Суда еритін витаминдер

Пән: Химия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 23 бет
Таңдаулыға:

Суда еритін витаминдер
В1 витамині (тиамин, аневрин, антиполиневриттік)
Химиялық тұрғыдан В1 витамині гетероциклдік пиримидин мен тиазол
сақиналарынан тұратын құрамында азот пен күкірті бар, кристалды түссіз зат.
Формуласы төмендегідей:
Бұл витаминді поляк ғалымы К. Функ 1912 жылы ашады, 1913 жылы кристалды
түрде бөлініп алынады, ал 1936 жылы синтезделген.
Тиамин жоғары температураға, қышқылдар әсеріне төзімді, бейтарап, әсіресе
сілтілік ортада тез бұзылады.
В1 витамині ірі тартылған ұнда, қауызынан тазаланбаған күріште, бұршақта,
жаңғақта, ашытқыда, сүтте, бауырда, бүйректе, майда, жұмыртқа сарысында көп
болады.
В1 витаминін жануар организмінде ішек микрофлора бактериялары синтездейді.
Биомедициналық қызметі
Қазіргі кезде тиаминнің организмде атқаратын қызметі жақсы зерттелген.
В1 витаминінің тірі организмдерде атқаратын қызметі оның биологиялық
әрекетшіл түрі тиаминпирофосфатқа (ТПФ) байланысты. Оның формуласы
төмендегідей:
Тиаминнің тиаминпирофосфатқа айналуына АТФ, магний ионы және тиаминкиназа
ферменті қатысады.
Декарбоксилаза ферментінің құрамына тиаминпирофосфат кофермент ретінде
енеді. Бұл фермент жануарлар мен адамдар ұлпаларында көмірсулар ыдырағанда
пайда болатын пирожүзім қышқылының тотыға декарбоксилдену реакциясына
қатысады. Сондай-ақ, ТПФ кетоглутар, глиоксил және ( – окси – α кетоглутар
қышқылдарын декарбоксилдеу реакцияларына араласады. Транскетолаза
ферментіне тиаминпирофосфат кофермент ретінде еніп, көмірсулардың
пентозалық жолмен ыдырау реакцияларын қамтамасыз етеді.
Қорыта айтқанда, тиаминпирофосфат организмде көмірсулардың алмасуына, α-
кетоглутар қышқылының трансаминдену реакциясы арқылы белоктардың алмасуына,
нуклеин қышқылдарының азоттық негіздерін синтездеуге қатысады.
Жоғарғылардан басқа, организмде тиаминпирофосфат энергияға бай фосфор
эфирлерін тасымалдайды, тотығу-тотықсыздандыру реакцияларына,
катехоламиндердің алмасуына, жоғарғы қанықпаған май қышқылдарының
биосинтезіне қатысады.
В1 витаминінің биомедициналық маңызы жоғарыда келтірілген мәліметтермен
шектелмейді.
В1 витамині авитаминозының белгілері
В1 авитаминозының алғашқы белгілеріне тәбеттің төмендеуі ішек-қарын
қабырғаларының толқын тәрізді жиырылу қасиетінің кемуі, мінез-құлықтың
өзгеріп, еске сақтау қабілетінің төмендеуі, көзге елес пайда болуы жатады.
Тиамин авитаминозында пирожүзім қышқылының мөлшері қанда, бұлшық ет
ұлпаларында бірсыпыра көбейеді, нерв жүйесі зақымданып, полиневрит бери-
бери ауруы пайда болады. Бери-бери ауруының белгісі бірнеше түрлі,
құрғақ бери-бери шеткі нерв жүйесін зақымдағанда, бұлшық еттер тартылып,
солып қалады, ауырған жердің сезіну қабілеті нашарлайды, сал ауруы пайда
болады. Бери-беридің істіктік түрінде полиневрит пен қатар жүрек және қан
тамырлары зақымданып, ақыры өлімге дейін әкеледі. Бұл аурумен адамдардан
басқа құстар, иттер, егеу- құйрықтар және т.б. жануарлар да аурады.
В2 (рибофлавин, өсу витамині)
В2 витамині ең алғаш рет сүттен бөлініп алынады, сондықтан лактофлавин деп
те аталады.
Рибофлавинді 1935 жылы Р. Кун химиялық синтездеу жолымен алады.
Химиялық тұрғыдан В2 витамині 5 атомды спирт рибитолмен байланысқан
метилденген гетероциклдік изоаллоксазиннен тұратын, кристалды, қызғылт-сары
түсті, табиғи пигменттер-флавиндерге жатады.
Рибофлавиннің изоаллоксазин сақинасындағы қос байланыстар үзіліп сутек
қосылған кезде сары түсті рибофлавин түссіз лейкоқосылысқа, ал,
лейкоқосылыс керекті жағдайда, керісінше, сутегіні бөле отырып сары түсті
рибофлавинге айналады:
Рибофлавин суда, спиртте жақсы ериді, қышқыл ортаға берік, қыздыруға
төзімді болса да ультракүлгін сәулесінің әсерінен тез бұзылады.
В2 витаминін кейбір микроорганизмдер мен өсімдіктер синтездейді, ал
жануарлар мен адамдар организмдерінде синтезделмейді, сондықтан рибофлавин
организмге ас арқылы түседі.
Рибофлавин табиғатта өте кең тараған, жануарлар организмінің барлық
ұлпаларында және өсімдіктерде кездеседі.
В2 витамині етте, бауырда, жұмыртқада, сүтте, ірімшікте, сары майда,
балықтан жасалған тағамдарда, ұнда, әсіресе ірі тартылған ұнда, бидай
тұқымдастардың дәндерінде, жас көкөністе көп болады.
Биомедициналық қызметі
Рибофлавин флавопротеид ферменттерінің коферменттері (ФМН; ФАД) құрамына
енеді. Бұл ферменттер екі типті реакцияларды катализдейді. Біріншіден –
флавопротеидтер оттегінің қатынасуымен тура тотығу, яғни электрондар мен
протондарды субстраттан, немесе аралық метоболиттерден тасымалдау процесін
катализдейді. Бұл топқа L- және Д-аминқышқылдарының оксидазасы,
глициноксидаза, альдегидоксидаза, моноаминоксидаза, т.б. ферменттер жатады.
Екіншіден – флавопротеидтердің биологиялық тотығу процесіндегі маңызы
ерекше орын алады. Олар сутегіні тікелей субстраттан ажыратпай, тотыққан
пиридинкоферменттерден тасымалдайды. Кофермент ретінде флавинмононуклеотид
(ФМН), флавинадениндинуклеотид (ФАД) енетін флавопротеидтер өте кең
тараған.
Рибофлавиннің тотығу және тотықсыздану реакцияларына қатысуы, бұл
витаминнің зат алмасудағы өте үлкен маңызын көрсетеді. Рибофлавин
жетіспеуінен организмдегі органикалық заттардың тотығуы бұзылады. В2
витамині организмнің, клетканың өсіп өнуіне, көздің көру процесіне әсерін
тигізеді.
В2 авитаминозының белгілері
Рибофлавиннің ас арқылы жеткіліксіз түсуі организмдегі органикалық
заттардың тотығуын нашарлатып, зат алмасу процесін, әсіресе белоктар мен
амин қышқылдарының алмасуын төмендетеді.
В2 витамині авитаминозында адам шаршағыш келеді, бұлшық еттерден әл кетеді,
жүрек еті әлсірейді, балалардың бойының өсуі тежеледі, салмақ қосуы
төмендейді, шашы түсіп (алопеция), бас терісі қабыршақтанады (дерматит).
Адам организмінде рибофлавин жетпегенде көздің мөлдір қабығы мен бұршағында
кератит, катаракта сияқты аурулар пайда болады, көз қызарып, жас ағып, көру
процесі нашарлайды. Тілдің кілегей қабаты қабынады (глоссит), ауызы уылады,
екі езудің терісі жарылып, қабынады (ауыздық ауруы).
В3 витамині (пантотен қышқылы, антидерматиттік)
Бұл витамин 1933 жылы белгілі болды, кристалды түрде тек 1939 жылы
алынады, 1940 жылы химиялық құрылымы анықталып жасанды түрде синтезделеді.
Пантотен қышқылы химиялық құрылымы жағынан пантой қышқылы мен β-аланиннен
түзілген дипептид: Д(+) α, (– диокси – β, β – диметилбутирил – β- аланин:
Пантотен қышқылы барлық жан-жануар, өсімдіктер клеткалары мен микробтар
құрамында кездеседі (грек. пантотен – барлық жерде) және биологиялық
активтілігі тек оң жаққа бұрушы Д(+) оптикалық изомеріне тән.
В3 витамині май тәрізді қоймалжың, ашық сары түсті, су мен сірке қышқылында
еритін, жылдам тотығатын, сілтілер мен қышқылдардың әсерінен пептидтік (-СО-
NH-) байланысы гидролизге түсетін зат.
Пантотен қышқылы жұмыртқа сарысында, бауырда, өсімдіктердің жасыл
желектерінде, ашытқыларда, бұршақ тұқымдас өсімдіктерде, пішен ұнында өте
көп болады және аз мөлшерде түрлі тағамдарда кездеседі, сондай-ақ,
организмде ішек микрофлорасы синтездейтіндіктен авитаминозы сирек
кездеседі.
Биомедициналық қызметі
Пантотен қышқылы организм үшін өте қажет күрделі органикалық зат коэнзим –
А-ның (HSKоA) құрамына енеді:
Коэнзим – А организмдегі негізгі зат алмасу процестеріне қатысады: май
қышқылдарының катаболизмі мен анаболизміне, көмірсулар мен майлардың бір-
біріне алмасуына өте қажет зат. Егер коэнзим – А организмде жектіліксіз
түзілсе, онда зат алмасу процесі бұзылады.
В3 авитаминозының белгілері
Пантотен қышқылы авитаминозында адамдар мен жануарлар әр түрлі ауруларға
шалдығады: денедегі түктер мен шаш түсіп, түсі өзгереді, терісі зақымданып,
ішкі органдардың кілегей қабаты қабынады, жүйке жүйесі, ішкі секреция
бездері зардап шегеді.
В3 витаминінің организмде жетіспеуінің ең алғаш белгілері мынадай:
адамдардың аяғының саусақтары жансызданып, шанши бастайды, кейінірек
саусақтары мен табаны өте қатты ауырып, ол тізеге дейін көтеріледі.
В5 (РР) витамині (никотин қышқылы, никотинамид)
Никотин қышқылы және оның амиді – никотинамид – ертеден белгілі. Бұл
витаминді ниацин немесе РР деп те атайды. Никотин қышқылының витаминдік
қасиеті 1937 жылы анықталады.
Никотин қышқылының РР деп аталу себебі пеллаграға қарсы деген атаудың басты
әріптерінен тұрады (итал. preventіve pellagra).
Химиялық тұрғыдан В5 витамині – β-пиридинкарбон қышқылы, ал никотинамид – β-
пиридинкарбон қышқылының амиді:
В5 витамині ақ түсті, қышқылдау, суда жақсы еритін, эфирде ерімейтін,
жоғары температураға, күн сәулесіне, ауаға, сілтілік ерітінділерге тұрақты
кристалдар.
Никотин қышқылы табиғатта өте кең тараған. Оған өсімдіктер де, жануарлар да
бай.
Никотин қышқылының негізгі көздері: бауыр, бүйрек, ет, балық, ашытқы, қара
құмық, бұршақ тұқымдастар, қара нан, т.б.
Биомедициналық қызметі
Никотинамид дегидрогеназа ферменттерінің (алкоголь дегидрогеназа,
альдегиддегидрогеназа, глутаматдегидрогеназа,
фосфоглицеринальдегиддегидрогеназа, лактатдегидрогеназа,
малатдегидрогеназа, т.б.) коферменттері – никотинамидадениндинуклеотид
(НАД), никотинамидадениндинуклеотидфосфат (НАДФ) құрамына енеді.
НАД және НАДФ протондар мен электрондарды субстраттардан флавопротеидтерге
тасымалдап, организмдегі биологиялық тотығу процесіне қатысады.
В5 авитаминозының белгілері
В5 авитаминозында адамдар пеллагра ауруына шалдығады. Пеллаграның алғашқы
белгілері төмендегідей: ішек-қарынның кілегей қабаты қабынады, іш өтеді
(диаррея), кейіннен тері қабынып, кедір-бұдырланады (дерматит), асқынған
түрінде ми зақымданып, ойлау қабілеті төмендейді (деменция). Бұл дертке
балалар шалдыққанда бойларының өсуі баяулап, салмағын жоғалтады, анемияның
жеңіл түрі пайда болады. Организмде никотин қышқылының 5% В6 витаминінің
қатысуымен триптофаннан синтезделетіні анықталды, сондықтан пеллагра В5
витаминінің ғана авитаминозы емес, бірнеше витаминдердің жетіспеуінен
болатын поливитаминоз.
Егер никотин қышқылы мен никотинамид организмге шамадан көп түссе, адам
уланады, іші өтіп, бұлшық еттері ретсіз жиырылып, аллергия, астения
аурулары пайда болады. Никотин қышқылының метаболиттері метил тобын өзіне
қосып алып, холин сияқты липотропты факторларды азайтудың нәтижесінде
бауырда май жиналып, семіреді.

В6 (пиридоксин, антидерматиттік)
В6 витамині міндетті түрде ас құрамында болу керектігін 1934 жылы Дьерди,
егеуқұйрықтылардың аяқ жағында болатын акродиния деп аталатын ерекше
дерматитті, сол кезде белгілі болған суда еритін В1, В2 және РР витаминдері
жаза алмағаннан кейін ашты. Бұл витамин1938 жылы ашытқылар мен бауырдан
бөлініп алынады, 1939 жылы синтезделеді.
В6 витамині химиялық құрылымы жағынан 3 – оксипиридин туындысы: 2 – метил –
3 – окси – 4,5 – диоксиметил – пиридин екендігі анықталады.
В6 деген атауды 1970 жылы биологиялық химия номенклатурасы бойынша
халықаралық комиссия витаминдік активтілігі бар үш затқа береді. Олар:
пиридоксин (пиридоксол), пиридоксаль және пиридоксамин:
В6 витаминінің үш түрінде де витаминдік активтілік болғанымен, зат
алмасу процесіне тек қана пиридоксаль мен пиридоксаминнің фосфорлы эфирлері
– пиридоксальфосфат және пиридоксаминфосфат түрінде қатысады:
Пиридоксаль мен пиридоксаминнің фосфорлануы ферментативтік процесс,
оларды спецификалық киназалар катализдейді.
В6 витамині су мен спиртте жақсы еритін түссіз, жоғарғы температураға
тұрақты кристалдар (tпл=160°C). Судағы ерітінділері қышқыл мен сілтілік
ортада қыздыруға тұрақты, бірақ күн сәулесі әсерінен және бейтарап ортада
тез бұзылады.
Бұл витамин тағамның барлық түрінде кездеседі, өсімдіктерде аз мөлшерде, ал
жануар тектес азықтарда, (бауырда, бүйректе, етте, ірімшікте, балықта),
ашытқыда өте көп мөлшерде болады. Өсімдік тектес азықтардың ішінде дәнді
дақылдардың дәндерінде, бұршақ тектестерде, өсімдіктердің көгінде мол
болады. Адам организмінде В6 витаминін ішек микроорганизмдері синтездейді.
Биомедициналық қызметі
Кейінгі кезде В6 витаминінің азот метаболизмінде атқаратын маңызы өте зор
екендігі анықталып отыр. Организмдегі азот алмасуының басты реакцияларын
катализдейтін 20-дан астам ферменттердің құрамына В6 витамині кофермент
ретінде енеді. Осы ферменттердің ішінде: трансаминаза – амин тобын (-NH2)
аминқышқылдарынан α-кетоқышқылдарына қайтымды тасымалдауын, ал,
декарбоксилаза – карбоксил тобын (-СО2) аминқышқылдарынан қайтымсыз бөліп,
биогенді аминдер түзілуін катализдейді.
Пиридоксальфосфат кофермент ретінде серин мен треониннің
декарбоксилденуіне, триптофанның, кинурениннің тотығуына, күкіртті амин
қышқылдарының алмасуына, серин мен глициннің бір-біріне айналуына және
гемоглобин гемінің алғы заты δ- аминолевулин қышқылының синтезіне, т.б.
көптеген реакцияларды катализдейтін ферменттердің құрамына енеді.
В6 авитаминозының белгілері
Пиридоксин авитаминозында амин қышқылдары мен белоктардың алмасуы бұзылады,
қанның түзілуі нашарлайды, жалпы мөлшері азайып, анемия ауруы пайда болады.
Жас балалар мен мал төлінің бойларының өсуі баяулап, салмақтарын жоғалтады.
Жас сәби балалар пиридоксині аз жасанды тамақпен тамақтанғандықтан, В6
авитаминозымен жиі ауырады, ондайда балалардың терісі қабынып, нерв жүйесі
зақымданады.
Адамдар РР витаминімен емдегенде жазылмайтын, ал пиридоксинді қабылдағанда
тез жазылатын, пеллаграға ұқсас, тері қабынатын аурумен ауырады.
Туберкулезге шалдыққан адамдар пиридоксин авитаминозымен жиі ауырады,
себебі, науқастарға пиридоксиннің антагонисі – изоникотинилгидразид
(изониазид) дәрісі беріледі.
В12 витамині (цианкобаламин, антианемиялық)
В12 витамині басқа витаминдерден тек химиялық құрылымының күрделігімен
ғана емес, құрамында организмге өте қажет кобальт микроэлементінің болуымен
ерекше, сондықтан кобаламин деп аталады. В12 витаминінде кобальт циан
тобымен және координациялық байланыспен коориндік циклдік жүйесімен
байланысқан. Бұл жүйе гемопротеиндердің және гемнің порфирин тобына ұқсас
және рибоза мен фосфор қышқылының қалдығы бар 5,6 – диметилбензимидазолдың
азотымен байланысқан:
В12 витамині (цианкобаламин)
Адам организмінде коферменттік қызмет атқаратын В12 витаминінің екі түрі
бар, олар: метилкобаламин – цитоплазмада, дезоксиаденозилкобаламин –
митохондрияда шоғырланған. Американдық ғалымдар Джордж Мино мен Уильям
Мэрфи 1926 жылы шала піскен бауырды ас құрамына енгізгенде қатерлі анемияны
жазатындығын анықтаған. 1948 жылы Эдвард Рикс пен Ролкерс кристалды түрде
В12 витаминін жас бауырдан бөліп шығарды. Тек 1955 жылы Ходжкин химиялық
құрылымын және кеңістіктегі конфигурациясын физикалық әдіспен
(рентгеноструктуралық зерттеу) анықтады. Ал қолдан 1961-1971 жылдары Р.Б.
Вудворд синтездейді. В12 витамині суда, спиртте, төменгі органикалық
қышқылдарда, фенолдарда жақсы ериді, ал бензолда, хлороформда, ацетонда
ерімейді. Жоғары температура әсеріне тұрақты, кристалдары t≈210-220°С
қараяды, t≈300°С жұмсарады.
В12 витамині жарықта активтілігін жояды, ал қараңғыда өте ұзақ сақтауға
болады. Цианкобаламинді микроорганизмдер ғана синтездейді, өсімдіктер мен
жануарлар организмдері синтездей алмайды. Күйіс қайыратын малдың қарнында
микроорганизмдер әрекетінің әсерімен түзіледі. В12 витамині оптикалық
активті зат. Бұл витамин адам организміне ас арқылы түседі. В12 витамині
бауырда, етте, сүтте, жұмыртқада, жануардан алынатын азықтарда болады.
Биомедициналық қызметі
В12 витамині кофермент ретінде кобамид ферменттер тобы құрамында азоттың,
көмірсулардың, нуклеин қышқылдары мен майлардың алмасуына қатысады.
Метилкобаламин кофермент ретінде енетін ферменттер метиониннің биосинтезін
жеделдетеді. 5’ – Дезоксиаденозилкобаламин коферменті бар ферменттер сутегі
атомдарын және әр түрлі химиялық топтарды (гидроксилдік, амин, карбонил
тиоэфир т.б.) тасымалдауға қатысады.
В12 витамині жануарлардың өсіп өнуіне, орталық жүйке жүйесінің қызметіне,
қан түзілуіне қажет. Әсіресе, қанның қызыл түйіршіктерінің жетілуіне өте
үлкен әсер етеді, гемоглобин құрамына кіретін порфириндер түзілуіне қажет.
В12 витамині организмде липотроптық қызмет атқарып, бауырды майланудан
сақтайды, метионинмен қамтамасыз етеді. В12 витаминін байлап, ішек
қабырғаларынан өткізетін белоктан тұратын ішкі фактор бар (Касл факторы).
Егер бұл фактордың синтезі бұзылса, ас арқылы организмге витамин мол түссе
де, авитаминоз ауруы пайда болады.
В12 авитаминозының белгілері
В12 витамині авитаминозында организм қатерлі анемия (пернициоздық анемия)
Аддисон-Бирмер ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.