Рим мемлекетіндегі меншік құқығы

1. Рим мемлекетіндегі меншік құқығы
2. Меншік құқығын алу тәсілдері
3. Бастапқы иелік ету тәсілдері
4. Туынды иелік ету тәсілдері
5. Меншікті қорғау тәсілдері
6. Өзгенің мүлкіне құқық
7. Қорытынды
8. Пайдаланылған әдебиеттер

Нарықтық қатынастар заманы мен демократияның ең алғашқы көрінісі ретінде азаматтардың жекеменшігінің болуы және оның қорғалуын атауға болады. Жекеменшік ұғымын алғашқы рет айналымға енгізген ежелші Рим мемлекетінің азаматтары екендігі белгілі. Орта ғасырда өмір сүрген белгілі неміс ғалымы Фридрих Энгельс Римдегі жеке меншік құқығы туралы келесідей пікір білдірген: «Рим құқығы жекеменшік құқығы басшылық жасайтын қоғам өмірімен ондағы қақтығыстардың толық заңды көрінісі, осы себептіде кейін пайда болған заңдар ол құқыққа еш өзгерістер енгізе алмады». Аталған пікірден Рим қоғамында дамыған жекеменшік құқығы қазіргі күнге дейін өолданыстан шықпағандығын және пайда болатын жекеменшік қатынастардың бастамасы болып қала беретіндігін байқауға болады.
Рим қоғамында жекеменшік құқығын білдіру үшін dominium термині қолданылды, ал республика кезеңінен бастап бұл терминге proprietas термині қоса қолданылатын болды. Dominium термині әдетте ex iure Quiritium тіркесімен қолданылатын яғни бұл тіркес жеке меншік құқығы (жерге қатысты) ең алдымен римдіктерге тиесілі болды, содан кейін барып рим азаматтарына тиесілі дегенді білдіру үшін қолданылатын еді. Рим қоғамында жеке меншіктің маңызды түрлерін білдіру үшін res mancipi (manus сөзі қол деген мағына берсе, capio сөзі алу деген мағынаны білдірді ) термині қолданылды, шаруа үшін аса маңызды жеке меншіктердің қатарына жер, құл және сиыр жатқызылды.
Рим қоғамында кез-келген зат жекеменшікке жатқызылмайтын еді, қоғамдағы көтеген заттар айналымның заттары ретінде қарастырылды,ондай заттарды res omnium commnunes (барлығына ортақ заттар) терминінемен сипаттайтын болған. Аталған заттардың қатарына res divini iuris (шіркеулер)-дінге арналған орындар, res publicae (түрмелер,қалалық қамалдар т.б)- мемлекет мүддесіне қызмет етуге арналған заттар, usus publicus (жолдар, өзендер, театрар т.б)- жаппай қолданылатын заттар сонымен қатар ағып жатқан су (aqua probluens). Жоғары аталған заттардың соңғысы бөшкеге құйылған сәттен бастап өзінің res omnium commnunes дәрежесін жоғалтып жекеменшік заттардың қатарына қосылып отырған. Қазіргі қоғамдағыдай ертедегі рим қоғамында да жекеменшіктің алатын орны ерекшеболған, сонымен қатар жекеменшікпен қоғам меншігінің арасы толық ажаратылған.

1. Новицкий.И.Б Основы римского гражданского право
2. Понятие и содержание права собственности http://www.labex.ru/page/rim_p_gloss_59.html
3. Римское частное право Учебник И.Б.Новицкий, И.С.Перетерский 175-177 бет
4. Кудинов О.А Римское право Курс лекций 151-152 бет
5. Эмфитезис және суперфиций http://www.e-reading.club/chapter.php/97811/55/Isaiicheva_-_Shpargalka_po_rimskomu_pravu.ht ml
6. СПОСОБЫ ПРИОБРЕТЕНИЯ ПРАВА СОБСТВЕННОСТИ http://www.e-reading.club/chapter.php/97811/50/Isaiicheva_-_Shpargalka_po_rimskomu_pravu.html

