақсы сезінетінін бұзу маңызды мәселелердің бірі болып
табылады.
Жалпы алғанда қартая бастағанда ренолитруктивтегі деструктивтік
процесстерін меңгеруге байланысты динамикалық өмір сүруді түсінеді, ал
қартаю – осы өзгерулердің жетістігі. Бұл өзгерулер биологиялық деңгейде
мына жағдайда өтеді организм өзгере бастағанда, өлім жақындағанда;
социологиялық деңгейде – адам зейнетақыға шығып статус өзгергенде;
психологиялық деңгейде – адам болып жатқан өзгерістерді байқап және оған
үйрене бастайды.
Қарттық нормасының физиологиясы мен медицинадағы ортақ мағынасы
адамның организмнің, оның мүшелері мен функцияларының бірдейлік қоршаған
орта шартында оптимальды өмір қызметін қамтамасыз етуші. Организмнің
структуралық және функционалдық нормасы – оның жалпы денсаулықты
қамтамасыз ететін тұрақты-резистенттілігі, жұмысқа қабілеттілігі,
адаптацияға қабілеттілігі және ұзақ өмір сүруді белсенді сақтауы.
Қарттық жас – қартаю процесі ашық көрінетін, онтогенездің аяқталу
кезеңі.
Қазіргі кезде қартаюдың әртүрлі анықтамалары бар. Ғалымдардың
кейбіреулері қартаюды клеткалық заттың физико-химиялық стурктура өзгерісі
есебінен реактивті клеткалардың біртіндеп өзгеруі деп қарайды.
Басқалардың ойынша, қартаю ішкі және сыртқы ортадан қорғанудың, мінез-
құлықтың, физиологияның, биологияның төмендеуі. Сондай-ақ, қартаюды өмір
сүруімен және қорғанудың төмендеуіне әкелетін мінез-құлықпен организмнің
есейгендегі өзгеруі.
Осы кезге дейін қартаюдың себептері мен қарттық эволюцияның бірінші
элементтері қандай деген сұраққа жауап жоқ.
Қартаюдың себебіне ең көп ескі анық ғылыми түсініктеме, ол
Аристотельдің еңбегінде жазылған Аристотельдің ойынша қартаю индивидуальды
өмірдің басында әртүрлілік иесіне берілетін, туылғаннан бастап берілген
жылудың біртіндеп азаюымен түсіндіріледі. Сондай-ақ, Аристотель адам
өмірін кезеңдерге бөлуге тырысып, сол арқылы биожас есебінің негізін
салды. Бірінші бөлім – жастық, екінші бөлім – кемелдену, үшінші – қартаю.
Тұрғындардың демографиялық қартаюы жылдам өсіп келеді. Егде жастағы
адамдардың әлеуметтік мәселесін шешу олардың әлеуметтік-психологиялық
ерекшеліктерін, темпераментін, мінез-құлқын жинақтауын, осы жастағы
адамдардың жеке қасиеттерін барынша назар аудара зерттеу қажеттілігін
анықтайды.
Тұрғындардың осы категориясының көптеген әлеуметтік мәселелерін түрлі
ғылымдарың зерттеу нысаны болып табылады. Бұл мәселені әртүрлі тарихи
кезеңде философтар мен педагогтер, әлеуметтанушылар мен саяси қайраткерлер
өз заманында қозғап отырды.
Қарт адамдардың ең белсенді қорғаушысы Рим саяси қайраткері және
философы Марк Тулий Цицирон (106 – 43 б.э.д.) болды, ол Үлкен катон немесе
қартық туралы 44 жылы диалог жазды. Цицирон адам үшін өмірдің бүкіл қоғам
үшін аса құнды деп қарттық жасты шебер қорғай білді және мадақтады. Цицирон
тілімен айтқанда, ақылды адам үшін өмірдің осы кезеңі ең бағалысы болып
саналады, өйткені осы кезеңде адам ақыл ойын эмоция мен құндылыққа
жеңілдірмейді. Сондай-ақ, қарт адам өмірлік тәжірибе сияқты байлыққа ие
болады.
