Мемлекеттік бюджеттің экономикалық мәні мен рөлі туралы ақпарат

Кіріспе
Қаржылық байланыстардаң орасан зор әр алуандығына жеке ортақ ерекшеліктерінің көзге түсетін оқшауланған сфераларды бөліп көрсетуге байланысты. Мәселен, мемлекеттің шаруашылық жүргізуші субьектілерінің жэне халыктың қалыптасатьш қаржы қатнастары жалпы қоғамның өнімді құндық бөлудің ерекше саласын құрайды жэне қоғамдық қажетіліктерді қанағаттандыруға арналған орталықгандырылған ақша қорын қалыптастырудың және пайдаланудың байланысты болады. Қаржы қатнастарының бұл жыиынтығы «мемлекеттік бюджет» ұғымының экономикасының мазмұнын құрайды. Демек, мемлекеттік бюджет мемлекеттің орталықгандырылған ақша қорьш жасау жэне оны ұдайы өндіріс пен қоғамдық қажетіліктерді қанағаттандыру мақсаттарына пайдалану жолының қоғамдық өнімнің құнын бөлу жэне қайта бөлу процесіңце мемлекеттің қоғамдық өндірістің басқа қатысушылары арасывда пйда болған қатнастарды білдіреді.
Қаржы қатнастарының белгілі 1 жиынтығы ретінде мемлекеттік бюджетке ең алды мен қаржы категориясынна ажырататын өзгеше белгілер тэн: бюджет қатнастарьшың бөлінітін сипаты бар әр қашан ақша нысанында жүзеге асырылады, мақсаты ақша қорларын қалыптастыру мен және пайдалану мен қосарлана жүреді. Себебі бюджет қатнастарына белгілі бір өзіндік ерекшелік тэн, алайда ол қаржымен ортақ өзгеше белгілердің шеңберінен шықпайды.
Құндылықты бөліністің айрықшалықты сферасы ретінде мемлекеттік бюджет мына өзгеше белгілер мен сипатталады:
1. Мемлекет жалпы қоғамдық өнімнің бір бөлігін оқшауландыру мен және оны қоғамдық қажетіліктерді қанағаттандыруға пайдалану і мен байланысты бөлгіштік қатнастардың айрықша экономикалық нысаны больш табылады.
2. Құнды жасау және тұтыну процессін шартастыратьш матералдық өндіріс қаржысынан жэне құнды тұгынуға қызмет ететін өндірістік емес сфера қаржысынан және мемлекеттік бюджеттің қаржысьшан ал ұлттық шаруашьілықгьщ салалары, аумақтар, экономиканың секторлары, қоғамның қызметінің сфералары арасында құнды қайта бөлуге арналған; 3. Қоғамдық өнімнің оның тауар нысанындағы қозғалысы мен тіккелей байланысты емес құндық бөліністің стадиясын білдіреді жэне одан белгілі үзілісте жүзеге асырылады, ал қаржы қатнастары материалдық өндірісте де өндірістік емес сферада да тауар ақша қатнастары мен тоқайласып жатады.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1) "Жалпы экономикалық теория" Ө.Қ.Шеденов, Б.А. Жүнісов, Б.И.Комягин, Байжомартов. Алматы-Актөбе 2002ж.
2) "Ақша айналысы және несие" М.С.Биханүлы Алматы 2004ж.
3) "Экономикалык, теория"Я.Ә.Әубэкіров, Б.Байжүмаев. Ш.Жақыпова, Т.Табеев Алматы 1999ж.
4) "Макроэкономика" Н.Мамыров М.Тілеужанова. Алматы 2003ж.
5) "Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары" Б.А. Көшенова. Алматы 2000ж.
6) "Экономикалық теория негіздері" Я.Әубәкіров, К.Нәрібаев, М.Ескалиев, Е.Жатқанбаев, Б.Байжұмаев, С.Доскалиев, Ж.Жәйшібеков. Алматы 2004ж.
7) "Жаңа кезең экономикалық тероиясы" С.С.Сахариев, А.С. Сахариева. Алматы 2004ж.
8) "Қаржылық есеп" Қ.К.Кеулімжаев, З.Н. Әжібаева, Н.А Құдайбергенов, А.Ә. Жантаева. Алматы 2001ж.
9) "Экономикалық теория" С.С.Мэуленова, С.К,.Бекмолдин. Е.Құдайбергенов. Алматы 2004ж.
10) "Қаржы—қаражат" журналы 13/2002жыл.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

