Кірпікшелі инфузориялар класы – ciliata

Кірпікшелі инфузориялар тұщы суларда теңіздерде, планктонды, су түбінде, су өсімдіктерінде немесе теңіз жағасындағы құмның арасында (псаммофильді түрлері) тіршілік етеді. Паразит инфузориялар да кездеседі. Денелерінің ұзындығы 30-40 мкм-нан 1 мм-ге дейін.
Кірпікшелі инфузориялардың денесін (өмір бойы) кірпікшелер қаптам тұрады. Кірпікшелілер жыныссыз және жынысты – конъюгация жолымен көбейді.
Инфузориялардың көп таралған белгілі түрлерінің біреуі – инфузрия туфелька немесе парамеция – Paramaecium caudatum (10- сурет). Ұзынша сопақтау болып келген тұщы суларда өздігімен қозғалып жүретін күрделі құрылысты қарапайым жәндік.
Денесін кірпікшелер біртегіс жауып тұрады, тек артқы жағында кірпікшелері ұзындау болады. Кірпікшілері қозғалу қызметімен бірге асты ауыз тесігіне жеткізу қызметін де атқарады.
Ауыз ойықтың айналасында толқын тәрізді әрдайым қозғалып тұратын мембранелла орналасқан. Цитоплазмасы эктоплазма және эндоплазмаға бөлінген. Эктоплазма қабаты сыртынан мықты майысқақ пелликуламен қапталынған. Пелликула екі сыртқы және екі ішкі мембранадан құралған. Пелликуланың сыртын алты бұрышты, қатар орналасқан құрылым жауып тұрады, соған байланысты парамеция денесінің пішіні өзгермейтін тұрақты болып келеді.

10-сурет. Инфузория туфелька - Рагао’аесiцш саца iлт: 1 кiрпiкшелер, 2- ас қорыту вакуолi, З - микронуклеус, 4 - ауыз тесiгi, 5 - жутжыншаь (цитофаринке), б - кылаулатiыш, 7 - жиырылгьоц вакуолi, 8 макронуклеус, 9 – трихоцисталар
Пелликуланың астында бір-бірімен ұштасып жатқан фибрилл торы болады – олар тірек қызметін атқарады. Эктоплазма қабатында қорғаныш қызметін атқаратын қысқа таяқшалар – трихоцисталар орналасқан. Олар тітіркенген кезде ұзын, серпінді жіпше түрінде сыртқа атылады.
Инфузория денесінің алдынғы жағында ауыз ойығы немесе перистомы болады. Перистомның түп жағында ауыз тесігі – немесе цитостом орналасқан, ол жұтқыншаққа – цитофаринкске жалғасады. Жұтқыншақ цитоплазмаға ашылады. Инфузориялар ұсақ организмдермен коректенеді (бактериялармен, көк-жасыл балдырлармен, ұсақ қарапайымдылармен).
Перистом айналасындағы кірпікшелердің қозғалуы нәтижесінде коректік заттар сумен бірге ауыз тесігіне және жұтқыншаққа түсіп жатады. Жұткыншақтың түбінде ас қорыту вакуольдері коректік затқа толып цитоплазмаға ауысады. Ас қорыту вакуольдері дененің ас қорыту циклозы (айналымы) жолымен қозғалады, ферменттер арқылы асты қорытып, плазмаға өткізіп тұрады. Сінбеген қалдықтарды арнайы тесігі арқылы (қылаулатқыш) шығарып тастайды. Ак қорыту вакуольдердің құрылуы сыртқы температураға байланысты. Қоршаған ортасы неғұрлым жылы болса вакуольдің түзілуі де тез болады, инфузорияның коректенуі де жиілейді.