Бухгалтерлік баланс және оны талдау амалдары
Кіріспе 3
1. Бухгалтерлік баланс және оны талдау тәсілдері 5
1.1. Бухгалтерлік баланстың түсінігі мен түрлері
1.2. Бухгалтерлік баланстың құрылымы мен мазмұны 7
1.3. Бухгалтерлік баланстың құрастырылуының шетелдік тәжірибесі 11
2. Бухгалтерлік баланс аудиті 15
2.1. Бухгалтерлік баланстың талдау тәсілдері мен аудитін жетілдіру шаралары 15
2.2 Ақша қаражаттарының қозғалысы жөніндегі қорытынды есепті құру үшін қажетті шараларды енгізуді жақсарту жолдары 19
Қорытынды 23
Қолданылған әдебиеттер тізімі 24
1. Бухгалтерлік баланс және оны талдау тәсілдері 5
1.1. Бухгалтерлік баланстың түсінігі мен түрлері
1.2. Бухгалтерлік баланстың құрылымы мен мазмұны 7
1.3. Бухгалтерлік баланстың құрастырылуының шетелдік тәжірибесі 11
2. Бухгалтерлік баланс аудиті 15
2.1. Бухгалтерлік баланстың талдау тәсілдері мен аудитін жетілдіру шаралары 15
2.2 Ақша қаражаттарының қозғалысы жөніндегі қорытынды есепті құру үшін қажетті шараларды енгізуді жақсарту жолдары 19
Қорытынды 23
Қолданылған әдебиеттер тізімі 24
Елімізде мемлекеттік меншікке негізделген кәсіпорындарды жекешелендіру бағдарламасын жүзеге асырылуы, жаңадан қалыптасқан шаруашылық жүргізуші субьектілердің табысты қызмет етуі мақсатында тиісті экономикалық және құқықтық инфраструктураның құрылуы, республиканың кең шеңберлі халықаралық байланыстары, қаржы нарығына шығуы, шетелдік инвестициялардың көптеп таралуы бухгалтерлік есеп жүйесін кезеңдеуді талап етеді.
Қазақстанда қабылданған бухгалтерлік есептің жаңа жүйесі кәсіпорындарды ішкі және сыртқы инвесторлар үшін ашығырақ көрсетуге мүмкіндік береді. Бұл мүмкіндік, жалпы еліміздің экономикасын көтеруге оң әсерін тигізеді. Еліміздегі кез – келген кәсіпорынның шаруашылық қызметі бір – бірімен тығыз байланысты – жабдықтау, өнім өндіру өндірілген өнімдерді, тауарларды сатып - өткізу сияқты шаруашылық процесстерінен тұрады.
Бүгінгі таңда әлемдік ғаламдану жағдайында ел Президентінің басты бағыт деп анықтаған Қазақстан Республикасы экономикасының бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету маңызды рол ойнап отыр. Экономиканың бәлекеге қабілеттілігі мен транспатренттілігінің негізгі белгісі болып, бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарға сәйкес болуы керек екенін ескеру керек.
Қаржылық Есептіліктің Халықаралық Стандарттары бұл Қазақстан тұтас экономикасының, Қазақстандық ұйымдардың бәсекеге қабілеттілігі мен инвестициялық тартымдылығының құрамдас бөлігі, сондай – ақ экономиканың жедел дамуы мен капиталды интеграциялауға қызмет ететін, қаржылық есептілікті жалпы және біріңғай түрде түсінуге қажет қазіргі заманғы стиль. Ал ҚЕХС білу және онымен жұмыс істеу қазіргі заман талабына сай бухгалтер мен аудитордың ғана емес, басшының да қажетті, сапалы бедел белгісі болып табылады.
Қазақстанда қабылданған бухгалтерлік есептің жаңа жүйесі кәсіпорындарды ішкі және сыртқы инвесторлар үшін ашығырақ көрсетуге мүмкіндік береді. Бұл мүмкіндік, жалпы еліміздің экономикасын көтеруге оң әсерін тигізеді. Еліміздегі кез – келген кәсіпорынның шаруашылық қызметі бір – бірімен тығыз байланысты – жабдықтау, өнім өндіру өндірілген өнімдерді, тауарларды сатып - өткізу сияқты шаруашылық процесстерінен тұрады.
Бүгінгі таңда әлемдік ғаламдану жағдайында ел Президентінің басты бағыт деп анықтаған Қазақстан Республикасы экономикасының бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету маңызды рол ойнап отыр. Экономиканың бәлекеге қабілеттілігі мен транспатренттілігінің негізгі белгісі болып, бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарға сәйкес болуы керек екенін ескеру керек.
Қаржылық Есептіліктің Халықаралық Стандарттары бұл Қазақстан тұтас экономикасының, Қазақстандық ұйымдардың бәсекеге қабілеттілігі мен инвестициялық тартымдылығының құрамдас бөлігі, сондай – ақ экономиканың жедел дамуы мен капиталды интеграциялауға қызмет ететін, қаржылық есептілікті жалпы және біріңғай түрде түсінуге қажет қазіргі заманғы стиль. Ал ҚЕХС білу және онымен жұмыс істеу қазіргі заман талабына сай бухгалтер мен аудитордың ғана емес, басшының да қажетті, сапалы бедел белгісі болып табылады.
1. Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау / Оқу құралы. – Алматы: Экономика. 2001 ж.
2. Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. Методика финансового анализа. - М.: ИНФРАМ, 1995.
3. Крейнина М.Н. Анализ финансового состояния и инвестиционной привлекательности акционерных обществ в промышленности, строительстве и торговле. - М.: АО «ДИС», «МВ-Центр», 1994.
4. Бухгалтерско-аудиторский портфель. ( Книга предпринимателя. Книга бухгалтера. Книга аудитора ) / Отв.ред. Рубин Ю.Б., Сол-даткин В.И. - М.: «ОМИНТЭК», 1994.
5. Финансовый менеджмент: теория и практика: Учебник /под. ред. Е.С. Стояновой. — М.: изд-во «Перспектива», 1996.
6. Чечета А.П. Анализ финансового состояния предприятия. /Бухгалтерский учет. 1992 г., №5.
7. Трохина С.Д., Ильина В.А., Морозова Т.Ф. «Управление финансовым состоянием предприятия».//Финансовый менеджмент. - 2004. - №1.
8. Финансовый менеджмент./ Под. ред. Стояновой Е.С. - М.: Перспектива, 2006.
9. Шеремет А.Д. «Теория экономического анализа». - Москва, Инфра-М, 2006.
10. Тоқсейітов Р.Қ. «Экономикалық сөздік – анықтамалық».// Қарағанды: «Болашақ-Баспа», 1999 – 240б.
11. Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмагалиева Ж.Г. «Кәсіпорынның қаржы жағдайын талдау». //Оқу құралы.- алматы: Экономика. 2001.- 330бет.
12. Масалимова С.Ж., Зиядин С.Т. «Қаржылық менеджмент»: Оқу құралы. – Семей: 2006. -120 бет.
2. Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. Методика финансового анализа. - М.: ИНФРАМ, 1995.
