Зат алмасу үрдісінде дәрумендердің маңызы

Дәрмендәрілер адам мен жануарлар тіршілігі үшін өте қажетті майда молекулалы органикалық қосылыстар. Олар құрылымдық ма-териал да емес, қуат кезі де болып табылмайды, бірақ ферменттік жүйелердің құрамасы (компоненті) және зат алмасу процесінің катализаторы болып табылады. Дәрмендәрілер организмге өте аз мөлшерде ғана қажет. Қорек құрамында олардың болмауы немесе тапшылығы зат алмасу процесін бұзып, организмді түрлі ауруларға (мешел, ақшам соқыр, нервтер қабынуы (полиневрит) т.б.) шалдықтырады.

Дәрмендәрілер ерігіштік қасиетіне қарай майда еритін (А, Д, Ғ, Е, К) және суда еритін дәрмендәрілер (В тобы, К, инозит, фоли қышқылы, пантотен қышқылы, РР, С, Р) болып жіктеледі. Әр дәрмендәріге белгілі бір биологиялық қызмет тән.

А дәрмендәрісі (ретинол) - каротин туындысы, организмде эпителий жасушаларының түзілуін реттейді. Ол жетіспесе организмнің өсіп-жетілуі бұзылады , ауруға төзімділігі төмеңдейді, көру қабілеті әлсіреп, адам ақшам соқыр деген дертке шалдығады. А дәрмендәрісі ұзақ уақыт жетіспеген жағдайда тері мен кілегейлі қабықтың қызметі бұзылып, өкпе мен бронхылар, қуық пен бүйрек ауруға шалдығады. А дәрмендәрісі бауыр мен ішек қабырғасында кездесетін каротиназа ферментінің әсерімен өсімдік құрамындағы каротиноидтардан адам мен жануарлар ұлпаларында ғана түзіледі.

А дәрмендәрісінің көзі - жануарлар майы, балық, жұмыртқа, сүт, бауыр, сәбіз.

Д дәрмендәрісі (кальциферол) - организмде кальцийдің алмасуын реттейді, азоттың, көмірсулардың, кальций мен фосфордың сіңрілуін жақсартады. Ол организмде ультракүлгін сәуленің әсерімен өсімдік құрамындағы стеролдардан түзіледі. Стеролдардың арасында организм үшін ең маңыздысы - эргостерол.

Адам мен жануарлар үшін Д тобындағы дәрмендәрілер арасындағы ең маңыздылары Д2 - эргокальциферол және Д3 - холекальциферол. Д дәрмендәрісі жетіспесе жас бала мен төл рахит (мешел) дертіне шалдығады, толысқан организмде - остеомалядия (сүйек боруы) байқалады, өніп-өсу (көбею) қызметі бұзылады, Д дәрмендәрісінің көзі - балық майы, бауыр, жұмыртқа сары уызы.

Е дәрмендәрісі (токоферол) - қанықпаған липидтерді асқын то-тыққа айналудан сақтайтын антиоксиданттар болып табылады. Ал, асқын тотық белоктардың табиғи күйін өзгертеді - денатурациялай-ды, ферменттердің әрекетін тоқтатын, жасушалардың бөлінуін реттейді. Бұл дәрмендәрінің жетіспеуі жыныстық қызметтің әлсіреуіне себепші болады, ұрықтың дамуын тежеп, сперматогенез процесін бөгейді, эритроциттердің гемолизге төзімділігін төмендегіп, бұлшық ет дистрофиясына ұшыратады, жүрек етінің қызметін бұзады. Е дәрмендәрісі өсімдік тектес те (өсімдік майлары, өнген бидай, көкөніс), жануар тектес те (сары май, ет, сүт, жұмыртқа) азық құрамында кездеседі.