Қазақстанның сыртқы саудасы

Қазақстанның сыртқы саудасының қазiргi жай.күйiн талдау
Қазақстан мен Қытайдың сыртқы саудасы
Қазақстан мен Ресейдiң сыртқы саудасы
Қазақстан мен Еуропа Одағы елдерiнiң сыртқы саудасы
Еуропа . Қытай, Азия . Тынық мұхиты өңiрi елдерiнiң халықаралық саудасындағы жағдайы
Халықаралық саудадағы трансұлттық корпорациялардың қызметi
Қазақстандағы транзиттiк контейнерлiк тасымалдарды дамыту перспективаларын талдау

Қазақстанның сыртқы саудасының қазiргi жай-күйiн талдау
Ұйымдастырылмаған сауданы ескермейтiн, кеден статистикасының деректерi бойынша Қазақстанның сыртқы сауда айналымы 2005 жылы 45,2 млрд. АҚШ долларын және 2004 жылғы ұқсас кезеңмен салыстырғанда 37,5%-ға ұлғайды, оның iшiнде экспорт 27,8 млрд. АҚШ долларына немесе 38,6%-ға, импорт - 17,4 млрд. АҚШ долларына немесе 35,8%-ға ұлғайды.
Қазақстандық өнiмнiң негiзгi тұтынушысы Швейцария (19,8 %), Италия (15%), Ресей (10,5%), Франция (9,6%), Қытай (8,7%), Нидерланды (3,2%), Иран (3%), Израиль және АҚШ (2,4%-дан), Виргин аралдары (2%) болып табылады.
Қазақстан Республикасына импорттық өнiмдердi негiзгi жеткiзушiлер Ресей (импорттың жалпы көлемiнде 38%), Германия (7,5%), Қытай (7,2%), AҚШ (6,9%), Украина (4,7%), Италия (3,9%), Жапония (3,4 %), Ұлыбритания (2,4%), Түркия (2,3%), Франция (1,7%), Корея Республикасы (1,5%) болып табылады.
2005 жылы алыс және таяу шет елдердегi қазақстандық өнiмдер экспортының құрылымы мынадай түрде қалыптасты: минералды өнiмдер (экспорттың жалпы көлемiнде 74%); қымбат емес металдар және олардан жасалған бұйымдар (16%); азық-түлiк тауарлары (2,4%); химиялық және онымен байланысты өнеркәсiп саласының өнiмдерi (3,3%); машиналар, жабдықтар (1,3%); өзгелерi (3,3%).
2005 жылғы қаңтар-қарашадағы минералдық өнiмдердiң үлес салмағы, ТМД мемлекеттерiнде экспорттың жалпы көлемiндегi 52,3%-ын, азық-түлiк тауарларының - 11,7%-ын, химиялық өнiмдердiң - 14%-ын құрады. 2005 жылы әлемнiң басқа елдерiндегi экспорттың жалпы көлемiндегi минералдық шикiзаттың үлес салмағы 78%-ды, металлургия өнеркәсiбiнiң өнiмдерi - 16%-ды құрады.
2005 жылғы Қазақстандағы импорттың құрылымы мынадай түрде қалыптасты: машиналар, жабдықтар мен тетiктер, электротехникалық жабдықтар (импорттың жалпы көлемiнде 43%), минералдық азық-түлiктер (13,4%); қымбат емес металдар және олардан жасалған бұйымдар (15%); химиялық және онымен байланысты өнеркәсiп саласының өнiмдерi (12%); тағам өнеркәсiбiнiң өнiмдерi (7%); өзгелерi (9%).
ТМД елдерiнен импорт көлемiндегi машиналар, жабдықтар, көлiк құралдары, приборлар мен аппараттар үлесi 28,3%-ды, минералдық өнiмдер - 26,1%-ды, металлургиялық өнiмдер - 18%-ды, химиялық тауарлар - 10%-ды құрады.
ТМД елдерi минералдық азық-түлiктердiң, химиялық және металлургиялық өнiмдердiң негiзгi жеткiзушiсi болып табылады. 2005 жылы осы елдерден минералдық ресурстар бойынша импорт үлесi көрсетiлген тауарлардың жалпы импортының 91%-ын, металлургиялық өнiмдер - 56%-ын, азық-түлiк тауарлары - 51%-ын, химия тауарлары - 40%-ын құрады.
