Ұлттық салт-дәстурлер мен ұлттық мінез-құлықтың сабақтастығы



1. Ұлттық салт.дәстурлер мен ұлттық мінез.құлықтың сабақтастығы
2. Ұлттық ою.өрнектердің мағынасы жөнінде түсінік
3. Ұлттық ойынның түрлері, ойн мен өнердің байланысы
Ұлттық салт-дәстурлерге-бата беру,бесікке салу,тұсау кесу,атқа мінгізу,ат ұстау,сәлем беру,қонақ күту,қазан ұстау,табақ тарту. Қай халықтың болмасын ұлт болып қалыптасуы үшiн қажеттi факторлар: оның құрамына енген адамдар тобының материалдық тұрмыс жағдайларының, территориясы мен экономикалық өмiрiнiң, тiлi мен мәдениетiнiң, әлеуметтiк психологиядағы сол ұлтқа тән кейбiр этникалық ерекшелiгiнiң ортақтастығы болып табылады.Ұлттық психикалық құрылым мен ұлт мәдениетi арасында тығыз байланыс бар.
Салт-дәстүрлер халықтардың тiршiлiк кәсiбiне, наным-сенiмiне, өмiрге деген көзқарасына байланысты туып, қалыптасып, ұрпақтан-ұрпаққа ауысып, өзгерiп, жаңарып отырады. Оның жаңа қоғамдық қатынасқа қайшы келетiндерi жойылып, өмiрге қажеттiлерi дамып, жаңа мағынаға ие болады. Мысалы, қазақтар жаугершiлiк заманда ақ қой сойып, қанына найзасын малып, бiр-бiрiмен төс түйiстiрiп, анттасып дос болатын болған. “Достықты бұзғанды ант атсын” — деп серттескен. Феодалдық қырғын соғыс кезiнде ол батырларды бiрлiкке тәрбиеледi. Ал бертiн капиталистiк қоғамның дамуымен байланысты, анттасу салты қажет болмай, мүлде жойылды.
Немесе бүгiнгi күндерде ерлi-зайыпты қариялардың алтын, күмiс тойларын өткiзу де салт- дәстүрлердiң өзгерген түрi. Оның ұрпақ тәрбиесi үшiн үлкен прогрессивтiк, тәрбиелiк мәнi зор. Ұлттық мiнез адамның iс-әрекетiнен көрiнетiн тұрақты құбылыс. Ұлттық мiнез осы ұлтқа тән темпераменттiк, психикалық рухани сапасымен ерекшеленiп, көзге түседi.

Пән: Мәдениеттану
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:   
ҰЛТТЫҚ САЛТ-ДӘСТУРЛЕР МЕН ҰЛТТЫҚ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚТЫҢ САБАҚТАСТЫҒЫ.

Ұлттық салт-дәстурлерге-бата беру,бесікке салу,тұсау кесу,атқа мінгізу,ат ұстау,сәлем беру,қонақ күту,қазан ұстау,табақ тарту. Қай халықтың болмасын ұлт болып қалыптасуы үшiн қажеттi факторлар: оның құрамына енген адамдар тобының материалдық тұрмыс жағдайларының, территориясы мен экономикалық өмiрiнiң, тiлi мен мәдениетiнiң, әлеуметтiк психологиядағы сол ұлтқа тән кейбiр этникалық ерекшелiгiнiң ортақтастығы болып табылады.Ұлттық психикалық құрылым мен ұлт мәдениетi арасында тығыз байланыс бар.
Салт-дәстүрлер халықтардың тiршiлiк кәсiбiне, наным-сенiмiне, өмiрге деген көзқарасына байланысты туып, қалыптасып, ұрпақтан-ұрпаққа ауысып, өзгерiп, жаңарып отырады. Оның жаңа қоғамдық қатынасқа қайшы келетiндерi жойылып, өмiрге қажеттiлерi дамып, жаңа мағынаға ие болады. Мысалы, қазақтар жаугершiлiк заманда ақ қой сойып, қанына найзасын малып, бiр-бiрiмен төс түйiстiрiп, анттасып дос болатын болған. "Достықты бұзғанды ант атсын" -- деп серттескен. Феодалдық қырғын соғыс кезiнде ол батырларды бiрлiкке тәрбиеледi. Ал бертiн капиталистiк қоғамның дамуымен байланысты, анттасу салты қажет болмай, мүлде жойылды.