Марк Цициронның қорытындысы бойынша, адам үлкен биіктіктерді мінез
күші мен сауатты ойды меңгере отырып, ақыл-ой арқылы игереді. Оның
пікірінше, осы жағынан алғанда қарттар жастардан басым түседі.
Тарихшы-философтар қарт адам жастық шаққа қарағанда аса құнды, асыл
текті кезең деп санады, осы себепке байланысты қарттық әлсіздікті
тәкаппарлықпен көтере білу керек деп білді.
Сонымен қарттар өздерін қоғам үшін пайдалы деп есептеуді атап өтті,
адам өмірі бірқатар мынадай факторларға бағаланады және анықталады деді:
саяси, экономикалық және мәдени даму, материалдық өзара қатынас, жергілікті
және ұлттық дәстүрлер.
Белгілі бір тарихи дәуірлерде қарттық өлім алдындағы өткел ретінде
қабылданды, өлімнің жақындай бастауы оны өзінен алыстату тілегін тудырды.

А.Шопенгауэрдің Жас ерекшелігі туралы философиясында осы туралы
қызықты ой қортындылары орын алған. Миф қаһармандары мінездерімен өмір
кезеңдерін салыстыра отырып, Шопенгауэр әр кезеңге өз есімін қояды.
Алғашқы онжылдықта Меркурий билік етеді: адам өмір бойлап жеңіл және
жылдам жүреді. Бұл білім алу, ойын, дүниемен танысу жылдары. Өмірдің 20
жасында махаббат құдайы Венераға бағынады. 30 жасқа қарай күшке, ерлікке ие
Марс өмірді ауыстырады. Адам 40 жасында пайдалы қабағынады, Цецера
патшалығы күшіне сенеді, 50 жасында адам биліктен ләззат алады, ол тәжірибе
мен білімге бай болады. 60 жасында өмірдің Сатурн кезеңі басталады.
Құнарлық оты сөнеді, жан тұрақты қалыпқа көшеді. Егер кейбір тін
кемшіліктері болмаса, адам тыныштық пен бақытты қарттықты бағалайды. Сондай-
ақ, басқаша бір көзқарас табады.
Мәселен, Шекспир қарттықты қуанышсыз кезең деп біледі. Оның ойынша
қарттық әлсіздік, тісі жоқтық, көзің нашар көруі, нашар естуі, балалыққа
берілуі, алжуы, бір сөзбен айтқанда үмітсіздік деп бағалайды.
Гете, Л.Толстой қарттықты өмірден толық сусындаған, ерік күшіне ие,
ақыл-ой қабілетін ие деп суреттейді. Ақындар жырлаған көптеген көркем
шығармаларда қарттық күш-қуатты ретінде суреттеледі. Егер адам осы кезеңде
күш-қуатты бола білсе, әрине, қарттық қуаныш сыйлайды деп түсінеді.
Қарттық, әрине, бірден келіп бастамайды, бұл – ұзақ процесс.
Қарттықты орта жастан бөліп тұратын әмбебеп шекараны анықтау қиын. Жеке
адамдар мен жеке топтардың қартаюы бір уақытта жүрмейді: біреулерде ол ерте
басталса, біреулерде кеш басталады. Сондай-ақ, өмір сүру ұзақтығының ұлғаюы
соңғы жылдары жас кезеңдеріне деген көзқарасы өзгеруде.
Көп жағдайларда, бұрын немесе қазірде зерттеушілер қарттықтың
хронолоиялық қалпына, белгілі бір өмір кезеңіндегі әлеуметтік және
экономикалық статусымен байланыстырады. Түрлі жас ерешкелігі
классификацяларын әртүрлі ғалымдар көзқарасымен салыстыру арқылы
Б.Ц.Урланис осы кезеңдер шекараны былай суреттейді.
