Уақытты оқытудың әдістемесі
I.Кіріспе
Уақытты оқытудың әдістемесі
II.Негізгі бөлім
2.1 Уақыт туралы түсінік қалыптастыру.
2.2 Бастауыш сыныптарда уақытты оқытудың әдістемесі.
2.3 Бастауыш сынып оқушыларының уақытты қабылдау түйсігі.
III.Тәжірибелік бөлім
IV.Қорытынды
V.Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Уақытты оқытудың әдістемесі
II.Негізгі бөлім
2.1 Уақыт туралы түсінік қалыптастыру.
2.2 Бастауыш сыныптарда уақытты оқытудың әдістемесі.
2.3 Бастауыш сынып оқушыларының уақытты қабылдау түйсігі.
III.Тәжірибелік бөлім
IV.Қорытынды
V.Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Бүгінде жаһандану заманында жас ұрпаққа әлемдік стандартқа сәйкес білім беру мәселесі республикамызда ғылыми педагогикалық тұрғыда ізденіспен әлемдік жинақталған тәжірибеге ,отандық қол жеткен табыстарды саралй отырып,ұлттық ерекшеліктерді ескере,оқыту мен тәрбиелеуді жаңаша ұйымдастыруымен көкейкесті мәселе болып отыр.
Қазіргі орта мектеп орнында оқытудың белгілі бір әдістемелік дәстүрлері қалыптасуына қарамастан ,оқытудың жаңаша әдістерін іздестіру,оқушылардың ойлау қабілетін дамыту жолдарын іздестіру әрекеттері жүріп жатыр.Атап айтқанда,іргелі пәндерді оқыту мәселесіне жаңаша әдістер керек,өиткені,бүгінгі әлемдік өндірістік технология барысында ғылыми жетістіктерді пайдалануда.
Оқыту әдістемесі
Адамның барлық өмірі уақытпен,уақытты өлшеу,бөлу және бағалаумен тығыз байланысты.Уақыт үздіксіз,оны тоқтатуға,қайтаруға болмайды,сондықтан уақыт аралығын қабылдау,уақытты ұзақтығына қарай салыстыру өте қиын.Біздің уақытты қабылдауымыз нақты емес:белгілі бір уақыт аралығын немен толтыруға байланысты уақыт бірде тез, бірдебаяу өтеді.Сондықтан уақыт-оқытуға арналған шамалардың ішіндегі ең бір қиыны.оқушыларда уақыттық түсінік ақырын,ұзақ бақылаулар арқасында,өмірлік тәжірибе жинақтау барысында дамиды.
Мақсаты:Уақыт туралы түсінік қалыптастыру және математика сабағында уақытты оқытудың жаңаша әдістерін пайдалана отырып,оқушылардың пәнге деген қызығушылығын,жауапкершілігін,сүйіспеншілігін арттыру.
Оқытудың міндеттері:
1.Уақыт,уақыт аралығы,уақыттың циклі және оның шексіздігі мен үздіксіздігі туралы түсінік қалыптастыру.
2.Уақыт бірліктері:сағат,минут,жыл,ғасыр,апта,ай,секунд жәнеолардың арақатынасымен таныстыру.
3.Сағат бойынша уақытты анықтауға үйрету, уақытты жиырма төрт сағаттық өлшеммен,сағаттың көрсетілуін оқудың әр түрімен, мұғалімнің көрсеткен уақыттың белгілеумен таныстыру.
Қазіргі орта мектеп орнында оқытудың белгілі бір әдістемелік дәстүрлері қалыптасуына қарамастан ,оқытудың жаңаша әдістерін іздестіру,оқушылардың ойлау қабілетін дамыту жолдарын іздестіру әрекеттері жүріп жатыр.Атап айтқанда,іргелі пәндерді оқыту мәселесіне жаңаша әдістер керек,өиткені,бүгінгі әлемдік өндірістік технология барысында ғылыми жетістіктерді пайдалануда.
Оқыту әдістемесі
Адамның барлық өмірі уақытпен,уақытты өлшеу,бөлу және бағалаумен тығыз байланысты.Уақыт үздіксіз,оны тоқтатуға,қайтаруға болмайды,сондықтан уақыт аралығын қабылдау,уақытты ұзақтығына қарай салыстыру өте қиын.Біздің уақытты қабылдауымыз нақты емес:белгілі бір уақыт аралығын немен толтыруға байланысты уақыт бірде тез, бірдебаяу өтеді.Сондықтан уақыт-оқытуға арналған шамалардың ішіндегі ең бір қиыны.оқушыларда уақыттық түсінік ақырын,ұзақ бақылаулар арқасында,өмірлік тәжірибе жинақтау барысында дамиды.
Мақсаты:Уақыт туралы түсінік қалыптастыру және математика сабағында уақытты оқытудың жаңаша әдістерін пайдалана отырып,оқушылардың пәнге деген қызығушылығын,жауапкершілігін,сүйіспеншілігін арттыру.
Оқытудың міндеттері:
1.Уақыт,уақыт аралығы,уақыттың циклі және оның шексіздігі мен үздіксіздігі туралы түсінік қалыптастыру.
2.Уақыт бірліктері:сағат,минут,жыл,ғасыр,апта,ай,секунд жәнеолардың арақатынасымен таныстыру.
3.Сағат бойынша уақытты анықтауға үйрету, уақытты жиырма төрт сағаттық өлшеммен,сағаттың көрсетілуін оқудың әр түрімен, мұғалімнің көрсеткен уақыттың белгілеумен таныстыру.
1. «Қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыру»Андабекова С
2. «Бастауыш мектепте математиканы оқыту әдістемесі» Т.ҚОспанов,Ш.Х.Құрманалина,С.Қ.Құрманалина
3. «Бастауыш мектепте математиканы оқыту әдістемесі» Т.ҚОспанов,Ш.Х.Құрманалина,С.Қ.Құрманалина 2007
4. «Жаңа буын оқулықтары бойынша бастауыш сыныптарда математиканы оқыту әдістемесі»Т.Қ.Оспанов.О.В.Кочеткова.Ж.Қ.Астамбаева
5.NIS Назарбаев зияткерлік мектептері. 2 сынып.1 бөлім
Г.Ш.Жақыпова,Н.В.Орехова,Н.В.Лебедев,И.В.Еремина
6. «Математиканың бастауыш курсының теориялық негіздері» Ө.Ш.Төлегенов
7.Ә.Білдесов. Математиканы оқыту методикасы Алматы,Мектеп баспасы-1989 ж
8.Н.М.Жапанбаева. Бастауыш сынып мұғалімі мамандығы бойынша педагогика пәнінен жазылған дипломдық жұмыстарға қойылатын талаптар.
9.Математиканың бастауыш курсын оқыту әдістемесі
Т.Оспанов, Ш.Құрманалина. Алматы.Республикалық баспа кабинеті-1995
10.Бастауыш мектепте математиканы оқыту әдістемесі.
