Қосылыстар

Пән: Автоматтандыру, Техника
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті

Тақырыбы: Қосылыстар

Орындаған: Амангельди Ж.

Қабылдаған: аға оқытушы Басқанбаева Д.

Қызылорда, 2016ж

Қосылыстар

Жоспар :

I Кіріспе
II Негізгі бөлім

1) Бұрандалы қосылыстар

2) Кілтекті қосылыс

3) Пісірме қосылыстар

III Қорытынды

Кіріспе

Машина құрамындағы бөлшектер бір - бірімен қосылыстар арқылы байланысады. Қосылыстар жалғанатын бөлшектердің құрамдас бөліктерінен тұрады. Барлық қосылыстар келесі түрге бөлінеді:

1. Ажырамайтын қосылыс деп қосылған бөлшектерді бірі-бірімен бұзусыз ажыратуға келмейтіндей етіп біржола қосуды айтады. Мұндай қосылыстардың үш түрі бар: пісіріп қосу (сварные), тойтармалы (заклепочные) және бөлшектерді бірі-бірін нығыздап (соединения с натягом) қозғалмайтындай етіп қосу (прессті) . Мұндай қосылыста құрыстыру бірліктерін жөндеу және ақауы бар бөлшекті ауыстырған жағдайда бұзуға келеді, бірақ та орнығатын беттерді біршама зақымдар пайда болуы мүмкін.

2. Ажырамалы қосылыс деп, қосылған бөлшектердің жұмыс қабілеттілігін бұзбай жарамды күйінде қайта жинауға келетін қосылыстарды айтады. Мұндай қосылыс түрлеріне бұрандалы, тісті (шлицалы), шпонкалы, штифті, клеммалы қосылыстар жатады.

Қосылыс түрін конструктор тағайындайды және оның жұмыс істеу қабілеттілігінің басты критерийі ретінде беріктігі болып табылады. Жекелеген қосылыстарда тозуға төзімді, қаттылығы мен саңылаусыздығы (герметичность) секілді критерийлермен анықталады.

Бұрандалы қосылыстар

Бұрандалы қосылыстар - бұранданың немесе бұрандалы бекітуші бөлшектердің (винттер, болттар, шпилькалар, гайкалар) көмегімен жиналатын бөлшектердің ажырамалы қосылыстарын айтады (1-ші cурет) . Мұндағы винт дегеніміз бұрандалы сырық; болт - қалпақшалы винт; гайка - бұрандалы тесігі бар кілтпен қамтылатын пішінді бөлшек; ал шпилька - екі жағы да бұрандалы сырық.

Машиналарда бұрандалы бөлшектер көп кездеседі. Кейбір машиналарда олардың саны барлық бөлшектердің 60%-ін кұрайды. Өйткені бұрандалы косылыстардың ажырамайтын қосылыстарға қарағанда мынадай артықшылықтары болады:

1. Тез жиналып, оңай сұрыпталынады (ажыратылады) .

2. Бұранданың сына тәрізді әсер етуінің нәтижесінде және кілт ұзындығының бұранда радиусына қатынасы үлкен болғандықтан қосылыстарды кысатын үлкен осьтік күш пайда болады, сондықтан бұрандалы қосылыстар берік келеді.

3. Бұрандаларды өте дәл әзірлеуге болады және олардың конструкциясы қарапайым келеді.

4. Белгілі жағдайда өздігінен тежелу қасиеті пайда болады. Бұрандалар цилиндрлі және конусты етіп жасалады. Ең кеңінен тараған цилиндрлі бұрандалар. Қосылыс арасында тығыздықты қамтамасыз ету мақсатында конусты бұрандаларды пайдаланады.

Қалпақша Винт Бұранда Гайка

1-ші cурет. Бұрандалы қосылыс.

Бұранда сызығының пайда болуы және оларды

дайындау әдістері

Егер цилиндрдің бүйір бетіне тікбұрышты иілгіш үшбұрышты цилиндрдің табаны мен үшбұрыштың катеті беттесетіндей етіп орасақ, онда иілгіш үшбұрыштың гипотенузасы бұранда сызығын сызады. Өндірісте бұрандаларды әр түрлі әдістермен дайындайды.

а) Қарапайым бұранданы кескішпен қолдан дайындауға болады. Бұл әдіс өнімділігі шамалы болғандықтан шағын өндірістер мен жендеу жұмыстарында ғана қолданылады.

б) Бұранданы кескіш аркылы темір жонатын немесе арнаулы болт өндейтін станоктарда дайындауға болады.

в) Арнаулы фрезерлік станоктарда дайындалады. Бұл әдіспен дәлдікті талап ететін, үлкен диаметрлі винттер дайындалады.

г) Құю әдісі. Мұнда пластмассадан, шойыннан және шыныдан құйылған бөлшектердің бұрандаларын құю процесінде жасауға болады.

д) Сығу әдісі. Жұка кабырғалы каңылтырдан және пластмассадан штамптау немесе үлкен қысыммен қысу арқылы жаса-латын бөлшектерге бұранда сызығын сығу арқылы түсіреді.

е) Арнаулы бұрандалар таптағыш станок автоматтарда да кесіледі. Мұндай өнімділігі жоғары, әрі арзан әдіспен стандартты козғалыс қажетіне арналған бұрандалар әзірленеді (болттар, гайкалар т. б. ) .

Бұрандалардың жіктелуі

Бұрандалар қолданылуы қарай келесі түрлерге бөлінеді. Жалпы пайдаланымдағы бекітуші бұрандалар (2, а, б сур. ) - үшбұрышты профиль етіп жасалады (метрлік α=60 ⁰ , дюймдік α=55 ⁰ және сағаттық) . Бекітуші-нығыздаушы бұрандалар (2, в, г сур. ) - бөлшектерді бекітіп, олардың арасында сұйықтың ағып кетуіне жол бермейді (құбырлы цилиндрлі және конусты, конусты дюймдік және домалақ) . Домалақ бұрандалар үлкен динамикалық жүктемелерді (вагон тіркемелері) қабылдайтын, қабырғалары жұқа бұйымдарында саңылаусыздықты қажет ететін және қолайлы контактіні қамтамасыз ететін (патрон мен электрлампаның цоколі) бұрандалы қосылыстарда пайдаланылады. Олар көбіне құю тәсілімен дайындалады. Жүрісті бұрандалар (2, д, е сур. ) - жүрісті және жүк винттері арасында қозғалысты береді (тікбұрышты, трапеция тәріздес, тіреуіш) . Домкраттарда, престерде т. б. жүрісті винттерде колданылады. Трапеция тәріздес бұрандалар винт-гайка берілістерінде қолданылады.

а) б)

в) г)

д) е)

2-сурет. Бұрандалы қосылыс профильдері.

Бұранданың негізгі түрлері

Бұранда тілінген бөлшектің пішіні бойынша конусты бұранда және цилиндрлі бұранда болып екі түрге бөлінеді. Бұранда сызығының кіруіне байланысты винттер бір, екі, үш және көп кірмелі болып келеді. Екі кірмелі бұрандаларда винт сызығы екі жерден басталады. Бұранда кадамының өлшеміне байланысты:

ұсақ қадамды (аралықты) бұранда;
ірі қадамды (аралықты) бұранда болып табылады.

Ұсақ қадамды бұранда төзімді және берік келеді, сондықтан олар:

егер бұрандаға динамикалық күш түссе;
егер бұрандалы біліктер иілу мен бұралуға жұмыс істесе;
бұранда реттегіш қызметін атқаратын жағдайларда қолданылады.

Ұсақ қадамды бұрандалар төмендегідей болып белгіленеді: М 12X1, 5 (1, 5 - қадам шамасын миллиметрмен керсетеді), ал ірі қадамды бұрандалар М 24. Бұрандалар профилі бойынша үшбұрышты, төртбұрышты, трапециялы, жұмыр және т. б. болып бөлінеді.

Үшбұрышты бұранда . Үшбұрышты басқа бұрандалармен салыстырғанда берік келеді, бірақ мұнда үйкеліс күші көп болады және олардың өздігінен тежеу касиеті жоғары, сондықтан көбінесе бекіту бөлшектерінде, мысалы, болттарда, винттерде, шпилькаларда, гайкаларда және т. б. колданылады. Үшбұрышты бұранданы кебінесе бекіту бұрандасы деп атайды және ол метрлік, дюймдік болып екіге бөлінеді.

Метрлік бұранда. Мемлекеттік стандарт СТ СЭВ 182-75 бо-йынша метрлік бұрандалар ірі және ұсақ қадамды болып бөлі-неді. Олардың негізгі параметрлері бірдей болады, мысалы, профиль бұрышы а = 60°; үшбұрышты бұранданың профилінің биіктігі ; винт бұрандасының ойыс радиусы . Ал сырық беріктігін ең кіші диаметрі бойынша есептейміз

Метрлік бұрандалар 4; 6; 7; 8 - дәлдік кластары бойынша әзірленеді. Өте жоғары, бірінші класты бұрандалар жауапты қосылыстарда және дәл қозғалатын винттерде қолданылады. Метрлік бұрандалардың белшектерге кіріп түратын ұзындығы СТ СЭВ 640-77 шектелген. Дюймдік бұрандалардың айырмашылығы, біріншіден, профиль бұрышы = 55° болса, екіншіден, бұранда қадамы метрлік өлшеммен (мм) емес, бір дюймге келетін орам санымен керсетіледі және олар тек шет мемлекет машиналарына қор бөлшектер дайындауда пайдаланылады.

Трапециялы бұранда. Мұндай бұрандалар негізгі винт-гайка берілістерінде қолданылады. Трапециялы бұранда станоктардың жүріс винттерінде, су-порттарында, яғни олар күш пен жүріс беретін механизмдерде жиі кездеседі. Трапециялы бұрандаларда үйкеліс аз болады, оңай дайындалады және олар анағұрлым төзімді келеді. Диаметрі 8-ден 640 мм-ге дейінгі трапециялы бұрандалар стандарттал-ған. СТ СЭВ 838-78 бойынша мұндай бұрандалар бұлай белгілене-ді. Тг 80X10 - мұндағы соңғы саны қадамын көрсетеді. Олардың профиль бұрышы 30°. Солға бұрылатын бұрандалар белгісі ТМОХ62Н, ал көп кірмелі бұранда Тг40Х8 (Р4) болып белгіленеді, екі кірмелі, қадамы 4.

Конусты бұранда. Конусты бұрандалар көбінесе трубаларды жалғастырғанда қолданылады. Өйткені олар тығыздықты жақсы камтамасыз етеді. Сондай-ақ, жоғары кысым әсер ететін трубалар конусты бұранда арқылы қосылады.

Мемлекеттік стандарт бойынша конусты бұранданың екі түрі бар: конустылығы 1 : 16 және дюймдік бұрандалар. Мемлекеттік стандарт СТ СЭВ 304-76 бойынша конусты бұранданың профилі трубалы цилиндрлі бұрандаға сәйкес, профильдің бұрышы 55° болып келеді.

Кілтек

Кілтек - білік пен тісті дөңгелектің, шкивтің және т. б. арасындағы арнаулы жасалған ойыққа сыналанып енгізілетін, призма, сегмент бітімдес сына; күпшекпен біліктегі ойықшаларға орналастырылып бірінен екіншісіне айналдырушы иінді күшті беретін арнайы тетік. Кілтек - шкивтің немесе тісті дөңгелектің күшпектерінің ойықтарына және білікке салынатын кілтекті байланыстың тетігі. Кілтектер призма, сына, сегмент, тангенсал пішімді болады. Кілтек (орыс. шпонка, пол. Polska - szponka, нем. spon, span) - шкивтің немесе тісті дөңгелектің күшпектерінің ойықтарына және білікке салынатын кілтекті байланыстың тетігі. Кілтектер призма, сына, сегмент, тангенсал пішімді болады.

Кілтекпен біріктіру

Кілтекпен біріктеру - кілтекпен білік пен оған кигізілген тетіктердің қозғалмай қосылуы.

Кілтек

3-сурет.

Пісірме қосылыстар

Пісіріп қосу дене молекулаларының қосылыс күштерімен (атомдар арасындағы күштер) іске асырылады. Бөлшектерді пісіріп қосу кезінде құрамында жалғайтын бөлшектер болмайды, яғни екі бөлшектің аздаған аумағын қыздырып, пластикалық күйге жеткізеді де, белгілі күшпен қысып немесе балқытып қосады. Бұл қосылыс өте берік келеді, өйткені мұнда табиғаттағы ең күшті - молекула арасындағы үйкеліс күшін пайдаланады және машина жасау саласында кеңінен қолданылады. Тойтармалы қосылыстарға қарағанда оның артықшылықтары:

тойтармалы қосылыстарды пісіріп қосумен алмастырғанда, металлдар 15-20 % үнемделеді;
статикалық жүктеме кезінде өте берік келеді, себебі бөлшектердегі тойтармаларға арналған тесіктер қима ауданын кішірейтеді;
пісіруге қажетті құрал-жабдықтардың бағасы мен пісіру технологиясы арзан және пісіру процесін автоматтандыруға мүмкіндігі мол.

Қазіргі кезде пісіріп қосуды әрі қарай жетілдіруіне байланысты көпірлер, құрылыс конструкциялары, жүк көтергіш крандардың металл конструкцияларындағы тойтармалы қосылыстар пісіріп қосумен ауыстырылуда.

Сонымен бірге кемшіліктері де кездеседі, әсіресе қыздыру арқылы қосқанда пісіріп қосу жапсарларында кернеу күштері шоғырланып қалтық кернеулер, аздаған сынықтар пайда болады және тойтармаға қарағанда айнымалы күштерді нашар қабылдайды. Мұндай кемшіліктерді болдырмау үшін біліктілігі жоғары дәнекерлеушілерді (тәлем ақылары жоғары) жалдауға тура келеді.

Пісіріп қосуды (электр доғасымен пісіріп қосу) орыс инженері Н. И. Бенардос 1882 жылы ойлап тапты. Қазіргі кезде диффузия құбылысын пайдаланып пісіру, электрон сәулесімен немесе үйкеліспен пісіру, инертті газдың бүркемесімен пісіру әдістері кеңінен қолданылады және түрлі түсті металдар мен металл емес материалдарды да пісіріп қосу технологиясы іске асырылуда.

Пісіріп қосудың түрлері

Технологияға байланысты пісіріп қосуды екі түрге бөлуге болады:

1. Бөлшектердің шамалы ауданынын қыздыру арқылы балқытып қосу. Оған электр доғасымен, электр шлакпен, электрон сәулесімен, газбен, флюс қабатының астында автоматты, аргонды доғамен пісіру т. б. жатады. Электр доғасымен пісіру бірнеше әдістерімен орындалады:

а) қолмен пісіру;

б) флюс қабатының астында автоматты пісіру.

2. Пісіріп қосу технологиясының екінші түрі - металлдарды пластикалық күйге жеткізіп, қосылатын бөлшектерді күшпен қосу, яғни тоғыстырып (контактная) пісіру, нүктелі және роликті пісіру әдістері қолданылады.

Пісіріп қосудың конструкциясы және оның беріктігін есептеу

Жалғанатын бөлшектердің өзара орналасуына қарай пісіріп қосудың (жапсарлардың) түйістіріп қосу, айқастырып қосу, тавр тәріздес және бұрыштық қосу түрлері бар (1-ші сурет) .

Түйісіріп қосудың орындалуы қарапайым және беріктігі жоғары болғандықтан техникада кеңінен пайдаланады (1, а сур. ) . Қолмен пісірілетін бөлшектердің қалыңдығы 5-8 мм-ге дейін және автоматты пісірілетін бөлшектердің қалыңдығы 15 мм-ге дейін болса, бөлшек жиектерін өңдеудің қажеті жоқ. Қалың бөлшектерді пісіріп қосу үшін жиектерін өңдеген жөн.

Егер жапсар бір жақ беттен құйылатын болса, бөлшектердің жиегін «V» тәріздес, жапсарды екі жақ беттен жасаған жағдайда «Х» тәріздес етіп өңделеді. Осы әдіспен қалыңдығы 40 мм-ге дейінгі бөлшектерді пісіріп қосуға болады.