Мәселен, ХІХ ғасырдағы француз физиологы және гигиенисті П.Флуранс
қарттықтың екі кезеңін бөліп көретеді: алғашқы (70-85) және екінші (85-
тен кейінгі). Неміс физиологы М.Ребнер қарттықтың басталуын 50 жас деп
белгіледі, оның пікірінше, 70 жас құрметті қарттық деп аталады. Өткен
ғасырдағы ағылшын дәрігері және статисті У.Фар былай жеп жорамалдады: 40-60
жас – интеллектілік жас, еңбекті бағалау кезеңі; 80-100 жас – соңғы кезең
әрі құрметті қарттық. Сонымен, Фар қарттықтың басталуын 60 жас деп
есептеді. ХІХ ғасырдың ІІ жартысындағы орыс статисті және демографы
А.Раслевский 45-60 жаста гүлденген қарттық деп атады, ал 60-75 жаста
солған жас дедеі, 75-100 және одан жоғары ұзақ жасдеп белгіледі.
Белгілі кеңес геронтологы академик Э.Ф.Френкель 70 жаста қарттықтың
басталуы деп атады. Басқа бір кеңес геронтологы академик А.В.Нагорның
қарттықты белгілейтін нақты бір жасты атаудан бас тартты. Ол қарттық 60-70
жастан басталады деді.
1962 жылы Ленинградта өткен қарттық пен қартаю кезеңдерінің
класификациясы және номенклатурасы бойынша симпозиумде қарт адамдарды
мынадай кезеңдерге бөлді: 60-74 жастағылар – егде, 75-89 жастағылар –
қарттар, 90 және одан жоғарылар – ұзақ өмір сүрушілер. Қазіргі уақытта
Бүкіл дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының шешімі бойынша қарт жас – 75
жас болып саналады, ал 60-75 жастағылар – қарттар. Белгілі бір тарихи
жағдайдағы тұрғындардың сапасының жүйелі шамасы болып оның жас құрылымы
қызмет ете алады. Адамдардың ең табиғи қасиет - өмір сүру ұзақтығы, олардың
әлеуметтік қасиеттері және байланыстарымен бірлікте болады.
Жас ерекшелігі құрамның оның басқа сапасы жақтарынан сипаттауы үшін
осы кезеңде өмір сүріп жатқан түрлі ұрпақтар жиынтығын қарастыру керек. Осы
ұрпақтардың әрқайсысы белгілі бір әлеуметтік санаға ие. Олар былай
құралады: біріншіден, өткен өмір қорытындысы, сол ұрпақтың жеке өмір
тәжірибесінің сомасы; екіншіден, осы ұрпақ қоғам өмірінде қандай нақты
тарихи оқиғаларды бастан кешіргеніне байланысты.
Қарттықтың басталуы денсаулық пен тән күшінің нашарлауы, әлеуметтік-
кәсіби рөлдер құрылымы санасының азаюы және өзгеруі, отбасының өмірден
айырысуымен сипатталады. Адамның есеюі де, қартаюы да біркелкі жүрмейді.
Бұл оның геронтологияда психо-физиологиялық процестер және әлеуметтік
жағдайлардың өзгеруі жақсы зерттелінеді де, ал олардың өзіндік санасы мен
ішкі дүниесі аз зерттелген.
Жас өскен сайын адам өзін-өзі бағалуы да өзгеріп отырады. Қарт
адамдар өзінің сырқты бейнесіне аз назар аударады, бірақ ішкі және тән
қалпына, өзін-өзі сезінуіне жете мән береді. Олар өздерінің зейін
қабілетін жастарға қарағанда дұрыс бағалай біледі. Қарт адам басқалардың
қылығына дұрыс баға береді. Кейбір қарт адамдар басқа біреулердің
адамгершіліктін тыс қылықтарына жауапкершілік мінез танытады. Кейбір қарт
адамдар кең дүниетанымға ие бола отырып, жасы келген сайын жұмсақ бола
бастайды. Олар өздері бұрын өмір сүрген жағдайдан басқаша өмір сүру
принципіне жол береді. Әсіресе, өздерінің немерелеріне жасына байланысты
өзіне деген жалпы сенім де азая түседі, мұның өзі психо-физиологиялық
(жадының, дене күшінің, сыртқы диапазонының тарылуы) өзгерістермен
байланысты болады. Бұл адамдардың жеке ерекшеліктерімен қызмет саласына да
байланысты.
Қарт адамдар олардың қоғамдағы өмір жолын кезеңдестіру және соған
байланысты жас ерекшелігі стереотиптерін есепке алады. Алайда, өздерін
көбі кәріміз деп есептемейді, көпшілігі өздерін орта жастағылармыз деп
есептейді. Өздерін кәрі деп санау көбінесе ауру адамдарда я болмаса соңғы
жылдары жағдайы нашарлаған адамдарда кездеседі.