3. Крейнина М.Н. Анализ финансового состояния и инвестиционной привлекательности акционерных обществ в промышленности, строительстве и торговле. - М.: АО «ДИС», «МВ-Центр», 1994.
4. Бухгалтерско-аудиторский портфель. ( Книга предпринимателя. Книга бухгалтера. Книга аудитора ) / Отв.ред. Рубин Ю.Б., Сол-даткин В.И. - М.: «ОМИНТЭК», 1994.
5. Финансовый менеджмент: теория и практика: Учебник /под. ред. Е.С. Стояновой. — М.: изд-во «Перспектива», 1996.
6. Чечета А.П. Анализ финансового состояния предприятия. /Бухгалтерский учет. 1992 г., №5.
7. Трохина С.Д., Ильина В.А., Морозова Т.Ф. «Управление финансовым состоянием предприятия».//Финансовый менеджмент. - 2004. - №1.
8. Финансовый менеджмент./ Под. ред. Стояновой Е.С. - М.: Перспектива, 2006.
9. Шеремет А.Д. «Теория экономического анализа». - Москва, Инфра-М, 2006.
10. Тоқсейітов Р.Қ. «Экономикалық сөздік – анықтамалық».// Қарағанды: «Болашақ-Баспа», 1999 – 240б.
11. Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмагалиева Ж.Г. «Кәсіпорынның қаржы жағдайын талдау». //Оқу құралы.- алматы: Экономика. 2001.- 330бет.
12. Масалимова С.Ж., Зиядин С.Т. «Қаржылық менеджмент»: Оқу құралы. – Семей: 2006. -120 бет.
Мазмұны
Кіріспе 3
1. Бухгалтерлік баланс және оны талдау тәсілдері 5
1.1. Бухгалтерлік баланстың түсінігі мен түрлері 5
1.2. Бухгалтерлік баланстың құрылымы мен мазмұны 7
1.3. Бухгалтерлік баланстың құрастырылуының шетелдік тәжірибесі 11
2. Бухгалтерлік баланс аудиті 15
2.1. Бухгалтерлік баланстың талдау тәсілдері мен аудитін жетілдіру шаралары 15
2.2 Ақша қаражаттарының қозғалысы жөніндегі қорытынды есепті құру үшін қажетті шараларды енгізуді жақсарту жолдары 19
Қорытынды 23
Қолданылған әдебиеттер тізімі 24
Кіріспе
Елімізде мемлекеттік меншікке негізделген кәсіпорындарды жекешелендіру бағдарламасын жүзеге асырылуы, жаңадан қалыптасқан шаруашылық жүргізуші субьектілердің табысты қызмет етуі мақсатында тиісті экономикалық және құқықтық инфраструктураның құрылуы, республиканың кең шеңберлі халықаралық байланыстары, қаржы нарығына шығуы, шетелдік инвестициялардың көптеп таралуы бухгалтерлік есеп жүйесін кезеңдеуді талап етеді.
Қазақстанда қабылданған бухгалтерлік есептің жаңа жүйесі кәсіпорындарды ішкі және сыртқы инвесторлар үшін ашығырақ көрсетуге мүмкіндік береді. Бұл мүмкіндік, жалпы еліміздің экономикасын көтеруге оң әсерін тигізеді. Еліміздегі кез - келген кәсіпорынның шаруашылық қызметі бір - бірімен тығыз байланысты - жабдықтау, өнім өндіру өндірілген өнімдерді, тауарларды сатып - өткізу сияқты шаруашылық процесстерінен тұрады.
Бүгінгі таңда әлемдік ғаламдану жағдайында ел Президентінің басты бағыт деп анықтаған Қазақстан Республикасы экономикасының бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету маңызды рол ойнап отыр. Экономиканың бәлекеге қабілеттілігі мен транспатренттілігінің негізгі белгісі болып, бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарға сәйкес болуы керек екенін ескеру керек.
Қаржылық Есептіліктің Халықаралық Стандарттары бұл Қазақстан тұтас экономикасының, Қазақстандық ұйымдардың бәсекеге қабілеттілігі мен инвестициялық тартымдылығының құрамдас бөлігі, сондай - ақ экономиканың жедел дамуы мен капиталды интеграциялауға қызмет ететін, қаржылық есептілікті жалпы және біріңғай түрде түсінуге қажет қазіргі заманғы стиль. Ал ҚЕХС білу және онымен жұмыс істеу қазіргі заман талабына сай бухгалтер мен аудитордың ғана емес, басшының да қажетті, сапалы бедел белгісі болып табылады.
Субъектінің қарамағындағы қаржылық ресурстары мен өзіне қабылдаған міндеттемелері туралы ақпараттарды қаржылық жағдай жөніндегі қорытынды есеп нысанында пайдаланушыларға ұдайы тапсырып отыру - бухгалтерлік есептің негізгі мақсатының бірі болып табылады. Ондай қорытынды есеп дәстүрлі түрде баланс деп аталады. Ол активтердің, меншікті капиталдың және міндеттемелердің жағдайын ақшалай өлшеммен белгілі бір мерзімге көрсетеді. Сөйтіп, бухгалтерлік баланс дербес есеп жүргізуші кез келген шаруашылық жүргізуші субъектінің нақты бір уақыт сәтіндегі қаржылық жағдайын көрсетеді.
Курстық жұмыстың өзектілігі - қаржылық есептің құрамдас бөлігі бухгалтерлік баланстың көрінісі мен тәсілдерін қалыптастыруға негізделген. Баланс өтімділігін талдау мен өзгерістерін қарастыру және шетел тәжірибесін зерттеу курстық жұмыстың басты негізгі мақсаты мен міндеті.
1. Бухгалтерлік баланс және оны талдау тәсілдері
1.1. Бухгалтерлік баланстың түсінігі мен түрлері
Субъектінің қарамағындағы қаржылық ресурстары мен өзіне қабылдаған міндеттемелері туралы ақпараттарды қаржылық жағдай жөніндегі қорытынды есеп нысанында пайдаланушыларға ұдайы (жүйелі түрде) тапсырып отыру - бухгалтерлік есептің негізгі мақсатының бірі болып табылады. Ондай қорытынды есеп дәстүрлі түрде баланс деп аталады. Ол активтердің, меншікті капиталдың және міндеттемелердің жағдайын ақшалай өлшеммен белгілі бір мерзімге көрсетеді. Сөйтіп, бухгалтерлік баланс дербес есеп жүргізуші кез келген шаруашылық жүргізуші субъектінің нақты бір уақыт сәтіндегі қаржылық жағдайын көрсетеді.
Қаржылық жағдай деп шаруашылық жүргізуші субъектіге қатысты активтердің нақты бары мен оларға қарама - қарсы қойылған олардың құралу көздерін (меншікті капитал мен міндеттемелерді) түсіну керек:
Σ Α = Σ MK + M.
