Шартты кәсіпорын өнімі өндірісін жоспарлау және тиімділігін есептеу

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

АЛМАТЫ ИНДУСТРИАЛДЫ КОЛЛЕДЖІ

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

«Сала экономикасы» пәні бойынша

Тақырыбы: « Шартты кәсіпорын өнімі өндірісін жоспарлау және тиімділігін есептеу»

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . . 4-5

1. Негізгі өндірістік қор есебі мен бағасы . . . 6

1. 1 Тиімділік қор уақытының есебі . . . 6

1. 2 Жұмыс түріне қарай қондырғы санының есебі . . . 6-8

1. 3 Қондырғының бағасы есебі . . . 8

1. 4 Зауытты басқару ғимараты және өндірістік мекеме бағасы есебі . . . 8-9

2. Айналым құралдарының қажеттілігінің есебі . . . 9

3. Еңбек ресурстарының қажеттілік есебі . . . 9

3. 1 Негізгі жұмысшылар санының есебі . . . 9-10

3. 2. Жұмысшылардың категориялар санының есебі . . . 10-11

4. Өндіріс көлемі және өнім өткізу көлемінің есебі . . . 11

5. Еңбекақы төлеу қоры және еңбек өнімділік есебі . . . 11-13

5. 1. Басқа категория жұмысшылардың еңбекақы қоры жұмысшылар санына

қарай және қызметкерлердің категориясына сәйкес орташажылдық еңбекақы анықталады . . . 13-14

5. 2. Өндірістік еңбек бағасының мағынасы . . . 14

6. Өнімнің өзіндік құнының есебі . . . 14-17

7. Баға, пайда, тиімділік . . . 17-18

8. Қортынды . . . 19

9. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 20

КІРІСПЕ

Кез келген кәсіпорын өзінің атқарған жұмысынан неғұрлым көп пайда алуға тырысады. Кәсіпорындар өздерінің тауарларын тек жоғарғы тиімді бағамен сатып қана қоймай, сонымен қатар оны өндіруге және өткізуге кететін шығындарды қысқартуға тырысады. Кәсіпорын табысының ұлғаюының қайнар көзі, ең біріншіден, оның сыртқы жағдайына байланысты болса, екіншіден, кәсіпорынның ұйымдастырылған өндіріс үрдісінің тиімділігіне және өндірілетін тауардың кезекті өткізілуіне байланысты болады.

Өндірістік шығындар, өнімнің өзіндік құны экономикалық сатының басты элементтері болып табылады. Олардың деңгейі, көбінесе, пайда көлемін, кәсіпорын рентабельділігін және шаруашылық қызметінің тиімділігін анықтайды. Сонымен қатар, кәсіпорынның бәсеке қабілеттілігін, беріктілігін, қаржылық тұрақтылығын анықтай отырып, оның өндірістік шығындарын қысқартып, оптималды экономикалық жетілдірудің негізгі бағыты болып табылады.

«Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында» деген ҚР Президентінің Қазақстан халқына Жолдауында (Астана, 2005 жылғы 18 ақпан) :

«Экономиканы түпкілікті реформалауға бағыт ұстап, біз қысқа мерзімнің ішінде нарықтық реформаларды жүргізе білдік, тиісті заңнамамызды жасауға қол жеткіздік. Бүгінгі таңда Қазақстанда нақтылы жұмыс істеп тұрған нарықтық экономика бар.

Егер осыдан он жыл бұрын жан басына шаққандағы жалпы ішкі өніміміз жеті жүз доллардан сәл ғана асса, 2004 жылдың соңында ол екі мың жеті жүздолларға жетті, ендеше 2005 жылы біздің жан басына шаққандағы жалпы ішкі өніміміз енді үш мың доллардай болады деген болжамымыз бар.

