Ақтамберді жырау жайлы

Ақтамберді Сарыұлы (1675 жылы қазіргі Оңтүстік Қазақстан, Қаратау – 1768 жылы қазіргі Шығыс Қазақстан облысы, Абай ауданы, Жүреқадыр мекені) - жырау, қолбасшы, қазақтың көне жыраулық мектебінің өкілі, дипломат. «Он екіде аттанып, қылыш ілдім білекке» дегеніне қарағанда күреске ерте араласқан жауынгер жырау санатына жатады. Ұлы жүздің Ошақты руынан шыққан. Әкесі Сары мен шешесі Сырбикеден жалғыз туған. Жыраудың «атадан жалғыз туғанның жүрегінің бастары сары да жалқын су болар» деуінде өз өмірінің шындығы бар.

Қазақ тарихындағы аласапыран кезеңде өмір сүрген Ақтамберді: «Дұшпаннан көрген қорлығым сары су болды жүрекке, Он жетіде құрсанып қылыш ілдім білекке. Жауға қарай аттандым, жеткіз деп кұдай тілекке» деп, өзі айткандай, он жеті-ақ жасында қолына қару алып, ел қорғауға аттанады. Жыраудың акындық даңкымен балуандық, батырлык даңқы қатар шығады. Орта Азия хандықтарымен, қалмақтармен арадағы ұрыстарға қатысып, алғашқы кезде жеке басының ерлігімен, соңынан қолбасылык кабілетімен көзге түседі.Сака батырлар санатына қосылған кезде «Ақтабан шұбырындының» куәгері болады.

Осы кезде ол жоңғар басқыншыларына қарсы ұлт азаттык күресін ұйымдастырушылардың және жеңісті жорықтарға дем берушілердің бІрі ретінде танылады.

Жоңғар мемлекеті талқандалып, шығыстағы бұрынғы жау қолында қалған жерлер босатылған кезде сонда қайта қоныс аударған қазақтарды да тағы мекеніне біржола орнықтыру жолында Ақтамберді айтарлықтай рөл атқарады. Өзіне қараған руларды отырықшыландырмақ болып, арық, тоған қаздырады, егін ектіреді.

Ол қазақ жұртына ертеден танымал талант иесінің бірі, заманының ірі қайраткері, сөз өнерінің көнекөз өкілі Ақтамберді творчествасы көп жылдар бойы жіті зерттелмей, ескерусіз естен шығып калуға айналған асыл мұралар қатарына жатады.

Ақтамберді Сарыұлы - суырыпсалма сөз өнерінің жетік өкілі. Шығармалары табанасты шығарылып, ауызекі таралып, ел есінде сақталу аркылы жеткендердің бірі. Халық оны жоңғарларға қарсы жорықтар кезінде қол бастап, ерлік көрсеткен батыр, өзінің өжет те өткір сөздерімен калың қауымға әсері күшті болған жалынды жырау деп санайды. Қысқа да нақыл, шешен сөздердің шебері.

1742 жылы Орта жүз ру басшыларының Орынборда ант беру жиналысына өкіл болды. 1738-1752 жылдарда қазақ-калмақтың қанды кақтығыстарының барлығына дерлік қатысады. «Ақтабан шұбырынды» оқиғасының зұлмат қан кешуін бастан өткерген. Ес білгеннен бастап 70 жыл бойы ат үстінен түспей, елі мен жерін қорғаған қас батыр, айтулы шешен, қабырғалы би, атақты жырау.