2. «Бастауыш мектепте математиканы оқыту әдістемесі» Т.ҚОспанов,Ш.Х.Құрманалина,С.Қ.Құрманалина
3. «Бастауыш мектепте математиканы оқыту әдістемесі» Т.ҚОспанов,Ш.Х.Құрманалина,С.Қ.Құрманалина 2007
4. «Жаңа буын оқулықтары бойынша бастауыш сыныптарда математиканы оқыту әдістемесі»Т.Қ.Оспанов.О.В.Кочеткова.Ж.Қ.Астамбаева
5.NIS Назарбаев зияткерлік мектептері. 2 сынып.1 бөлім
Г.Ш.Жақыпова,Н.В.Орехова,Н.В.Лебедев,И.В.Еремина
6. «Математиканың бастауыш курсының теориялық негіздері» Ө.Ш.Төлегенов
7.Ә.Білдесов. Математиканы оқыту методикасы Алматы,Мектеп баспасы-1989 ж
8.Н.М.Жапанбаева. Бастауыш сынып мұғалімі мамандығы бойынша педагогика пәнінен жазылған дипломдық жұмыстарға қойылатын талаптар.
9.Математиканың бастауыш курсын оқыту әдістемесі
Т.Оспанов, Ш.Құрманалина. Алматы.Республикалық баспа кабинеті-1995
10.Бастауыш мектепте математиканы оқыту әдістемесі.
Жоспар:
I.Кіріспе
Уақытты оқытудың әдістемесі
II.Негізгі бөлім
2.1 Уақыт туралы түсінік қалыптастыру.
2.2 Бастауыш сыныптарда уақытты оқытудың әдістемесі.
2.3 Бастауыш сынып оқушыларының уақытты қабылдау түйсігі.
III.Тәжірибелік бөлім
IV.Қорытынды
V.Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Кіріспе
Бүгінде жаһандану заманында жас ұрпаққа әлемдік стандартқа сәйкес білім беру мәселесі республикамызда ғылыми педагогикалық тұрғыда ізденіспен әлемдік жинақталған тәжірибеге ,отандық қол жеткен табыстарды саралй отырып,ұлттық ерекшеліктерді ескере,оқыту мен тәрбиелеуді жаңаша ұйымдастыруымен көкейкесті мәселе болып отыр.
Қазіргі орта мектеп орнында оқытудың белгілі бір әдістемелік дәстүрлері қалыптасуына қарамастан ,оқытудың жаңаша әдістерін іздестіру,оқушылардың ойлау қабілетін дамыту жолдарын іздестіру әрекеттері жүріп жатыр.Атап айтқанда,іргелі пәндерді оқыту мәселесіне жаңаша әдістер керек,өиткені,бүгінгі әлемдік өндірістік технология барысында ғылыми жетістіктерді пайдалануда.
Оқыту әдістемесі
Адамның барлық өмірі уақытпен,уақытты өлшеу,бөлу және бағалаумен тығыз байланысты.Уақыт үздіксіз,оны тоқтатуға,қайтаруға болмайды,сондықтан уақыт аралығын қабылдау,уақытты ұзақтығына қарай салыстыру өте қиын.Біздің уақытты қабылдауымыз нақты емес:белгілі бір уақыт аралығын немен толтыруға байланысты уақыт бірде тез, бірдебаяу өтеді.Сондықтан уақыт-оқытуға арналған шамалардың ішіндегі ең бір қиыны.оқушыларда уақыттық түсінік ақырын,ұзақ бақылаулар арқасында,өмірлік тәжірибе жинақтау барысында дамиды.
Мақсаты:Уақыт туралы түсінік қалыптастыру және математика сабағында уақытты оқытудың жаңаша әдістерін пайдалана отырып,оқушылардың пәнге деген қызығушылығын,жауапкершілігін,сүйіс пеншілігін арттыру.
Оқытудың міндеттері:
1.Уақыт,уақыт аралығы,уақыттың циклі және оның шексіздігі мен үздіксіздігі туралы түсінік қалыптастыру.
2.Уақыт бірліктері:сағат,минут,жыл,ғасыр,ап та,ай,секунд жәнеолардың арақатынасымен таныстыру.
3.Сағат бойынша уақытты анықтауға үйрету, уақытты жиырма төрт сағаттық өлшеммен,сағаттың көрсетілуін оқудың әр түрімен, мұғалімнің көрсеткен уақыттың белгілеумен таныстыру.
4.Уақыттың бірліктерін салыстыру және түрлендіруге,осы шама бойынша арифметикалық амалдар орындауға үйрету.
5.Оқиғаның ұзақтығын табуға арналған есептерді шығара алу білігін қалыптастыру.
Бастауыш мектепте қарастырылатын шамалардың бірі - уақыт аралығы.Уақыт туралы алғашқы түсінікті балалар мектепке дейінгі кезеңде алады.Күн мен түннің ауысуы,жыл мезгілдерінің ауысуы,сағат,минут,апта күндері,жыл,ай,баланың өміріндегі режимдік мезеттердің ауысуы-уақыт жөніндегі түсінікті қалыптастырады.
Уақыт туралы түсінік қалыптастыру: ұзындық,салмақ туралы түсініктерге қарағанда оқып үйренуі әлдеқайда күрделірек.Уақыт үздіксіз өтіп жатады.Сондықтан да уақыт туралы түсінік ұзақ бақылаулар, өмір тәжірибесінің жинақтауы барысында баяу қалыптасады.Бірлік ретінде алынған уақыт аралықтарын тек бір рет қана пайдаланады.Сондықтан уақыт бірқалыпты пайдаланылатын оқиғамен байланысты болуға тиіс Сондай бірліктер (тәулік, жыл, ай, ғасыр) сияқты уақыт өлшем бірліктерін адамдар ойлап шығарған.
Уақыт ұғымы белгілі ретпен өтетін құбылыс немесе процеспен байланысты
Уақыт шамасы құбылыстың қасиетін білдіреді.
2.1Уақыт туралы түсінік қалыптастыру.
А)Дайындық уақыт жөніндегі алғашқы түсінікті балалар мектепке дейінгі кезеңде бақылау негізінде алады.
Күн мен түннің жыл мезгілдерінің (қыс,көктем,жаз,күз)ауысуы,режимдик мезеттің қайтамалығы,балалар жиі шатастыратын оқиғалардың ретін анықтау (алдыңғы күні,кеше,бүгін,ертең,бірсігүні).
Ә)Бірінші сынып оқушыларының уақыт жайлы түсінік практикалық оқу әрекеті барысында қалыптасады:Күн режімін сақтау,табиғат күнделігін жүргізу,дәптерге жұмыс күнін күнделікті жазу.
Б) қарапайым түсініктертақырыбында уақыт жайында қарапайым түсініктер қалыптасады:бұрын,кейін,алдымен,сод ан соң,осыдан кейін,оның алдында,басында аяғында,таңертең,түсте,кешке,түнде жәнет.б.: қайсысы ұзақ болғанын анықтайды сабақ не үзіліс; тоқсан не каникулдар,яғни таныс уақыт аралығын, сондай-ақ адамдардың жастарын:жасы үлкен,жасы кіші, т.б.; салыстырады.
Бірінші сыныпта апта күндерінің атаулары мен олардың ретімен(күнделік толтыру,календарларды қолдану)таныстыру жүзеге асырылады.