Мен 2010 жылы жан басына шаққанда жалпы ішкі өнімді 5 800АҚШ долларынан асатын мөлшерге, яғни Чехия, Венгрия, Польша, Малайзия сияқты елдердің бүгінгі деңгейіне, 2015 жылы шамамен 9 000 АҚШ доллары мөлшеріне жеткізуге күшіміз жетеді деп санаймын. Жалпы, сатып алу қабілетінің шамасы жағынан бұл цифрларға біз қазірдің өзінде жақынбыз.

Біз еліміздің жалпы ішкі өнімін 2000 жылмен салыстырғанда 2010 жылы екі есе ұлғайтуды жоспарласақ та, бұл көрсеткішке 2008 жылы-ақ жететінімізге сеніміміз мол, » - деп жазған.

Осыған орай, біз ұлттық табысты арттыруымыз қажет. Ал ол үшін, ең алдымен, табыс, пайда әкелетін кәсіпкерлікті, әсіресе шағын және орта бизнесті, олардың субъектілерін одан әрі дамытып, өнім сапасы мен өндіріс тиімділігін арттырып, табысын көбейту керек. Яғни, кез келген өндірістік кәсіпорын өзінің өндірістік шығындарын қысқартқаны, төмендеткені жөн.

Өнеркәсіптік мекемеде өндірістік құрлымның үш түрі белгілі: заттық, технологиялық және аралас.

Заттық құрылымда кәсіорынның негізгі цехтары, телімдері олардың әрқайсысы белгілі бір өнімнің бір бөлігін немесе белгілі бір топтағы бөлшектер дайындау нысанына сәйкес құрылады. Заттық құрылым, негізінен ірі сериялы және жаппай өндірісті механикалық құрастыру және құрастырма цехтарында қолданылады.

Технологиялық құрылым айқын технологиялық даралануды анықтайды. Мысалы, құйма, ұста-тамптау, механикалық, құрастыру цехтарының болуы.

Аралас құрылым бір зауыттың ішінде заттық және технологиялық қағидаға сай ұйымдасқан негізгі цехтардың болуымен сипатталады.

Негізгі қор топтарының арақатынасы немесе жекелеген топтардың жалпы құн ішіндегі меншікті үлесі өнеркәсіптік өндірістердің техникалық деңгейін көрсететін негізгі қорлардың өндірістік құрылымын құрайды. Негізгі қорлар құрылымы өндіріс сипаттамаларының бірі болып табылады.

Негізгі қорлар құрылымы оның жекелеген элементтерінің арақатынасымен ғана емес, олардың өзгеру қарқынымен де анықталады.

Негізгі қорлардың салалық құрылымында қор сыйымдылығы жоғары салалардың үлес салмағы жоғары болған сайын, басқа жағдайлар бірдей болғанда өндірістік өнім мен ұлттық табыстың қор сыйымдылығы жоғарылай береді

ЕСЕПТІК БӨЛІМ

1. Негізгі өндірістік қор есебі мен бағасы

1. 1. Тиімділік қор уақытының есебі

$$Т_{реж} = (Т_{кал} - Т_{вых} - Т_{празд}) \times h \times t$$

$Т_{реж} = (365 - 60 - 14) \times 2 \times 8 =$ 4656сағ

$мұндаТ_{реж} -$ 4656сағ

$Т_{кал} -$ 365 күн

$${\ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ Т}_{вых}жәнеТ_{празд} - 66$$

Һ - 2 (басшылықпен келіседі)

t - 8 сағат

$$Т_{эф} = Т_{реж} - Т_{рем}$$

$Т_{эф} = 4656 - 70 = 4586$ сағ

мұнда $Т_{эф} -$ 4586сағ

$Т_{рем} -$ 70сағ

$Т_{рем} = 54 + 12 + 4 = 70$ сағ

мұнда $n_{k, }n_{c}, \ n_{t} - 54. 12. 4$

Орташа және ағымдық жөндеу саны:

$$n_{c} = \frac{18000}{4500} - 1 = 3$$

$$n_{t} = \frac{18000}{750} - 3 - 1 = 20$$

мұнда Т _с , Т _Т - орташа және ағымдық жөндеу аралығындағы жұмыс уақыты, с.