Немесе бүгiнгi күндерде ерлi-зайыпты қариялардың алтын, күмiс тойларын өткiзу де салт- дәстүрлердiң өзгерген түрi. Оның ұрпақ тәрбиесi үшiн үлкен прогрессивтiк, тәрбиелiк мәнi зор. Ұлттық мiнез адамның iс-әрекетiнен көрiнетiн тұрақты құбылыс. Ұлттық мiнез осы ұлтқа тән темпераменттiк, психикалық рухани сапасымен ерекшеленiп, көзге түседi. Мысалы, қазақтарға тән бауырмалдық, ақжарқындық, қонақжайлық, өзбектердiң сыпайы мiнездiлiгi, дiншiлдiгi, орыс халқына тән қарапайымдылық пен кеңпейiлдiлiк, американдықтардың құнттылығы, ағылшындардың салқын қандылығы, немiстердiң ұқыптылығы, француздардың жинақылығы, испандықтарға тән қызу қандылық ерекшелiктер байқалады. Әрине, бұл қасиеттер басқа халықтарда жоқ, кездеспейдi деген ұғым тумайды. Ол қасиеттер әр халықта әр түрлi қырынан көрiнiс табады. Әр ұлттың өзiне ғана тән этностық таза мiнез-құлықтың болуы мүмкiн емес. Мысалы, орыстарға тән дейтiн төзiмдiлiк қытайларға да тән қасиет болып келедi. Немесе грузиндердi қызба қанды халық деймiз. Ал ол мiнез испандықтарға да ортақ. Академик С.Кон өзiнiң "Ұлттық мiнез-құлық ерекшелiктерiнiң проблемасы" атты еңбегiнде "Ұлттық мiнез-құлықты анықтауда әр ұлтқа тән этностық
ҰЛТТЫҚ ОЮ-ӨРНЕКТЕРДІҢ МАҒЫНАСЫ ЖӨНІНДЕ ТҮСІНІК
Ою-өрнек лат.тілінен аударғанда сәндеу,әсемдеу деген. Оләртүлізаттарды,архитектуралықғима раттардыәшекейлеугеарналғанжүйеліыр ғақпенқайталаныпотыратынәрүйлесімді ліккеқұрылғанөрнек.Оюдегенсөзбенөрн екдегенсөдіңмағынасыбір.Бұлсөздіңұғ ымындабірнәрсеніойып,кесіпалыпжасау дегенмағынажатыр.Алөрнекдегенімізәр түрліою,бедер,бейненіңкүйдіріп,жала тып,бояп,батырып,қалыптапістегенкөр кемдіктүрлердің,әшекейлердіңортақат ауыіспеттес.Сондықтаною-өрнекдепқос арланыпайтылады.Жалпықазақхалқыою-ө рнектіқадіртұтқан.Баскиімдегіою-өрн еккеқарап,қайұлттыңұрпағыекенінтаны ған,кімніңқазақ,кімніңұйғыр,татарек енінбілген.Қырғыздарда қошқармүйіз, тұмар, текемүйіз,ұйғырларда бадам, шәдә ,өзбектерде пахтагүл, бадам депатаған.Қазақтың ою-өрнегі үй жиһаздарын, сәндік , тұрмыстық, бұйымдарменкиімдердінақыштап безендіругеқолданылатынөрнектер.Қаз ақстанаумағындаою-өрнектіңеңқарапай ымэлементтеріАндроновдәуіріненжетке нкөнеәшекейлеріненбайқалады.Мұндайә шекейлернүкте,иректәріздесболыпкеле ді.Ою-өрнектүрлітүрлігеометриялықпі шіндердеқұралып,дәнекерлеуоймалау,к естелеу,құйма-жапсыруәдістеріарқылы жасалады.Ғалымдардыңпайымдауынша,қа зақою-өрнектерінің230-дайтүріғанаан ықталған.Халықарасындаеңкөптарағаны мүйіз тектесою-өрнек.Мүйізоюы - қазақхалқыныңою-өрнегініңтөркінідеу геболады,өйткенібарлықжаңаэлементте рсоныңнегізіндежасалып,тек атауларығанаөзеріпотырған.Мысалы: қошқармүйіз, асқармүйіз, бұғымүйіз, қырықмүйіз, төртқұлақ, түйетабан, қаз-табан.