І. Тарау. Бюджет салық саясаты

1.1 Бюджет салық саясатының мақсаты, құралдары мемлекеттік шығындар
мультипликаторы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...5
1.2 Салық мультипликаторы. Баланстың бюджет мултипликаторы ... ... ..8
1.3 Дискрициялық және дискрициясын емес қазыналық саясат.
Бюджет тапшылығы және
артықшылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 1

II. Тарау Мемлекеттік бюджет

1. Мемлекеттік бюджеттің экономикалық мәні мен
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ..1 4

2. Бюджет жүйесінің
принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ..16

Ш. Тарау.Бюджет процесі
1. Бюджеттік
процесс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...18
2. Бюджет балансы. Бюджет
тапшылығы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 0

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22

Пайдаланған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... .23

Кіріспе
Қаржылық байланыстардаң орасан зор әр алуандығына жеке ортақ
ерекшеліктерінің көзге түсетін оқшауланған сфераларды бөліп көрсетуге
байланысты. Мәселен, мемлекеттің шаруашылық жүргізуші субьектілерінің жэне
халыктың қалыптасатьш қаржы қатнастары жалпы қоғамның өнімді құндық бөлудің
ерекше саласын құрайды жэне қоғамдық қажетіліктерді қанағаттандыруға
арналған орталықгандырылған ақша қорын қалыптастырудың және пайдаланудың
байланысты болады. Қаржы қатнастарының бұл жыиынтығы мемлекеттік бюджет
ұғымының экономикасының мазмұнын құрайды. Демек, мемлекеттік бюджет
мемлекеттің орталықгандырылған ақша қорьш жасау жэне оны ұдайы өндіріс пен
қоғамдық қажетіліктерді қанағаттандыру мақсаттарына пайдалану жолының
қоғамдық өнімнің құнын бөлу жэне қайта бөлу процесіңце мемлекеттің қоғамдық
өндірістің басқа қатысушылары арасывда пйда болған қатнастарды білдіреді.
Қаржы қатнастарының белгілі 1 жиынтығы ретінде мемлекеттік бюджетке ең
алды мен қаржы категориясынна ажырататын өзгеше белгілер тэн: бюджет
қатнастарьшың бөлінітін сипаты бар әр қашан ақша нысанында жүзеге
асырылады, мақсаты ақша қорларын қалыптастыру мен және пайдалану мен
қосарлана жүреді. Себебі бюджет қатнастарына белгілі бір өзіндік ерекшелік
тэн, алайда ол қаржымен ортақ өзгеше белгілердің шеңберінен шықпайды.
Құндылықты бөліністің айрықшалықты сферасы ретінде мемлекеттік бюджет мына
өзгеше белгілер мен сипатталады:
1. Мемлекет жалпы қоғамдық өнімнің бір бөлігін оқшауландыру мен және оны
қоғамдық қажетіліктерді қанағаттандыруға пайдалану і мен
байланысты бөлгіштік қатнастардың айрықша экономикалық нысаны больш
табылады.
2. Құнды жасау және тұтыну процессін шартастыратьш матералдық өндіріс
қаржысынан жэне құнды тұгынуға қызмет ететін өндірістік емес сфера
қаржысынан және мемлекеттік бюджеттің қаржысьшан ал ұлттық
шаруашьілықгьщ салалары, аумақтар, экономиканың секторлары,
қоғамның қызметінің сфералары арасында құнды қайта бөлуге арналған; 3.
Қоғамдық өнімнің оның тауар нысанындағы қозғалысы мен тіккелей байланысты
емес құндық бөліністің стадиясын білдіреді жэне одан белгілі үзілісте
жүзеге асырылады, ал қаржы қатнастары материалдық өндірісте де өндірістік
емес сферада да тауар ақша қатнастары мен тоқайласып жатады.

I Тарау. Бюджет салық саясаты
1.1 Бюджет салық саясатының мақсаты, құралдары мемлекеттік шығындар
мультипликаторы.
Бюджет -салық саясаты (қазыналық -диспал) -мемлекеттік бюджет жағдайында
салық салуды жэне мемлекеттік шығындардың өзгерісін реттеу мақсатында
үкімет тарапынан жүргізілетін шаралар.
Ынталандырушы бюджет салық саясаты (қазыналық экспансия) -бұл саясат қысқа
мерзімді кезеңдегі экономикадағы циклдық қүлдырауды жою мақсатында қояды.
Мұны жүзеге асыруда: О - ды өрістік Т мөлшерін төмендету арқылы немесе
осы шараларды біріктіріп жүргізу арқылы жасайды.
¥зақ мерзімдік кезеңде Т-ты төмендету саясаты өндірісфакторларының ұсынысын
кеңейтуге жэне экономикалық элеуметтік өсуіне алып келуі мүмкін. Бұл
мақсаттардың жүзеге асуы кешенді салық реформасының жүргізілуіне
байланысты. Және бұл ОБ жүргізілетін тежеуші ақша несие саясаты жэне
мемлекеттік шығындар құрылымын оңтайландыруғамен бірге жүреді.
Тежеуші бюджет салық саясаты (қазыналық шектеу рестринция)
Экономикадағы циклдік өсуді тежеу мақсатын көздейді, сол мақсатта О -ды
төмендетеді, Т -ды жоғарылатады, және осы шараларды біріктіріп жүргізеді.
Қысқа мерзім кезеңде осы шаралар нэтижесінде өндірістің қүлдырауы және
жұмыссыздық деңгейінің өсуі салдарынан сұраныс инфляциясын төмендетуге
мүмкіндік береді.
¥зақ мерзімдік кезеңде өспелі салық сомасы жиынтық үхыныстың төмендеуіне
және стагфляцияның үдеуіне негіз болуы мүмкін.
Мемлекеттік шығындарды тиімсіз басқару мен қашан стагфляцияның
Созылуы экономикалық элеуметті жоюылуына эсерін тигізеді. Экономиканың
өшпелі кезеңдеріне жиі кездеседі.
Қысқа мерзім кезеңде салық бюджет саясаты баланстың бюджетінің,
Салықтың жэне мемлекеттік шығындардың мультипликаторы әсерімен байланысты.
Кейнс кресі.
Егер О-дар Д О өссе — жоспарланған шығындар қисығы осы мэнге жоғары
жылжиды, ал теңдестік өндіріс көлемі Уі —Уг
ДУ =ДС*тв (мұнда тё -мемлекетгік шығындар мультипликаторы) мөлшерге өседі.

Е=С+І+О+ХП
Е!=У, Е2=У2 У \
Табыс өнім шығару көлемі
Мемлекеттік шығындар ДС өскенде мультипликаторлық үрдіс баспалады:
Жалпы жер төмендегендей болады:
Шығынның алғашқы өзгерісі =ДО
Тұтынудың алғашқы өзгерісі =в*ДС
Тұгынудың екінші өзгерісі =в2 * ДС
ДУ=ДО(1+Ъ+Ъ2+ ... )
ДУДС = 11- Ь қатынасы мемлекеттік шығындар мультипликаторы деп аталады.
Кейде бұл қарапайым үлгіні Кейнстің қарапайым мультипликаторы деп атайды.
Мемлекеттік шығындар мультипликаторының мөлшері және тепе-теңдік өнім
көлемін келесі жүйені шешіп табуға болады { Ү=С+І+О -негізгі
макроэкономикалық тепе теңдік { С=а+Ьу -түлыну формуласы
Ү=а+Ъу+І+С -у-Ъу=а+І+О=у(1-Ъ)=а+І+С
Ү=1\1-Ъ (а+І+О), мүлда а+І+О -автономды шығындар 11-в -Мультйпликатор
Мультипликатор мөлшерін анықтайтын негізгі фактор түлынуға шешімі
бейімділік в (МРС)
Табысқа салынатын салықты ескерсек, онда тұтыну функциясы
өзгереді—мультипликатор үлгісі өзгеру:
{ Ү=С+І+О у=11- Ъ(1-1)*( а+І+О) {С=а+Ъ(1 -Ь)у
11- Ь( 1-1) -жабық экономикадағы шығындар мультипликаторы
і —шекті салық ставкасы
Шекті салық ставкасы (мөлшерлемесі)
1=АТАҮ
АТ-енгізілген салық сомасының өсімшесі
АҮ-табыс өсімшесі
Салық салудың үдемелі (прогрессивная) жүйесі -мультипликатор эсерін
әлсіретуге және жұмысбастылық пен өндіріс көлемінің деңгейін тұрақтандыруға
ықпал етеді.
Салық мөлшерлемесі төмен болған сайын (басқа жағдайда түрақты)
-мультипликатор эсері едәуір жоғарылайды.
Жабық экономикаға қарағанда ашық экономикада мемлекеттік шығындар
мультипликатор эсері төмен.
Ашық экономикада:
"Ү=С+І+О+ҮП н.м.т-т-к
С=а+Ь(1-І)у , мүлда түл^ыну функция
Хп=§-ш'у таза жал.функ.
Ү=11-Ъ(1-Ъ)+ш' * (а+І+О+§), мүлда ашық экономикадағы мемлекеттік шығындар
мультипликаторы т' -импортқа шекті бейімделік

