Зат есімнің сөйлемдегі қызметі

Лексикалық мағына – объективтік заттар мен құбылыстардың адам санасында бейнеленуін, яғни сөздің ішкі мазмұны мен мағынасын білдіреді. Лексикалық мағына – тілдің лексикалық құрамына еніп, семантикалық шеңбері әбден анықталған мағынасы.
«Сөз таптары» деген лингвистикалық ұғым негізінде тілдің күнделікті өмірде атқаратын қызметіне байланысты, нақтылы сөздерді топтастыру үшін жасалған. Сондықтан кез-келген сөз табы тілдің тікелей функциясымен байланысты.
Функция деген ұғым екі түрлі аспектіге бөлінеді: мүмкіндік пен мақсатты. Екіншісі – тілдік материалдың белгілі бір мақсатқа, ойға (пікірге, ниетке) байланысты айтылатындығы. Ал мүмкіндік деген түрі – сол мақсатты тілдік единицалар арқылы қалай жүзеге асыра алатындығы.
Мағына дегеніміз – тұлғаның белгілік (знаковой) мазмұны, яғни тұлғаға тән жүйелі мазмұнның ішкі сипаты болып табылады.
О. Есперсен (ағылшын) функцияны «форма – функция – понятие» деген үш тағанның орталық түрі деп есептеледі.
Л.В. Щерба «стол, медведь» деген сөздерді септегенде, біз олардың зат есім болғандығына қарай емес, зат есім деп саналатындығымызға байланысты септейміз дейді. (Щерба, 1974).
Тілде бір сөз табына емес, бірнеше сөз табына қатысты лексикалық единицалар кездеседі. Сөз таптары да тарихи құбылыс. Мысалы, белгілі бір сөз табына біржола телінбеген, қызметі «жылжымалы» единицалар да кездесуі мүмкін. Оларға қазақ тіліндегі модаль сөздер мен түркі тілдеріндегі бейтарап сөздер жатады. Мысалы, керек, лазым, бар, жоқ т.б.
Қазақ тіліндегі сөз таптарының тұрақталып айқындалуы және олардың ұнасымды бір тәртіпке түсірілуіне Қ. Жұбанов, Н. Сауранбаев, А. Ысқақов т.б. ерекше үлес қосты.
Тілдің даму процесінде кейбір сөз таптары жаңадан қалыптасып жататын болса, кейбір сөздер өз табының жалпы грамматикалық мағынасынан қол үзіп, басқа сөз таптарына да қосыла алмайтындай, аралық сипатта жүретін жайттары да кездеседі. Мысалы, «бейтарап» немесе «модаль сөздердің» жайы осындай. Модаль сөздерді бір ізге түсіріп, жүйелейтін тұрақты бірыңғай белгі жоқ. Олардың шығу төркіні мен өзінше бір грамматикалық категория болып қалыптасу ерекшеліктері, морфологиялық және синтаксистік белгілері тұрақталмаған. Мұндай сөздердің сыр-сипаттары тек қана қазақ тілінде емес, жалпы түркітануда соңғы жылдары ғана қолға алына бастады.