Астың қарында қорытылуы

Қарында қабылданған қорек механикалық және химиялық өңңеуден өтеді, ісініп бөрітеді, сұйылып ериді, сілекей мен қарын сөлінің әсерінен ыдырай (қорытыла) бастайды. Қарында қышқылдық орта қалыптасады да, қоректік заттар ыдыраудың тек алғашқы сатыларынан өтеді. Бірақ химиялық процестердің үстірттігіне қарамай, қарыңдағы өңдеу деңгейінің қоректің дұрыс қорытылын, сіңуі үшін рөлі өте зор.

Қарыңдағы әрекетшіл орта қарын сөлінің құрамында түз қышқылының болуына байланысты қалыптасады. Тұз қышқылының қарындағы ас қорытуда маңызы зор. Ол бұйығы ферменг пепсиногенді белсенді фермент пепсинге айналдырады; белоктарды ісшдіріп, олардың құрылысы н бүзады да (денатурация), қорьпылуын жеңілдетеді; гастриннің бөлінуін тежеп, секретиннің бөлінуін күшейтеді; қарын сөліне бактерицидтік қасиет береді; пилорус рефлексін реттейді.

Қарын сөлінің құрамында белоктар мен майларды ыдырататын ферменттер болады. Бұл ферменттердің әсерімен белоктар өздерінің аралық өнімдері - альбумозалар мен пептондарға, ал майлар - глицерин мен май қышқылдарына ыдырайды. Қарын сөлінің құрамында көмірсуларды ыдырататын ферменттер болмайды.

Қарын қабырғасы сірлі, етті және кілегейлі қабықтардан құралған. Өз кезегінде етті қабық үш қабаттан - бойлама, сақинаша және қиғаш еттерден түзілген. Кілегейлі қабықтың құрылымдық және функционалдық ерекшеліктері бар аумақтарын қарынның секрециялық аймақтары деп атайды. Олар кардиалық, фундалдық (қарын түбі) және пилорустық болып бөлінеді. Бұл аймақтарда орналасқан бездер өзектері қарын кіріккілеріне (крипты) - эпителий ойыстарына ашылады. Қарын бездері үш түрлі Жасушалардан - қосымша, негізгі және көмкерме, - түзіледі. Қосымша Жасушалар қарынның кардиалық және пилорус аймақтарында орналасады, шырыш бөледі. Негізгі Жасушалар - қарын түбі мен пилорус аймақтарында орналасады да, пенсиноген мен реннин ферменттерін бөледі. Ал, көмкерме Жасушалар қарын түбінде ғана болады да, тұз қышқылын бөледі. Сонымен, қарынның кардиалық аймағыңда шырыш, фундалдық аймағында ферменттер мен тұз қышқылы, ал пилорус аймағында - ферменттер мен шырыш бөлінеді. Қарын мөлшері дененің бітіміне, қоректену ерекшеліктеріне байланысты. 10-12 жасар балалар қарынының сыйымдылығы 1,5 л, ересек адамдар қарынының сыйымдылығы тіпті 5—10 л дейін жетеді.

Қарын сөлі деп қарын бездері мен қарынның кілегей қабығының жабынды эпителийінің әрекеті нәтижесінде бөлінетін өнімдерді айтады. Қарын сөлі түссіз, иіссіз, қышқыл реакциялы сұйық . Оның қышқылдық реакциясы құрамында тұз қышқылының, органикалық қышқылдардың және қышқылдық реакциялары бар басқа да қосылыстардың болуына байланысты.

Қарын сөлі құрамында белоктар, полипептидтер, мукопротеидтер, несепнәр, зәр қышқылы, амин қышқылдары, ферменттер (пепсин, гастриксин, химозин, желатиназа, липаза), шырыш және натрий, калий, магний, НСО3, НРО4, түрінде анорганикалық заттар болады.

Пепсин қарындағы ортаның рН-ы - 1,5-2,0, ал гастриксин - 3,2 -3,5 деңгейінде болғанда әсер етеді Бұл ферменттер белоктарды кіші молекулалы пептидтерге (альбумозалар мен пептондарға) ыдыратады, желатиназа - дәнекер ұлпа белогы желатинді ыдыратады, химозин казеиногенді казеинге айналдырып, сүтті ірімтіктейді. Липазаның әсерімен майлар глицерин мен май қышқылына ыдырайды.