Мұнда апта күндері жайлы өлеңді қолдануға болады.
-Бүгін қай күн? -Бүгін қай күн?
-Дүйсенбі. -Жұма ғой
-Ертең қай күн? -Ертең қай күн?
-Сейсенбі. -Сенбі ғой.
-Оят онда Дүйсенді. -Тұрсын онда Жұмажан.
-Оят онда Сейсенді -Тұрсын онда Сенбіжан.
сабағынан қалмасын.
-Бүгін қай күн? -Бүгін қай күн?
-Сәрсенбі. -Жексенбі.
-Ертең қай күн? -Демалыста кез келді!
-Бейсенбі. -Оят енді Жексенді,Дүйсен,
- Оят онда Сәрсенді, Сейсен,Сәрсенді,асыр салып ойнасын.
Оят онда Бейсенді сабағынан қалмасын.
Он көлеміндегі сандармен таныстыру барысында балалар уақытты бір сағатқа дейінгі дәлдікпен анықтауға үйренеді.
Уақыт бірліктерін енгізуге дайындық ретінде қоршаған ортада( тұқымнан жеміске дейінгі өсімдіктің өсуі.күн режимі) өтетін қандай да бір процестегі иллюстрациялауарқылы уақыт аралығы жайында ұғым беріледі.
Оқушылар уақыттың үздіксіздігін және шексіздігін сезінеді:өмір түндеде күндіз де тоқтамайды (түнде адамдар ұйықтайды,пойыздар жүріп жатады,адамдар түнгі ауысымда жұмыс істейді).
2.2Бастауыш сыныптарда уақытты оқытудың әдістемесі.
Уақыт бірліктері мен олардың арақатынасымен таныстыру.
А)Уақыттың циклін қандай да бір қайталанатын құбылысты (жыл мезгілдері,күн-түн) сипаттайтын шама ретінде енгізу.
Ә)Уақытты өлшейтін құрал сағатпен таныстыру;сағаттық(қысқа) және минуттық (ұзын) тілдерімен;сағаттық тіл бір үлкен бөліктен екіншісіне дейін 1 сағатта өтеді,ал минуттық тіл-бір кіші бөліктен екіншісіне дейін 1минутта өтеді:қысқа тілі бір айналым жасағанша,ұзын тілі бірүлкен бөліктен екіншісіне дейін өтеді (екі үлкен бөліктің арасында 5 кіші бөлік бар,яғни 5 мин., ал айналым-осындай12 бөлік,ендеше,ұзын тілі бар айналымды 60 минутта жасайды,демек,1сағатта 60 минут бар.60 минут 1сағатты құрайды.1сағат-60минут)
Б) Сағат қанша болды?сағаттың моделі бойынша уақытты анықтау:
Алдымен бір сағатқа дейінгі дәлдікпен(қысқа тілі-4-те,ал ұзын тілі-12-де болса,онда сағат 4 болды).
Содан соң 4-тен асып тұрады,ал ұзын тілі минутты көрсетеді:4 сағ 5мин;4 сағ 10 мин; 4сағ 30 мин және жазу үлгісі беріледі.
В)Сәйкес уақыт аралығы жайындағы нақты түсінік практикалық әрекет,бақылау арқылы қалыптасады:
1 сағ-1 сабақ пен үлкен үзілістің ұзақтығы.
1 мин-1 минутта не істеуге болады:адамдар саны,оқу жылдамдығын тексерудегі оқылған сөз,мысалдар саны,нешеге дейін санауға болады,осылайша оқушылар 1минттағы уақыттың ұзақтығын сезінеді.
Мұғалімнің тапсырмасы бойынша сағаттың моделінен уақытты көрсету: 5сағат;2 сағ 15 мин; 8 сағ 30 мин;11 сағ 45 мин.
Уақыттың көрсетілуін әр түрлі оқуға үйрету:
2 сағ 15 мин-екіден 15 кетті;
8 сағ 30 мин-тоғызға жарты сағат қалды
11 сағ 45 мин - он бірден 45 мин кетті,15 минутсыз12.
Г)Уақытты жиырма төрт сағаттық санаумен және тәулікпен таныстыру.
Тәулік туралы ұғым тәуліктің бөліктерін:таңертең,күндіз,кеш,түн( Күн мен түн балалар ойыны)білу арқылы қалыптастырылады.
Мақалдарды қолдануға болады,олардың мәндерін түсіндіру.
Уақыттың реті:алдыңғы күні,кеше,бүгін,ертең,бүрсігүні,т.б . туралы түсінікті тереңдету қажет.
Уақыт аралығы ретіндегі тәулік туралы нақты түсінік сағат моделі бойынша қалыптастырылады;күннің атуы мен батуына және түн батқаннан таң атқанға дейінгі уақыт-бұл тәулік;таңертеңнен келесі таңертеңге (мысалы,бір күннің 8 сағ екінші күннің сағ 8-не дейін)және бір кештен келесі кешке дейінгі уақыт та - тәулік.
Тәуліктің басы-түнгі 12 сағаттан(0сағаттан деген дұрыс) күндізгі 12 сағатқа (12 сағат өтеді)дейін, содан соң түңгі сағат12-ге дейін(тағы 12 сағат өтеді) дейін, (12 сағат өтеді),демек,12+12=24(сағат) немесе 1 тәулік=1 сағат.
Осыған орай уақытты тәулік бөліктеріне байланысты әлдеқайда нақты анықтаудың жаңа тәсілін енгізудің қажеттігі туындайды:уақытты санау түннен түске дейін жүргізіледі:1 сағат,2 сағат,...,11 сағат,12 сағат(тәуліктің екінші жартысы),ал түстен түнге дейін 13 сағат,14 сағат,...,23 сағат,24 сағат (тәуліктің 2-бөлігі)
Енді уақытты әлдеқайда нақты анықтауға болады:
8 сағат 30 минут-егер таңертең болса;
20 сағат 30 минут-егер кешке болса;(кешкі 8 сағат 30 минут деуге де болады).
Д)Өмірлік қажеттілік болатын уақыт аралығы туралы түсінікті кеңейту жүзеге асырылады.
7 күн 1 аптаны құрайды.
30 күн немесе 31 күн (ақпанда 28 немесе 29күн) 1 айды құрайды.
12 ай(365 немесе 366 күн)1 жылды құрайды.
100 жыл 1 ғасырды құрайды.
1 апта-бұл 7 күн:дүйсенбі,сейсенбі,сәрсенбі,бейс енбі,жұма,сенбі,жексенбі (аптаның басынан жексенбіге дейін неше тәулік өтеді;аптаның үшінші күні қалай аталады;бесінші күні ше? және т.б).
Күнтізбені пайдаланып,сұрақтарға жауап беру; бір жылда неше ай бар?Оларды атау:қаңтар-31 күн,ақпан-28( 29) күн,наурыз-31күн,сәуір-30 күн,мамыр-31 күн,маусым-30 күн,шілде-31 күн,таиыз-31 күн,қыркүйек-30 күн,қазан-31 күн,қараша-30күн,желтоқсан-31 күн.Әр айда неше күн бар?Сенің туылған күнің қай айда?Аптада неше күн бар?1 жылда неше күн бар?Жаңа жылды біз қашан тойлаймыз?Наурызды ше?Әйелдер күнін ше?Мұғалімдер күнін ше?Білім күнін ше?Конституция күнін ше?Жңіс күнін ше?Республика күнін ше? және т.б.Көктем айларын ата.Жаз айларын ата.Күз айларын ата.Қыс айларын ата.
Уақыт бірліктерінің дайын кестесін көрсету:неге 4 жылда 1 рет ерекше жыл 366 күні бар(ақпан-29 күн) болатынын айтуға болады- кәбиса(толық)жыл (1992,1996,2000,2004жылда болады және т.б).
Сағаттың әр түрлерімен:механикалық,кварцты,элек тронды,сонда-ақолардың пайда болу тарихымен таныстыру:су,күн,құм,сағаты.
Бірліктер жүйесі жөніндегі білімді кеңейту:уақытың негізгі бірліктері:тәулік-бұл Жер өз осін 1 рет айналып өтетін уақыт;жыл-Жер Күнді 1 рет айналып өтетін уақыт.Уақыттың қосымша бірлігі - мүшел-шығыс жұлдызнамасы бойынша 12 жылдық цикл.
Ғасыр-уақыттың ең үлкен бірлігі-ол 100жылға тең.
Уақыттың жаңа минуттан кіші бірлігін енгізу қажеттігін көрсету:ғылыми-техникалық прогресстің нәтижесінде минуттанда аз уақытта көптеген процестері өтіп жатады(Мысал келтіру);
Үш тілі бар сағатты демонстрациялап көрсет;үшіншісі(өте жеңішке)-бұл - секундтық тіл,ол циферблатта секундты санап өте тез жылжиды.
Бір кіші бөліктен екінші кіші бөлікке дейін ол 1 секундта өтеді,ал 60 осындай бөліктен тұратын бір айналамды 1 мин жүріп өтеді,демек,60 сек=1 мин немесе 1 мин-60сек.
1 секундтағы уақыт ұзақтығын сезіну үшін оқушылар 1 секундта не істеуге болатынын анықтайды:неше қадам, тыныс алу,сөз айту,нешеге дейі санау және т.б. ол үшін жүгіру,жүружатығулар орындау және т.б.уақытын анықтау үшін спортшылар қолданатын арнайы құрал-секундомерді қолдануға болады.
Ж)Уақыт бірліктерін салыстыру,түрлендіру және оларға амалдар қолдану:
60с=1 мин 24 сағ=1 тәул
60 мин=1 сағ 100 жыл=1ғасыр
Сағат және минутпен өрнектеу
90 минут = сағ минут
100 минут= сағ минут
Минутпен өрнектеу:
1 сағ 20 мин = минут 1 сағ 10 мин= минут
Салыстыр:
1сағ 10 мин*65мин 60 мин +30мин*1 сағ
1сағ 9 минут*69мин 90 мин -20мин*1 сағ
1сағ 5мин*70 мин 24 сағ - 20сағ*4 сағ
Амалдар орындау:
3+7 10-3 30+70 100- 30
3сағ + 7сағ 10 сағ - 3сағ 30 мин + 70 мин
100 мин - 30 мин
2.3Уақытты қабылдау
Уақыт және оның ерекшеліктері.Уақыт - біздің санамыздан тыс жіне тәуелсіз.Уақытты қабылдау және танып білу-уақыттың біздің санамызда бейнеленуі.
Уақыттың ерекшеліктері мынадай.
-Уақыттың өтуі;
-уақыттың қозғалыспен байланыстылығы;
-өткен уақытты қайтаруға болмайтындығы;
-уақыттың көрінбейтіндігі;
-естілмейтіндігі.
Уақытты қабылдаудың негізгі-түйсіктік қабылдау.Уақыттың баяу өтетіндігі түрлі анализаторлар кешені түйсікпен қабылданады .И.М.Сеченов Тек дыбыс пен бұлшық еттер түйсігі ғана адамға уақыт жөнінде түсінік береді-деген.
Уақытты санау жүйке жүйесінің әрбір элементіне,әрбір жасушасына тән екендігін және кез келген анализаторлар уақытты санайалатындығын эксперимент жүзінде дәлелдеп берген ғалым-И.П.Павлов.Уақытты қабылдаудың физиологиялық негізі-қозу мен тежелеу,олар алмасып отырады,бұл уақытты санауға мүмкіндік береді.Бұл пікір дәлелденген:екінші сигналдық жүйеде салыстырмалы түрде қозғыш үдерісі басымырақ болғанда уақыт кемдеу бағаланады да,тежелу үдерісі басымырақ болады артығымен бағаланады.Уақыт аралықтарын дәл бағалау қозумен және тежелумен анықталады.
Уақытты қабылдау.Адамның уақытты қабылдау әлеуметтік-өндірістік практика жүзінде қалыптасқан.Адамның уақытты бағдарлануында өзара бірін-бірі толықтыратын екі нәрсе болады:
1.Уақыт ұзақтығын тікелей түйсіну,мұның негізінде шартты рефлекстер пайда болады.
2.Уақытты қабылдау, бұл күрделі әрі жетілген бейнелеу нысаны, екінші сигналдық жүйенің қызметімен байланыста болады.
Адамның уақыт ұзақтығын тікелей қабылдауы,ол адамның оны сезіну қабілеті.Бұл қабілет уақытты сезудеп аталады.Алуан түрлі іс-әрекеттерде
уақытты сезіну не қарқынды сезу ретінде,не ырғақты сезу ретінде,не жылдамдықты сезу ретінде білінеді.Бұл сезімді қалыптастыруда көптеген анализаторлар әрекеті маңызды роль атқарады.Мысалы, уақытты сезу деген бірінші және екінші сигналдық жүйелердің өзара әрекеттесуіне негізделеді.
Балаларда уақытты сезіну әр түрлі дамиды,ерте жастан-ақ күнделікті өмірдегі сезім тәжірибесі арқылы қалыптасады.Нәресте тамақтанатын уақыт болған кезде дыбыс береді.Тамағы тоқ бала мазасызданбайды-тыныш,жайбырақат жата береді,ұйықтайды.
Адам өміріндегі іс-әрекет тәжірибесі барысында арнайы ұйымдастырылған жаттығулар және уақытты бағалау әдістерін игеру нәтижесінде, уақытты сезудамып жетіледі.
Уақытты қабылдау:
1.сезім негізінде;
2.уақытты бағалаудың эталондарын игеруде жүзеге асады.Адам ағзасында болып жататын дем алу ырғағы,жүрек соғысы уақытты сезіп қабылдауға көмегін тигізеді.Ал адамның күнделікті өмірінің ырғағы уақытқа деген шартты рефлекстердің қалыптасуына ықпалын тигізеді.
Екінші сигналдық жүйенің уақыт жайлы түсінік қалыптастыруда,уақыт аралықтарын, бағалауда үлкен аралықтарын роль атқаратынын психологиялық зерттеулер дәлелденген.
Уақыт аралықтарын өлшеу және бағалау ерекшеліктері қандай?