Бухгалтерлік баланс көптеген қаржылық коэффициенттерді (өтімділік, қаржылық оралымдылық, орнын толтыру коэффициенті) есептеуге негіз болады. Сонымен бірге баланс кәсіпорын өндірісін және оның жаңа өндірістерді игеру саясатын бағалауға, сондай - ақ активтерін бағалауға мүмкіндік береді.
Бухгалтерлік баланстың төмендегі түрлерін (типтерін) ажыратып көрсетуге болады:
Кәсіпорын қызметінің басталуымен ұштастырылатын кіріспе баланс. Осы кәсіпорында бухгалтерлік есепті жүргізудің бастамасы болып табылатын баланстың бұл түрінің өзіне тән ерекшеліктері бар. Көп жағдайда ол өте аз өзгеріске ұшырайды (дифференцияланады). Ол түсінікті де өйткені кәсіпорын жаңадан ғана құрылған кезде оның шаруашылық қарым - қатынастары әр түрлілігімен ерекшелене алмайды. Мүлкі негізінен ақша салымы және ұйымдастыру шығындарынан тұратын активтерімен көрсетілетін болғандықтан, ол өте қарапайымдылығымен ерекшеленеді. Кіріспе балансты құруды белгілі бір мерзіммен (айдың 1-ші күні) ұштастыру мүмкін емес. Кәсіпорын өзінің шаруашылық қызметін бастайтын балансы оның жарғысы тіркелген күнге құрылады.
Жылдық (қорытынды) баланс - есеп беру мерзімінде кәсіпорынның қаржылық жағдайы жөніндегі ақпараттар көзі болып табылады. Ол есепті жылдың аяғында (есепті жылдан кейінгі жылдың 1-ші күніне) құрылады. Есепті жылдың аяғына ең дұрыс (сенімді) баланс құрудың міндетті постулаты - бухгалтерлік есепте нәтижесін толық көрсете отырып, кәсіпорынның мүліктеріне және қаржылық міндеттемелеріне міндетті түрде түгелдеу жүргізу. Жылдық бухгалтерлік баланс негізінен есеп регистрлерінің, Бас кітаптың мәліметтері негізінде құрылады.
Жойылу балансы - шаруашылық жүргізуші субъект әртүрлі себептерге байланысты жойылған сәтте құрылатын баланс. Жойылу баланысының кәдімгі баланстан негізгі айырмашылығы оның баптарының бағалануымен айқындалады.
Бағалау сатып - өткізу бағасы бойынша жүзеге асырылады, көп жағдайда ол бастапқы баланстық құнынан әлдеқайда төмен болады. Әдетте қорытынды баланста болатын кейбір баптар, мысалы, бюджеттік бөліп - таратушы Алдағы кезеңнің есебіне жататын табыстар, Алдағы кезеңнің есебіне жататын шығыстар, Күмәндә борыштар бойынша резервтер және Болашақ төлемдердің резерві баптары жойылу балансында тіпті болмауы мүмкін. Басқа жағынан қарағанда жойылу балансында бұрын болмаған баптар пайда болуы мүмкін, мысалы, фирма бағасы (гудвилл). Кәсіпорынның меншікті капиталдары жойылу балансында кейде жеке баптарбойынша көрсетілмейді. Себебі жойылу кезеңінің басында кәсіпорынның барлық меншікті капиталы арнайы ашылған Жою шотына аударылады. Бұл шотта мүліктік баптарды бағалаудағы айырмашылық, сонымен бірге жоюға байланысты шығыстар көрсетіледі. Шоттың қалдық сомасы (сальдосы) жойылу балансының активінде немесе пассивінде көрсетіледі.
Брутто-баланс - реттеуші баптар енгізілетін баланс. Реттеуші баптарға негізгі құралдардың тозуы, материалдық емес активтердің амортизациясы және тағы басқалары жатады.
Нетто-баланс (немесе тазаланған баланс) - реттеуші баптар алынып тасталған баланс. Оны кәсіпорынның қаржылық жағдайына талдау жасау кезінде пайдалану ыңғайлырақ. Мұндай баланстың мәліметтері кәсіпорынның қарамағындағы шаруашылық қаржыларының нақты сомасын сипаттайды (көрсетеді).
Ішкі баланс (мейлінше егжей-тегжейлі) қаржылық талдау жасау, жоспарлау, басқару және кәсіпорын мен оның филиалдарының, құрылымдылық бөлімдерінің шаруашылық қызметіне бақылау жасау үшін пайдаланылады.
Сыртқы баланс сыртқы пайдаланушылар үшін құрылады. Сыртқы падаланушылар үшін ол ең басты ақпарат көзі болып табылады. Ондай баланстың мазмұны, құрылымы және сыртқы пайдаланушыларға тапсырылу тәртібі заңмен, шаруашылық жүргізуші субъектілердің есеп саясатымен, пайдаланушылардың талабымен айқындалады. Баланс салық органдарына, банктерге, қор биржаларына тапсырылады, бұқаралық ақпарат құралдарында, арнайы анықтамаларда басылады.
1.2. Бухгалтерлік баланстың құрылымы мен мазмұны
Өзінің құрылымы бойынша бухгалтерлік баланс жиынтығы әр уақытта өзара тең ьолатын екі қатар сандар болып табылады. Бұл тепе-теңдік жағдай - баланстың маңызды белгісі.
Екі жақты кесте түріндегі бухгалтерлік баланстың сол жақ бөлігінде субъектінің активтері (экономикалық ресурстары) көрсетіледі. Осы активтерге қатысты әртүрлі тұлғалардың талаптары пассивтер деп аталады. Пассивтер екі түрге бөлінеді:
1. міндеттемелер, яғни кредиторлардың талаптары (басқаша айтқанда, субъектінің иесінің басқа кез келген тұлғаның);
2. кәсіпорын иелерінің капиталы, яғни, кәсіпорын иелерінің талаптары. (Акционерлік кәсіпорын иелерінің капиталы, әдетте, акционерлік капитал деп аталады).
Егер кәсіпорынның барлық активтері оның иелерінің немесе кредиторлардың тапарпынан талап етілетін (ізделінетін) болса және де осы талаптардың жалпы сомасы талап етілген активтердің құнынан айпайтын болса, онда ол актив пен пассивтің теңдігін көрсетеді. Бұл бухгалтерлік есептің екі жақтылық приципінен формалды түрде туындайтын негізгі бухгалтерлік теңдеу:
Активтер = Міндеттемелер + Капитал.
Бухгалтерлік есептің барлық процедуралары осы теңдікпен туындайды. Субъектілердің бухгалтерлік балансында біртекті қаржы ресурстары (активтер) және олардың құралу көздері (меншікті капитал, міндеттемелер) бірыңғай көрсетіледі.
Баланс активтерінің, меншікті капиталдың және міндеттемелердің осындай біртекті көрсеткіштері баптар деп аталады. Баланстың Активтер бөлімінің баптары қаржылық ресурстардың жай-күйлерін бейнелейді, Меншікті капитал және Міндеттемелер бөлімдерінің баптары кәсіпорын активтерінің құралу көздерін бейнелейді.