1. 2. Жұмыс түріне қарай қондырғы санының есебі

Қажетті қондырғылар саны жұмыс түріне қарай және әрбір бұйыммен есептеледі:

$$m = \frac{TE \times Q}{Т_{эф}}$$

$$m = \frac{{TE}_{1} \times Q_{1}}{T_{эф}} + \frac{{TE}_{2} \times 2}{T_{эф}} = \frac{497 \times 110}{4586} + \frac{201 \times 150}{4586} = 18\ дана$$

Мұнда m-18дана(шт)

ТЕ 497. 201нормо - ч

Q -110. 150бірл

(рафинирациялық вальцы)

$${ТЕ}_{1} = 120 + 48 + 15 + 42 + 36 + 32 + 68 + 22 + 82 + 32 = 497$$

(резиналық клей араластырғыш)

$${ТЕ}_{2} = 66 + 18 + 6 + 8 + 12 + 6 + 12 + 32 + 15 + 18 + 8 = 201$$

рафинирациялық вальцы бойынша:

$$m_{жону} = \frac{120 \times 110}{4586} = 2, 8 \times 350 = 980\ мың/тг$$

${\ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ m}_{фрезерлік} = \frac{48 \times 110}{4586} = 1, 15 \times 306 = 351, 9\$ мың/тг

$${\ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ m}_{сүргілеу} = \frac{15 \times 110}{4586} = 0, 35 \times 196 = 68, 6\ мың/тг$$

${\ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ m}_{тісжоңғылау} = \frac{42 \times 110}{4586} = 1 \times 270 = 270$ мың/тг

${\ \ \ \ \ \ \ \ m}_{термиялық} = \frac{36 \times 110}{4586} = 0, 86 \times 150 = 129$ мың/тг

${\ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ m}_{электротехникалық} = \frac{32 \times 110}{4586} = 0, 76 \times 86 = 65, 36$ мың/тг

$m_{слесар} = \frac{68 \times 110}{4586} = 1, 6 \times 21 = 33, 6$ мың/тг

${\ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ m}_{КИПжәнеавтоматика} = \frac{22 \times 110}{4586} = 0, 5 \times$ 130=65мың/тг

$m_{құрастыру} = \frac{82 \times 110}{4586} = 2 \times 38 = 76$ мың/тг

$m_{контрольдісынау} = \frac{32 \times 110}{4586} = 0, 76 \times 130 = 98, 8$ мың/тг

резиналық клей араластырғышбойынша:

$m_{жону} = \frac{66 \times 150}{4586} = 2, 1 \times 350 = 735$ мың/тг

$m_{сүргілеу} = \frac{6 \times 150}{4586} = 0, 19 \times$ 196=37, 24мың/тг

$m_{ажарлағыш} = \frac{12 \times 150}{4586} = 0, 39 \times$ 750=292, 5мың/тг

$m_{слесарлық} = \frac{32 \times 150}{4586} = 1 \times 21 = 21$ мың/тг

${\ \ \ m}_{термиялық} = \frac{6 \times 150}{4586} = 0, 19 \times 150 = 28, 5$ мың/тг

${\ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ m}_{электротехникалық} = \frac{12 \times 150}{4586} = 0, 39 \times 86 = 33, 54$ мың/тг

${\ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ m}_{КИПжәнеавтоматика} = \frac{15 \times 150}{4586} = 0, 49 \times$ 130=63, 7 мың/тг

$m_{құрастыру} = \frac{18 \times 150}{4586} = 0, 58$ ×38=22, 04мың/тг

${\ \ \ \ \ \ \ \ m}_{контрольдісынау} = \frac{8 \times 150}{4586} = 0, 26$ ×130=33, 8мың/тг

1. 3. Қондырғының бағасы есебі.