Барлық жалпы алғанда қарт адамдар қоғамдық санада қабылданған кәрілік
стереотипін мойындайды. Адамның өзіндік мені қарттықтың стереотпті
образының жағымсыз қасиеттерін ендірмейді. Қарт адамдардың уақытша
перспективасы өзгеріп отырады. Қарт адамдар өзінің жеке, ішкі мәселелерімен
қалып қоймайды. Әлем тағдыры оларды жастарға қарағанда көбірек ойландырады.
Өткенге көз салу аса қарт адамдарға тән, басқалары болашақ туралы
әңгімелейді және ойлайды. Жас ұлғаюына байланысты уақытша перспектива да
қысқара түседі. Балалар санасы сияқты қарт адамдарда да жақын болашақ алыс
болашаққа үстем орын алады. Жеке өмір перспективаларыда қысқара түседі.
Қарт адамдар мен жастардың уақыт образын салыстыру, біржағынан алғанда
өмірдің тез өтуін көрсетсе, екінші жағынан алғанда, түрлі оқиғалардың аз
болуымен сипатталады. Көп жағдайда олар өткен өмірлерін еске алады.
Балалар санасы сияқты қарт адамдарда да жақын болашақ алыс болашаққа
үстем орына алады. Жеке өмір персективалары да қысқара түседі. Қарт адамдар
мен жастардың уақыт образын салыстыру, бір жағынан алғанда өмірдің тез
өтуін көрсетсе, екінші жағынан алғанда, түрлі оқиғалардың аз болуымен
сипатталады. Көп жағдайда олар өткен өмірлерін еске алады.
Алғашқылар үлкен оптимизмге, болашаққа сенімді. Көп жағдайда қарт
адамдар өмірдің осы кезеңін қайраткерлікті кезең деп біледі. Олар өмірге
сеніммен қарсы, көбіне тығыз уақиға ортасында жүргенді қалайды. Қоғамға,
қоршаған ортаға пайдалы болғысы келеді.
В.В.Вересаев жасөспірім шағында қартаюдан қатты қорқатын, кейінен
мұның бәрі бекер екендігін, тәжірибе арқылы жиналған ақылдылық оның орнын
толтырғандығын жазды. Жасөспірім шағындағы қорқынышымды еске аламын, жан-
дүниемді аса бөтен қиналыс билеп алған, тәнімді қорқыныш асыра салады,
өзімді-өзім түсінбеймін, өмір ағысына қосылып кетудің өзі қиын, ал қазір
жанымның қақпағы ашылғандай, оны жаралау оңай емес. Қолымда сенімді компас
бардай. Рухани көздерім ашылғандай, жанымды өмірге деген нақтылық,
сүйіспеншілік билейді.
Адамның қартаюы жанымды (мәселен, үлкен білім жинақтау, жоғары
біліктілікке ие болу) және жағымсыз (денсаулық пен күштің нашарлауы,
ойлаудың стереотиптілігі) қасиеттерге ие. Өмірде осы кең қасиетте орын
алады. Адам өмірінің соңғы кезеңіне орын алған өзгерістер ең алдымен,
психолитикалық, жеке мінез-құлық,, қызмет құрылымына байланысты болады.
Қазіргі кезде егде адамдар өз алдын жеке қауымды құрайды. Оның құрамына
қоғамның түрлі әлеуметтік таптарындағы кілдер енеді. Алайда,
зейнеткерлікке, еңбек қызметінен болса да, олар белгілі бір әлеуметтік
құрылымна тиісті болудан қалады. әрбір қарт адам өзінің жеке қасиет
дағдысы мен қажеттілігіне ие индивидиум. Қарт адамдар мәдени білім деңгейі,
өмір салты, интеллектілік қабілет, психо-физиологиялық конституциясы,
өмір және кәсіби дәрежесін ерекшеленеді. Олар қарымқатынастың, мінез-
құлықтың, эмоциялық қасиеттерге ие.