Халықаралық тәжірибеде баланстың жоғарыда қарастырылғаннан басқа құрылымы белгілі, мысалы, АҚШ-та, Англияда және басқа да бір қатар елдерде баланста алдымен активтердің барлық баптары, ал содан кейін меншікті капитал мен міндеттемелер баптары келтіріледі.
Активтер баптары басшылыққа алынып жүрген заңдарға және жекелеген елдердің дәстүріне сәйкес белгілі бір жүйемен орналастырылады. Активтердің жекелеген баптары баланста мүліктердің жылжу (қозғалу) деңгейіне байланысты, басқаша айтқанда өтімділік (ликвидтілік) деңгейі бойынша, яғни мүліктің осы бөлігі шаруашылық айналымында қандай жылдамдықпен ақша нысанына айналатындығына байланысты орналастырылады.
Отандық іс-тәжірибеде активтер әдеттегідей өтімділіктің (ликвидтіліктің) жоғарылау тәртібімен құрылады, яғни баланстың бірінші бөлімінде ең алдымен өзінің тиімді пайдалану мерзімінің аяғына дейін бастапқы нысанын (формасын) сақтайтын қозғалмайтын (жылжымайтын) мүліктер көрсетіледі, содан кейін барып ағымдағы активтер көрсетіледі.
Активтер өтімділіктің (ликвидтіліктің) төмендеуі тәртібі бойынша орналастырылған кезде бірінші орында ақша қаражаттары, тауарлар, өндірістік босалқылар, аяқталмаған өндіріс, дебиторлық борыштар баптары және т.б. тұрады (баланста активтерді орналастырудың бұл схемасы, мысалы, АҚШ, Англия мемлекеттерінде қолданылады).
Баланстың меншікті капитал және міндеттемелер бөлімдерінің баптары да активтер сияқты белгілі бір жүйеде, яғни міндеттемелердің қайтарылу (өтелу) жеделдігінің деңгейі бойынша топтастырылады.
Біздің тәжірибемізде олар қайтарылу жеделдігінің өсуі бойынша топтастырылады. Пассивтік баптарды қайтарылу жеделдігінің төмендеу тәртібімен орналастырған жағдайда, алдымен қысқа мерзімді міндеттемелерді сипаттаушы баланс баптары (қысқа мерзімді банк несиесі, кредиторлық борыштар және т.б.) келтіріледі.
Бухгалтерлік баланста активтер мен міндеттемелер ұзақ мерзімді және ағымдағы болып жіктеледі.
Бухгалтерлік баланстың активтер жағын да пассивтер жағын да екі көзқараспен қарастыруға болады:
1. Ресуртар және талаптар, яғни жоғарыда айтылғандардың негізінде баланстың активтер жағының баптары бухгалтерлік баланс құрылған күнге кәсіпорынның экономикалық ресурстарын құрайды. Міндеттемелер мен капитал - бухгалтерлік баланс құрылған мерзімге кәсіпорынға қойылған талаптар. Міндеттемелер - үшінші жақтың талаптары, яғни кәсіпорынның банктерге, сатып-өткізушіліктерге, өздерінің қызметкерлеріне және басқа кредиторларға қарыздарының сомасы. Капитал кәсіпорын иелерінің талаптарын көрсетеді.
Алайда, бухгалтерлік балансқа қатысты бұл көзқарастың кейбір кемшілік жақтар да бар. Біріншіден, акционерлік капиталды талап ретінде түсіндіру өте күрделі.себебі кәсіпорын иелері мен кредиторлар оған әртүрлі мағына береді. Активтерге қатысты талаптар деген заңдық мағынасы бар ұғым болып табылады және оның маңызы тереңірек, егер компания банкротқа ұшырауына байланысты жойылатын болса, онда ол кәсіпорын қызметінің үздіксіздігі концепциясына сәйкес келмейді. Сондықтан бухгалтерлік балансты түсіндірудің екінші тәсілі тартымдырақ болуы мүмкін.
2. Қорлар көздері және оларды пайдалану бағыттары. Бұл көзқарас бойынша бухгалтерлік баланстың сол жағы кәсіпорынға берілген қаржыларды бухгалтерлік баланс құрылған мерзімге пайдалану немесе салу бағытын көрсетеді.
Бұл салымдар кәсіпорынның алдына қойған мақсаттарына жетуіне, анығырақ айтқанда таза табысқа (пайдаға) қол жеткізуіне көмектесу үшін жүзеге асырылады. Оң жағында активтерге салынған қаржылардың құралу көздері, яғни, активтердің қалай қаржыландырылатындығы көрсетіледі.
Бұл көзқарас бойынша негізгі бухгалтерлік теңдеу -
Активтер = Міндеттемелер + Капитал
бұлайша түсіндіріледі: кәсіпорын активтеріне салынған әрбір теңгені не кредитор не кәсіпорын иесі салады және де әрбір берілген теңге активтердің жекелеген түрлеріне салынады.
Бухгалтерлік балансты түсіндірудің екі тәсілі де дұрыс және бірін - бірі толықтырады.
1.3. Бухгалтерлік баланстың құрастырылуының шетелдік тәжірибесі
Қазақстан Республикасының нарықтық қатынастарға өтуіне байланысты шоғырландырылған (консолидацияланған) баланстың рөлі артып отыр.
Ірі компаниялар салық төлеуде тиімдірек экономикалық жағдайларға қол жеткізу үшін немесе басқадай мақсаттармен еншілес кәсіпорындар құрады. Инвестор олардың бірінің акцияларын сатып ала отырып, барлық кәсіпорындар туралы түсінікті ақпараттар алғысы келеді.
Шоғырландырылған (консолидацияланған) қаржылық қорытынды есепті құрудың негізгі мақсаты - бас кәсіпорын мен еншілес кәсіпорындардың қызметін бірегей шаруашылық ұйым ретінде көрсету. Бухгалтерлік есептің 13 Шоғырландырылған (консолидацияланған) қаржылық қорытынды есеп және еншілес серіктестіктерге салынған инвестициялар есебі деп аталатын ұлттық стандартына сәйкес шоғырландырылған (консолидацияланған) қаржылық қорытынды есеп дегеніміз - бір серіктестіктің қорытынды есебі ретінде тапсырылған топтың (бірнеше еншілес серіктестіктің) жекелеген қаржылық қорытынды есептері.
Шоғырландырылған (консолидацияланған) қаржылық қорытынды есепті дайындау кезінде негізгі серіктестік пен оның еншілес серіктестіктерінің қаржылық қорытынды есептері активтер, міндеттемелер, меншікті капитал, табыстар және шығыстар туралы мәліметтерді қосу арқылы баптар және жолдар бойынша бірігеді. Бірқатар операциялар бойынша қайта есептеуді болдырмау мақсатында алып тастау (жою) әдісі қолданылады. Шоғырландырылған (консолидацияланған) қаржылық қорытынды есептерді топ жөніндегі қаржылық ақпараттарды бірегей ұйымдар туралы ақпараттар ретінде көрсету үшін одан төмендегі көрсеткіштер алынып тасталынады:
oo Негізгі серіктестіктің еншілес серіктестіктердің әрқайсысына салынған нивестицияларының баланстық құны және негізгі серіктестіктің еншілес серіктестіктердің әрқайсысының меншікті капиталындағы үлесі;
oo Негізгі және еншілес серіктестіктер арасындағы өзара есеп айырысулар бойынша шоттардағы сальдо (қалдық);
oo табыстар, шығыстар және дивидендтер бойынша ішкі топтық операциялар, сондай - ақ осы операциялардың нәтижесінде пайда болатын іске асырылмаған (жұмсалынбаған) табыс немесе зиян, орны толтырылмайтын зияндардан басқа.