ҰЛТТЫҚ ОЙЫННЫҢ ТҮРЛЕРІ, ОЙН МЕН ӨНЕРДІҢ БАЙЛАНЫСЫ

Көкпар
көкпарда Дода және жеке тартыс аталатын екі түрлі әдіс қазақ арасында көп қолданылады. Екеуінде де ат пен жігіт сынға түседі. Қазір көп жерде дода тартыс қана ойналып жүр. Жеке тартыс әдісі ұмытылған не іске қосылмаған. Көкпардың бұл түрі көреременді қызыққа бөлейтін әдіс. Жеке тартыстың шарты бойынша қарсылыстар өз тобынан екі-екіден тартыскерлер шығарады. Сайланған төрт жігіт өздерінің қайрат-күшін елге танытады. Тартылатын серкені бір бала өңгеріп алып, алдын ала сарапшылар белгілеген бір жарым шақырымдай жерге апарып тастайды.Тартысқа шыққан жігіттер серкеге барғаннан кейін таласа-тармаса тұрып, жерден іліп алу амалын жасайды. Қайсысы бұрын іліп алса, тақымына басып, қарсыласына ырық бермеуге тырысады. Ол да жармасып, бос сирақты тақымға басып, тартыса бастайды. Серіктері жолдастарын жебейді. Қайсысы көкпарды жұлып алса, серігіне береді. Ол топқа қарай ала қашады. Қарсыласы қуалайды. Жетіп ұстаса, қайта тартысады. Сөйте-сөйте көрерменге жақындайды. Осы арада көкпарды жұлып алған жігіт тез қимылдап, қарсылас топқа апарып тастайды. Ал аты ұшқыр , жүйрік жігіттер түптегі тартыста-ақ лақ қолына тисе, жеткізбей кетуі мүмкін. Көкпар тартуға араласа алмайтын қартттар, балалар көкпаршы жігіттердің осы ойынынан ләззат алады. Жүйрік атпен мықты жігіттің қайратына сүйсінеді. Біраздан кейін серкенің терісі жыртылып, сүйегі сөгіле бастайдыда, ел жапа-тармағай тартысқа кіріседі. Бұл дода деп аталады. Мұнда да мықты жігіттермен жақсы ат көзге түседі. Мықты жігіттер жүйрік атты жігіттерге топтан көкпарды шығарып береді. Олар ала қашып, ерекше бір жақсылығы бар үйге апарып тастайды. Салт бойынша ол үй жаңа көкпар береді. Осыдан арғы көкпардың бәрі дода әдісімен өтеді.
Аударыспақ
салт аттылардың бірін-бірі ер үстінен аударып алу сайысы. Бұл ойынға қайрат-күші мол, батыл да төзімді, шапшаң қимылдап, ат құлағында ойнай білетін жігіттер қатысады. Ежелгі заманнан келе жатқан бұл ойын жаугершілік кезінде найза ұстап, қылыш шабатын жауынгерге қажетті қасиеттерді қалыптастырған. Аударыспақ кәзіргі кезде де шопандар тойында, мерекелерде спорт ойынның бір түрі ретінде көрсетіліп жүр.
Қыз қуу
Қыз қуу ойыны бір тегіс, жұмсақ топрақты жазық жерде өткізіледі. Мәренің қашықтығы 300 метрдей, ені 30-40 метрдей жер болуы шарт. Ойын өтетеін алаңнан қарама-қарсы жағында, бұрылыста жалауша қадалған бақылау пункті болады. Қызбен жігіттен екі-екіден жұптар жасақталады. Сөре желісінде қыз жігіттен 15 метрдей алда тұрады. Төрешінің белгісі бойынша ойыншылыр бір мезетте сөреден шаба жөнеледі. Ойының шарты бойынша қыз бұрылысқа бірінші болып жетуі керек. Егер жігіт бұрылысқа дейін қызды қуып жетсе, жеңімпаз ретінде қызды құшақтап, сүюге міндетті. Ал жігіт оған үлгермей қалса, бұрылыстан қайта шапқанда қыз көрермендердің гулеп қостауы үстінде шабандоз жігітті қамшының астына алады. Екеуі де осы жарыс үстінде өздерінің тапқырлыған, сынаптай сырғыған ептілікті, шабандоздық шеберлікті таныты білулері керек.
Теңге ілу
Теңге ілу - бозбалалар мен жігіттердің атпен ойнайтын ойыны. Көбіне қыз ұзатылатын және сүндет тойларының думанында ойналады. Жігіттің атқа мықтылығы, ат үстіндегі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Этнопедагогика мен этнопсихологияның ортақтығы туралы
Дәстүр трансформациясы баспасөзде
Қазақ халқының әдет-ғұрпы
Этнопсихология туралы түсінік
Мәдениеттің мәні
Ұрпақ тәрбиесі - қоғамның болашақ мұрагерлерін тәрбиелеу ісі
Студенттердің эстетикалық мәдениетін қазақ халқының мәдени мұрасы арқылы қалыптастырудың ғылыми-педагогикалық негіздері
Қазақ этнопедагогикасы және оның этнопедагогикалық білім беру жүйесіндегі негізгі мәні
Бала тәрбиесіндегі салт - дәстүрлердің маңызы
Қазақ халқының салт - дәстүрлерін зерттеп, оны насихаттау
Пәндер