Қазақ ою-өрнек өнері

Жоспар
Кіріспе

1 Қазақ ою.өрнек өнерінде ақ бояу түсінің қолданылуы
2 Құрылымдық жүйенің ерекшеліктері
3 Басқа халықтарды өрнектерімен байланысты ерекшеліктері
4 Тұрмыстық заттарға қатысты өрнектер
5 Ою.өрнектердің тоқыма бұйымдарында қолданылуы және жасалу техникасы
6 Қазақ ұлттық ою.өрнектердің сырмақтарда қолданылуы және жасалу тәсілдері

Пән: Өнер, музыка
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Әр халықтың өнерінде бояу түсі әрқалай байқалатыны өнер тарихында ертеден
мәлім. Мәселен, бұған өнер саласында араб халқының сары немесе көк бояу
түсін қолданыдатын, ал қазақ халқының ақ бояу түсін жақсы көретінін
айтсақта жеткілікті.
Қазақ ою-өрнек өнерінде ақ бояу түсінің көбірек қолданылуы тегін
емес, белгілі бір заңдылықтан, объективті шындықтан туған.. Ақ түс –
шындық, қуаныш, бақыттың нышаны. Қазақ халқының тұтыну құралы мен тағам
түрлерінде ақ түс көп кездеседі. Мәселен, сүт түсі ақ, ағарған деп аталады.
Қазақ түрлі ауру-сырқаудан, бәде-жаланың бәрі де, ақпен тазаралы деп
ұғынады. Адам өмірінің ұзақ болуы , елдің амандығы, халық тыныштығы, тағы
басқа игі тілектері ақ ұғымымен тікелей байланысты. Оның ішінде қазақ
сөздерінде жиі қолданылатын ананың ақ сүті, көңілің ағарсын, ақ дидар, ақ
жарқын, ақ отау, ақ қайың, ақсеркеу тіркестерінің белгілі бір мақсаттан,
қажеттіліктен туғаны аян. Немесе ертеде қазақтардың басты адамын ақ киімзге
орап хан көтеру, тіпті құрбандыққа шалынаь\тын малдың ақ нар болған дұрыс
деп түсінуі белгілі бір нанымнан, ақ ұғымын қасиеттеуінен екені мәлім. Ақ
түйенің қарны жарылды деген қанатты сөзде үлкен мерекелерде айтылады.
Сондай-ақ, қазақта құйрығында ақ қылы бар жылқылар құтты саналып,
сатылмайды, ешкімге берілмейді, себебі ол малмен бірге құт-берек кетеді деп
түсінеді.
Сондай-ақ, қазақтардың ұғымында басқа бояу түстерінің де орны
айрықша. Мысалы, көк - аспанның, аспанға табынудың, қызыл - оттың,
сары - айырылысудың, қара - жердің, жасыл - көктемнің, жастықтың
символы. Бұдан түр-түстің ою-өрнек өнерінде күрделі рөл атқарғанын, ондағы
ой мен идеяны бейнелеу арқылы болмыс пен шындықты көрсетуде өзіндік шешім
табатынын байқаймыз. Мәселен, қызыл, көк, жасыл түсті гүл оюы өрнегі
аққұрға салынып, жиі қолданылады. Мұнысы – аспанымыз ашық, күніміз жарық,
еліміз бақытты болсын деген халықтың арман-тілегі.
3. Құрылымдық жүйенің ерекшеліктері. Онда өрнек мәнерінің орналасу
принципі тұрақты келеді., құрылым жүйесі қатаң сақталады. Қазақ ұлттқ ою-
өрнек өнерінде бір өрнектің екінші өрнекпен жөнсіз шатасуы нмес
композициялық құрылысының ала-құла болуы жоққа тән.
Мәселен, кілем, түскиіз, сырмақ, текемет бұйымдарында міндетті түрде
табақ өрнегі (орта ою) – бұйымның ортасында бесендіреді, шет оюы -
бұйымның шетін жағалай жиектеріне салынады, қолтықша - орта ою мен шет
оюдың ортасындағы үшкіл (үшбұрышты зат) сияқты орынға орналасады. Халық
өнеріндегі осындай тұрақтылық пен жүйеліліктің болуы ою-өрнек идеясының
мазмұндылығын арттыра түседі. Нақтылық пен ұшқырлықты, айқындық пен
өміршеңдікті әсерлендіре көрсетеді. Өйткені өрнектердің орналасу жүйесін
берік сақтау әдісінің өзі – халықтың өмірлік ортамен дүние кеңістігін
кеңінен қамтып көрсету мақсатынан туған. Бұл ерекшілік қазақ халқының
көшпенді өмір тіршілілігінің ықпалынан болған деуге де болады.
4. Басқа халықтарды өрнектерімен байланысты ерекшеліктері.
Ұқсасатығы: ою-өрнек піішінінің қолданылуы мен жасалу
технологиясының, атауының да бірдей болып келуі. Мәселен, тұмар.
Қарақалпақ тілінде тумар, тәжік, түркмен, өзбек тілінде тумор деп
аталады.

Тәрбиенің мәні: Үлкендер мұндай өрнектердің мәнісін үйрету арқылы
балалардың адамгершілік тәрбиесін жетілдіріе түскен. Аспан әлеміне
басйланысты өрнектердің мазмұнын білу негізінде балалар еретдегі қазақ
халқының дүниетанымымен танысады., олардың тапқырлылығына, даналылығына
көздерін жеткізеді.
3. Өсімдік, жер, су бейнелі өрнектерге гүл, тау, су, тоғыз төбе, алма
гүл, шатыр гүл, арпагүл, т.б. өрнектер мысал бола алады.
Туған жерін жанындай сүйіп, қастерлеген қазақ халқы кейіңгі
ұрпақтарының да жер, су, өсәмді атауларын аялайтын абзал азамат болып
қалыптасуын армандап, олардан да соны талап етіп отырған. Сонымен бірге,
кртедегі халық дала табиғстымен адамша тілдескен. Бұл тіпті, балаларға
арналған өлеңдерден де байқалады:
Жау, жау, жаңбыр
Жау жаңбыр!
Арық суы бол болсын!
Өсімдіктер көп болсын!
Жауған жерің шөп болсын! –
деген өлеі қатарлары сулы жер – нулы жер екенін, су көп болса, шөп көп
болады, шөп көп болса, мал семіреді, мал семірсе, қарын тоқ болады деген
арман-тілектен туған.
Қазақ халқының осындай арман-тілек ойлары ою-өрнек өнеріндеде қалыс
қалмаған, Мысалы, су оюы – байырғы, киелі ою. Олай дейтіміз, су –
еретедегі ұғымда киелі, жаратушы аналардың бірі. Сауырған адамдарды сумен
ұшықтайды. Қазақтар арасында суға түкірме, деген тыйм да бекер
айтылмаған. Көне түркі жазбаларында от ана, су ана деген тіркестер
кездеседі. Ертедегі адамдардың ұғымынша, дүниенің жаралуына төрт зат негіз
болған: от, су, ауа, тау, т.б. су оюының негізінде ирек, тасқын,
дария, оюлары қалыптасты. Дария - дастархандылықтың символы. Су оюы
көбінесе кез келген бұйымның жиектеріне және бұйым ішіндегі өрнектердің жік-
шекарасын көрсете бейнеленеді.
Тәрбиелік мәні: Қазақ халқы жер, су, өсімдіктерге қатысты да қасиетті
ұғымдарды ою-өрнек өнерінде бейнелеу арқылы балалардың сужы ластамауын,
талды сындармауын, шөпті жұлмауын, т.с.с тәртіптілікті талап еткен. Яғни,
сол өрнектердің жасалу тәсілдерін көрсетіп қана қоймай, мазмұнын түсіндіру
негізінде балардың туған жер табиғатына деген аялы сезімдерін оята білген.
Қазақтың баласына жерді теппе, шөпті жұлма, оны жұлсаң көктей соласың
Деп өсиет айтуы, әйелдердің ағын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.