Америка ғалымдары Б. Нидлз, Х. Андерсон, Д. Колдуэллдердің еңбегінде былай делінген: Шоғырландырылған (консолидацияланған) балансты дайындау кезінде еншілес және бас (аналық) кәсіпорындардың қорытынды есептерінен тиісті баптар бірігеді. Кейбір баптар негізгі және еншілес серіктестіктер арасында болған операциялардың нәтижесінде сальдоланады. Мысалы, бір компанияның борышын басқа компанияның жабуы немесе есепті құру кезінде негізгі кәсіпорын мен еншілес кәсіпорындар арасындағы мұндай операциялар қорытынды есептің жиынтығында көтсетілмеуге тиісті. Себебі сатып алу - сату операциялары, қарыздың төленуі және олардың алынуы ақша қаражаттарының кәсіпорын ішіндегі кобеюін туындатпайды. Қайта есептеуді болдырмау мақсатында алып тастау (жою) тек қорытынды есепті дайындау барысында орындалады және негізгі кәсіпорынның да еншілес кәсіпорындардың да бухгалтерлік есеп регистрлерінде көрсетілмейді. Ешқандай шоғырландырылған (консолидацияланған) есеп регистрлері жүргізілмейді.
Сонымен, бізде қолданып келген мәліметтерді жинақтаудан шоғырдандыруды (консолидациялауды) екі белгі бойынша ажыратуға болады:
1) шоғырландырылған (консолидацияланған) қорытынды есеп екі немесе бірнеше өзара байланысты, бірақ солай болғанмен заңдытүрде дербес кәсіпорындар бойынша құрылады;
2) шоғырландыру (консолидация) негізгі және еншілес кәсіпорындар баланстары баптарының қарапайым қосындысы емес, қорытынды есеп мәліметтерін белгілі бір түрде құрамдастыру (қиыстыру) болып табылады.
Субъектілердің бухгалтерлік балансында бартекті қаржы ресурстары (активтер) және олардың құралу көздері (меншікті капитал, міндеттемелер) бірыңғай көрсетіледі. Баланс активтерінің, меншікті капиталдың және міндеттемелердің осындай біртекті көрсеткіштері баптар деп аталады. Баланстың Активтер бөлімінің баптары қаржылық ресурстардың жай-күйлерін бейнелейді, Меншікті капитал және Міндеттемелер бөлімдерінің баптары кәсіпорын активтерінің құралу көздерін бейнелейді.
Халықаралық тәжірибеде баланстың жоғарыда қарастырылғаннан басқа құрылымы белгілі, мысалы, АҚШ-та, Англияда және басқа да бір қатар елдерде баланста алдымен активтердің барлық баптары, ал содан кейін меншікті капитал мен міндеттемелер баптары келтіріледі.
Активтер баптары басшылыққа алынып жүрген заңдарға және жекелеген елдердің дәстүріне сәйкес белгілі бір жүйемен орналастырылады. Активтердің жекелеген баптары баланста мүліктердің жылжу (қозғалу) деңгейіне байланысты, басқаша айтқанда өтімділік (ликвидтілік) деңгейі бойынша, яғни мүліктің осы бөлігі шаруашылық айналымында қандай жылдамдықпен ақша нысанына айналатындығына байланысты орналастырылады.
Отандық іс-тәжірибеде активтер әдеттегідей өтімділіктің (ликвидтіліктің) жоғарылау тәртібімен құрылады, яғни баланстың бірінші бөлімінде ең алдымен өзінің тиімді пайдалану мерзімінің аяғына дейін бастапқы нысанын (формасын) сақтайтын қозғалмайтын (жылжымайтын) мүліктер көрсетіледі, содан кейін барып ағымдағы активтер көрсетіледі.
Активтер өтімділіктің (ликвидтіліктің) төмендеуі тәртібі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 3
1. Бухгалтерлік баланс және оны талдау тәсілдері 5
1.1. Бухгалтерлік баланстың түсінігі мен түрлері 5
1.2. Бухгалтерлік баланстың құрылымы мен мазмұны 7
1.3. Бухгалтерлік баланстың құрастырылуының шетелдік тәжірибесі 11
2. Бухгалтерлік баланс аудиті 15
2.1. Бухгалтерлік баланстың талдау тәсілдері мен аудитін жетілдіру шаралары 15
2.2 Ақша қаражаттарының қозғалысы жөніндегі қорытынды есепті құру үшін қажетті шараларды енгізуді жақсарту жолдары 19
Қорытынды 23
Қолданылған әдебиеттер тізімі 24
Кіріспе
Елімізде мемлекеттік меншікке негізделген кәсіпорындарды жекешелендіру бағдарламасын жүзеге асырылуы, жаңадан қалыптасқан шаруашылық жүргізуші субьектілердің табысты қызмет етуі мақсатында тиісті экономикалық және құқықтық инфраструктураның құрылуы, республиканың кең шеңберлі халықаралық байланыстары, қаржы нарығына шығуы, шетелдік инвестициялардың көптеп таралуы бухгалтерлік есеп жүйесін кезеңдеуді талап етеді.
Қазақстанда қабылданған бухгалтерлік есептің жаңа жүйесі кәсіпорындарды ішкі және сыртқы инвесторлар үшін ашығырақ көрсетуге мүмкіндік береді. Бұл мүмкіндік, жалпы еліміздің экономикасын көтеруге оң әсерін тигізеді. Еліміздегі кез - келген кәсіпорынның шаруашылық қызметі бір - бірімен тығыз байланысты - жабдықтау, өнім өндіру өндірілген өнімдерді, тауарларды сатып - өткізу сияқты шаруашылық процесстерінен тұрады.
Бүгінгі таңда әлемдік ғаламдану жағдайында ел Президентінің басты бағыт деп анықтаған Қазақстан Республикасы экономикасының бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету маңызды рол ойнап отыр. Экономиканың бәлекеге қабілеттілігі мен транспатренттілігінің негізгі белгісі болып, бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарға сәйкес болуы керек екенін ескеру керек.
Қаржылық Есептіліктің Халықаралық Стандарттары бұл Қазақстан тұтас экономикасының, Қазақстандық ұйымдардың бәсекеге қабілеттілігі мен инвестициялық тартымдылығының құрамдас бөлігі, сондай - ақ экономиканың жедел дамуы мен капиталды интеграциялауға қызмет ететін, қаржылық есептілікті жалпы және біріңғай түрде түсінуге қажет қазіргі заманғы стиль. Ал ҚЕХС білу және онымен жұмыс істеу қазіргі заман талабына сай бухгалтер мен аудитордың ғана емес, басшының да қажетті, сапалы бедел белгісі болып табылады.
Субъектінің қарамағындағы қаржылық ресурстары мен өзіне қабылдаған міндеттемелері туралы ақпараттарды қаржылық жағдай жөніндегі қорытынды есеп нысанында пайдаланушыларға ұдайы тапсырып отыру - бухгалтерлік есептің негізгі мақсатының бірі болып табылады. Ондай қорытынды есеп дәстүрлі түрде баланс деп аталады. Ол активтердің, меншікті капиталдың және міндеттемелердің жағдайын ақшалай өлшеммен белгілі бір мерзімге көрсетеді. Сөйтіп, бухгалтерлік баланс дербес есеп жүргізуші кез келген шаруашылық жүргізуші субъектінің нақты бір уақыт сәтіндегі қаржылық жағдайын көрсетеді.
Курстық жұмыстың өзектілігі - қаржылық есептің құрамдас бөлігі бухгалтерлік баланстың көрінісі мен тәсілдерін қалыптастыруға негізделген. Баланс өтімділігін талдау мен өзгерістерін қарастыру және шетел тәжірибесін зерттеу курстық жұмыстың басты негізгі мақсаты мен міндеті.
1. Бухгалтерлік баланс және оны талдау тәсілдері
1.1. Бухгалтерлік баланстың түсінігі мен түрлері
Субъектінің қарамағындағы қаржылық ресурстары мен өзіне қабылдаған міндеттемелері туралы ақпараттарды қаржылық жағдай жөніндегі қорытынды есеп нысанында пайдаланушыларға ұдайы (жүйелі түрде) тапсырып отыру - бухгалтерлік есептің негізгі мақсатының бірі болып табылады. Ондай қорытынды есеп дәстүрлі түрде баланс деп аталады. Ол активтердің, меншікті капиталдың және міндеттемелердің жағдайын ақшалай өлшеммен белгілі бір мерзімге көрсетеді. Сөйтіп, бухгалтерлік баланс дербес есеп жүргізуші кез келген шаруашылық жүргізуші субъектінің нақты бір уақыт сәтіндегі қаржылық жағдайын көрсетеді.
Қаржылық жағдай деп шаруашылық жүргізуші субъектіге қатысты активтердің нақты бары мен оларға қарама - қарсы қойылған олардың құралу көздерін (меншікті капитал мен міндеттемелерді) түсіну керек:
Σ Α = Σ MK + M.
Бухгалтерлік баланс көптеген қаржылық коэффициенттерді (өтімділік, қаржылық оралымдылық, орнын толтыру коэффициенті) есептеуге негіз болады. Сонымен бірге баланс кәсіпорын өндірісін және оның жаңа өндірістерді игеру саясатын бағалауға, сондай - ақ активтерін бағалауға мүмкіндік береді.
Бухгалтерлік баланстың төмендегі түрлерін (типтерін) ажыратып көрсетуге болады:
Кәсіпорын қызметінің басталуымен ұштастырылатын кіріспе баланс. Осы кәсіпорында бухгалтерлік есепті жүргізудің бастамасы болып табылатын баланстың бұл түрінің өзіне тән ерекшеліктері бар. Көп жағдайда ол өте аз өзгеріске ұшырайды (дифференцияланады). Ол түсінікті де өйткені кәсіпорын жаңадан ғана құрылған кезде оның шаруашылық қарым - қатынастары әр түрлілігімен ерекшелене алмайды. Мүлкі негізінен ақша салымы және ұйымдастыру шығындарынан тұратын активтерімен көрсетілетін болғандықтан, ол өте қарапайымдылығымен ерекшеленеді. Кіріспе балансты құруды белгілі бір мерзіммен (айдың 1-ші күні) ұштастыру мүмкін емес. Кәсіпорын өзінің шаруашылық қызметін бастайтын балансы оның жарғысы тіркелген күнге құрылады.
Жылдық (қорытынды) баланс - есеп беру мерзімінде кәсіпорынның қаржылық жағдайы жөніндегі ақпараттар көзі болып табылады. Ол есепті жылдың аяғында (есепті жылдан кейінгі жылдың 1-ші күніне) құрылады. Есепті жылдың аяғына ең дұрыс (сенімді) баланс құрудың міндетті постулаты - бухгалтерлік есепте нәтижесін толық көрсете отырып, кәсіпорынның мүліктеріне және қаржылық міндеттемелеріне міндетті түрде түгелдеу жүргізу. Жылдық бухгалтерлік баланс негізінен есеп регистрлерінің, Бас кітаптың мәліметтері негізінде құрылады.
Жойылу балансы - шаруашылық жүргізуші субъект әртүрлі себептерге байланысты жойылған сәтте құрылатын баланс. Жойылу баланысының кәдімгі баланстан негізгі айырмашылығы оның баптарының бағалануымен айқындалады.
Бағалау сатып - өткізу бағасы бойынша жүзеге асырылады, көп жағдайда ол бастапқы баланстық құнынан әлдеқайда төмен болады. Әдетте қорытынды баланста болатын кейбір баптар, мысалы, бюджеттік бөліп - таратушы Алдағы кезеңнің есебіне жататын табыстар, Алдағы кезеңнің есебіне жататын шығыстар, Күмәндә борыштар бойынша резервтер және Болашақ төлемдердің резерві баптары жойылу балансында тіпті болмауы мүмкін. Басқа жағынан қарағанда жойылу балансында бұрын болмаған баптар пайда болуы мүмкін, мысалы, фирма бағасы (гудвилл). Кәсіпорынның меншікті капиталдары жойылу балансында кейде жеке баптарбойынша көрсетілмейді. Себебі жойылу кезеңінің басында кәсіпорынның барлық меншікті капиталы арнайы ашылған Жою шотына аударылады. Бұл шотта мүліктік баптарды бағалаудағы айырмашылық, сонымен бірге жоюға байланысты шығыстар көрсетіледі. Шоттың қалдық сомасы (сальдосы) жойылу балансының активінде немесе пассивінде көрсетіледі.
Брутто-баланс - реттеуші баптар енгізілетін баланс. Реттеуші баптарға негізгі құралдардың тозуы, материалдық емес активтердің амортизациясы және тағы басқалары жатады.
Нетто-баланс (немесе тазаланған баланс) - реттеуші баптар алынып тасталған баланс. Оны кәсіпорынның қаржылық жағдайына талдау жасау кезінде пайдалану ыңғайлырақ. Мұндай баланстың мәліметтері кәсіпорынның қарамағындағы шаруашылық қаржыларының нақты сомасын сипаттайды (көрсетеді).
Ішкі баланс (мейлінше егжей-тегжейлі) қаржылық талдау жасау, жоспарлау, басқару және кәсіпорын мен оның филиалдарының, құрылымдылық бөлімдерінің шаруашылық қызметіне бақылау жасау үшін пайдаланылады.