1.2 Салық мультипликаторы. Баланстың бюджет мултипликаторы.
Салықтың Т төмендеуіде табыстың тепе-теңдік деңгейіне эсер етеді. Егер
салық төлемдері АТ-ға төмендесе—• Ү^ =Ү-Т АТ мөлшеріне қолай. ^-тұтыну
шығындары АТ* Ъ — жоспарланған шығындарды у қисығын жоғары жылжытады —
Үі—•*• Ү2көбейеді, ол АҮ= -АТ - Ь 1-Ъ өзгереді, мұндағы -Ь 1-Ь -Салық
мультипликаторы
У=Е Еа
МРСАТ
45С У
Еі-У, Е2=У2;
Салық мультипликаторы механизмі: салық көлемінің 1 өзгерісіне тұтынудың көп
қатар өзгерісін көрсетеді:
Салық АТ-ге төмендейді —
Қолда бар табыс АТ^ — іүгыну Ь*АТ—• жиынтық шығындар Ь*АТ-^жиынтық
табыс Ъ*ДТ!—• тұтыну Ь(Ъ*АТ) жиынтық шығындар Ь2АТ-^ жиынтық табыс
Ъ3АТ— тұтыну Ь(Ь2*АТ) ]"—
Егерде мемлекеттік бюджет төленетін салық төлемдері ағымдағы табыстың
динамикасынан тэуелді болса, онда салық формуласы
Т=1*Ү, 1-шекті салық ставкасы
Бұл жағдайда тұтыну формуласы:
С=а+Ь(у-1у)=а+Ь(1-і)Ү, ал салық мультипликаторының моделі келесідей болады:
тр - 1 - Ь(1 -I), мұнда
т{ -жабық экономикадағы салық мультипликаторы Жалпы салық функциясы
төмендегідей болады
ті = - в 1-в (1-І), мұнда
ті -жабық жиынтықтағы салық мультипликаторы. Жалпы салық функциясы
төмендегідей болады.
Т = Та +1 у,
Та -автономды салықтар (ағымдағы у тэуелді емес)
Т -шекті салық ставкасы —
С = а+в [ у -(Та +ту)], бұл жағдайда У =
Автономды салық мөлыперімен мемлекеттік шығындардың бір мезгілдегі
өзгерісінің нэтижесінде табыстың жиынтық өзгерісі мынадай түрде жазылады:
АУ=АС 1 1-В
1 -А Та +В1-В
Егер де О мен Та салымдары бірдей мөлшерге өзгерсе — тепе -теңдігі У
-өседі. Бұл жағдайда баланстық бюджет мультипликаторы орын алады, ал эр
кезде (1- ге тең немесе аз) 1
Баланстық бюджет мультипликаторы бюджет тапшылығы мен артықшылығын мүлдем
жол алмайды. Бұл жерде табыс пен шығынды теугеру 1: -айтылады, демек АТ =АС
АТ -бюджеттегі табыстың өсімшесі АО -бюджет шығынының өсімшесі.
Мысалы, егер мемлекеттік шығын АС -^а өссе, онда тепе -тендік У
төмендегідей мэнге өседі;
ду=ДС* Теп -теңдік У жиынтық өзгерісі тең болады.
Д У=А О А Та (11-В(1-1) +Ш,1) -В 1-В 1), яғни А У АС =А Та
Егер де қазыналық саясат экономикадағы мемлекеттік секторды кеңейту
мақсатын көздесе, онда циклдік құлдырауды тоқтату үшін мемлекеттік шығын
өсед бұл құбылыс ісүшті ынталандырушы әсер етеді.
Ал, инфляцияның көтерілуін тежеу үшін, салық мөлшері өседі, бұл
құбылыс салыстырмалы жұмсау тежеуші жара болып есептеледі.Егер де қазыналық
саясат мемлекеттік секторды тежеуге бағытталса онда циклдік құлдырау
кезеңінде салық төмендейді. Бұл жағдай салыстырмалы аз ьшталандырушы әсер
береді. Ал, циклдік көтерілу кезеңінде мемлекеттік щығындар төмендейді, бұл
инфляция деңгейін тез төмендетуге мүмкіндік береді.

1.3 Дискрициялық және дискрициясын емес қазыналық саясат. Бюджет тапшылығы
және артықшылығы.
Дисприциялық қазыналық саясат -үкіметтің арнайы шешімі бойынша салықты
мемлекеттік бюджеттің салодасын және мемлекеттік шығындардың көлемін
барынша өзгерту. Бұл шаралар төлем балансының жағдайын инфляция қарқынын,
өнім көлемін, жұмысбастылық деңгейін өзгертуге бағытталған.
Дисприциялық емес қазыналық саяст- жиынтық табыстық циклдік
тербелістердің нэтижесінде жоғарыда аталған шамалардың дағдылы өзгеруі. Ж¥Ө
өсуі (төмендегі) кезеңдерінде мемлекет бюджетіне түсетін таза салық
салымдарының дағдылы түрде өсуін дисприциялық емес саясат қарастырады. Бұл
саясат экономикадағы тұрақтылыққа эсерін тигізеді.
Таза салық түсімі - бюджетке түсетін жалпы салық мөлшері -үкімет тарапынан
берілетін трансорерттар.
Диспрец, қазыналық саясат: экономика құлдырау кезеңінде жиынтық
сұранысты ынталандыру мақсатында мақсатты түрде мемлекет шығындарын отырып,
немесе салық мөлшерін төмендетіп мемлекеттік бюджетте тапшылық құрайды.
Экономиканың өрлеу кезеңінде сэйкес түрде мақсатты түрде бюджет артықшылығы
құралады.
Үкіметтің дисприциялық саясаты ішкі уақытша кешеуілдермен байланысты
болады. Дисприциялық емес қазыналық саясатта бюджет артықшылығы жэне
тапшылығы дағдылы түрде пайда болады. Ол экономиканың енгізілген
тұрақтандырғышы арқылы мүмкін болады.
Кіріктірме (енгізілген, дағдылы) тұрақтандырғыш. Үкіметтің экономикалық
саясаттың жиі өзгертпейтін өнім көлемі мен жұмысбастылық
деңгейінің циклдік амплитурасын төмендетуге мүмкіндік
беретін
экономикалық механизм.
Экономикалық түрақтылығының деңгейі тікелей циклдік бюджеттік
тапшылығы мен артықшылығы көлеміне тэуелді бұл жағдай жиынтық I
сұранысының тербелісін дағдылы амортизаторы қызметін атқарады.
Циклдік тапшылық (артықшылық) -мемлекеттік бюджеттің тапшылығы
іскерлік белсенділіктің құлдырауы жағдайында мемлекеттік трансферттердің
өсуі жэне салық түсімдерінің азаюның дағдылы жүзге асуымен байланысты
болады. Циклдік өрлеу кезеңінде Уг Уо болады салық салымдары дағдылы ал
трансфорттық төлемдер дағдылы , нэтижесінде бюджет артықшылығы
Циклдік төмендеу кезеңінде У 1 УО — салық дағдылы түрде ], +
трансферттер , қорыта айтқанда, салыстырмалы түрде өнім көлемі мен жиынтық
сүраныс өскенде бюджет тапшылығы қүлдырауды тежейді.
Гриоринті зерттесек. Салық функциясы бүрыштың ылдиы шекті салық
мөлшерлемесінің көлеміне тәуелді болады, ал мемлекеттік шығындар функцияның
бүрыштық ылдиыр көлеміне тең, бұл шама трансферттер сомасы мен табыс көлемі
өзгерісінің қатынасын сипаттайды. Сэйкесінше табыс деңгейі неғүрлым үлкен
болған сайын, соғүрлым мемлекеттен алынатын трансферттер төмен болады, ал
салық мөлшері жоғары болады. Қазыналық саясаттың қысуы жэне үзақ мерзімдегі
жерлерінің біреуін таңдау күрделі макроэкономикалық проблема болып
есептеледі. Бұл проблеманы шешу өркениетті мемлекет болсын өтпелі кезеңдегі
экономика болсын қиын тиеді. Әлеуетті деңгейдегі тепе -тендік Ж¥Ө циклдік
тербелісінің себебін кіріптірме тұрақтанғышы жоққа шығара алмайды, тек қана
бүл тербелісті шектейді. .
Эконономикалық кіріктірме тұрақтандырғанша шартты түрде
ресурстардың толық қамтылуын қамтамасыз ететін үкіметтің қазыналық I
утопрециялық шараларымен байланысты жүргізіледі. Нәтижесінде мемлекеттік
бюджеттің қүрылымдық тапшылығы (артықшылығы) туындайды. Бүл жұмыс пен толық
қамтылған жағдайдағы бюджет шығындары (табысы) ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.