Қондырғының баланстық бағасы пайдаланылған қондырғы санына қарай анықталады, тауар бағасы және тасымалдау, монтаж шығыны сатып алу бағасынан 10% өлшемінде таңдалады

Тәжірибелік вальцы бойынша:

жону=980+10%=1078мың/тг

фрезерлік=351, 9+10%=387, 09мың/тг

сүргілеу=68, 6+10%=75, 46мың/тг

тіс жоңғылау=270+10%=297мың/тг

термиялық=129+10%=141, 9мың/тг

электротехникалық=65, 36+10%=71, 896мың/тг

слесарлық=33, 6+10%=36, 96мың/тг

КИП және автоматика=65+10%=71, 5мың/тг

құрастыру=76+10%=83, 6мың/тг

контрольді сынау=98, 8+10%=108, 68мың/тг

Манжет кесу үшін арналған пышақ бойынша:

жону=735+10%=808, 5мың/тг

сүргілеу=37, 24+10%=40, 964мың/тг

ажарлағыш=292, 5+10%=321, 75мың/тг

термиялық=28, 5+10%=31, 35мың/тг

электротехникалық=33, 54+10%=36, 894мың/тг

слесарлық=21+10%=23, 1мың/тг

КИП және автоматика=63, 7+10%=70, 07мың/тг

құрастыру=22, 04+10%=24, 244мың/тг

контрольді сынау=33, 8+10%=37, 18мың/тг

2353+1394=3747мың/тг

1. 4. Зауытты басқару ғимараты және өндірістік мекеме бағасы есебі.

Цех ауданы 1 станокқа 6 м ² қарай есептеледі және бір қызметкер үшін 4м ² есебімен. 1 м ² мекеме бағасы төменгі кестеде көрсетілген. Жалпы бұйым бойынша станоктар саны: 22+16 $= 38$

Өндірістік және тұрмыстық мекемелер бағасы, мың/тг, м

4, 6+5, 2 $= 9, 8$

38 $\times 6м = 228м^{2}$

48 $\times 2м = 96м^{2}$

$$S_{цех} = 228 + 96 = 324м^{2}$$

S _бас = 4, 0 $\times (83 + 8) = 364м^{2}$

1) 324 $\times 4, 0 = 1296тг$

2) 364 $\times 9, 8мың/тг = 3567, 2мың/тг$

2. Айналым құралдарының қажеттілік есебі.

Айналым құралдарының қажеттілігі өндіріс өнімі үшін 6% көтерілген материал ресурстарының бағасымен анықталады.

3. Еңбек ресурстарының қажеттілік есебі

3. 1. Негізгі жұмысшылар санының есебі

а) уақыт қорының номиналды есебі:

$$Т_{реж} = \left( Т_{кал} - Т_{вых} - Т_{празд} \right) \times h \times t$$

Т _ном =(365-60-14) ×2×8=4656сағ

б) уақыт қорының эффектифті есебі:

$$Т_{эф} = Т_{ном} - Т_{неяв}$$

$Т_{эф} = 4656 - 240 = 4416$ сағ

Мұнда, $Т_{неяв} - 240сағ;$

$Т_{эф} = 4656 - 240 = 4416$ сағ

в) тізімдік және келу санының қатынас коэффициенті номиналдық жәнe эффективті қор қуаты қатынасымен анықталады:

$$К_{числ} = \frac{Т_{ном}}{Т_{эф}}$$

$$К_{числ} = \frac{4656}{4416} = 1. 05$$

К= $\frac{1, 05 \times 20}{100} = 0, 21$

г) негізгі өндірістік жұмысшылардың келу саны және әрбір бұйымның еңбексыйымдылығы жұмысы есебімен анықталады:

$$Ч_{яв} = \frac{ТЕ \times Q}{Т_{ном} \times К}$$

$Ч_{яв1} = \frac{{ТЕ}_{1} \times Q_{1}}{Т_{ном} \times К} = \frac{497 \times 110}{4656 \times 0. 21} =$ 56адам

$Ч_{яв2} = \frac{{ТЕ}_{2} \times Q_{2}}{Т_{ном} \times К} = \frac{201 \times 150}{4656 \times 0. 21} = 31\$ адам

$$Ч_{св} = \frac{ТЕ \times Q}{Т_{эф} \times К}$$

$Ч_{св1} = \frac{{ТЕ}_{1} \times Q_{1}}{Т_{эф} \times К} = \frac{497 \times 110}{4416 \times 0. 21} = 59\$ адам

$Ч_{св2} = \frac{{ТЕ}_{2} \times Q_{2}}{Т_{эф} \times К} = \frac{201 \times 150}{4416 \times 0, 21} = 33\$ адам

3. 2. Жұмысшылардың категориялар санының есебі.

Жұмысшылардыңбасқа категориялар санының есебі структура бойынша сәйкестік орындалады.

Қызметкерлер структурасы және жұмысшылардың сыйақы шарты

Негізгі өндірістік жұмысшылар;

1. 179×65%100=116\frac{179 \times 65\%}{100} = 116
2. 179×12%100=22\frac{179 \times 12\%}{100} = 22
3. 179×21%100=38\frac{179 \times 21\%}{100} = 38
4. 179×2%100=4\frac{179 \times 2\%}{100} = 4

4. Өндіріс көлемі және өнім өткізу көлемінің есебі.

Өндіріс көлемі және өнім өткізу көлемін тең деп қабылдаймыз.

5. Еңбек ақы төлеу қоры және еңбек өнімділік есебі.

Жұмысшылардың тарифтік төлемақысы разряд және еңбек шарты бойынша, тг. /с

3 разрядтардағы жұмысшылар саны 22+13+9+2+12+5+12+18 $= 93$ адам

4 разрядтардағы жұмысшылар саны 13+8+10+4+17+7+11+12+19 $= 101$ адам

5 Разрядтардағы жұмысшылар саны 9+5+9+3+7+4+3+6+10 $= 56$ адам

6 Разрядтардаңы жұмысшылар саны 3+5 $= 8$ адам

Жалақы қорының ортақ өлшемі негізгі өндірістік жұмысшы бұйымды өндіру кезіндегі бастапқы көрсеткіштерді жұмыс түріне суммалаумен анықталады.

Ортақ жалақы негізгі өндірістік жұмысшы және кәсіпорын жұмысшысы еңбекақыны төлеу қорына есептік санның негізгі жұмысшы және жұмысшыларға бөлу арқылы анықталады:

Негізгі жұмысшылардың орташа тарифтік ставкасы

(93 $\times 88$ ) +( $101 \times 100. 9$ ) +( $56 \times 116. 6$ ) +(8 $\times 136. 4$ ) $= 26029$ мың/тг

$26029 \times 4416 = 114944, 064\$ мың/тг

$114944, 064\ \div 12 = 9578672\$ мың/тг

$9578672 \div 258 = 37126\$ мың/тг

$37126 + 40\% = 31976, 4\$ мың/тг

Қосымша жұмысшылардың орташа тарифтік ставкасы

(17 $\times 70. 4$ ) +(19 $\times 80. 7$ ) +(10 $\times 93. 3$ ) +(1 $\times 109. 1$ ) $= 3768$ мың/тг

$3768 \times 4416 = 16639488\$ мың/тг

$16639488 \div 12 = 1386624\$ мың/тг

$1386624 \div 258 = 5374, 5\$ мың/тг

$5374, 5\ + 30\% = 6986, 85\$ мың/тг

Басқарушылар, мамандар және қызметкерлердің еңбек ақы қоры

5. 1. Басқа категория жұмысшылардың еңбекақы қоры жұмысшылар санына қарай және қызметкерлердің категориясына сәйкес орташажылдық еңбекақы анықталады. Жалақы коэффициентін тариф бойынша қабылдаймыз және негізгі жұмысшылар көрсеткіштері деңгейі айлық қатынаспен:

Материал шығыны қалпы өнім бірлігімен, кг

Материалдың бастапқы бағасы, тг/кг

Артықшылығы: Инфляция есебімен бағаны түзету.

$А_{1} = 15 \times 16. 40 = 246$ мың/тг

$А_{2} = 27 \times 16. 40 = 443$ мың/тг

$Б_{1} = 18 \times 32. 10 = 578$ мың/тг

$Б_{2} = 14 \times 32. 10 = 450$ мың/тг

$В_{1} = 14 \times 23. 80 = 333$ мың/тг

$В_{2} = 18 \times 23. 80 = 428$ мың/тг

$Г_{1} = 28 \times 43. 20 = 1210$ мың/тг

$Г_{2} = 16 \times 43. 20 = 691$ мың/тг

$А_{1} + А_{2} + Б_{1} + Б_{2} + В_{1} + В_{2} + Г_{1} + Г_{2} = 4379$ мың/тг

5. 2. Өндірістік еңбек бағасының мағынасы.

Өнімді өткізу бағасын сәйкес категория қызметкерлер санына бөлу арқылы анықталады:

ПТ= $\frac{РП}{Ч}$ ,

Мұнда Ч- қызметкерлердің және жұмысшылардаң саны.

РП - өткізілген өнім көлемі

РП $= 4379\ мыңтг$

ПТ= $\frac{4379}{179} = 25\ тг/адам$

6. Өнімнің өзіндік бағасының есебі.

6. 1. “Жанармай және энергия” шығындар статьясы бойынша двигатель қуатын жұмыс түріне қарай есепке алып электроэнергия шығынын суммалау, уақыт және энергия және электроэнергия тарифі коэффициентін пайдаланып анықталады:

З _энер = М _дв $\times$ Т _эф $\times$ К _эк $\times$ К _ин $\times$ Т _эн $\times$ n,

мұнда М _дв - двигатель қондырғының қуаты, кВт;

Т _эф - 4416 с;

К _эк − 0, 9

К _ин - 0, 8

Т _эн - 21, 5 тг. /кВт с;

n - қондырғының бірлігі саны

Қондырғының негізгі сипаттамасы

Артықшылығы: Қондырғыны пайдалану коэффициенттері: а) уақыт бойынша -0, 9; б) қуат бойынша -0, 8.

Сынатын вальцы бойынша:

Жону З _энер =7, 5×4416×0, 9×0, 8×21, 5×2, 8=1435554 мың/тг

Фрезерлік З _энер =5, 5×4416×0, 9×0, 8×21, 5×1, 15=432375 мың/тг

Сүргілеу З _энер =5, 0×4416×0, 9×0, 8×21, 5×0, 35=119630 мың/тг

Тіс жоңғылау З _энер =5, 0×4416×0, 9×0, 8×21, 5×1=341799 мың/тг

Термиялық З _энер =1, 0×4416×0, 9×0, 8×21, 5×0, 86=58789 мың/тг

Электротехникалық З _энер =3, 0×4416×0, 9×0, 8×21, 5×0, 76=155860 мың/тг

... жалғасы

Калькуляциялау нысандары бойынша шығындарды бөлу

Өнімді өткізуді жоспарлау

Қазақстанда нарықтық экономика жағдайындағы экологиялық таза тамақ өнімі өндірісімен байланысты ұйымдастыру –экономикалық-экологиялық мәселелер жиынтығы

Нарықтық экономика жағдайындағы еңбек ресурстарын пайдалануды ұйымдастыру және оны жетілдіру жолдары

Құрылыс ұйымдарындағы үстеме шығыстар және пайдалылықты есептеу

Пайдаланылатын шикізат ресурстары

Өнеркәсіптің шикізаттық ресурстары

Өндіріс шығындары және табыс

Шаған агрофирмасының шаруашылық операциясына бухгалтерлік жазулар шығындар

Көмірсутегілік шикізатты өндірудің технико- технологиялық ерекшеліктері

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс