Ұлттық поэтикалық шығармашылығын бастауыш сынып оқушыларына эстетикалық тәрбие құралы ретінде пайдалану

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 56 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . . 3 бет

І - Тарау Қазақ жыраулары, би-шешендердің педагогикалық көзқарастарындағы эстетикалық тәрбие және олардың қазіргі мәні.

І. 1. Эстетикалық тәрбие міндеттері, мазмұны және әдістері . . . 6 бет

І. 2 Жыраулар мен шешен-билердің толғау - арнауларындағы

эстетикалық идеялары . . . 14 бет

ІІ - тарау. Ұлттық поэтикалық шығармаларды қазіргі бастауыш мектептің оқушыларына эстетикалық тәрбие құралы ретінде пайдалану

ІІ. 1. Бастауыш сынып оқушыларына қазақ жыраулары мен би-шешендерінің тәрбие тағылымдарын эстетикалық тәрбиеде пайдаланудың қазіргі

жағдайы . . . 33 бет

ІІ. 2. Тарихи тағылымдарды пайдалануды жетілдіру жолдары . . . 43 бет

Қорытынды . . . 54 бет

Пайдаланған әдебиеттер тізімі . . . 57 бет

Кіріспе

Дипломдық жұмыстың көкейкестілігі . Қазақстан Республикасының Білім туралы заңының 14-бабы «Оқу тәрбие процесін ұйымдастыру» бөлімінің 7-тармағында «Білім беру ұйымдарындағы тәрбие беру бағдарламалары білім беру бағдарламаларының құрамдас бөлігі болып табылады және білім алушылардың, тәрбиеленушілердің елжандылық азаматтық, интернационал-дық, жоғары моралдық және адамгершілік сезімін қалыптастыруға, сондай-ақ жан-жақты ынта-ықыласы мен қабілеттерін дамытуға бағытталуға тиіс» деп, ал «Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасындағы» Орта білім берудің алғашқы міндеттерінің бірінде: «азаматтыққа, адамның құқықтары мен бостандықтарына құрметпен қарауға, елжандылыққа, өз Отанын сүюге тәрбиелеу» делінген. Осы мақсаттарды іске асыруда жаңа қоғам мүддесіне лайықты жан жақты жетілген, бойында ұлттық санасы мен ұлттық психологиясы қалыптасқан ұрпақ тәрбиелеп өсіру - отбасының, балабақшаның, орта және жоғары білім беру ошақтарының, мемлекеттің, қала берді барша халықтың міндеті. Қытайларда мынадай бір сөз бар: «Әр адам бір мемлекет, ал мемлекетке немқұрайды қарау опасыздық. » Сондықтан да ұрпақ тәрбиесі қай кезде де, қай заманда да болмасын күрмеуінің шешілуі өте қиын өзекті мәселе.

Әйтсе де, қазіргі тәуелсіздік жағдайында кеңестік кезеңде жіберілген қателіктерімізді жойып, жас ұрпағымыздың бойында халқымыздың ғасырлар бойы жинаған салттары мен дәстүрлері арқасында ізгілікті - адамгершілік қасиеттерді қалыптастыру мемлекетіміздің өзекті мәселелерінің бірі болып отыр. Қазақ елінде қазірде болып жатқан әлеуметтік - экономикалық, саяси өзгерістер, халық ағарту, білім, тәрбие, ғылым cалаларына да ерекше әсерін жасауда. Бұл жағдай бұрынғы рухани құндылықтарымызды тағы да қайта қарауды тарихи жәдігерлерімізді әлі де ашылмай жатқан асылдарды зерделеуді қажет етуде.

Адамзат тарихының түрлі кезеңдерінде әр өлкеде өмір сүрген атақты білімпаз, ақылгөй - даналар айтып, жазып қалдырған, уақыт елегінен өтіп, ұрпақтар зердесіне ұялаған ұлағатты педагогикалық ойлар ұшан - теңіз. Сондықтан тек сабақта ғана емес, сыныптан тыс тәрбие, үйірме жұмыстарында да ұлтымыздың асыл мұраларын дәріптейтіндей, баланың бойына озық әдет - ғұрып, салт - дәстүрлерді сіңіретіндей, имандылыққа, адамгершілікке, ізгілікке тәрбиелейтіндей ұлттық поэтикалық шығармалар - шешендік сөздер, жыраулардың нақыл сөздерін, мақал - мәтелдерді кеңінен қолдансақ: біріншіден оқушылардың тіл орамдылығын арттырып, өмірге қөзқарасын қалыптастырса, екіншіден ой - өрісін кеңейтіп, көркем сөйлеп, пікірін дәл айтып жеткізуге баулиды сөздік қорын байытады, үшіншіден балаларды жақсыға үйреніп, жаманнан жиренуге тәрбиелейді. Біздің жарқын болашағымыз - өскелең жас ұрпақтың біліктілігімен байланысты. «Жас ұрпақ - өркениетті тәрбие шуағына шомылса ғана, білім нәріне сусындаса ғана, мемлекетіміз көгереді, егеменді ел іргесі берік болады» деп сенімді түрде нық айта аламыз.

Кезінде қаралғанымен, талданғанымен, әлде рухани қазыналарымыздың қалтарыста қалған, байқалмай жүрген байлықтары жоқ емес. Оларды замана талабына сай білім беру тәрбие жұмыстарында лайықты қолдана алмай, қазіргі жас өскіндерімізге, болашақ жеткіншектерімізге өз деңгейінде үлгі - өнеге етуде олқылықтар жіберіп жатқан жағдайларымыз бар екендігі де жасырын емес. Сондықтанда тарихи тұлғаларымыздың тағылымдарын мектеп шәкірттеріне әсіресе бастауыш сынып оқушыларына паш етуді, нақты іс-шаралар атап айтқанда мектептен тыс жүргізілетін үйірме жұмыстарында, тәрбие сағаттарында эстетикалық тәрбие құралы ретінде пайдалануды рухани саладағы негізгі мәселелердің бірі деп есептейміз.

Сондықтан халықтық педагогика жөнінде түсінік танымы терең, болашақ бастауыш мектеп мұғалімдерін даярлауды талап ету керек. Осы жағдай дипломдық жұмысымыздың тақырыбын «Ұлттық поэтикалық шығармашылығын бастауыш сынып оқушыларына эстетикалық тәрбие құралы ретінде пайдалану» деп таңдауға себепші болды.

Дипломдық жұмыстың обьектісі: Бастауыш мектептің оқу тәрбие барысы.

Дипломдық жұмыстың пәні: Ана тілі пәнінде ұлттық поэтикалық шығармашыларды тәрбие құралы ретінде оқыту.

Дипломдық жұмыстың мақсаты: Ұлттық поэтикалық шығармаларды бастауыш сынып оқушыларына эстетикалық тәрбие құралы ретінде пайдалану тиімділігін негіздеу және жетілдіру.

Дипломдық жұмыстың міндеттері:

Тақырыпқа байланысты этнопедагогиканың асыл мұралары, зерттеу проблемасы бойынша жазылған ғылыми, тарихи еңбектерге, монография, педагогикалық-психологиялық әдебиеттерге шолу жасау, оқып түсіну.
Тақырыпқа байланысты педагогикалық озық тәжірибе жинақтау, озық тәжірибелермен танысу.

Дипломдық жұмыстың құрылымы:

Менің дипломдық жұмысым кіріспеден, 2 тараудан, 4 параграфтан, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен барлығы 57 беттен тұрады.

І - тарау. Қазақ жыраулары, би-шешендердің педагогикалық көзқарастарындағы эстетикалық тәрбие және олардың қазіргі мәні.

І. 1. Эстетикалық тәрбие мәні мен міндеттері және әдістері

Адамдардың әсемдікке сезімдері олардың өмірінде зор рөл атқарады. Әсемдікті көре, түсіне, жасай білу адамның рухани өмірін байытады, оған ең жоғары рухани ләззаттануға мүмкіндік береді. Біз әр адамның қоғамдық мәнін жан-жақты дамытуға ұмтыламыз, сондықтан әр баланың сезім нәзіктігін, көркемдікті, әсем нәрсені сүйетіндей етіп дамытуымыз керек. Ұлттық поэтикалық шығармаларды қазіргі бастауыш мектептің оқушыларына эстетикалық тәрбие құралы ретінде пайдалану өзінің татымды жеміс беретіні сөзсіз. Өйткені дарқан даламызда жасап өткен небір ділмар шешендер, небір майталман аузымен құс тістеген аузы даулы даналар ұлттық поэтикалық шығармалардан нәрленіп сусынданып өскеніне тарих беттері куә. Зерттеуімізді әуелі эстетикалық тәрбиенің міндеттері, мазмұны және әдістеріне шолу жасап бстағанды жөн санап отырмыз.

Эстетикалық тәрбиенің міндеттері.

Педагогика эстетикалық тәрбиені өмірдегі және өнердегі әсемдікті қабылдау, сезіну, түсіну қабілеттерін дамыту ретінде әсемдік заңы бойынша қоршаған дүниені жасауда өзі ұмтылуға тәрбиелеу, көркем іс-әрекетке араласу және шығармашылық қабілеттерді дамыту ретінде анықтап береді.

Эстетикалық тәрбиеде өнерге ерекше роль беріледі. Ол толғанта, қуанта отырып, балалар алдында өмір құбылыстарының мәнін оларды қоршаған дүниеге үңіле қарауға мәжбүр етеді, әсер ықпалын бастан кешіруге, зұлымдықтан жиренуге итермелейді.

Баланы адам қарым-қатынасындағы жақсылық пен зұлымдықты ажырата білуге, формалар, сызықтар, үндер, бояулар әдемілігін қабылдауға үйрету дегеніміз оның жанын жақсартып, тазартып, мазмұндандыра түсу деген сөз. Психологтар мен педагогтардың бірлесіп атқарған зерттеулері соңғы жылдары балалардың ақыл-ой және эстетикалық іс-әрекеті адамгершілік қасиеттерінің деңгейі неғұрлым жоғарылағанын көрсетті .

Қазіргі кездегі өмір тәртібі, адамдардың еңбектік, қоғамдық қарым-қатынастары, айнала қоршаған табиғат баланың эстетикалық дамуының алғы шартын жасайды. Ол әр түрлі халықтардың шығармашылығымен, сурет және мүсін өнерімен, музыка және биімен, қуыршақ театрының спектакльдерімен, мультфильмдермен және басқалармен таныса отырып, өнер дүниесіне енеді.

Эстетикалық тәрбие педагогиканың оқшауланған саласы емес, оның барлық жақтарымен өзара әрекеттес. Ақыл-ой және дене жағынан толық даму, моральдық пәктік және өмір мен өнерге деген белсенді қарым-қатынас адамгершілік жағынан жетілуі көбіне эстетикалық тәрбиеге тәуелді болып келетін кесек тұлғалы, жан-жақты дамыған адамның жеке басын сипаттайды.

Сәбилік шақтағы көркем әсерлер күшті болады және есте ұзақ уақытқа, кейде бүкіл өмір бойына сақталады. Баланың көркемдік дамуының ойдағыдай болуы үшін педагог оның жасына сай балалар іс-әрекеттері мен көңіл көтерулерінің түрліше формалары мен түрлерін дұрыс пайдалану қажет. Эстетикалық тәрбие заманамен тығыз байланысты, көбіне сонымен анықталады. Болмысты эстетикалық жағынан игеру өмірмен етене болуды, қоршаған дүниені, қоғамды, табиғатты, заттық ортаны жасампаздықпен өзгертуге талпынтады. Эмоция, қиял, сезінуге жанасты шешілмеген проблемалар әлі де көп болғанымен эстетикалық әсерлену түрінде қоршаған дүниеге өзіндік реакцияның материалдық негізі болуы, сөзсіз. Әр баланың қабілеттерінің дамуына әсерін тигізетін өзінің анатомиялық-физиологиялық ерекшеліктері бар. Дегенмен, совет педагогтары өз жұмысында академик И. П. Павловтың нерв жүйесінің икемділігі туралы іліміне сүйене отырып, табиғи қасиеттердің бағытталған қалыптасу мүмкіндігін қолдайды.

Қазіргі жағдайда эстетикалық тәрбие беруде мына міндеттер алға қойылып отыр:

1. Балалардың әсемдікті қабылдауын, эстетикалық сезімін, елес-
қиялын жүйелі дамыту. Өнердің барлық түрлері, табиғат пен тұр-
мыс бұған көмектеседі, тікелей эмоциялық ықыластылық, қуаныш,
толқу, таңдану, қызығу тудырады.

2. Балалардың тұрмысқа, табиғатқа, қоғамдық қарым-қатынасқа
әлі келгенше әсемдік әлементтерін ендіру қажеттілігі мен әдетін
баули отырып, оларды өнер саласындағы іс-әрекетке тарту.

3. Балалардың эстетикалық талғамының негізін және өнер туындылары мен өмір құбылыстарын өздігінен бағалай білу қабілетін қалыптастыру,

4. Балалардың көркем шығармашылық қабілеттерін дамыту. Олардың өнермен байланысты іс-әрекеттері әрқашанда ешқандай зорлықсыз, қуанышты талпыныспен, шығармашылық қиялмен, ынтамен суарылған болуы тиіс. Бала эстетикалық жағынан неғұрлым дамыған болса, оның көркемдік іскерлігі мен дағдылары соғұрлым беріге. Шығармашылық іс-әрекеті соғұрлым кеңірек болады.

Эстетикалық тәрбиенің мазмұны. Эстетикалық тәрбие - өмірге деген көзқарас белсенділігінің тууына әсерін тигізетін қабылдаудың, қиялдаудың, естің қалыптасуына және ынтаның, сезімнің, бейімділік пен қабілеттің дамуына, жалпы жан сұлулығына бағытталған. Бұл қасиеттердің көрініс беруін және олардың дамуын қадағалау білім және дағдыны үйретудің нақты нәтижелерінен қиындау. Бұл дамудың бірізділігін анықтау маңызды. Эстетикалық тәрбие - күрделі процесс. Сондықтан біз кейде «балаларды эмоциялы қабылдауға үйрету», «рахаттана білу», «сүю және ұмтылу», «қабілеттілік көрсету». деген сияқты тұжырымды сөздерді жадымызда ұстаймыз да, оның қалай көрініс беретінін нақтылай отырамыз. Мәселен, баланың «музыкалық және поэтикалық есту қабілетін көрсету» талабына тап болдық делік, дәл осы жерде мүны қалай тексеруге болатындығы және балалардан не талап етілетіндігі түсіндіріледі: «таза интонациялау, әннің дұрыс салынғандығын, есту арқылы анықтау, дыбыстардың жоғарылығын және төмендігін, олардың күшін және шарықтауын, ән салу, өлең оқудағы қарқын ауысуын айыра білу.

Эстетикалық тәрбиенің әдістері. Эстетикалық тәрбие методикасының негізіне бала мен педагогтың, баладағы көркем құндылықты қабылдауға, өнімді іс-әрекетке дсген шығармашылық қабілеттерді, әлеуметтік, табиғи, затты ортаға деген саналы қарым-қатыстарды дамыту жөніндегі бірлескен іс-әрекетті жатады.

Бұл жұмыстың табысты болуы көбіне-көп тәрбиеленушінің дара ерекшеліктерінің, қажетсінуі мен мүддесінің, оның жалпы даму деңгейінің қаншалық мөлшерде ескерілетіндігімен анықталады.

Өмір құбылыстарын эстетикалық қабылдау әрқашан да дара әрі таңдамады. Оның негізіне әсемдікке эмоция білдіру жатады. Бала әрқашанда табиғаттағы, заттың дүниедегі, өнердегі әсемдікке, адамдардың мейірбан сезіміне үн қосады.

Эстетикалық тәрбие әдістері тіпті алуан түрлі. Олар көп жағдайға: көркем информацияның көлемі мен сапасына, ұйымдастыру формалары мен іс-әрекет түрлеріне, баланың жас мөлшеріне бағынышты. Педагогтың даярлық деңгейі, шеберлігі меп қабілеттігінің атқаратын ролі аз емес. Эстетикалық информацияны бала көптеген каналдар арқылы (әлеуметтік орта, музыкалық әуендер, табиғи құбылыстар, көркем шығармалар) алады. Сондықтан да музыкалық әуендерді, ертегіні, эпостық жырларды, мақал-мәтелдерді, насихат сөздерді тыңдау арқылы қабылдау өте маңызды. Бұдан әрі педагог балаға дыбыстарды беріле тыңдауға, зер сала қарауға көмектесу үшін оның назарын детальдарды қабылдауға, мақсатты бақылауға, аударады. Мәселен, телевизиялық хабарды көруде ересек адам балаға жеке кейіпкерлерге, олардың мінез-құлықтарына, әдеттеріне ерекше назар аударуды ұсынады.

Балалар эстетикалық информацияны қалай алатындығына қарай (өнер туындысымен музыкалық пьесаны, әнді, ертегіні тыңдай, суреттерді көре отырып тікелей немесе әңгімелеп, түсіндіріп, сұрақтар қойып отырған тәрбие арқылы танысады) эстетикалық тәрбие әдістері мен тәсілдерін көрнекі және ауызша деп бөлуге болады.

Эстетикалық тәрбие әдістерінің мәні балалардың жас мөлшеріне де тәуелді. Сәбилерді әсемдік әлеміне тарта отырып, тәрбиелік оның назарын жапырақтардың күзде қандай болатындығына, бөлмеде реттілік, тазалық болудың қандай тамаша екендігіне аударады. Ересек балалардың алдына басқа міндет - ересек адамның жетекшілігімен қоршаған дүниені активті

«жасампаздықпен», бірақ олардың шама-шарқы жететіндей етіп өзгерту міндеті қойылады.

Педагогикалық ғылым мен практика балаларды эстетикалық
сезімдердің, қарым-қатынастардың, ой қорытындылаудың, бағалау-
дың практикалық іс-әрекеттердің қалыптасуына көмектесетін неғұр-
лым тиімді әдістерін анықтайды:

- эстетикалық қабылдауын, бағалауын, талғамының бастапқы көріністерін дамытуға бағытталған сендіру әдісі;

- қоршаған ортаны жасампаздандыруға және мінез-құлық мәдениеті дағдыларын қалыптастыруға арналған практикалық іс-әреттерге үйрету, жаттықтыру әдісі;

- творчестволық және практикалық іс-әрекеттерге итермелейтін проблемалық ситуациялар әдісі;

- әсемдікке бірге толғанып, эмоциялық-жағымды ықылас тудыруға және қоршаған дүниедегі сұрықсыздыққа жек көре қарауға ояту әдісі.

Баланың әсемдікпен тікелей қарым-қатынаста болуы қаншалықты маңызды болғанымен оның өзі жеткіліксіз. Эстетикалық толғанулар әрдайым этикалық көріністермен байланысты. Эстетикалық және этикалық бірлік еліміздің болашақ құрылысшысын жеке адам ретінде қалыптастырудың ерекше маңызды белгісі болып табылады. Әсемдіктің өнердегі, қоғамдағы тұрмыстағы, табиғаттағы тікелей әсерімен ғана сендірмеу керек. Бала санасына, оны практикалық іс-әрекеттерге тарта отырып, сөзбен активті әсер ету қажет. Қарастырылған әдістер балалардың әсемдік сезімін оятуға, өзіне тән, аралық, бірақ әсемдік заңы бойынша әрекет ету ынтасын тудырады. Д. Б. Кабалевский: «Әсемдік жақсы қасиеттерді оятады», -дейді.

Қазіргі кездегі педагогика ғылымында сабартарда «проблемалық» ізденіс ситуацияларын тудыру, әр балаға әр түрлі және жеке-жеке қатынас жасау жолымен қарау қажеттігін қарастыстыратын көркем білім беру методикасына ерекше роль беріледі.

Үйретудің тәрбиелік және дамыту сипатын күшейту үшін тәрбие әдістерін (сендіру, үйрету), сондай-ақ дербестікті, белсендікті, шығармашылықты дамытатын оқыту әдістерін қолданған жөн. Бұл - кеңестік дидактикада кең қолданылатын проблемалық-ізденгіштік әдістің мән-мағынасы. Оның проблемалық-ізденгіштік болып аталатын себебі тәрбиеші ойға түйген нәрсенің шешім тәсілдерін табуды балалардың өздеріне ұсынады. Мәселен, балаларға ертегіні тыңдаған соң оның белгілі бір кейіпкерін бейнелеу ұсынылады. Бұл міндетті олардың өздері шешеді. Қолайлы не қолайсыз кейіпкер таңдап алу арқылы тапсырманың орындалуы күрделендіруге немесе оңайлатуға болады. Оны қалай бейнелеуді (балшықтан жапсыру немесе суретін салу), өз ойын қандай тәсілдермен іске асыру дұрыс екендігін ойластыру қажет. Осылайша бала ойлануды, ізденуді, шешім табуды, яғни ізденгіштік іс-әрекеттерін жүргізуді үйре неді.

Балалардың көркем іс-әрекетінің маңызды шарты олардың өзіндік іс-әрекеті болып табылады, ол үлкендердің іс-әрекеттерімен ара байланыста болады. Тапсырманы баланың өзі жасай алатында тәсілдер жүйесін қамтамасыз ету керек. Қабылдау, елестету, орындауды қалыптастыруға ықпал ету тәсілдерінің екі түрі бар.

Б і р і н ш і. Педагог балаларды шығарманың мазмұны, сипаты бейнелеу құралдары жөнінде өздігінен ой айтуға, өзінің және өз құр-быларының тапсырманы орындауларын бағалауға, балалардың өздері өткізетін түрлі теңестіруге, салыстыруларға жетелейді.

Е к і н ш і. Балалар неғұрлым күрделірек жағдайларда тапсырманы тәрбиешінің көмегінсіз орындайды, мысалы, фортепьяноның сүйемелдеуінсіз ән айтады, алдын ала ескертпей-ақ қимылдар жасайды, өз ойлары бойынша сурет салады. Өзіндік іс-әрекет неғұрлым жеңіл жағдайда да тәрбиеші не істеу керек екенін айтып, бала өзін-өзі бақылай отырып, өз орындауындағы кемшіліктерді өзі түзетуге тапсырма алады.

Кейбір әдістер қарама-қайшы сипатта болады. Бірақ оларды құрайтын тәсілдер бір-бірін толықтырып тұратындай болады. Міне, олардың кейбіреулері:

- өнер шығармаларын, орындау тәсілдерін көрсету барысында айтатын тәрбиеші сөзі (түсіндіру, нұсқау) және көрнекілік әдістер;

саналы қатынасты талдай, салыстыра білуді дамытатын жәнеэмоциялы толғануларды оятатын тәсілдер;
дәл атқарылуға тиісті іс-әрекеттерді көрсету және өзіндік іс-әрекет жолдарын қалыптастыру тәсілдері;
жаттығуға, дағдыларды жаттықтыруға бағытталған тәсілдерөзіндік ерекшелікті, өзіндік орындалуды, тапқырлықты, құ-былмалылықты қалайтын шығармашылық тапсырмалар.

'І'ұтас алғанда мүмкіндігінше әр түрлі әдістер комплексі - ғана баланың толық құнды көркемдік дамуын қамтамасыз ете алады.

І. 2. Жыраулар мен шешен-билердің толғау - арнауларындағы эстетикалық идеялары.

Дала жырауларының импровизация, яғни суырыпсалма өнеріне өзгеше жетік болғаны белгілі. Бұл көшпенділердің ойлау жүйесі ерекшелігінің тамаша бір көрінісі. Мұндай жағдай ғұлама ғалым Ш. Уәлиханов айтқандай, арабтың шөлейт даласында ғұмыр кешкен жыраулардың жеке басынан байқауға болады, яғни олардың суырыпсалмалық, шешендік өнерлі өзіндік пайымдарымен ерекшеленеді. Жырау толғаулары олардың өмір сүрген дәуірінің айнасы іспеттес. Жырауларда үлкен - эмпирикалық тәжірибелер, халықпен қоян-қолтық араласуы нәтижесінде өзіндік байқау жағы мол болғаны білінеді. Бірақ та батыс философтарындай, әсіресе, Гегель мен Кант Секілді абстракциялық тұжырымдардың кездеспейтіндігін айту қажет. Бұлар өздерінің көзбен көргенін және тікелей естігендерін ғана, суырыпсалма ойлауының негізінде, көшпенділерге тән ерекшелігінің төңірегінде өрбітеді.

XV ғасырдың орта шенінен бастап қазақ елінің ішкі-сыртқы хал-жағдайы, көрші жұртпен ара қатынасы жаңа арнаға түсе бастады, халық арасынан сауатты, білімдар, ақылгөй адамдар бой көрсетті. Халқымыздың қоғамдық ой-пікірінің басшылары болған Асан қайғы, Қазтуғандар елге ұйытқы, ақылгөй аталған, дуалы ауызды дала философтары болды. Жыраулар мораль, этика, тәлім-тәрбие жайындағы ой түйіндерін, аса мәнді қоғамдық мәселелермен қатар, әлем, болмыс, тіршілік, табиғат жайлы терең мәнді тұжырымдарды ортаға салды, ылғи халқымен кеңесіп отырды.

Қазақ ақын-жырауларының көрнекті көш басшылары Асан қайғы мен Ақтамберді. Олардың өлеңдері мен өсиет сөздерінен халық қамын жеген ақылгөй, қамқоршы бола білгені байқалады. Туған жерге, қолпаштап өсірген елге деген ыстық ықылас ел қамы, ар, намыс үшін күрес, әділдікті, туралықты құдірет тұту олардың шығармаларынан өзекті орын алған.

Кейінгі ұрпақ әулие танып, аты аңызға айналған Шоқан Уәлиханов «көшпенділер философы» атаған Асан қайғы өз заманының үлкен ойшылы болған. Заманымыздың көрнекі ойшыл ғалымы, әдебиет тарихын терең зерттеп, тексерген академик Мұхтар Әуезов айтқандай, Асан қайғы «өзінен қалған қысқа сын болжаулары, өсиеті арқылы өзінің жайынан да, заман аңғарымынан да бірталай көрініс - елес, білік - дерек береді».

Ел қамын көп ойлап, көп толғанған қарт жырау өзінің толғау-жырауларында не жақсы, не жаман, не ғарып деген мәселелер төңірегінде ой толғап, заманы жайлы да философиялық пікірлерін сарапқа салады. Ел қорғаушы азаматтың бойында қандай адамгершілік қасиеттің болуын қалаған Асан қайғы: Ешкімменен ұрыспа,

Жолдасыңа жау тисе

Жаныңды алы тұрыспа.

Ердің құны болса да,

Алдыңа келіп қалған соң,

Қол қусырып барған соң,

Аса кеш те, қол бер,

Бұрынғыны қуыспа, -

деп көпшіл бол, достықты бағалай біл деген үгіт насихат айтады.

Бұл пікір халық педагогикасының түйіні мақал - мәтелдерде айтылатын: «Жауға жаныңды берсең де, жолдасыңды берме», «Жақсыда жаттық жоқ», «Алдыңа келсе атаңның құнын кеш» деген қағидалармен қабысып жатыр. Жатса-тұрса халық қамын жеген, халықты берекелі бірлікке, достыққа шақырып, сөз маржанын тізбектеп Халық қамын жеуді, әз әзілдің сөзіне ермеуді, құлқынның құлы болмауды, адамгершіліктің үлкен парызы деп ұққан жырау: Адам әзіз айтар деп,

Көңіліңді салмағыл.

Нәпсі алдаушы дұшпанның

Насихатын алмағыл, -

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.