Жас ерекшелігі, денсаулық, өмір салты тұрғысынан алып қарағанда, егде
жастағы адамдарды жеке қоғамдық топқа бөлуге болады.
Әлеуметтік әдебиеттерде жас ерекшеліктері елеулі белгіге ие,
әлеуметтік жүйеде жас ерекшеліктері кезеңдері бір ізділік маңызға ие.
Әлеуметтік жүйеде олардың функциялары ауысып отырады. Л. А. Гардон, Э. В.
Клонов сияқты ғалымдар жас ерекшелігі кезеңдерін өмірлік цикл деп атайды.
Әрбір кезең ерекше дәуір ретінде, өмір циклының сатысы ретінде
қарастырылады. Өмір жолының сатысы деп аталатын атауда қолданылады. Жас
ерекшелігі адамның психологиялық дамуы ғана емес, оның биологиялық жетілуі,
түрлі толықтырулармен қамтылуы ретінде де қарастырылады. Өйткені, белгілі
бір жас кезеңдері үшін адам қызметінің түрлері және белсенділіктің
дәрежелері тән болады.
Қарт адамдардың өмір салтына таладу жасау кезінде, оның денсаулық
жағдайын бағалау мәнін ескере отырып, Т.В.Карсаевская денсаулық ұғымының
нақтыландыра түседі. Ол денсаулықты еңбекке қабілеттілігі мен қоғмадық
белснеділігін сақтап қалу деп атайды.
Қарт адамның денсаулығы оның күш-қуаты, оның психологиялық және
адамгершілік жағдайымен өлшенеді, осы арқылы қарт адам қоғамға пайдалы
қызмет атқара алады.
Қазіргі геронтология адамның табиғи физиологиялық қартаюын, қартаю
жайының ұлғаюы менбелсенді ұзақ өмір сүруін танып отыр.
Қарт адамдардың тиімді өмір алты индивидтің биологиялық
мүмкіндіктерін барынша қолдану тәсілі,мезгілсіз қартаюы тосқауыл қою. Егде
адамдардың күнделікті жүріс-тұрысы материалдық және рухани қажеттіліктерін
қанағаттандыру және құндылық бағдарынан еңбекті демалысты ұйымдаструы,
әлеуметтік ортмане өзара қарым-қатынасуы – мұның бәрі оның жеке өмір
салтын анықтайды. Қарт адам үшін өмір салты – бұл оның ақыл-ой қызметі,
эмоциясы мен жүріс-тұрысы, еңбегі мен демалысы, тамақтануы және табиғат пен
қарым-қатынасы.
И.М.Мечников пікірі бойынша, өмір гармониясы ортобиозға тыныштық,
психикалық сілкіністің болмауынан болып жатқан оқиғалардан шеттеуі,
айналға сезімсіз түрде қарамауы мен қол жеткізілмейді.

1.2 Қартаң адамдардың өмір санасы әлеуметтік проблема ретінде.
Ұзақ жасаудың әлеуметтік-медициналық аспектілері. 1995 жылы
мемлекетті думада Ресей Федерациясында мүгедектерді әлеуметтік қорғау
туралы, Ресей Федерациясында тұрғындарға қызмет көрсету негізі туралы
заң қабылдады. Құжаттармен бірге Қартаң адамдар мен мүгедектерге қызмет
көрсету туралы федералды заң қабылданды.
Аталған заңдар қарт азаматтар мен мүгедектерге әлеуметтік (соның
ішінде медициналық) қызмет көрсетуге мамандандырылған органдар үшін құқылы
база болып табылады. Солай бола тұра, Ресей заң қабылдаушы құрылымдарының
түсінігінше ең жоғары деңгейде Қартаң не қарт азамат, Мүгедекпен қатар
тұрады. Әлеуметтік жағдайда осындай ресми құрылым екі тіпті басқаша тұрғын
топтары. Қартайған азаматтар тіпті формальді түрде мүгедектермен тең
болмайды (барлық қарттар мүгедек емес; барлық мүгедектер кәрі емес; бұл екі
категория азаматтарының қоғамдағы жағдайы да, әлеуметтік маңызы да тіпті
және тіпті басқаша). Осыдан келіп бұл заңдардың болуы көптеген
ыңғайсыздықтар әкеледі.
Ұзақ жасаушылардың (қартаюшы, қартаң, қарт) әлеуметтік-медициналық
проблемалары ең алдымен, өте - әлеуметтік және өте медициналық болып
бөлінеді. Бірақ, бұл нәрсе бойынша бөлу емес, форма бойынша бөлу. Екі
проблема да цивилизация мен мәдениет басталып келе жатқанда пайда болды.
Қоғамның қартаюға қатынасының негізгі екі дәстүрі бар.
Біріншісі, 30 мың жылдай есептеледі – автор оны Көне Египеттің
дәстүрі деп атайды. Қартаю басқа адамдардың ішінде ең сыйлысы, қартаң
адам құдайларға жақын жалғыз адам, қарттық – бақытты және бүлкіші шақ
және тағы басқа.
Екінші дәстүрлі 3 мың жылдан есепетеледі – автор оны Спартандық
дәстүр деп атайды. Спартада Кәрі болғанша, үйсіз ит болғаным жақсы
дейтін болған. Күшсіз (пайдасыз) қарттарды Спартада жардан лақтырып
жіберетін болған, спартандық қарттар өмірдің бұлай аяқталуын табиғи құбылыс
деп есептеген.
Осы күнге дейін әртүрлі елдерде қартайған азаматтардан көне египеттік
не спартандық моделін көруге болады. Ең алдымен қартаң адам көптеген
хронологиялық ауруларған (орташа 9-13) тұтылады. Олар адам қартая
бастағанда пайда болады, 20-30 жаста ауыра бастағанда пайда болады.
Патологоанатомдар олардың аурулары чиператониялық ауру болса да, жүректің
линиялық не жара аурулары болса да, өздерінің ауруларынан өлмейді (олардың
көбі 40-50 жастарында өледі).
Көрнекті орыс патологоанотомы И.В. Довыдский барлық хронологиялық
аурулардан қартаю белгілерін көруді ұсынады. Бірақ, бұл қарттарға ерекше
әдістемесі керек етер еді. Алайда, қартаң хроникамен ауыратын адамдар
поликлиникада кезекке тұруын жалғасытыруда және әрбірі екінші-үшінші орын
олардың бос емес. Көбінесе, әсіресе ақша бөлмесі ауруды я асырауға, я
оның дәрісіне жетпейтін қазіргі Ресейде дәрігерлер оларға спартандықтарша
қарайды (медиперсональ айлығы біздің елде басқа баяу дамушы елдерге
қарағанда төмен). Қартайған адамның ерекше жағдайы, оның құдайларға
жақындылығымен тұрады. Қартаң адамның маңызды жағы, оның біртіндеп өлімге
жақындап қалған өлім туралы уайым болатынын дәлелдеді. Бұл адаммен бірге
туатын психологиялық қорғанышының жасына сай образбен өзгеруі және өз
өлімі туралы ес кіретін бағдарламалармен түсіндіріледі.
Психологиялық қорғаныш адамға және жазылмайтын аурумен аурушыға
өлімнен қашып құтыла алмайтындығы туралы ойларды жеңуге көмектеседі. Автор,
әрине, өлім турады ойлар психологиялық, патологияның (психотикалық
депрессиялар, суицидальды құрылымдар, сандырақ және тағы басқа) симптомы
болып табылғанша қатысты.
Ұзақ жасау және психикалық денсаулық әр ұзақ жасаушы (сирек жағдай
болмаса) соматикалық хронологиялық аурумен қатар аурады (жүрек түтікшелері,
асқазан-ішектік, геникологиялық, урологиялық, тірек-қимыл аппараты
ауруларымен және тағы басқа). Егер орталық жүйке жүйесімен байланысты
ауруларды былай қойсақта, бұның өзі көптеген қартайған адамдарды
шекарадағы ауруға жатқызуға жеткілікті. Осыдан келіп, олар психиатрдың
не психтерапевтің бақылауын не емдеу коррекциясын керек етеді.