Әлемнiң басқа елдерiнен импорттың жалпы көлемiндегi машиналардың, жабдықтардың, көлiк құралдарының, приборлар мен аппараттардың үлесi 2005 жылда 58%-ды, азық-түлiк тауарлары - 7%-ды, химиялық өнiмдер - 13%-ды, металлургиялық өнеркәсiп өнiмдерi - 12%-ды құрады.
Әлемнiң басқа елдерi бiрқатар маңызды тауарлар бойынша елдiң қажеттiлiгiн қамтамасыз етуде үлкен рөл атқарады: осы елдерден машина жасау өнiмдерi бойынша импорт үлесi - көрсетiлген тауарлардың жалпы көлемiнiң 70%-ын, фармацевтикалық тауарлар - 86%-ын, киiм-кешек - 79%-ын, азық-түлiк тауарлары - 49%-ын құрайды.
Қазақстанның сыртқы сауда айналымының серпiлiсiн зерделеу соңғы 3 жылда экспорт пен импорт көлемiнiң тұрақты өскенiн көрсетедi.
2003-2005 жылдары экспорт жылына орташа алғанда 32 %-ға өстi. Өсiмнiң жоғарғы қарқыны алдымен мұнайға бағаның өсуiнен туындаған. Бiрақ, өңдеушi салалар - металлургия салаларының өнiмдерi экспортының өсiмi 2004 жылғы 32,4 %-дан 2005 жылы 11,8%-ға дейiн тежелген.
Соңғы 3 жылда сыртқы сауданың тауар құрылымында айтарлықтай өзгерiстер байқалмайды.
2003-2005 жылдардағы кезеңiнде мұнайға бағаның өсуiн ескере отырып, экспорттың тауарлық құрылымы өзгерiссiз қалып отыр - шикiзаттық тауарлар экспортында иелiк ету және өңдеушi өнеркәсiп өнiмдерiнiң үлесi тиiсiнше төмен. Соған ұқсас импорт бойынша негiзгi тауар топтарының үлесi iс жүзiнде өзгерген жоқ - сонымен қатар жоғарғы қосымша құны бар түпкiлiктi өнiмге - машиналар мен жабдықтар, химиялық және металлургиялық салалар өнiмдерiне және отын-энергетикалық саланың өңделген өнiмдерiне иелiк ету байқалады.
Мұндай жағдай жалпы алғанда Қазақстанның сыртқы сауда құрылымындағы әлсiз сапалық iлгерiледi және елдiң шикiзаттық импортер және дайын өнiм экспортерi мәртебесiнен белсендi өндiрiс және дайын өнiмнiң әлемдiк нарықтарға экспорты ұстанымына тиiмдi араласуының болмауын көрсетiп отыр.
Экспорттың шикiзаттық бағдарының негiзгi себептерi қайта өңдеушi өнеркәсiптiң әлсiз дамуы және отандық тауарлардың әлемдiк нарықтағы бәсекеге қабiлеттiгiнiң жоғары еместiгi болып табылады.
Басқа елдермен екi жақты өзара қатынастардағы маңызды проблемалардың бiрi Қазақстанның сыртқы сауда көлемдерiнiң нақты деректерiн бұрмалауда көрiнетiн кедендiк статистикадағы ауытқушылықтар болып табылады.
Атап айтқанда, Қазақстан мен Қытайдың өзара саудасындағы айтарлықтай ауытқушылықтар "экспорт (Қытай) - импорт (Қазақстан)" бағытында белгiленедi. Бұл жағдайда қытай тарапы жағынан негiзiнен шекара маңы саудасы аймағында ресiмделетiн және Қазақстанға артықшылықпен жеке тұлғалар әкелетiн тоқыма, тоқыма бұйымдары және аяқ-киiм экспортын салыстыру кезiнде айтарлықтай ауытқушылықтар неғұрлым көзге түседi. Қазақстан Республикасының кедендiк органдары берген ақпаратқа сәйкес Қазақстан мен Қытай кедендiк статистикасындағы айырмашылық 2005 жылғы 10 айда 2,3 миллиардтан астам АҚШ долларын құрады, оның iшiнде Қытайдан осы импорт бойынша айырмашылық 1,9 миллиард АҚШ долларын, Қытайға экспорт 0,4 миллиард АҚШ долларын құрады.