Уақыт аралығын сөзбен бағалаудың дәлдігі төмен.Уақытты дәл қабылдау уақытты қайта бейнелегенде байқалады.Уақыт аралығын өлшегенде туатын қиындық сол,ол аралықты бағалау керек,одан кейін өлшеуге көшеді,мұның өзі бірқатар анализаторлар көмегімен орындалады-сөз,қозғалыс,көру-барлығ ы байланысқан түрінде,себебі барлығынан тәуір саналатын уақыт анализаторы жоқ.Уақыттың алуан түрлі қасиеттері анализаторлар кешені жәрдемімен білінеді.
Психологиялық зерттеулер сөздің ерекше ролін және уақыттың әр жағын қабылдауда әрі бағалауда қоғамда қалыптасып қалған эталондардың рефлекстерді тәрбиелеу әр түрлі,ал мектеп жасына дейінгі балаларда бұл үлкен қиындықпен келеді және аса тұрақсыз.
Адам уақытты көре алмайтындықтан және ұстай алмайтындықтан уақыттың созылмалы өтіп жататынын,оны қайтаруға болмайтынын,оның кезеңдерін балалардың қабылдауы өте қиын.Бастауыш сынып оқушыларына уақыт қатынастарын белгілейтін сөздердің мағынасын түсіну де қиын.Мысалы:бала енді, қазір, таңертең, түсте, кешке немесе кеше, бүгін, ертең т.б.сөздердің нені білдіретінін,айырмашылығын түсіне бермейді.Уақытқа байланысты ұғымдардың мағынасын түсіндіруде балалардың іс-әрекетімен тиімді:таңертеңгі тамақ қай кезде ішіледі,таңертеңгілік бой сергіту жаттығулары қай кезде болады,сабақ,серуен,ұйқы қай кездерде болады,т.б.Сондай-ақ кеше қалай бүгінге,бүгін қалай ертеңге ауысқанын да күн тәртібіндегі балалар іс-әрекетімен байланыстырып,түсіндіру керек.Уақыттың үздіксіз жылжып отыратындығы да баланың бірден игере алмайтын қиындығы- деп,жазды С.Л.Рубинштейн.Бастауыш сынып балалары ересек адамдардан:
-Бүгін деген ертең бе,әлде енді бүгін болды ма?
-Жердің айналып тұратыны распа?
-Жаз еді,өтіп кетті,тағы оралама? - дегендерді жиі сұрайды.
-Сұлтанға 2 жас 6ай.Ол жуынып жатар алдында анасына:
-Қайырлы таң - дейді.Анасы:
-Қайырлы таң деп таңертең айту керек,қазір кеш болдығой дейді Сұлтан:
-Барібір емеспе дейді анасы:
-Жоқ, қайырлы түн дегенді ұйықтағанда киетін киімді кигеннен кейін айту керек. Ал мен жуындым, Қайырлы таң дейді.
Балалар уақыт қатынастарына ерте қызығады. Сәбилерге арнайы уақыт терминдерін меңгеру қиын болғанымен,олар осы,өткен және келер шақ етістіктерін уақытқа байланысты айырмашылығын орынды пайдаланады.
Сәбилер тобының балалары тәулік бөліктерін сол кезде істелетін әрекеттермен байланыстырып,ажырата алады,өздеріне жақсы таныс,және өздерін қызықтыратын оқиғаларды белгілі бір уақытпен байланыстырады.Мысалы: Жаңа жыл мерекесі-қыс түскенде болады, Саяжайға жазда барамыз т.б 4-5 жасар балалар өзінің жеке тәжірибесінен белгілі кішігірім уақыт аралықтарын дәл анықтай алады. Олар демалыс күніннен кейін қандай сабақ болатынын біледі,оған дайындалады.Бірақ, ол сабақ узақтығы туралы түсінігі дәл емес,педегог сабақтың соңына дейін 1-минут қалғанын бірнеше рет ескертіп тездетуін өтінсе де олар елең қылмайды,себебі,минуттың узақтығын олар білмейді, минут деген сөз оларда сезімдік қабылдауымен байланыспаған.
Аралары ұзақ уақыт туралы ересек балаларда да дәл емес. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
I.Кіріспе
Уақытты оқытудың әдістемесі
II.Негізгі бөлім
2.1 Уақыт туралы түсінік қалыптастыру.
2.2 Бастауыш сыныптарда уақытты оқытудың әдістемесі.
2.3 Бастауыш сынып оқушыларының уақытты қабылдау түйсігі.
III.Тәжірибелік бөлім
IV.Қорытынды
V.Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Кіріспе
Бүгінде жаһандану заманында жас ұрпаққа әлемдік стандартқа сәйкес білім беру мәселесі республикамызда ғылыми педагогикалық тұрғыда ізденіспен әлемдік жинақталған тәжірибеге ,отандық қол жеткен табыстарды саралй отырып,ұлттық ерекшеліктерді ескере,оқыту мен тәрбиелеуді жаңаша ұйымдастыруымен көкейкесті мәселе болып отыр.
Қазіргі орта мектеп орнында оқытудың белгілі бір әдістемелік дәстүрлері қалыптасуына қарамастан ,оқытудың жаңаша әдістерін іздестіру,оқушылардың ойлау қабілетін дамыту жолдарын іздестіру әрекеттері жүріп жатыр.Атап айтқанда,іргелі пәндерді оқыту мәселесіне жаңаша әдістер керек,өиткені,бүгінгі әлемдік өндірістік технология барысында ғылыми жетістіктерді пайдалануда.
Оқыту әдістемесі
Адамның барлық өмірі уақытпен,уақытты өлшеу,бөлу және бағалаумен тығыз байланысты.Уақыт үздіксіз,оны тоқтатуға,қайтаруға болмайды,сондықтан уақыт аралығын қабылдау,уақытты ұзақтығына қарай салыстыру өте қиын.Біздің уақытты қабылдауымыз нақты емес:белгілі бір уақыт аралығын немен толтыруға байланысты уақыт бірде тез, бірдебаяу өтеді.Сондықтан уақыт-оқытуға арналған шамалардың ішіндегі ең бір қиыны.оқушыларда уақыттық түсінік ақырын,ұзақ бақылаулар арқасында,өмірлік тәжірибе жинақтау барысында дамиды.
Мақсаты:Уақыт туралы түсінік қалыптастыру және математика сабағында уақытты оқытудың жаңаша әдістерін пайдалана отырып,оқушылардың пәнге деген қызығушылығын,жауапкершілігін,сүйіс пеншілігін арттыру.
Оқытудың міндеттері:
1.Уақыт,уақыт аралығы,уақыттың циклі және оның шексіздігі мен үздіксіздігі туралы түсінік қалыптастыру.
2.Уақыт бірліктері:сағат,минут,жыл,ғасыр,ап та,ай,секунд жәнеолардың арақатынасымен таныстыру.
3.Сағат бойынша уақытты анықтауға үйрету, уақытты жиырма төрт сағаттық өлшеммен,сағаттың көрсетілуін оқудың әр түрімен, мұғалімнің көрсеткен уақыттың белгілеумен таныстыру.