Психожұмыстың психотерапия – бұл қартаң алдамды өлімге моральды
тұрғыда дайындау, бұл жас әзірге психиатрия бөлігі. Өйткені, тіпті бір-ақ
хроникалық аурудың өзі (ол қай кезде пайда болатынын маңызды емес) неврозға
ұқсас ауруларға және мінездің ауру деформациясына, тіпті психопатияға дейін
әкеледі. Қарттықтың бұл құбылыстарын арнайы бөлім геронтология зерттейді.
Геронтология мен генетика арасында анық шекараны жасау қиын
болғанымен, гериантрия (қарттық кезеңдерінде психикалық ауруларымен
айналысатын) проблемалары маңызды орын алады.
Әр қартаң адам оңай өмір сүрмейді. (60 жасқа келіп, ешқандай қайғы,
ешқандай стресс сезінбеген адамды елестету қиын). Алайда, ерекше ауыр
жағдайда глобальды әлеуметтік патаклияциалардың бүкіл қатарын басынан
кешірген Ресей қартаң адамдары. Адам үшін ең жаманы - өзінің ішкі
құндылықтарын, бағыттарын жоғалтудың күйін басынан кешіру. Қартаң адамдар
құндылықтарын қайта бағыттауға, яғни капиталистік әлемнің құндылықтарын
қабылдай алмайды. Осы арқылы олар өздерінің арттарынан социопаттардың
үлкен армиясын ұсынады.
Қартаң адамның мінез-құлқы қартаю күшіне деформацияланады. Бұл
деформациядан соң айтарлықтай қиын процесс болады.Әлеуметтік жұмысшылар
біраз уақытқа дейін тұқымқуалаушылық арқылы берілген шешуінің жақтарын
сақтайды.
Жас ұлғайған сайын мінездің кәсіби деформациясы пайда болады, басқаша
айтқанда, мінездің белгілі жақтарының акцентуациясы күмәнданғыштық,
аушланшақтық, жараланғыштық, қобалжушылық, толқушылық, өкпелегіштік,
эмоционалды мобилділік, мінегіштік, долылық, жүдеушілік, тұйықтық, өзінің
және айналасындағылардың іс-әрекетін әділетсіз бағалау, стереотипті
қайталанатын жаралайтын ситуацияларда ақыл-ой қабілеттерінің
реактивті регресі және тағы сол сияқты. Ал егер қартаң адамға өзінің жақын
туыстарын, әсіресе жақын немесе балаларын жерлеуге тура келген болса, оның
психикасы мен мінезі қалыпты бола қоймас. Қартайғанда жалғыз қалу
проблемсы, сөзсіз ерекше орын алады.
Жалғыз адамдардың психикасының өзгеруі ешқандай синдромды сыйымсыз,
өйткені өзінің әр жағдайында ол бірігей және комфортты. Сонда да
жалғызбасты қарттардың жағдайын клиникалық, геронтологиялық әлеуметтік
норма деп айтуға болмайды.
Бұл жерде тағы да қартайған азаматтардың өзінің әлеуметтік-
медициналық ерекшеліктері күйінде ерекше қатар бөлінетін екі категориясын
көрсетуге болады. Біріншіден, бұл қартайған мүгедектер (жас кезінде немесе
кемелденген кезеңде мүгедек болып, сонда да жасында жақсы бейімделіп;
отбасы бала-шағасы, жұмысы және тағы басқасы бар). Екіншіден, бұл қартайған
шағында мүгедек болғандар. Қартаң адамдардың психикасы кәсіби шаблондарға
жатпайтын әртүрлі характерологиялық жынысымен, аффективті-эмоционалды
ерекшеліктерімен өзіндік болып табылады. Бұл жерде индивидуалды әдістеме
керек.
Ұзақ жасаушы және оның жанұясы. Ұзақ жасаушылардың отбасындағы
қатынасы қалай құрылатынын түсіну үшін, екі негізгі сәтті қабылдау керек,
біреуі – микро-әлеуметтік; екіншісі – индивидуальды-психологиялық не дәл
сол медициналық. Бірінші фактор: ұзақ жасаушы жанұя мүшелерінің назарында ,
яғни оның ядросы (қатты немесе жұмсақ - бұл енді басқа сұрақ),
статусы (яғни, оның жанұясынан және оның мінез құлқынан тәуелсіз)
күшінде. Екінші фактор: ұзақ жасаушы үшін туған өте кең ұғым.
