Салыстырмалы өлшемдер жалпы жəне жеке көрсеткіштер

Пән: Статистика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Салыстырмалы өлшемдер жалпы жəне жеке
көрсеткіштер.
Кестелік жəне графикалық бейнелеу.

1. Тақырыбы: Салыстырмалы өлшемдер. Кестелік жəне графикалық бейнелеу
Мəліметтік дидактикалық блок:
Статистикалық жиынтықтың қүрамындағы белгілерді немесе қүбы-лыстарды
зерттеуде жөне оларды сипаттауда статистикалық мөлшер-лерді пайдаланады.
Статистикалық мөлшерлердің екі түрі болады - абсолюттік жəне салыстырмалы.
Мысалы: статистикалық жиынтықтың бақылау бірлігін зерттелетін белгілер
бойьшша
топтарга бөліп, соған статистикалық өңдеу жүргізіледі. Бүдан соң кестеге
жазылып, өр топ
бойынша жалпы жиынтығы есептеледі. Ол абсолюттік мөлшер боладыда,
біржиьштықтыңкөлемін немесе жалпы санын керсетеді. Мысалы: халық саны,
аурулардың
саны, мекемелердің, тесектердің, дөрігерлердің саны, т.б.
Ал егер де статистикалық жиынтық белгілерінің бір-бірімен бай-ланысын
тауып, оларды
салыстыру қажет болса, оңда салыстырмалы мелшерлер пайдаланады. Сонымен
салыстырмалы мөлшерлер екі абсолюттік мелшерлерді салыстыру, белу жөне сол
белшекті 100, 1000, 10000, 100000-ға көбейту арқылы табылады., Сондықтан да
салыстырмалы
мөлшерлерді
(пайызбен,
промиллимен,
продецемил-лимен,
просантимиллимен, т.б.) белгілейді.
Салыстырмалы мөлшерлердің турлері:
1. Үлестік (экстенсивтік) керсеткіш.
2. Қарқынды (интенсивтік) көрсеткіш.
3. Ара қатыстық көрсеткіш.
4. Көрнекті көрсеткіш.
Үлестік (экстенсивтік) көрсеткіш — жиынның (бүтіннің) бөлшегін немесе оның
құрамын көрсетеді. Мысшты: аурушаңдық, мүгедектіктің, өлім себептерінің
құрамы.
Жалпы дəрігерлер санының құрамы түрлі мамандықтардан тұрады, халық құрамы -
жынысы, жас шамасы, мамандығы бойынша бөлінеді. Бұл көрсеткіш пайызбен
белгі-
ленеді (барлығы 100 % - деп алынады).

Үлестік (экстенсивтік) керсеткіш=
= жиыннын бөлшегінін абсолютгік мөлшері х 100
жиынның жалпы абсолюттік мөлшері
Қарқынды (интенсттік) көрсеткішті — болмаса жиілік, таралу көрсеткіші деп
атайды.
Бүл керсеткіш бір белгінің немесе құбылыстың зерттелетін ортадағы,
жиынтықтағы
жиілігін анықтайды. Əлеуметтік-медициналық зерттеулерде халық арасында
аурудың,
мүгедектіктің, жарақатганудың, елімнің т.б. жиілігін көрсетеді.
зерттелетін жағдайдың абсолютгік
Қарқыңды көрсеткіш =саны
х 1000
сол ортаның абсолюттік саны

Мысалы:
1. Өлім көрсеткіш =
Бір жыл ішінде өлгендердін саны х 1000
халықсаны
2. Туу көрсеткіш = Бір жыл ішінде туылғандардың саны х 1000
халықсаны
3. Уақытша еңбекке жарамсыздық күндерінің 100 жүмысшыға шаққандағы
көрсеткіші =
Уакытша енбекке жарамсыздык қүндердін саны х 100
жалпы жұмысшылар саны
Сонымен, қарқынды көрсеткіштер зерттелетін жағдайлардың жиілігіне
байланысты
100,1000,10 000,100 000-ға есептелінеді, себебі қарқыңды мөлшерлер бүтін
санмен
керсетілу керек, сонда салыстыру оңай болады.
Қарқынды көрсеткіштің пайдалануы:
— зерттелетін жағдайдың деңгейін, жиілігін, таралуын анықтағаңда;
— зертгелетін жағдайда əр түрлі жиынтықтағы жиілігін (мысалы, əр түрлі
мемлекеттердегі туулық көрсеткіштерін салыстырғанда т.б.);
- бірнеше жыл бойы бір жағдайдың құбылысын бақылағанда (мысалы, он жыл
ішінде
сəбилер өлімінің көрсеткішінің өзгеруі, т.б.).
Ара қатыстық көрсеткіш бір-біріне ұқсамайтын екі жиынтықтық қатынасын
көрсетеді.
Көбінесе бүл көрсеткіш жалпы халық санына есептелінеді. Мысалы тұрғындардың
дəрігерлермен, жедел жəрдем машиналарымен, төсектермен, орта буыңдағы
мамандармен
қамтамасыз етілуі, т.б.
Ара қатыстық көрсеткіш =
Бір жиынтыктын абсолюттік саны х 10 000
Екінші жиынтықтың абсолюттік саны
Мысалы: Тұрғындарды төсекпен қамтамасыз ету көрсеткіші =
=
Төсектер саны х 10 000
Халық саны
Көрнекті көрсеткіш - біртектес мөлшерлерді: абсолюттік, салыстырмалы немесе
орта
шамаларды салыстыра отырып, бағалауға мүмкіндік береді. Бұл көрсеткішті
есептеу үшін
салыстыратын мөлшердің біреуін 100 %-ға теңейді, ал қалғанын соған қатынас
ретінде
есептейді. Мысалы, Қазақстан Республикасында түрғындардьщ ауруханадағы
төсектермен қамтамасыз етілу көрсеткішінің он жыл ішінде өзгеруі.
Салыстырмалы мөлшерлерді есептегеннен кейін оларға графикалық бейнелеу
жүргізіледі.
Ондағы негізгі мақсат статистикалық көрсеткіштерді көрнекті етіп көрсету
жəне талдауды
жеңілдету. Графикалық бейнелеудің бірнеше түрі бар:

1. Диаграммалар - сызықты, тарамдалған, бағаналы, ішкі бағаналы, секторлы,
келемді,
болмаса суретті (фигуралық).
2. Картограммалар.
3. Картодиаграммалар.
Мысал ретінде диаграммалардың үлгілері (1,2,3,4,5) суреттерде көрсетілген.
Графикалық бейнелеу үшін абсолюттік те, қатыстық та, орта өлшемдер де
пайдаланады.
Қандай да бір графикалық бейнелеу қолданылса, мынадай тəртіптің сақталуы
қажет:
- əрбір графикалық бейнелеу арнайы атаумен аталады (əдеттей бейнелеу астына
жазылады) онда оның мазмұны, уақыты жəне орны көрсетіледі;
- бейнелеу белгілі масштабпен жасалады;
- əрбір графикалық бейнелеу үшін түсініктеме беріледі;
- графикалық бейнелеудің түрін таңдағанда ескеретін жағдай ол бейнелінетін
көрсеткіштің мəніне сəйкес болады.
Сызықты диаграммалар құбылыстың немесе белгінің динамикалық өзгеруін
көрсетеді (1-
сурет).
Мысалы: республикадағы халық санының өзгеруін, сəбилер елімінің, туулық
көрсеткішінің т.б. құбылыстарын алуға болады. Бір диаграммада бірнеше
құбылыстың
өзгеруін көрсетуге болады, оны түрлі-түсті сызықтармен бейнелейді, бірақ
сызықтар 4-тен
көп болмағаны жөн.
Бағаналы диаграммалар - құбылыстардың динамикалық немесе ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.