4.Уақыттың бірліктерін салыстыру және түрлендіруге,осы шама бойынша арифметикалық амалдар орындауға үйрету.
5.Оқиғаның ұзақтығын табуға арналған есептерді шығара алу білігін қалыптастыру.
Бастауыш мектепте қарастырылатын шамалардың бірі - уақыт аралығы.Уақыт туралы алғашқы түсінікті балалар мектепке дейінгі кезеңде алады.Күн мен түннің ауысуы,жыл мезгілдерінің ауысуы,сағат,минут,апта күндері,жыл,ай,баланың өміріндегі режимдік мезеттердің ауысуы-уақыт жөніндегі түсінікті қалыптастырады.
Уақыт туралы түсінік қалыптастыру: ұзындық,салмақ туралы түсініктерге қарағанда оқып үйренуі әлдеқайда күрделірек.Уақыт үздіксіз өтіп жатады.Сондықтан да уақыт туралы түсінік ұзақ бақылаулар, өмір тәжірибесінің жинақтауы барысында баяу қалыптасады.Бірлік ретінде алынған уақыт аралықтарын тек бір рет қана пайдаланады.Сондықтан уақыт бірқалыпты пайдаланылатын оқиғамен байланысты болуға тиіс Сондай бірліктер (тәулік, жыл, ай, ғасыр) сияқты уақыт өлшем бірліктерін адамдар ойлап шығарған.
Уақыт ұғымы белгілі ретпен өтетін құбылыс немесе процеспен байланысты
Уақыт шамасы құбылыстың қасиетін білдіреді.
2.1Уақыт туралы түсінік қалыптастыру.
А)Дайындық уақыт жөніндегі алғашқы түсінікті балалар мектепке дейінгі кезеңде бақылау негізінде алады.
Күн мен түннің жыл мезгілдерінің (қыс,көктем,жаз,күз)ауысуы,режимдик мезеттің қайтамалығы,балалар жиі шатастыратын оқиғалардың ретін анықтау (алдыңғы күні,кеше,бүгін,ертең,бірсігүні).
Ә)Бірінші сынып оқушыларының уақыт жайлы түсінік практикалық оқу әрекеті барысында қалыптасады:Күн режімін сақтау,табиғат күнделігін жүргізу,дәптерге жұмыс күнін күнделікті жазу.
Б) қарапайым түсініктертақырыбында уақыт жайында қарапайым түсініктер қалыптасады:бұрын,кейін,алдымен,сод ан соң,осыдан кейін,оның алдында,басында аяғында,таңертең,түсте,кешке,түнде жәнет.б.: қайсысы ұзақ болғанын анықтайды сабақ не үзіліс; тоқсан не каникулдар,яғни таныс уақыт аралығын, сондай-ақ адамдардың жастарын:жасы үлкен,жасы кіші, т.б.; салыстырады.
Бірінші сыныпта апта күндерінің атаулары мен олардың ретімен(күнделік толтыру,календарларды қолдану)таныстыру жүзеге асырылады.
Мұнда апта күндері жайлы өлеңді қолдануға болады.
-Бүгін қай күн? -Бүгін қай күн?
-Дүйсенбі. -Жұма ғой
-Ертең қай күн? -Ертең қай күн?
-Сейсенбі. -Сенбі ғой.
-Оят онда Дүйсенді. -Тұрсын онда Жұмажан.
-Оят онда Сейсенді -Тұрсын онда Сенбіжан.
сабағынан қалмасын.
-Бүгін қай күн? -Бүгін қай күн?
-Сәрсенбі. -Жексенбі.
-Ертең қай күн? -Демалыста кез келді!
-Бейсенбі. -Оят енді Жексенді,Дүйсен,
- Оят онда Сәрсенді, Сейсен,Сәрсенді,асыр салып ойнасын.
Оят онда Бейсенді сабағынан қалмасын.
Он көлеміндегі сандармен таныстыру барысында балалар уақытты бір сағатқа дейінгі дәлдікпен анықтауға үйренеді.
Уақыт бірліктерін енгізуге дайындық ретінде қоршаған ортада( тұқымнан жеміске дейінгі өсімдіктің өсуі.күн режимі) өтетін қандай да бір процестегі иллюстрациялауарқылы уақыт аралығы жайында ұғым беріледі.
Оқушылар уақыттың үздіксіздігін және шексіздігін сезінеді:өмір түндеде күндіз де тоқтамайды (түнде адамдар ұйықтайды,пойыздар жүріп жатады,адамдар түнгі ауысымда жұмыс істейді).
2.2Бастауыш сыныптарда уақытты оқытудың әдістемесі.
Уақыт бірліктері мен олардың арақатынасымен таныстыру.
А)Уақыттың циклін қандай да бір қайталанатын құбылысты (жыл мезгілдері,күн-түн) сипаттайтын шама ретінде енгізу.
Ә)Уақытты өлшейтін құрал сағатпен таныстыру;сағаттық(қысқа) және минуттық (ұзын) тілдерімен;сағаттық тіл бір үлкен бөліктен екіншісіне дейін 1 сағатта өтеді,ал минуттық тіл-бір кіші бөліктен екіншісіне дейін 1минутта өтеді:қысқа тілі бір айналым жасағанша,ұзын тілі бірүлкен бөліктен екіншісіне дейін өтеді (екі үлкен бөліктің арасында 5 кіші бөлік бар,яғни 5 мин., ал айналым-осындай12 бөлік,ендеше,ұзын тілі бар айналымды 60 минутта жасайды,демек,1сағатта 60 минут бар.60 минут 1сағатты құрайды.1сағат-60минут)
Б) Сағат қанша болды?сағаттың моделі бойынша уақытты анықтау:
Алдымен бір сағатқа дейінгі дәлдікпен(қысқа тілі-4-те,ал ұзын тілі-12-де болса,онда сағат 4 болды).
Содан соң 4-тен асып тұрады,ал ұзын тілі минутты көрсетеді:4 сағ 5мин;4 сағ 10 мин; 4сағ 30 мин және жазу үлгісі беріледі.
В)Сәйкес уақыт аралығы жайындағы нақты түсінік практикалық әрекет,бақылау арқылы қалыптасады:
1 сағ-1 сабақ пен үлкен үзілістің ұзақтығы.
1 мин-1 минутта не істеуге болады:адамдар саны,оқу жылдамдығын тексерудегі оқылған сөз,мысалдар саны,нешеге дейін санауға болады,осылайша оқушылар 1минттағы уақыттың ұзақтығын сезінеді.
Мұғалімнің тапсырмасы бойынша сағаттың моделінен уақытты көрсету: 5сағат;2 сағ 15 мин; 8 сағ 30 мин;11 сағ 45 мин.
Уақыттың көрсетілуін әр түрлі оқуға үйрету:
2 сағ 15 мин-екіден 15 кетті;
8 сағ 30 мин-тоғызға жарты сағат қалды
11 сағ 45 мин - он бірден 45 мин кетті,15 минутсыз12.
Г)Уақытты жиырма төрт сағаттық санаумен және тәулікпен таныстыру.
Тәулік туралы ұғым тәуліктің бөліктерін:таңертең,күндіз,кеш,түн( Күн мен түн балалар ойыны)білу арқылы қалыптастырылады.
Мақалдарды қолдануға болады,олардың мәндерін түсіндіру.
Уақыттың реті:алдыңғы күні,кеше,бүгін,ертең,бүрсігүні,т.б . туралы түсінікті тереңдету қажет.
Уақыт аралығы ретіндегі тәулік туралы нақты түсінік сағат моделі бойынша қалыптастырылады;күннің атуы мен батуына және түн батқаннан таң атқанға дейінгі уақыт-бұл тәулік;таңертеңнен келесі таңертеңге (мысалы,бір күннің 8 сағ екінші күннің сағ 8-не дейін)және бір кештен келесі кешке дейінгі уақыт та - тәулік.
Тәуліктің басы-түнгі 12 сағаттан(0сағаттан деген дұрыс) күндізгі 12 сағатқа (12 сағат өтеді)дейін, содан соң түңгі сағат12-ге дейін(тағы 12 сағат өтеді) дейін, (12 сағат өтеді),демек,12+12=24(сағат) немесе 1 тәулік=1 сағат.
Осыған орай уақытты тәулік бөліктеріне байланысты әлдеқайда нақты анықтаудың жаңа тәсілін енгізудің қажеттігі туындайды:уақытты санау түннен түске дейін жүргізіледі:1 сағат,2 сағат,...,11 сағат,12 сағат(тәуліктің екінші жартысы),ал түстен түнге дейін 13 сағат,14 сағат,...,23 сағат,24 сағат (тәуліктің 2-бөлігі)
Енді уақытты әлдеқайда нақты анықтауға болады:
8 сағат 30 минут-егер таңертең болса;
20 сағат 30 минут-егер кешке болса;(кешкі 8 сағат 30 минут деуге де болады).
Д)Өмірлік қажеттілік болатын уақыт аралығы туралы түсінікті кеңейту жүзеге асырылады.
7 күн 1 аптаны құрайды.
30 күн немесе 31 күн (ақпанда 28 немесе 29күн) 1 айды құрайды.
12 ай(365 немесе 366 күн)1 жылды құрайды.
100 жыл 1 ғасырды құрайды.
1 апта-бұл 7 күн:дүйсенбі,сейсенбі,сәрсенбі,бейс енбі,жұма,сенбі,жексенбі (аптаның басынан жексенбіге дейін неше тәулік өтеді;аптаның үшінші күні қалай аталады;бесінші күні ше? және т.б).
Күнтізбені пайдаланып,сұрақтарға жауап беру; бір жылда неше ай бар?Оларды атау:қаңтар-31 күн,ақпан-28( 29) күн,наурыз-31күн,сәуір-30 күн,мамыр-31 күн,маусым-30 күн,шілде-31 күн,таиыз-31 күн,қыркүйек-30 күн,қазан-31 күн,қараша-30күн,желтоқсан-31 күн.Әр айда неше күн бар?Сенің туылған күнің қай айда?Аптада неше күн бар?1 жылда неше күн бар?Жаңа жылды біз қашан тойлаймыз?Наурызды ше?Әйелдер күнін ше?Мұғалімдер күнін ше?Білім күнін ше?Конституция күнін ше?Жңіс күнін ше?Республика күнін ше? және т.б.Көктем айларын ата.Жаз айларын ата.Күз айларын ата.Қыс айларын ата.
Уақыт бірліктерінің дайын кестесін көрсету:неге 4 жылда 1 рет ерекше жыл 366 күні бар(ақпан-29 күн) болатынын айтуға болады- кәбиса(толық)жыл (1992,1996,2000,2004жылда болады және т.б).
Сағаттың әр түрлерімен:механикалық,кварцты,элек тронды,сонда-ақолардың пайда болу тарихымен таныстыру:су,күн,құм,сағаты.
Бірліктер жүйесі жөніндегі білімді кеңейту:уақытың негізгі бірліктері:тәулік-бұл Жер өз осін 1 рет айналып өтетін уақыт;жыл-Жер Күнді 1 рет айналып өтетін уақыт.Уақыттың қосымша бірлігі - мүшел-шығыс жұлдызнамасы бойынша 12 жылдық цикл.
Ғасыр-уақыттың ең үлкен бірлігі-ол 100жылға тең.
Уақыттың жаңа минуттан кіші бірлігін енгізу қажеттігін көрсету:ғылыми-техникалық прогресстің нәтижесінде минуттанда аз уақытта көптеген процестері өтіп жатады(Мысал келтіру);
Үш тілі бар сағатты демонстрациялап көрсет;үшіншісі(өте жеңішке)-бұл - секундтық тіл,ол циферблатта секундты санап өте тез жылжиды.
Бір кіші бөліктен екінші кіші бөлікке дейін ол 1 секундта өтеді,ал 60 осындай бөліктен тұратын бір айналамды 1 мин жүріп өтеді,демек,60 сек=1 мин немесе 1 мин-60сек.
1 секундтағы уақыт ұзақтығын сезіну үшін оқушылар 1 секундта не істеуге болатынын анықтайды:неше қадам, тыныс алу,сөз айту,нешеге дейі санау және т.б. ол үшін жүгіру,жүружатығулар орындау және т.б.уақытын анықтау үшін спортшылар қолданатын арнайы құрал-секундомерді қолдануға болады.
Ж)Уақыт бірліктерін салыстыру,түрлендіру және оларға амалдар қолдану:
60с=1 мин 24 сағ=1 тәул
60 мин=1 сағ 100 жыл=1ғасыр
Сағат және минутпен өрнектеу
90 минут = сағ минут
100 минут= сағ минут
Минутпен өрнектеу:
1 сағ 20 мин = минут 1 сағ 10 мин= минут
Салыстыр:
1сағ 10 мин*65мин 60 мин +30мин*1 сағ
1сағ 9 минут*69мин 90 мин -20мин*1 сағ
1сағ 5мин*70 мин 24 сағ - 20сағ*4 сағ
Амалдар орындау:
3+7 10-3 30+70 100- 30
3сағ + 7сағ 10 сағ - 3сағ 30 мин + 70 мин
100 мин - 30 мин
2.3Уақытты қабылдау
Уақыт және оның ерекшеліктері.Уақыт - біздің санамыздан тыс жіне тәуелсіз.Уақытты қабылдау және танып білу-уақыттың біздің санамызда бейнеленуі.
Уақыттың ерекшеліктері мынадай.
-Уақыттың өтуі;
-уақыттың қозғалыспен байланыстылығы;
-өткен уақытты қайтаруға болмайтындығы;
-уақыттың көрінбейтіндігі;
-естілмейтіндігі.
Уақытты қабылдаудың негізгі-түйсіктік қабылдау.Уақыттың баяу өтетіндігі түрлі анализаторлар кешені түйсікпен қабылданады .И.М.Сеченов Тек дыбыс пен бұлшық еттер түйсігі ғана адамға уақыт жөнінде түсінік береді-деген.
Уақытты санау жүйке жүйесінің әрбір элементіне,әрбір жасушасына тән екендігін және кез келген анализаторлар уақытты санайалатындығын эксперимент жүзінде дәлелдеп берген ғалым-И.П.Павлов.Уақытты қабылдаудың физиологиялық негізі-қозу мен тежелеу,олар алмасып отырады,бұл уақытты санауға мүмкіндік береді.Бұл пікір дәлелденген:екінші сигналдық жүйеде салыстырмалы түрде қозғыш үдерісі басымырақ болғанда уақыт кемдеу бағаланады да,тежелу үдерісі басымырақ болады артығымен бағаланады.Уақыт аралықтарын дәл бағалау қозумен және тежелумен анықталады.
Уақытты қабылдау.Адамның уақытты қабылдау әлеуметтік-өндірістік практика жүзінде қалыптасқан.Адамның уақытты бағдарлануында өзара бірін-бірі толықтыратын екі нәрсе болады:
1.Уақыт ұзақтығын тікелей түйсіну,мұның негізінде шартты рефлекстер пайда болады.
2.Уақытты қабылдау, бұл күрделі әрі жетілген бейнелеу нысаны, екінші сигналдық жүйенің қызметімен байланыста болады.
Адамның уақыт ұзақтығын тікелей қабылдауы,ол адамның оны сезіну қабілеті.Бұл қабілет уақытты сезудеп аталады.Алуан түрлі іс-әрекеттерде
уақытты сезіну не қарқынды сезу ретінде,не ырғақты сезу ретінде,не жылдамдықты сезу ретінде білінеді.Бұл сезімді қалыптастыруда көптеген анализаторлар әрекеті маңызды роль атқарады.Мысалы, уақытты сезу деген бірінші және екінші сигналдық жүйелердің өзара әрекеттесуіне негізделеді.
Балаларда уақытты сезіну әр түрлі дамиды,ерте жастан-ақ күнделікті өмірдегі сезім тәжірибесі арқылы қалыптасады.Нәресте тамақтанатын уақыт болған кезде дыбыс береді.Тамағы тоқ бала мазасызданбайды-тыныш,жайбырақат жата береді,ұйықтайды.
Адам өміріндегі іс-әрекет тәжірибесі барысында арнайы ұйымдастырылған жаттығулар және уақытты бағалау әдістерін игеру нәтижесінде, уақытты сезудамып жетіледі.
Уақытты қабылдау:
1.сезім негізінде;
2.уақытты бағалаудың эталондарын игеруде жүзеге асады.Адам ағзасында болып жататын дем алу ырғағы,жүрек соғысы уақытты сезіп қабылдауға көмегін тигізеді.Ал адамның күнделікті өмірінің ырғағы уақытқа деген шартты рефлекстердің қалыптасуына ықпалын тигізеді.
Екінші сигналдық жүйенің уақыт жайлы түсінік қалыптастыруда,уақыт аралықтарын, бағалауда үлкен аралықтарын роль атқаратынын психологиялық зерттеулер дәлелденген.
Уақыт аралықтарын өлшеу және бағалау ерекшеліктері қандай?
Уақыт аралығын сөзбен бағалаудың дәлдігі төмен.Уақытты дәл қабылдау уақытты қайта бейнелегенде байқалады.Уақыт аралығын өлшегенде туатын қиындық сол,ол аралықты бағалау керек,одан кейін өлшеуге көшеді,мұның өзі бірқатар анализаторлар көмегімен орындалады-сөз,қозғалыс,көру-барлығ ы байланысқан түрінде,себебі барлығынан тәуір саналатын уақыт анализаторы жоқ.Уақыттың алуан түрлі қасиеттері анализаторлар кешені жәрдемімен білінеді.
Психологиялық зерттеулер сөздің ерекше ролін және уақыттың әр жағын қабылдауда әрі бағалауда қоғамда қалыптасып қалған эталондардың рефлекстерді тәрбиелеу әр түрлі,ал мектеп жасына дейінгі балаларда бұл үлкен қиындықпен келеді және аса тұрақсыз.
Адам уақытты көре алмайтындықтан және ұстай алмайтындықтан уақыттың созылмалы өтіп жататынын,оны қайтаруға болмайтынын,оның кезеңдерін балалардың қабылдауы өте қиын.Бастауыш сынып оқушыларына уақыт қатынастарын белгілейтін сөздердің мағынасын түсіну де қиын.Мысалы:бала енді, қазір, таңертең, түсте, кешке немесе кеше, бүгін, ертең т.б.сөздердің нені білдіретінін,айырмашылығын түсіне бермейді.Уақытқа байланысты ұғымдардың мағынасын түсіндіруде балалардың іс-әрекетімен тиімді:таңертеңгі тамақ қай кезде ішіледі,таңертеңгілік бой сергіту жаттығулары қай кезде болады,сабақ,серуен,ұйқы қай кездерде болады,т.б.Сондай-ақ кеше қалай бүгінге,бүгін қалай ертеңге ауысқанын да күн тәртібіндегі балалар іс-әрекетімен байланыстырып,түсіндіру керек.Уақыттың үздіксіз жылжып отыратындығы да баланың бірден игере алмайтын қиындығы- деп,жазды С.Л.Рубинштейн.Бастауыш сынып балалары ересек адамдардан:
-Бүгін деген ертең бе,әлде енді бүгін болды ма?
-Жердің айналып тұратыны распа?
-Жаз еді,өтіп кетті,тағы оралама? - дегендерді жиі сұрайды.
-Сұлтанға 2 жас 6ай.Ол жуынып жатар алдында анасына:
-Қайырлы таң - дейді.Анасы:
-Қайырлы таң деп таңертең айту керек,қазір кеш болдығой дейді Сұлтан:
-Барібір емеспе дейді анасы:
-Жоқ, қайырлы түн дегенді ұйықтағанда киетін киімді кигеннен кейін айту керек. Ал мен жуындым, Қайырлы таң дейді.
Балалар уақыт қатынастарына ерте қызығады. Сәбилерге арнайы уақыт терминдерін меңгеру қиын болғанымен,олар осы,өткен және келер шақ етістіктерін уақытқа байланысты айырмашылығын орынды пайдаланады.
Сәбилер тобының балалары тәулік бөліктерін сол кезде істелетін әрекеттермен байланыстырып,ажырата алады,өздеріне жақсы таныс,және өздерін қызықтыратын оқиғаларды белгілі бір уақытпен байланыстырады.Мысалы: Жаңа жыл мерекесі-қыс түскенде болады, Саяжайға жазда барамыз т.б 4-5 жасар балалар өзінің жеке тәжірибесінен белгілі кішігірім уақыт аралықтарын дәл анықтай алады. Олар демалыс күніннен кейін қандай сабақ болатынын біледі,оған дайындалады.Бірақ, ол сабақ узақтығы туралы түсінігі дәл емес,педегог сабақтың соңына дейін 1-минут қалғанын бірнеше рет ескертіп тездетуін өтінсе де олар елең қылмайды,себебі,минуттың узақтығын олар білмейді, минут деген сөз оларда сезімдік қабылдауымен байланыспаған.
Аралары ұзақ уақыт туралы ересек балаларда да дәл емес. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz