Экономикалық дамудың ауытқымалы болуы макроэкономика заңдылығы ретінде

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Экономикалық дамудың ауытқымалы болуы макроэкономика заңдылығы ретінде

Экономикалық ауытқымалы түрде дамуы, себептері

Нарықтық экономикаға тұрақсыздық, көтерілу және құлдырау қасиеттері тән, ол экономикалық кезеңді қалыптастырады және экономиканың кезеңділігін анықтайды. Өндірісті шексіз дамыту мен нарықты жаулап алу артық тауар өндірісіне әкеліп соқтырады. Артық өндіру бұл ұсыныстың сұраныстан көп болуы. Артық өндірудің себептерін зерттей келе экономистер сұраныстың өсуі мен азаюы, өндіріс көлемінің өсуі мен азаюының мезгілдігіне көңіл аударды. Циклдық ауытқу бұл экономиканың тепе-теңдік жағдайынан ауытқуы. Экономикалық цикл - бұл бір экономикалық дағдарыстың басынан екіншісінің басталуына дейінгі кезең, ол экономикада кезең-кезеңмен қайталанатын өрлеу және құлдыраумен сипатталады.

Цикл төрт фазадан тұрады. Ең бастапқы фазасы - құлдырау . Бұл жағдайда экономикалық өсудің деңгейі мен қарқынының төмендеуі жүреді, одан әрі өнім шығару тоқтайды. Мұндай құбылыс тауардың артық өндірісімен байланысты. Бұл уақытта сатылмаған өнімдердің қорлары бірден ұлғаяды. Артық тауарларды сата алмайтын өнеркәсіп және сауда кәсіпорындарының жаппай банкроттығы жүреді. Өндірістің тоқтауынан жұмыссыздық өседі, жалақы қысқарады. Қоғамда несиелік байланыстар мен бағалы қағаздар нарығы бұзылып, акция бағамы құлдырайды. Барлық кәсіпкерлер қарыздарды өтеу үшін ақшаға деген қажеттілікті қатаң сезінеді. Сондықтан банктік сауда пайызының нормасы өседі.

Құлдыраудан кейінгі фаза - тоқырау . Бұл уақытта өндірістің құлдырауы, ал онымен бірге бағаның төмендеуі тоқтайды. Бірте-бірте тауар запастары азаяды. Аз ғана сұраныс салдарынан еркін ақша капиталының массасы ұлғаяды, ал банктік пайыз ставкасы төмендейді. Тоқырау кезеңінде тауарлар ұсынысы сұраныстан оза алмайды, сондықтан олардың арасында тепе-теңдік қалыптасады (тауар шығымының тоқтауы сұраныс деңгейіне дейін олардың ұсынысын азайтады) . Сол уақытта дағдарыстан шығудың табиғи жағдайлары қалыптасады. Өндіріс құралдарына бағаның төмендеуі және несиенің арзандауы капиталдың қорлануын, жаңа техникалық негізде кеңейтілген ұдайы өндірістің қалпына келуін қамтамасыз етеді.

Келесі фаза - жандану - дағдарыс алдындағы деңгейге дейін өндірістің кеңеюін білдіреді. Тауар запастарының мөлшері нарықты үздіксіз қамтамасыз ету үшін қажетті деңгейде белгіленеді. Тұтынушылық сұраныстың жандануымен туған бағаның азғана өсуі байқалады. Жұмыссыздық мөлшері қысқарады. Ақша капиталына сұраныс өседі және процент ставкасы ұлғаяды.

Келесі фаза - өрлеу . Бұл кезеңде өнім шығару көлемі дағдарыс алдындағы деңгейден асып түседі. Осымен байланысты жұмыссыздық қысқарады. Сұраныстың кеңеюімен тауарларға баға өседі. Өндірістің табыстылығы артады. Несие құралдарына сұраныс ұлғаяды және сәйкесінше банк пайызының нормасы өседі.

Өндірістің циклдық дамуының себептері неде? Артық өндіру дағдарысы тұтынушылық сұраныс пен тауарлар ұсынысы арасындағы арақатынастың бұзылу нәтижесінде пайда болады. Экономикалық теорияда циклдың себептері әртүрлі түсіндіріледі:

- неоклассикалық бағыт дағдарысты кездейсоқ, тез өтетін құбылыс ретінде қарастырған;

- толық тұтынбайтын концепция - экономикалық дағдарысты жұмысшылар массасының кедейлігімен түсіндіреді;

- ақша-несие концепциясы дағдарысты ақшаға деген сұраныс пен ұсыныстың бұзылу нәтижесі деп түсіндіреді;

- маркстік концепция дағдарыстың себебін капитализмнің қайшылықтарымен байланыстырады;

- кейнс теориясы дағдарысты нарық механизмінің әлсіздігімен түсіндіреді.

Қазіргі экономистер циклдың себептерін үш жағдаймен байланыстырады:

1. Сыртқы факторлар: халық санының өзгеруі, инновациялар, соғыс және басқа саяси жағдайлар. Халықтың өсуі өндіріс өсуіне, жұмысбастылық деңгейінің өсуіне мүмкіндік береді. Технологияның өзгеруі іскерлік белсенділікті шақырады, инвестициялауға ынталандырады. Саяси жағдай іскерлік белсенділікке әртүрлі әсер етеді.

2. Ішкі факторлар: тұтыну, инвестициялау және үкімет саясаты. Тұтыну әсері: фирма тұтынушыны барлық тауарлармен қамтығысы келеді, нәтижесінде тұтыну шығындары өседі, жаңа жұмысшылар жалданады. Сондықтан өндіріс көлемі, жұмысбастылық пен сату көлемі өсіп, экономика өрлеу фазасына өтеді. Тұтыну шығыны қысқарғанда керісінше жағдай пайда болады және құлдырау кезеңі басталады. Инвестицияның әсері: негізгі қорға салынған салым жаңа жұмыс орнын ашады, тұтынушының сатып алу қабілетін жоғарылатады - бұл экономикалық өсуге мүмкіндік туғызады. Инвестициялау деңгейі төмендегенде экономикалық жағдай нашарлай түседі. Үкіметтің ықпалы фискалдық және монетарлық саясатпен жүзеге асырылады.

3. Ішкі және сыртқы факторлардың синтезі. Авторлардың пікірінше сыртқы факторлар циклды қозғаушы, ал ішкі факторлар фазалық ауытқуларға алып келеді.

Қазіргі теория Самуэльсон мен Хикстің іскерлік модель циклімен байланысты. Мұнда цикл ұлттық табыстың (ЖҰӨ), капиталдың қорлануымен, тұтынумен арақатынасының нәтижесі ретінде қарастырылады. Бұл байланыс мультипликатор және акселератор арқылы қарастырылады.

Экономикалық цикл және оның түрлері

Циклдардың ұзақтылығына (толқындар) байланысты олар бірнеше типке бөлінеді.

Экономикалық

циклдің типтері

Ұзақтылығы

Себептері, ерекшеліктері

Экономикалықциклдің типтері: 1. Дж. Китчиннің қысқа толқындары»

Ұзақтылығы: 2-4 жыл

Себептері, ерекшеліктері: Алтынның әлемдік қорының тербелісі ЖҰӨ-нің, инфляцияның, жұмысбастылықтың тербелісіне әкеледі.

Экономикалықциклдің типтері: 2. К. Жуглярдың «орташа толқындары»

Ұзақтылығы: 10 жыл

Себептері, ерекшеліктері: Ақша айналысындағы өзгерістер, кердиттік жүйенің мәселелері ЖҰӨ-нің тербелісіне инфляцияға, жұмыссыздыққа әкеледі.

Экономикалықциклдің типтері: 3. Кузнецтің циклдары

Ұзақтылығы: 18-25 жыл

Себептері, ерекшеліктері: Экономикалық циклардың себептері күрделі құрылыспен байланысты

Экономикалықциклдің типтері: 4. Н. Д. Кондратьевтің «ұзын толқындары»

Ұзақтылығы: 40-60 жыл

Себептері, ерекшеліктері:

Басты қозғаушы күш - технологиялық өндірістегі технологиялық базаның радикалды өзгеруі мен оның құрылымдық қайта құрылуы.

Экономикалықциклдің типтері: 5. Форрестердің циклдары

Ұзақтылығы: 200 жыл

Себептері, ерекшеліктері: Энергия куаты мен материалдарға байланысты.

Экономикалықциклдің типтері: 6. Тоффлердің циклдары

Ұзақтылығы: 1000-2000 ж.

Себептері, ерекшеліктері: Цивилизацияның дамуымен, олардың жоғалуымен немесе жаңа сатымен байланысты.

Экономикалық циклдардың типтері

Экономикалық конъюнктураның негізгі көрсеткіштері және олардың динамикасы

Конъюнктура (лат. conjungo - байланыстырамын, жалғастырамын), жағдаят - 1) қоғамдық өмірдің қандай да бір саласында уақытша қалыптасқан жағдай (мысалы халықаралық Конъюнктура ) ; 2) рынокта қалыптасқан экономикалық ахуал, оны сұраным мен ұсыным арасындағы қатынас, баға деңгейі, тауардың босалқы қорлары, тапсырыстар қоржыны, өзге де эконмикалық көрсеткіштер сипаттайды. Негізгі түрлері : әлемдік рынок Конъюнктурасы - әлемдік тауар рыноктарындағы сату жағдайы, халықаралық сауданың ағымдағы жағдайы; биржалық Конъюнктура - биржада қалыптасқан жағдай. Мысалы, қор биржасындағы құнды қағаздар бағамы; еңбек биржасында белгілі бір мамандықтар мен кәсіптік мамандықтарды қажетсіну; тауар биржасында тауарлардың құндылығы, тапшылығы; валюталық биржада валюталардың бағамы. Биржадағы Конъюнктура материалдық өндіріс пен қызмет көрсетуге мұқтаждық аса өткір сезіліп отырған салаларға қаражатты қайта бөлуге жәрдемдесетін табиғи нарықтық реттегіш болып табылады; нарықтық (рыноктық) Конъюнктура - рыноктағы сұраным мен ұсынымның арасалмағымен, баға деңгейімен, тауарлардың босалқы қорымен, тапсырыстар қоржынымен сипатталатын жағдай; тауар рыногінің Конъюнктурасы - қайсыбір тауар рыногіндегі сұраным мен ұсынымның құрылымын, серпінін, арасалмағын айқындайтын факторлар мен жағдайлардың өзара әрекетінің нәтижесі; экономикалық Конъюнктура - қалыптасқан экономикалық жағдай, әлемдік шаруашылықтың , ел, аймақ шаруашылығының, тауарлар рыногінің белгілі бір кезеңдегі жағдайын бейнелейтін көрсеткіштердің жиынтығын сипаттайтын уақытша ахуал. Мұндай көрсеткіштер : өндіріс пен құрылыстың серпіні, ішкі және сыртқы сауданың, тауарлардың босалқы қорларының, бағаның, құнды қағаздар бағамының, пайданың, өндірістік қуаттардың толық жұмыс істеу деңгейінің, өндіріс пен айналыс шығындарының, жұмыспен қамтылғандар мен жұмыссыздар санының, жалақының, т. б. қозғалысы.

Нарық конъюнктурасының барлық көрсеткіштерін 4 топта көрсетуге болады:

1) Тауар ұсынысын сипаттайтын мтериалдық өндіріс көрсеткіштері;

2) Тауарға сұраныс көрсеткіштері;

3) Ұсыныс, сұранысты сипаттайтын валюталы және ақшалы-несиелік жағдай көрсеткіштері;

4) Ең үлкен концентрирленген көрсеткіштер ретінде бағалар.

Материалдық өндіріс көрсеткіштерге жататындар тауардың өнеркәсіптік өндірістегі мәліметтерді келесідей кластауға болады:

- Абсолюттік көрсеткіштер;

- Қатыстық көрсеткіштер (индекстер, т. б. ) ;

- Жанама көрсеткіштер.

Абсолюттік көрсеткіштер. Әдетте табиғи көрсеткіштерде ғылыми-техникалық даму жетістіктеріне әсер етпейтін сипаттамасына көп маңызды тауарлардың өндірісі өлшенеді. Мысалы, металлургиялық өнімнің шығарылу, дәнді қорлар, электроэнергияның жұмсалуы, мұнайды өндіруді соған қатысты тонна, сағатына кВт, баррельде өлшенеді.

Қатыстық көрсеткіштер . Жағдайлар қатарында өндіріс көлемінің өзгерісі туралы мәліметтер сала бойынша өзіндік құн көрсеткіштер немесе экономиканың бөлек үлкен секторы негізінде құрылған индекстер түрінде жазылады. Индекстер көмегімен конъюнктураны талдау мүмкіндіктері жеткілікті шектеулі болатынын есте сақтаған жөн.

Жанама көрсеткіштер . Абсолюттік көрсеткіштер конъюнктураны бағалауға мүмкіндік бермесе немесе бұл көрсеткіштер қол жетімсіз, жанама көрсеткіштерге келеді. Оларға мыналарды жатқызуға болады : көлем немесе тапсырыс портфелі, өндірістік қуаттың жүктелу динамикасы, инвестиция көлемі және салаға қатысты жұмыспен қамтылу деңгейі және т. б. Мұндай көрсеткіштерді үлкен технологиялық циклімен машина жасау өнімдерін талдау кезінде, мысалыға кеме жасауда қолданады.

Ішкі нарықтағы сұраныс көрсеткіштер і нарықтағы тұтынушы тауарлар тұтынушылық сипатын бейнелейді және мәліметтерді өзіне көтерме және бөлшек сауданы кіргізеді, тауарлы қорлар қозғалысын, ішкі тасымалдаушы жүктердің көлемін көрсетеді. Сыртқы нарықта мұндай сұранысты көрсеткіштермен білікті импорт және білікті экспорт шығады. Бұл көрсеткіштердің өсуі тауарға сұранысының өсуін, ал төмендеуі - оның түсуін айтады.

Нарық бөлігінің төмендеуі фирманың бейберекет жағдайы болып табылады және бұл жағдайда мұқият талдауды өткізу үшін себеп болады.

Валюта және ақша-несиелі жағдай көрсеткіштері (акция курстары, есептік пайыздың шамасы, банкроттық саны және т. б. ) салалық және ұлттық деңгейден нарық конъюнктурасын бағалау үшін маңызды рөл ойнайды.

Бағалар конъюнктураның маңызды көрсеткіштері болып табылады. Бағаларды 2 топқа бөлуге болады : нақты бұйымға ақшалы сипаттағы баға өзгерісі мен деңгейін, сипаттайтын абсолюттік және уақыт (индекстер) бойынша бағаның өзгерісін сипаттайтын қатыстық . Динамикада бағалар басқа барлық көрсеткіштер қозғалысына байланысты және оған факторлар әсерін бейнелейді.

Бағалық көрсеткіштерді игеру күрделі тапсырма, әр түрлі тауарлы нарықтың спецификасымен қамтылған, бір тауарға бағалық көрсеткіштердің бірнеше қатарда бар болуы, баға туралы жеткілікті және сенімді болмауы келеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.