Автор Л.Н.Толстой қартайғанда айтқан сөзін есіне түсіреді: Мен үшін
нақты адам жоқ. Адам тіпті жоқ сияқты. Әрқайсысы мен кей берліген типке
ортақ жақтары бойынша өзіме жақын және туысқан адамдар типі деп
қабылдаймын. Сондықтан мен үшін бөтен не жақын, таныс, алыс, жақын және
тағы басқа жоқ. Адамдардың туыс типтері деп қабылдай отырып, қартаң адам
олармен қатынасты (жылдар бойы жасалынған стереотипті қатынасты) оңай
құрады, оларға бейімделеді, оларды өздерінің эмоционолды есіне туыс
ретінде қосады.
Сондықтан да қартаң адамдар әсіресе ұзақ жасаушылар басқа адамдармен
олар үшін бір-бірлеп олардың типологиялық статусына жоғары эмоционалды
қатынасты жасағысы келмейді. Бұл проблеманың басқа да жақтары бар: белгілі
жасқа дейін өмір сүрген соң, қартаң адамдар үшін туыстар бөтен бола
бастайды, өйткені бірінші жоспарға дәл сол қартаң адам бағытталып отыратын
маңызды ортақ типологиялық жақтар шығады. Жоғары да автор мынаны айтады,
егер ұзақ жасаушы жанұяда өмір сүрсе, ол әдетте оның ядросы болып табылады.
Бұл жанұяның барлық тогы мен күші ағылатын орталық (ұзақ жасаушы
қандай психикалық және физикалық жағдайда болатынын қарамастан).
Міне, сондықтан да, ұзақ жасаушы қайтыс болғанда жанұясы жетім болып
қалады және айналасындағылардың бәрі жетім болған сияқты. Жанұяның ядросы
бола отырып, ұзақ жасаушы оның моральды климатының: оның тіл табысуы мен
табыспаушылығының бастауы болып табылады. Зерттеулер көрсеткіші бойынша
ұзақ жасаушы тұратын үйде, я олар үйлесімді (үйдің тарлығы, қаражат
қиындығына, жанұя мүшелерінің ауруына, олардың жас ерекшеліктерінің әртүрлі
болуын немесе жынысына жән тағы басқа объективті факторларға қарамастан), я
болмаса, керісінше бұл себебі көп болғандықтан, бірақ негізгі себеп ұзақ
жасаушының бар екендігін болып табылатындықтан, бұл жанұяларда нағыз
тозақ.
Заттардың мұндай жағдайын әлеуметтік-экономикалық (материалдық)
немесе әлеуметтік-психологиялық (ұзақ жасаушының жақсы немесе жаман мінез-
құлығы) факторларымен түсіндіруге болмайды. Себептері одан да терең.
Л.Н.Толстой жазғандай және әлеуметтік-геронтологиялық зерттеулер қолданған
ұзақ жасаушының психикасындағы өзгерістерді тек медицина ғана объективті
интерпретациялай алар еді.
Ұзақ жасаушы және оның отбасы – жалпы біздің қоғамда және әлеуметтік
медицина бөлігіндегі өзекті мәселелердің бірі. Бұл проблема қоғамдық та,
халықтың әлеуметтік қорғанышын нығайтатын үкіметтік шаралармен де, тағы
медициналық жолмен тіпті шешілмейтін сияқты. Біздің елімізде пайда болған
ұзақ жасаушыларға арналған хоспистер біріншіден, жақсы идеялары үшін
қаншама ақша талап ететіндіктен, екіншіден, батысқа қарағанда басқа
концепция болғандықтан, әзірге толық көмексіздікті демонстрациялауда.
Италия мен Испаниядан басқа Европалық елдерде қалыптасқан. Бұл дәстүр АҚШ
пен Францияда да бар. Ресейде ата-ана өз баласының біреуімен тұратын
болғандай, яғни отбасылардың біреуімен тұратынындай, Израйльде бөлек
тұарды. Өз үйім - орыс пен Европалық үшін екі бөлек ұғым: Европалық үшін
– бұл, оның бала-шағасы туылған үй, орыс ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.