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Рим мемлекетіндегі меншік құқығы
Нарықтық қатынастар заманы мен демократияның ең алғашқы көрінісі ретінде азаматтардың жекеменшігінің болуы және оның қорғалуын атауға болады. Жекеменшік ұғымын алғашқы рет айналымға енгізген ежелші Рим мемлекетінің азаматтары екендігі белгілі. Орта ғасырда өмір сүрген белгілі неміс ғалымы Фридрих Энгельс Римдегі жеке меншік құқығы туралы келесідей пікір білдірген: Рим құқығы жекеменшік құқығы басшылық жасайтын қоғам өмірімен ондағы қақтығыстардың толық заңды көрінісі, осы себептіде кейін пайда болған заңдар ол құқыққа еш өзгерістер енгізе алмады. Аталған пікірден Рим қоғамында дамыған жекеменшік құқығы қазіргі күнге дейін өолданыстан шықпағандығын және пайда болатын жекеменшік қатынастардың бастамасы болып қала беретіндігін байқауға болады.
Рим қоғамында жекеменшік құқығын білдіру үшін dominium термині қолданылды, ал республика кезеңінен бастап бұл терминге proprietas термині қоса қолданылатын болды. Dominium термині әдетте ex iure Quiritium тіркесімен қолданылатын яғни бұл тіркес жеке меншік құқығы (жерге қатысты) ең алдымен римдіктерге тиесілі болды, содан кейін барып рим азаматтарына тиесілі дегенді білдіру үшін қолданылатын еді. Рим қоғамында жеке меншіктің маңызды түрлерін білдіру үшін res mancipi (manus сөзі қол деген мағына берсе, capio сөзі алу деген мағынаны білдірді ) термині қолданылды, шаруа үшін аса маңызды жеке меншіктердің қатарына жер, құл және сиыр жатқызылды.
Рим қоғамында кез-келген зат жекеменшікке жатқызылмайтын еді, қоғамдағы көтеген заттар айналымның заттары ретінде қарастырылды,ондай заттарды res omnium commnunes (барлығына ортақ заттар) терминінемен сипаттайтын болған. Аталған заттардың қатарына res divini iuris (шіркеулер)-дінге арналған орындар, res publicae (түрмелер,қалалық қамалдар т.б)- мемлекет мүддесіне қызмет етуге арналған заттар, usus publicus (жолдар, өзендер, театрар т.б)- жаппай қолданылатын заттар сонымен қатар ағып жатқан су (aqua probluens). Жоғары аталған заттардың соңғысы бөшкеге құйылған сәттен бастап өзінің res omnium commnunes дәрежесін жоғалтып жекеменшік заттардың қатарына қосылып отырған. Қазіргі қоғамдағыдай ертедегі рим қоғамында да жекеменшіктің алатын орны ерекшеболған, сонымен қатар жекеменшікпен қоғам меншігінің арасы толық ажаратылған.
Рим мемлекетінде тарихи қалыптасқан меншіктің бірнеше түрі болды, олардың ішінде ең ерте пайда болғаны және кең таралғаны Квитрлік меншік. Квитрлік меншік ежелгі дәуірде римде болған жеке меншіктің жалғыз түрі. Бұл меншіктің түрі цивилдік құқықтың талаптары арқылы алынған заттарды қамтыды жәнеде квитрлік меншікке толыққанды рим азаматтары ғана иелік ете алды. Квитрлік құқытың нысаны ретінде манципатцияланатын заттар және манципатцияланбайтын заттар танылды. Манципатцияланбайтын заттарды меншікке алу пайдалану құқығынберу арқылы жүргізілетін. Манципатцияланатын заттарды меншшіке алу процес барысында құқықтарынан бас тарту арқылы жүзеге асырылды.
Манципатцияланатын заттарды меншікке алудың күрделі болу қоғамдағы меншіктің жаңа түрінің пайда болуына себеп болды, пайда болған меншіктің түрі преторлық меншік деп аталды. Ертеректе дәстүрмен немесе құқыңын беру жолымен алынған заттар квитрлық заттар деп аталынса кейінен преторлықзаттар деп аталынатын болды. Рим мемлекетінде квитрлік меншікпен преторлық меншік қатар қоланылатын беретін.
Перегриндің меншік негізінен шет елдіктердің меншігін сиапттады. Аталған меншікке иелік етушілер цивилдік құқық нормалары бойынша заттарды дәстүрлі жолмен немесе жазбаша келісім негізінде сатуға және сатып алуға құқылы болды. Перегриндердің яғни шет елдіктер өз меншігіндегі заттарды шағым беру арқылы қорғай алатын, аталған шағымардар протердің эдиктілерімен қаралып қорғалды.
Провинциялық өңірлердегі жерлерді өз еркімен басып алу арқылы рим халқына жекеменшікке өтіп отыратын, аталған жерлер провинциялық меншік деп аталды. Провинциялық меншік негізі екі сипаты бойынша ерекшеленді:
1. Провинциялық жерлерге иелік етушілер Сенатқа немесе императорға салық төлеп отырды
2. Провинциялық меншікке байланысты қатынасар халықтардың құқықтарының нормаларымен реттелді. Юстиниан дәуірінде манципатцияланатын заттар мен манципатцияланбайтын заттардың айырмашлықтары белгіленді,осы жағдай арқылы квитрлік меншік пен өзге меншік түрлерініңде айырмшылықтары анықталды. Осы кезеңде жеке меншіктің dominium ex jure Quiritium деп аталатын ортақ түрі енгізілді.

Меншік құқығын алу тәсілдері

Меншік құқығына ие болудың бастауы болып табылатын фактілер меншік құқығына ие болу әдістері (modus acquirendi) деп аталады, ал меншікке ие етуге себеп болған заңды фактілер иелік ету жолы (titulis acquirendi) деп аталады. Меншікке иелік етудің әдістері әр түрлі жағдауларға байнланысты түрліше қалыптасқан. Сатып алу нысаны бойынша әмбебап және сингулярлық болып бөлінеді. Әмбебап тәсілі бойынша меншік құқығы барлық заттарға қолданылды, ал сингулярлық тәсіл бойынша белгілі бір затқа ғана қолданылды. Меншікке алушы субьектіге байланысты иелік ету тәсілдері бойынша тек рим азаматтарына қатысты және ринің барлық еркін тұрғындарына байланысты деп бөлінді. Рим азаматтарына қатысты тәсіл арқылы меншікке ие болу жария және жеке болып бөлінді, жария тәсіл бойынша меншікке иелік ету үшін мемлекеттік органың рұқсаты қажет болды. Рим мемлекетінде жеке меншікке иелік ету тәсілдерінің негізгң екі тобы белгілң болды олар бірніші топ бастапқы тәсіл, екінші топ туынды тәсілдер.
Бастапқы тәсіл деп меншікке иелік етушінің құқығы аталған затқа бұрынғы иелік етушінің құқығына тәуелсіз ретте белгіленеді. Аталған тәсілдердің тобына ешкімге тиесілі емес заттарға иелік ету (иесі жоқ заттарға рұқсатсыз иелік ету), иелік ету ұзақтығы бойынша, спецификация (заттарды өңдеу) тәсілі бойынша, заттарды жалғау және біріктіру тәсілі бойынша, өнімге заңды түрде иелік ету тәсілдері жатады.
Заттарға иелік етудің туынды тәсілі барысында иелікке алушының құқықтары затқа бұрін иелік еткен тұлғаның құқытарынан туындайды. Иелік ету тәсілдерінің аталған тобына ауыстыру, келісім шар бойынша(сатып алу-сату, сиға беру) иелік ету тәсілі, мұрагерлік құқығы бойынша, мәжбүрлеу (соттың шешімінің негізінде) арқылы иелік ету тәсілі. Заттарға иелік етудің түрлерін бұлай жіктеуге ешкім өзінде болған құқытан артық құқықты өзгеге бере алмайды қағидасы себеп болған. Иелік етудің бастапқы тәсілдерінде сатып алушыға пайдалану құқығын шектеп беретін және затқа иелік етудің шарттарын белгілеп беретін сатушы болмайды, яғни бірінші жағдайда тек бір ғана тараптың болуы арқылы затқа иелік ету құқығы пайда болады, ал екінші жағдайда затқа иелік ету құқығының пайда болуы үшін екі тараптың болуы міндетті болып табылады.

Бастапқы иелік ету тәсілдері

Рим құқығында айналымнан алынбаған алайда иелік етушісі жоқ заттарға өзінің меншігіне алу ниетімен басып алуға (occupation rei nullius) рұқсат беретін қағида болған. Аталған тәсіл арқылы мүлдем иелік етушісі болмаған заттарды ( жыртқыш аңдарды, өзендегі балықтарды т.б) және иесі тастап кеткен заттарды,яғни иесі пайдаланудан бастартқан заттарды өз иелігіне алуға болатын. Алайда иесіз заттарды жоғалған және жасырылған заттармен шатастыруға болмайды. Егер белгілі бір адам арзан затты тауып алса ол затты иесі бастартқан зат деп тануға болатын, ал табылған қымбат затты жоғалған зат деп қабылдап иесі табылғанға дейін сақтауға тиісті болған. Иесі табылған сәтте жоғалған затты сақтауға кеткен шығынды тауып алған адам талап етуге құқылы болған. Жасырылған заттар тауып алынғанға қарамастан жасырған адамның иелігінде болып қала беретін. Егер табылған зат тым ертеде жасырылып иесін табу мүнкін болмайтыг болса ол заттарды қазына (thesaurus) деп аталып табылған жер иесімен тауып алған тұлғаның арасында бөлінетін болған.
Заттарға иелік етудің келесі тәсілі иелік етудің көнелігі бойынша жүзеге асырылы. Гай иелік етудің аталған тәсілі жария қоғамның мүддесі үшін (bono publico) және заттардың ұзақ уақыт бойы иесіз қалмауы үшін енгізілді; меншік иелерінің құқытары бұзылмайды себеб олардың өз меншігіндегі заттарын іздеп қайтарып алу үшін жеткілікті уақыт пен негіздер болады деп пікір білдірген. Гайдың бұл пірінен белгілі бір затқа ұзақ уақыт бойы жария түрде иелік еткен тұлға зат өзінің иелігінде болмасада өз меншігі деп табуға құқығының болғандығын байқауға болады. Иелік ету көнелігі бойынша заттқа ие болу институты құқықтың әр кезеңінде әр түрлі шарттар бойынша жүзеге асып отырды. Мысалы ius civile құқығы бойынша жер иеліктері үшін 2 жыл, ал басқа заттарға 1 жыл мерзім иелік еткен адам заттың иесі бола алатын, заттың ұрланып алмауы иелік ету шарттарының бастысы болды. Юстиниан заттарға пайдалану көнелігі бойынша иелік етудің біріңғай жүйесін жасап шығардыь олар: 1. Затқа иелік ету 2. Еріті түрде иелік ету 3. Иелік етудің заңды негізі болу керек 4. Иелік ету жылжитын заттар үшін 3 жыл көлемінде, ал жылжымайтын заттар үшін 10 немесе 20 жыл көлемінде жалғасуы керек 5. Заттақа иелік етуге қабілетті болу керек аталған шарттар қазіргі таңда біздің еліміздің құқық жүйесін өзгеше нысанда қолданылуда.
Рим құқығындағы заттарға иелік ету құқығының келісі түрі қайта өңдеу арқылы жүзеге асырылатын заттарға қатысты болды. Аталған иелік ету түрінің пайда болуына түрле жағдаулар себеп болды. Мысалы өзгенің материалын рұқсатсыз пайдалану арқылы жасалған затқа қатысты дауларды рим заңгерлері әр түрлі жолмен шешетін болған. Сабиниандықтар затты материалдың егесіне затты береін болған, ал прокульяндық мектептің өкілдері затты жасаған адамның еншісіне беру керек деп санаған. Жоғарыда аталған пікірлердің шешімі Юстинианның заңдарында шешімін толық тапқан яғни егер өңдеуге қарамастан затты бастапқы қалпына келтіру мүнкін болса онда оны материалдың иесіне қайтару керек. Ал егерде затты өңдегеннен кейін бастапқы қалпына келтіру мүнкін болмаса затты жасап шығарған адамның иелігіне беру керек, бұл жағдайда затты жасаған адам материалдың иесіне сый жасауы тиіс болған.
Затарды біріктіру немесе құрастыру арқылы жүзеге асатын иелік ету тәсіл Рим қоғамында даулы мәселелердің бірі болған. Олай болуының басты себебі ретінде құрастырылған екі немесе оданда көп затқа әрбір заттың иесінің құқытары болған. Бұл жағдайда Рим заңгерлері дауды құрастыруға негіз болған заттың иесінің пайдасына шешіп отырған. Жоғары аталған бастапқы иелік ету тәсілдерінің тобына жататын тәсілдер ерте кезеңдегі Рим қоғамында ерекше орынға ие болып күнделікті қоғам өмірінде аса маңызды рөл атқарған.

Туынды иелік ету тәсілдері
Римдегі меншік құқығын алудың маңыздыларының бірі және ең көп қолданылған түрі болып меншік құқығын алудың туынды тәсілдері аталады. Аталған тәсілдер тобының ішіндегі ең маңыздыларының бірі болып заттарды дәстүр бойынша беру аталады, Рим қоғамында бұл тәсел tradition терминімен сипатталады. Бұл жағдайда бір адамның екінші адамға затты уақытша пайдалануға беруін немесе белгілі бір уақыт аралығында сақтау беруі заттарды иеленудің тәсіліне жатпайтын, себебі Рим заңдары бойынша бұл жағдайда заттардың құқықтары екінші адамға берілмеген болып саналатын болған. Заттарды дәстүр бойынша беру болып заттарды екінші бір адамға толық иелікке беру ниеті болған жағдайда ғана орындалатын. Яғни дәстүр бойынша иелік ету деп- өз иелегіндегі затты екінші бір адамға затпен қоса өзіне тиесілі иелік ету құқығын толықтай беруін атаймыз.
Заттарға дәстүр бойынша иелік ету дауларын шешу Рим заңгерлерінің арасында пікірелер қарама қайшылығын туығызған салалардың бірі болып табылады. Аталған пікірлер Дигестада заттарға дәстр бойынша иелік етудің негізгі 4 белгісінің жазылуына алып келді олар: 1. Заттың бастапқа иесінің қалауы брйынша берілуі 2. Заттың бастапқы иесінің затты қайтарып алуға себеп ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.