Сыртқы баланс сыртқы пайдаланушылар үшін құрылады. Сыртқы падаланушылар үшін ол ең басты ақпарат көзі болып табылады. Ондай баланстың мазмұны, құрылымы және сыртқы пайдаланушыларға тапсырылу тәртібі заңмен, шаруашылық жүргізуші субъектілердің есеп саясатымен, пайдаланушылардың талабымен айқындалады. Баланс салық органдарына, банктерге, қор биржаларына тапсырылады, бұқаралық ақпарат құралдарында, арнайы анықтамаларда басылады.
1.2. Бухгалтерлік баланстың құрылымы мен мазмұны
Өзінің құрылымы бойынша бухгалтерлік баланс жиынтығы әр уақытта өзара тең ьолатын екі қатар сандар болып табылады. Бұл тепе-теңдік жағдай - баланстың маңызды белгісі.
Екі жақты кесте түріндегі бухгалтерлік баланстың сол жақ бөлігінде субъектінің активтері (экономикалық ресурстары) көрсетіледі. Осы активтерге қатысты әртүрлі тұлғалардың талаптары пассивтер деп аталады. Пассивтер екі түрге бөлінеді:
1. міндеттемелер, яғни кредиторлардың талаптары (басқаша айтқанда, субъектінің иесінің басқа кез келген тұлғаның);
2. кәсіпорын иелерінің капиталы, яғни, кәсіпорын иелерінің талаптары. (Акционерлік кәсіпорын иелерінің капиталы, әдетте, акционерлік капитал деп аталады).
Егер кәсіпорынның барлық активтері оның иелерінің немесе кредиторлардың тапарпынан талап етілетін (ізделінетін) болса және де осы талаптардың жалпы сомасы талап етілген активтердің құнынан айпайтын болса, онда ол актив пен пассивтің теңдігін көрсетеді. Бұл бухгалтерлік есептің екі жақтылық приципінен формалды түрде туындайтын негізгі бухгалтерлік теңдеу:
Активтер = Міндеттемелер + Капитал.
Бухгалтерлік есептің барлық процедуралары осы теңдікпен туындайды. Субъектілердің бухгалтерлік балансында біртекті қаржы ресурстары (активтер) және олардың құралу көздері (меншікті капитал, міндеттемелер) бірыңғай көрсетіледі.
Баланс активтерінің, меншікті капиталдың және міндеттемелердің осындай біртекті көрсеткіштері баптар деп аталады. Баланстың Активтер бөлімінің баптары қаржылық ресурстардың жай-күйлерін бейнелейді, Меншікті капитал және Міндеттемелер бөлімдерінің баптары кәсіпорын активтерінің құралу көздерін бейнелейді.
Халықаралық тәжірибеде баланстың жоғарыда қарастырылғаннан басқа құрылымы белгілі, мысалы, АҚШ-та, Англияда және басқа да бір қатар елдерде баланста алдымен активтердің барлық баптары, ал содан кейін меншікті капитал мен міндеттемелер баптары келтіріледі.
Активтер баптары басшылыққа алынып жүрген заңдарға және жекелеген елдердің дәстүріне сәйкес белгілі бір жүйемен орналастырылады. Активтердің жекелеген баптары баланста мүліктердің жылжу (қозғалу) деңгейіне байланысты, басқаша айтқанда өтімділік (ликвидтілік) деңгейі бойынша, яғни мүліктің осы бөлігі шаруашылық айналымында қандай жылдамдықпен ақша нысанына айналатындығына байланысты орналастырылады.
Отандық іс-тәжірибеде активтер әдеттегідей өтімділіктің (ликвидтіліктің) жоғарылау тәртібімен құрылады, яғни баланстың бірінші бөлімінде ең алдымен өзінің тиімді пайдалану мерзімінің аяғына дейін бастапқы нысанын (формасын) сақтайтын қозғалмайтын (жылжымайтын) мүліктер көрсетіледі, содан кейін барып ағымдағы активтер көрсетіледі.
Активтер өтімділіктің (ликвидтіліктің) төмендеуі тәртібі бойынша орналастырылған кезде бірінші орында ақша қаражаттары, тауарлар, өндірістік босалқылар, аяқталмаған өндіріс, дебиторлық борыштар баптары және т.б. тұрады (баланста активтерді орналастырудың бұл схемасы, мысалы, АҚШ, Англия мемлекеттерінде қолданылады).
Баланстың меншікті капитал және міндеттемелер бөлімдерінің баптары да активтер сияқты белгілі бір жүйеде, яғни міндеттемелердің қайтарылу (өтелу) жеделдігінің деңгейі бойынша топтастырылады.
Біздің тәжірибемізде олар қайтарылу жеделдігінің өсуі бойынша топтастырылады. Пассивтік баптарды қайтарылу жеделдігінің төмендеу тәртібімен орналастырған жағдайда, алдымен қысқа мерзімді міндеттемелерді сипаттаушы баланс баптары (қысқа мерзімді банк несиесі, кредиторлық борыштар және т.б.) келтіріледі.
Бухгалтерлік баланста активтер мен міндеттемелер ұзақ мерзімді және ағымдағы болып жіктеледі.
Бухгалтерлік баланстың активтер жағын да пассивтер жағын да екі көзқараспен қарастыруға болады:
1. Ресуртар және талаптар, яғни жоғарыда айтылғандардың негізінде баланстың активтер жағының баптары бухгалтерлік баланс құрылған күнге кәсіпорынның экономикалық ресурстарын құрайды. Міндеттемелер мен капитал - бухгалтерлік баланс құрылған мерзімге кәсіпорынға қойылған талаптар. Міндеттемелер - үшінші жақтың талаптары, яғни кәсіпорынның банктерге, сатып-өткізушіліктерге, өздерінің қызметкерлеріне және басқа кредиторларға қарыздарының сомасы. Капитал кәсіпорын иелерінің талаптарын көрсетеді.
Алайда, бухгалтерлік балансқа қатысты бұл көзқарастың кейбір кемшілік жақтар да бар. Біріншіден, акционерлік капиталды талап ретінде түсіндіру өте күрделі.себебі кәсіпорын иелері мен кредиторлар оған әртүрлі мағына береді. Активтерге қатысты талаптар деген заңдық мағынасы бар ұғым болып табылады және оның маңызы тереңірек, егер компания банкротқа ұшырауына байланысты жойылатын болса, онда ол кәсіпорын қызметінің үздіксіздігі концепциясына сәйкес келмейді. Сондықтан бухгалтерлік балансты түсіндірудің екінші тәсілі тартымдырақ болуы мүмкін.
2. Қорлар көздері және оларды пайдалану бағыттары. Бұл көзқарас бойынша бухгалтерлік баланстың сол жағы кәсіпорынға берілген қаржыларды бухгалтерлік баланс құрылған мерзімге пайдалану немесе салу бағытын көрсетеді.
Бұл салымдар кәсіпорынның алдына қойған мақсаттарына жетуіне, анығырақ айтқанда таза табысқа (пайдаға) қол жеткізуіне көмектесу үшін жүзеге асырылады. Оң жағында активтерге салынған қаржылардың құралу көздері, яғни, активтердің қалай қаржыландырылатындығы көрсетіледі.
Бұл көзқарас бойынша негізгі бухгалтерлік теңдеу -
Активтер = Міндеттемелер + Капитал
бұлайша түсіндіріледі: кәсіпорын активтеріне салынған әрбір теңгені не кредитор не кәсіпорын иесі салады және де әрбір берілген теңге активтердің жекелеген түрлеріне салынады.
Бухгалтерлік балансты түсіндірудің екі тәсілі де дұрыс және бірін - бірі толықтырады.
1.3. Бухгалтерлік баланстың құрастырылуының шетелдік тәжірибесі
Қазақстан Республикасының нарықтық қатынастарға өтуіне байланысты шоғырландырылған (консолидацияланған) баланстың рөлі артып отыр.
Ірі компаниялар салық төлеуде тиімдірек экономикалық жағдайларға қол жеткізу үшін немесе басқадай мақсаттармен еншілес кәсіпорындар құрады. Инвестор олардың бірінің акцияларын сатып ала отырып, барлық кәсіпорындар туралы түсінікті ақпараттар алғысы келеді.
Шоғырландырылған (консолидацияланған) қаржылық қорытынды есепті құрудың негізгі мақсаты - бас кәсіпорын мен еншілес кәсіпорындардың қызметін бірегей шаруашылық ұйым ретінде көрсету. Бухгалтерлік есептің 13 Шоғырландырылған (консолидацияланған) қаржылық қорытынды есеп және еншілес серіктестіктерге салынған инвестициялар есебі деп аталатын ұлттық стандартына сәйкес шоғырландырылған (консолидацияланған) қаржылық қорытынды есеп дегеніміз - бір серіктестіктің қорытынды есебі ретінде тапсырылған топтың (бірнеше еншілес серіктестіктің) жекелеген қаржылық қорытынды есептері.
Шоғырландырылған (консолидацияланған) қаржылық қорытынды есепті дайындау кезінде негізгі серіктестік пен оның еншілес серіктестіктерінің қаржылық қорытынды есептері активтер, міндеттемелер, меншікті капитал, табыстар және шығыстар туралы мәліметтерді қосу арқылы баптар және жолдар бойынша бірігеді. Бірқатар операциялар бойынша қайта есептеуді болдырмау мақсатында алып тастау (жою) әдісі қолданылады. Шоғырландырылған (консолидацияланған) қаржылық қорытынды есептерді топ жөніндегі қаржылық ақпараттарды бірегей ұйымдар туралы ақпараттар ретінде көрсету үшін одан төмендегі көрсеткіштер алынып тасталынады:
oo Негізгі серіктестіктің еншілес серіктестіктердің әрқайсысына салынған нивестицияларының баланстық құны және негізгі серіктестіктің еншілес серіктестіктердің әрқайсысының меншікті капиталындағы үлесі;
oo Негізгі және еншілес серіктестіктер арасындағы өзара есеп айырысулар бойынша шоттардағы сальдо (қалдық);
oo табыстар, шығыстар және дивидендтер бойынша ішкі топтық операциялар, сондай - ақ осы операциялардың нәтижесінде пайда болатын іске асырылмаған (жұмсалынбаған) табыс немесе зиян, орны толтырылмайтын зияндардан басқа.
Америка ғалымдары Б. Нидлз, Х. Андерсон, Д. Колдуэллдердің еңбегінде былай делінген: Шоғырландырылған (консолидацияланған) балансты дайындау кезінде еншілес және бас (аналық) кәсіпорындардың қорытынды есептерінен тиісті баптар бірігеді. Кейбір баптар негізгі және еншілес серіктестіктер арасында болған операциялардың нәтижесінде сальдоланады. Мысалы, бір компанияның борышын басқа компанияның жабуы немесе есепті құру кезінде негізгі кәсіпорын мен еншілес кәсіпорындар арасындағы мұндай операциялар қорытынды есептің жиынтығында көтсетілмеуге тиісті. Себебі сатып алу - сату операциялары, қарыздың төленуі және олардың алынуы ақша қаражаттарының кәсіпорын ішіндегі кобеюін туындатпайды. Қайта есептеуді болдырмау мақсатында алып тастау (жою) тек қорытынды есепті дайындау барысында орындалады және негізгі кәсіпорынның да еншілес кәсіпорындардың да бухгалтерлік есеп регистрлерінде көрсетілмейді. Ешқандай шоғырландырылған (консолидацияланған) есеп регистрлері жүргізілмейді.
Сонымен, бізде қолданып келген мәліметтерді жинақтаудан шоғырдандыруды (консолидациялауды) екі белгі бойынша ажыратуға болады:
1) шоғырландырылған (консолидацияланған) қорытынды есеп екі немесе бірнеше өзара байланысты, бірақ солай болғанмен заңдытүрде дербес кәсіпорындар бойынша құрылады;
2) шоғырландыру (консолидация) негізгі және еншілес кәсіпорындар баланстары баптарының қарапайым қосындысы емес, қорытынды есеп мәліметтерін белгілі бір түрде құрамдастыру (қиыстыру) болып табылады.
Субъектілердің бухгалтерлік балансында бартекті қаржы ресурстары (активтер) және олардың құралу көздері (меншікті капитал, міндеттемелер) бірыңғай көрсетіледі. Баланс активтерінің, меншікті капиталдың және міндеттемелердің осындай біртекті көрсеткіштері баптар деп аталады. Баланстың Активтер бөлімінің баптары қаржылық ресурстардың жай-күйлерін бейнелейді, Меншікті капитал және Міндеттемелер бөлімдерінің баптары кәсіпорын активтерінің құралу көздерін бейнелейді.
Халықаралық тәжірибеде баланстың жоғарыда қарастырылғаннан басқа құрылымы белгілі, мысалы, АҚШ-та, Англияда және басқа да бір қатар елдерде баланста алдымен активтердің барлық баптары, ал содан кейін меншікті капитал мен міндеттемелер баптары келтіріледі.
Активтер баптары басшылыққа алынып жүрген заңдарға және жекелеген елдердің дәстүріне сәйкес белгілі бір жүйемен орналастырылады. Активтердің жекелеген баптары баланста мүліктердің жылжу (қозғалу) деңгейіне байланысты, басқаша айтқанда өтімділік (ликвидтілік) деңгейі бойынша, яғни мүліктің осы бөлігі шаруашылық айналымында қандай жылдамдықпен ақша нысанына айналатындығына байланысты орналастырылады.
Отандық іс-тәжірибеде активтер әдеттегідей өтімділіктің (ликвидтіліктің) жоғарылау тәртібімен құрылады, яғни баланстың бірінші бөлімінде ең алдымен өзінің тиімді пайдалану мерзімінің аяғына дейін бастапқы нысанын (формасын) сақтайтын қозғалмайтын (жылжымайтын) мүліктер көрсетіледі, содан кейін барып ағымдағы активтер көрсетіледі.
Активтер өтімділіктің (ликвидтіліктің) төмендеуі тәртібі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz