Антропогендік ластанудың негізгі көздері

Жоспар:

Негізгі бөлім
1. Антропогендік ластанудың негізгі көздері.
1.1. Мұнай өндірісі.
1.2. Химия өнеркәсібі.
1.3. Жеңіл өнеркәсіп.
1.4. Қара металлургия.
1.5. Электр энергитика, энергетика өндірісі

2. Биосфера қабаттарының ластануы.
2.1. Атмосфера қабатының ластануы.
2.2. Гидросфера қабатының ластануы.
2.3. Литосфера қабатының өзгерістер.

Қорытынды.

Пайдаланылған әдебиеттер.

Кіріспе

Биосфера- ғаламдық экожүйе.

Биосфера- жер бетінде кездесетін барлық тірі ағзалардың және заттардың жиынтығын ең ірісі болып табылады.Биосфера- заттар айналымын үзбей сүйемелдеп тұратын ғаламшардың ең үлкен экожүйесі, яғни тіршіліктің өніп-өсіп, көбеюіне мүмкіндік бар қабат.Оның шикарасы жербетіндегі 20-25 км. Деңгейден ( атмосфераның озон қабатына дейінгі бөлігі кіреді) 11 км. Мұхит тереңдігіне және жер астына 6 км тереңдікке дейін созылады.
1.Антропогендік ластанудың негізгі көздері.
Антропогендік фактор – адамның қызметі әрекетінен жаңа түрде туындайтын факторлар. Адамның шаруашылық іс-әрекеті салдарының қоршаған ортаның кейбір жерлерінің өзгерені соншалық. Табиғи құрауыштарының байланысы басқа болып, бұрынғы кешендермен салыстырғанда жаңа кешендер қалыптасады.
Антропогендік факторларға өнеркәсіп индустриясының барлық салалары, көлік, ауыл, орман шаруашылығы, энергетика, атом қаруын сынау, мұнай, газ және тау кен өндірісі салалары. Т.б. жатады.
Тек өндірістік кәсіпорындарының ғана қоршаған ортаға әсер етіп ластануын мынадай негізгі түрлерге бөлуге болады: шикізат материалдар, құрал-жабдықтар, отын, электр энергиясы, су, қалдықтар, өнімдер, атмосфераға таралатын( газ, бу, ауа тозаңы),энергетикалық шығарындылар, шу, инфрадыбыс, ультрадыбыс, жарық,электромагниттік өріс,лазерлі сәулелер,иондағыш шығарындылар т.б.Биосфераны ластайтын компоненттердің хим құрамы отынэнергетика ресурстарының тқріне, өндірісте кенданылатын шикізатқа оларды өндейтін технологияға байланысты келеді. Антропогендік факторлар әсерінің артуынан күрделі экологиялық проблемалар; парник эфектісі, қышқыл жаңбыр, ормансыздандыру, ядролық қыс, озон қабатының жұқаруы мен тесілуі, шөлейттену т. б.атмосфераға антропогендік жер тікелей немесе жанаша түрде болуы мүмкін.Жанаша әсер- биосфераның басқа компоненттерінде экологиялық тепе-теңдіктің бұзылу, салдарынан атмосфераның жағдайына ойқаптар, жыртылған егістік жерлер, ұйымдастырылған үлкен су қоймалары, өзгертілген өзен ағыстары, меикоративтік жұмыстар, пайдалы кен қазбаларының ашық әдіспен жаппай алынуы жатады.Жер бетінің қасиеті мен сипатамасының өзгеруі жер атмосфера энергиялық жүйесіндегі алмасу процестеріне,альбедо шамасына, атмосфераға өтетін шығындыққа әсерін тигізеді.Ал, тікелей әсерге мысал ретінде өндірістен шығатын тастанды заттектерді, күлді, металл оксидтері мен тұздарын, күкірттің газды қосылыстары, аммиакты, көмір сутектерін радиоактивті газдарды, шаңдарды, озонды суктекті қосылыстарды және тозаңды келтіруге болады.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. А.Ж. Ақбасова, Г.Ә. Саинова «Экология» Алматы 2003 «Бастау» баспасы 98-177беттер.
2. Қ.Ә. Әлімбетов, Г.С. Оспанова, А.Қ.Мейірбеков «Табиғатты тиімді пайдалану және оны қорғау негіздері» Алматы 2000 51-110 беттер
3. Федоров В.Д., Гильманов Т.Г. «Экология» Москва 1980ж. 31-37 беттер
4. А.К. Бродский « Жалпы экологияның қысқаша даму тарихы» Алматы 1998ж. 162-167беттер
5. Ә.Бейсенова, А. Самақова, Т. Есполов, Ж.Шілдебаев «Экология» Алматы «Ғылым» 2004 ж. 26-36 беттер, 108-114 беттер
6. Арпабеков «Өмір тіршілік қауіпсіздігі» Алматы, 2004 ж. 235-238 беттер.

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

Негізгі бөлім
1. Антропогендік ластанудың негізгі көздері.
1. Мұнай өндірісі.
2. Химия өнеркәсібі.
3. Жеңіл өнеркәсіп.
4. Қара металлургия.
5. Электр энергитика, энергетика өндірісі
2. Биосфера қабаттарының ластануы.
1. Атмосфера қабатының ластануы.
2. Гидросфера қабатының ластануы.
3. Литосфера қабатының өзгерістер.
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер.

Кіріспе

Биосфера- ғаламдық экожүйе.

Биосфера- жер бетінде кездесетін барлық тірі ағзалардың және
заттардың жиынтығын ең ірісі болып табылады.Биосфера- заттар айналымын
үзбей сүйемелдеп тұратын ғаламшардың ең үлкен экожүйесі, яғни тіршіліктің
өніп-өсіп, көбеюіне мүмкіндік бар қабат.Оның шикарасы жербетіндегі 20-25
км. Деңгейден ( атмосфераның озон қабатына дейінгі бөлігі кіреді) 11 км.
Мұхит тереңдігіне және жер астына 6 км тереңдікке дейін созылады.
1.Антропогендік ластанудың негізгі көздері.
Антропогендік фактор – адамның қызметі әрекетінен жаңа түрде туындайтын
факторлар. Адамның шаруашылық іс-әрекеті салдарының қоршаған ортаның кейбір
жерлерінің өзгерені соншалық. Табиғи құрауыштарының байланысы басқа болып,
бұрынғы кешендермен салыстырғанда жаңа кешендер қалыптасады.
Антропогендік факторларға өнеркәсіп индустриясының барлық салалары,
көлік, ауыл, орман шаруашылығы, энергетика, атом қаруын сынау, мұнай, газ
және тау кен өндірісі салалары. Т.б. жатады.
Тек өндірістік кәсіпорындарының ғана қоршаған ортаға әсер етіп
ластануын мынадай негізгі түрлерге бөлуге болады: шикізат материалдар,
құрал-жабдықтар, отын, электр энергиясы, су, қалдықтар, өнімдер,
атмосфераға таралатын( газ, бу, ауа тозаңы),энергетикалық шығарындылар, шу,
инфрадыбыс, ультрадыбыс, жарық,электромагниттік өріс,лазерлі
сәулелер,иондағыш шығарындылар т.б.Биосфераны ластайтын компоненттердің хим
құрамы отынэнергетика ресурстарының тқріне, өндірісте кенданылатын
шикізатқа оларды өндейтін технологияға байланысты келеді. Антропогендік
факторлар әсерінің артуынан күрделі экологиялық проблемалар; парник
эфектісі, қышқыл жаңбыр, ормансыздандыру, ядролық қыс, озон қабатының
жұқаруы мен тесілуі, шөлейттену т. б.атмосфераға антропогендік жер тікелей
немесе жанаша түрде болуы мүмкін.Жанаша әсер- биосфераның басқа
компоненттерінде экологиялық тепе-теңдіктің бұзылу, салдарынан
атмосфераның жағдайына ойқаптар, жыртылған егістік жерлер, ұйымдастырылған
үлкен су қоймалары, өзгертілген өзен ағыстары, меикоративтік жұмыстар,
пайдалы кен қазбаларының ашық әдіспен жаппай алынуы жатады.Жер бетінің
қасиеті мен сипатамасының өзгеруі жер атмосфера энергиялық жүйесіндегі
алмасу процестеріне,альбедо шамасына, атмосфераға өтетін шығындыққа әсерін
тигізеді.Ал, тікелей әсерге мысал ретінде өндірістен шығатын тастанды
заттектерді, күлді, металл оксидтері мен тұздарын, күкірттің газды
қосылыстары, аммиакты, көмір сутектерін радиоактивті газдарды, шаңдарды,
озонды суктекті қосылыстарды және тозаңды келтіруге болады.

1. Мұнай өндірісі.

Мұнай өндейтін зауыттар ауа мен су бассейндерін ластайтын көздің
бірі.Ластаушы заттар шығаратын негізгіикөздерге мұнайды күкірттен
тазарту мен катализаторларды регенерациялау прцестері, қыздырғыштар және
қазандықтар жатады. Сонымен қатар мұнайдан, одан алынған өнімдерді
сақтайтын ыдыстардан, су мен мұнай сепараторларынан әр түрлі заттар
болініп, қоршаған ортаны ластап отырады.
Пайдасы мен бірге мұнай өндірісінің қоршаған ортаға тигізетін зиянды
әсері де аз емес. Қоршаған ортаның ластануы іздеу-барлау және мұнай, газ
өндіретің ұңғымылар құрылысынан басталады. Бұл кездегі ластаушы
көздорге бұрғылау қондырғыларында орнатылған дизельдерден шығатын
түтіндер, азот пен көміртек оксидтері, шаң, бұрғылау еретінділері және
т.б.Бұрғы мұнарасынан 800 м. Алшақтыққа дейін топырақ және өсімдіктер
бұрғылау сұйығымен ( құрамында жиырмаға жуық химиялық реагенттіер
болады) ластанып, зардапшегетіні ғылыми түрде дәлел денген
Мұнай өндейтін өндірістің кәсіпорындары атмосфераны
көмірсутекпен(73%) күкіртті оксидпен( 18%), көміртек оксидімен (7,0 %),
азот оксидімен ( 2 %) ластайды. Бұл кәсіпорындары көп мөлшерде суды
қажет етеді, ал олардан шыққан ақаба суларда көп мөлшерде мұнай өнімдері
, сульфат, хлорид, азот қосылыстары фенон, ауыр метандарының тұздары
болғандықтан,суаттар осы заттармен ластанып отырады. Топырақты ластайтын
да осы заттар.Мұнайды алғанда табиғатқа әкелетін зардаптары мынадай:
- Апатты жағдайлардың болуын азайту мақсатында көптеген шаралар
қолдануға тиіс. Мысалы, коррозиямен күресудің нәтежесі жолдарын
іздестіру, жөндеу жұмыстарын уақытымен ұйымдастыру.
- Ластаушы заттар бөлініп, атмосфераның жер бетіндегі және жер
астындағы сулардың, топырақтың олармен ластануы.
- Мұнаймен қоса жер бетіне жоғары минералды судың шығуы.
- Бұрғылауда шыққан қалдықтарды көму.
- Мұнайдың төгілуі.
Негізінде негативті әсерді мұнай шығатын кәсіпорындар атмосфералық
ауаға тигізеді. Осы өндірістен шығатын ластаушы компоненттерге
көмірсутектері (48%), көміртек оксиді ( 33%), қатты заттар ( 20%) жатады.
Осы салада мұнаймен бірге қосыла шығатын газ әлі тоиығымен қолдануын
таппағаныны байланысты, жыл сайын оның көлемінің 20% пайдасыз алауда
жағылады, сондықтан қоршаған ортаның ластаумен қатар табиғи ресурс ысы
раптанылады осыған байланыстыбұл газдарды кәдеге асыру жолдарын іздестіру
қажет.

1.2. Химия өнеркәсібі.

Химия өнеркәсібінде алынатын өнімдер, қолданылатын технологиялар
және шикізат сантүрлі болғандықтан, шығатын қалдықтардың түрі де,
атмосфералық ауаны, су бассейндердін және топырақты ластаушы компоненттер
де алуан түрлі және көбісі өте улы заттар қатарына кіреді.
Газды, сұйық пен қатты түрде тіршілік ортаға тасталатын негізгі
заттарды атасақ, олар- көміртек, азот оксидтері, көмір сутек, аммиак,
фенол, бензин,алифгендер, спирттер,фосфогипс, тұздар тағы басқа.
Химия өндірісіне байланысты әлі айдағыдай шешімін таба алсай келе
жатқан проблемалардың бірі фосфор өндірісінің қалдықтары фосфогипс пен
гашат мәселесі.Көп мөлшерде жиналған бұл қалдықтар айналынға қажетті
көптеген жер көлемін алып жатуымен қатар, біраз мөлшерде топырақты ластап
қышеқыландыруда.
Химия өнеркәсібінің Қазақстанда дамуына осы саламен металлургия
саласының бірігіп, яғни металлургия қалдықтарының қосалқы өнім ретінде
бөлініп шыққан заттарды шыкізат үшін пайдаланылуына байланысты. Мысалы,
Шығыс, Орталық және Оңтүстіктегі металлургия өнеркәсібінен шығатын
өндірістің жанама газдарынан күкірт қышқылы алынып, осы аймақтардағы ірі
фосфор тыңайтқыштарын шығаратын өндірістерге беріліп отырылады.
Экономистердің есебінше, тасталатын жанама металлургиялық газдардан
алынған күкірт қышқылының өзіндік құны табиғи шикізаттан алынған күкірт
қышқылының өзіндік құны табиғи шикізаттан алынған қышқылдан екі есе арзанға
түседі. Және т өнімге жұмсалатын қаржы 2,1 есе төмен.

1.3.Жеңіл өнеркәсіп.

Жеңіл өнеркәсібіне зығыр, конопля, кендірді, жүн, жібек пен мақтаны
бірінші өңдеуден өткізетін, мата шығаратын кәсіпорындар, тері зауыттары
және халықтың мұқтажына қажетті тауарлар өндіретін фабрикалар жатады.
Бұл салада негізгі атмосфераны ластайтын көздер электролиз ванналары,
шикізат тиеитін және түсіретін жерлер, оларды майдалайтын дірлендер,
араластырғыштар, кептіргіш барабандар, темір және де басқа металл
бұйымдардын тегістеп өңдейтін станоктар, тоқитын және жүн түтетін
машиналар, аң және мал терілерін арналы өңдейтін аспаптар мен бояйтын
жабдықтар.
Жеңіл өнеркәсіптің ауаға шығаратын заттары күкірт диоксиді, көміртек,
азот, ванадий оксидтері, бензин, этилоцетат, бутилацитат, ацетон, бензол,
толуан, аммиак,күкіртті сутек, басқа да әр түрлі қосылыстар мен қалдықтар.
Бұл сала негізгі негативтік әсерді су объектілеріне тигізеді.
Әсіресе улы көп мөлшерде тоқыма фабрикалары мен комбинаттарынан және тері
илейтін процестерден шығады. Токыма өнеркәсібінен тасталатын ағымды суларда
қалқыған заттар, сульфат, хлорид фосфор және азот қосылыстары,
нитраттар,беттік активті заттар, темір,мырш, никель кездеседі.
Жеңіл өнеркәсібі басқа жоғарыда қарастырлыған өндірістерге қарағанда
атмосфераны аз ластайды және тастанды су мөлшері де көп емес 1%деңгейінде.

1.4. Қара металлургия.

Қара металлургияға темір және оның қорытпаларын өндіретін өндірістер
жатады. Бұл өнеркәсіп бес саладан тұрады: тау, металлургия, ферросплав,
отқа төзімді және металл сынықтарын өңдейтін.Қазақстанда қара металлургия
саласында жұмыс істеп жатқан темір ( Соколов – Сарыбай, Лисаков, Кашар кен
байыту комбинат) хромит ( Дон кен байыту комбинат), марганец ( Жезді кен
басқармасы), рудаларын өңдіретін өндірісі, екі ферросплав ( Ақсу, Ақтөбе)
және Казогнеулар ( Рудный) зауыты, Казторчермет ( Алматы) өндірістік
қоғашын атауға болады.
Қара металлургия өндірісі атмосфералық ауаны, жер беті мен жер асты
суларын, топырақты көптеген зиянды улы заттармен ластап отырады Барлық
өнеркәсіп өндірістерінің арасында қоршаған табиғи ортаны ластауда екінші
орында келеді. Негізгі ластаушы компоненттер көміртек оксиді ( 43-67%),
қатты заттар ( 15,5-16,0%), күкірт оксиді ( 10,8-16,0%), азот оксиді (5,2-
2,3 %), көмірсутек ( 3%-ке дейін) суды көп мөлшерде қолданатын
өндірістердін бірі яғни еліміздегі бүкіл өнеркәсіптің пайдаланатын суының
10-15 процент ін осы сала жұмсайды. Негізінде судың 75% метллургиялық
пештерді, құрал-саймандарды салқындатуға қолданылады.
Ірі металлургиялық орталықтардан атмосфераға және ақаба сулармен
қоршаған ортаға тасталатын заттардың мөлшері нормадан бірнеше есе артып
жатады.

1.5 Электр энергетика энергетика өндірісі

Энергетикалық ресурстар, энергетика өндірісі энергетикалық ресурстарға
барлық механикалық, химиялық және физикалық энергия көздерін жатқызуға
болады.
Қатты органикалық отын және уран ресурстарының көп мөлшері өнеркәсібі
дамыған елдердің жерінде болса, мұнай ресурстары мен гидроэнергия
негізінде дамып келе жақан Азия, Африка және Латын Америка елдерінде отын
түрлерін жер қойнауынан алған кезде жер беті келбетінің өзгеруі, топырақтың
құнарлы қабатының бұзылуы, атмосфера мен сулардың ластануы орын алады.
Энергетика салқын судың көп мөлшерін жұмсайтын салаға джатады, судың 99
% электр мен жылу энергиясын өндіруге жұмаслады. Судың біразы басқа да
әртүрлі агрегаттарды салқындатуға қолданылады. Осыған байланысты жылу
электростанциялары қоршаған ортаны жылумен ластандыратын көзге жатады.
Қоршаған ортаны ластайтын негізгі фактор болып радиация көрсеткіші
саналады. Радиацияны қоршаған ортаға шығармау үшін ядролық реакция жүретін
реактор көп жүйелі қорғау жүйесімен қамсыдандырады. Ең қауіпті жағдай АЭС
апатқа ұшыраған сәтте орын алады, себебі қоршаған ортаға бақылауға
көнбейтін радиация таралады. АЭС жұмыс істеген кезде орын алатын екінші
проблема қоршаған ортаның жылуымен ластануы ЖЭС сияқты АЭС-нан қоршаған
ортаға бөлінетін негізгі жылу бу турбиналық қондырғылардың
конденсаторларынан пайда болдаы.
Апат болған жағдайда АЭС ортаны әртүрлі радионуклиедтермен ластайды.
Қазіргі кезде Халықаралық атом энергетика агенттіктерінің мәліметтері
бойынша дүние жүзінде жалпы қуаттылығы 320 гВт энергия өндіретін істегі 426
реактор бар екен. Ең көп атом электростанциялары бар АҚШ (110), одан кейін
Франция, Ресей, Англия, Жапония,. Реактор ішінен элементтерді сыртқа
шығарғанда оның радиациялық активтігі алғашқы шикізат күйіне қарағанда 10-
ның 4 дәрежесі есе көп болады, яғни тіршілік көзіне өте қауіпті жағдай
қалыптасуы мүмкін. Себебі олардың сөніп, табиғи қалпына түсуі 1000 жыл
шамасындай уақытты қажет етеді. Сонымен қатар радиактивті қалдықтар
құрамында трансуран элементтері болады, ал олардың жартылай ыдырау
кезенінің уақыты миллиондаған жылдарға созылады.
Электрэнергиясын беретін өндірістің тағы бір көзі гидроэлектр
станциялары. ГЭС-ны салудан бастап, іске қосылып жұмыс істеген кезеңдердің
бәрінде де қоршаған ортаның ластануы орын алады. ГЭС плотинасының алдында
су жинау үшін алынатын су қоймасының өзі жанасып жатқан бірталай жерт
көлемінің судың астында қалуына себепкер болады.
Жалпы энергетика саласының тіршілік ортаға тигізетін әсері күннен күнге
өсе түсетіні сөзсіз. БҰҰ болжамы бойынша қазір дүниежүзіндегі халықтың
саны6 млрдқа жақындаса, 2005 жылы 10 млрдқа дейін көбейсе, осыған сәйкес
энергияға сұраныс та екі есеге, яғни мұнай эквиваленті мен алғанда 20 млрд
тоннаға көтерілуі мүмкін. Қолданатын көмір көлемінің артуы, қазіргімен
салыстырғанда ауаға бөлінетін көмір қышқылының мөлшерін 60 %-ке дейін
арттырады. Бұл бірқатар әлемдік проблемаларды тудырады, мысалы, көп
жерлердегі топырақтың қышқылдануына әкеп соғуы мүмкін.

1. Биосфера қабаттарының дамуы

Адам пайда болып биосфераға әсерін тигізе бастаған шақтан осы кезеңге
дейінгі уақыт аралығында биосфераның өзгеруін бес сатыға бөлуге болады. Бұл
сатылар: 1) адамзаттың биосфераға әсері әдеттегі биологиялық түр ретінде
ғана болған; 2) адамзаттың қалыптасу кезеңінде экожүйелерді өзгертпейтін,
бірақ өте қарқынды түрде аңшылық орын алған; 3) табиғи процестердің
өзгеруіне байланысты экожүйе де өзгере бастаған; 4) жержді жырту мен
ормандарды кесу арқылы табиғатқа зиян келтірілген; 5) биосфераның барлық
экологиялық құрауыштары түгелімен әлемдік өзгерістерге ұшыраған. Соңғы саты
сыдан шамамен 300 жыл бұрын басталып қазіргі кезге дейін келе жатыр.
Адамның іс-әрекетінің әсерімен биосфераның қабаттарында болатын негізгі
өзгерістер:
- жердің беткі қабатының құрылымының өзгеруі (даланы жырту,
орманды кесу т.б.)
- биосфераның құрамын, оны құрайтын заттардың балансы мен
айналымын өзгерту
- жер шарының укйбір аудандарындағы және ғаламшар деңгейіндегі
энергиялық балансты өзгерту.

1. Атмосфера қабатының ластануы

Экологтардың есебі бойынша ауаны ластайтын ластағыш заттегінің саны
2000-ғға жуық. Барлық ластағыш заттек тек агрегаттық күйіне байланысты
қатты, сұйық және газ тәрізді болып бөлінеді. Газ тәрізді заттектер
атмосфераға шығаратын ластағыштардың шамамен 90% құрайды. Ғалымдардың
есептеуі бойынша әлемде жыл сайын адамның іс-әрекеті салдарынан атмосфераға
25,5 млрд т көміртек оксиді, 190 млн т күкірт оксиді, 65 млн т азот
оксиді, 1,4 млн т (хлорфторкөміртек), қорғасынның органикалық қосылыстары,
көмірсутектер, соның ішінде канцерогенді ауру туғызатын көмірсутектер
таралады.
Ауадағы қосылыстардың ішінде ең қауіптісі – радиоактивті заттар. Олар
жер бетіне жауын немесе қар арқылы немесе құрғақ түрде атмосферадан түседі.
Барынша қарқынды радиоактивті шөгінділер Қазақстан жерінде 1950 жылдардың
басы мен соңындағы және 1960 жылдардың басында ауада және жер үстінде
жүргізілген ядролық сынақтар топтамасынан соң байқалады. Соққы толқыны,
жарық апаты, жердің сілкінуі сияқты факторлардан басқа радиоактивті заттар
1,7 млн адам мекендейтін 304 мың шаршы шақырым аумаққа тарады.
1986 жылдың 25 сәуірінде Чернобль АЭС-дағы апаттан кейін радиоактивті
шгінділердің көптеген жерлерде түскені анықталды. Бұл экологиялық апатта
атмосфераға 50 т шамасында ядролық отын тасталып, ол 1 км-ден 11 км-ге
дейін биіктікте желмен тарады. Қарқынды радиоактивті шөгіндінің тиісті
уақытқа сай іздері жер бетінің барлық мұздықтарының беттерінен анық
аңғарылды.
Чернобль апатының зардаптарын жоюға қатысқан 600 мың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.