Асқорыту жолында қоректік заттардың сіңірілуі

Сіңіру деп әр турлі заттардың Жасушалар қабаты мен Жасушааралық саңлаулар аркылы қан мен лимфаға өтуін қамтамасыз ететін физиологиялық процесті айтады, Сіңіру процесі дененің барлық ұлпаларында орын алады, дегенмен оны атқаруға құрылысы мен қызметіне байланысты ас қорыту жолының эпителийі жақсы бейімделген.

Сіңіру процесін қамтамасыз етуде Жасуша мембранасы мен Жасушааралық заттар маңызды рөл атқарады. Қазіргі кездегі деректерге сәйкес қоректік заттарды сіңіру процесі үш түрлі жолмен атқарылады. Су, аммиак, түрлі дәрілер, бөгде заттар физика заңдылықтары (осмос, сүзілу (филыпрация), диффузия) негізінде сіңіріледі. Бұл құбылысқа Жасуша мембранасыңда мөлшері 4 ангстрем шамасында майда жасушалардың болуы мумкіндік береді. Қоректік заттардың біраз бөлігі пиноцитоз құбылысы нәтижесінде сіңіріледі. Бұл жағдайда оларды жеке Жасушалар қарбып алып, одан әрі ішкі ортаға өткізеді. Пиноцитоз құбылысы әсіресе жаңа туған жас организмде кең орын алады. Осының нәтижесінде уыз құрамындағы жоғары молекулалы глобулиндер ішектің кілегейлі қабығынан еш өзгеріссіз табиғи күйінде өтеді. Ішектің кілегейлі қабығынан жұмыртқа мен сут кұрамындағы белоктар да өзгеріссіз өтеді.

Қоректік заттар негізінен иондық, концентрациялық градиентке карсы бағытта сіңіріледі. Демек, бұл Жасуша мембранасының белсенді қызметінің арқасында, арнаулы тасымалдағыш заттардың қатысуымен атқарылатын ырықсыз сіңіру жолы. Сіңіру кезіқце қоректік заттар молекуласы бірнеше мембраналық тосқауылдан өтеді. Олар – энтероциттің ішек қуысына қараған апикальдық мембранасы, Жасушаның цитоплазмалық торының микротүтіктері, осы Жасушаның капиллярға қараған негіздік (базальдық) мембранасы және капиллярдың базальдық мембранасы. Бұл механизмге сәйкес алдымен қоректік заттар молекуласы энтероцит беткейінде арнаулы тасымалдаушы белокпен байланысады. Майлардың ыдырау өнімдері мембрана липидтерімен қосылады. Осыдан пайда болған қосылыстар кешені АТФ-пен жаңданып (активтеніп), мембрананың ішкі беткейіне ығысады да, онда арнаулы ферменттер әрекетіне ұшырап субстрат молекуласы тасымалдаушыдан ажырайды. Субстрат молекуласы цитоплазманың микротүтіктері арқылы Жасушаның базальдық мембранасына қарай жынжып, одан өтеді де, қан немесе лимфаға сіңіріледі. Ал, босанған тасымалдаушы Жасушаның апикальдық мембранасының беткейіне кері оралады да, баяндалған құбылыс қайталанады.

Академик А.М.Уголев энтероциттщ апикальдық мембранасында бір-бірімен жанаса орналасқан ас қорыту ферменті мен тасымалдаушыдан құралған фермент-тасыналдаушы кешені болатыны жайлы болжам айтқан. Бұл теорияға сәйкес ыдырау өнімдері кеңістікте ша-шырамай бірден ферменттерден тасымалдаушыға беріледі. Сол себепті мембраналық ас қорыту барысында түзілген мономерлер ішекке дайын күйінде қүйылған мономерлерден шапшаң сіңеді. Мұндай ырықсыз тасымалдау жолымен табиғи субстраттар - амин қышқылдары, моносахаридтер, пурин және пиримидин негіздері сіңіріледі.