Кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауаптылығы және тағайындалатын жазалар

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

І. Кіріспе

ІІ. Негізгі бөлім

Кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауаптылығы туралы жалпы түсінік
Кәмелетке толмағандарға тағайындалатын жазалар
Қ. Р-ның қылмыстық кодексі бойынша жауапкершілік

ІІІ. Қорытынды

Кіріспе

Әр қоғамның өзіне тән идеологиясы болатынын ескерсек, біздің әлі күнге дейін қол жеткізе алмай келе жатқан кем тұсымыз дүние танымы мен көзқарасы өзгерген жастар қауымы жетелеп, дұрыс жолға салып жіберетіндей жаңа тәлім-тәрбие бағытының осалдығы дер едік. Жастар қауымымен айналасып жүрген мамандар қауымы да мұны жоққа шығармайды. Жылдан жылға күрделеніп бара жатқан жастар арасындағы тәлім - тәрбие жұмыстарын заман талабына сай жаңа жүйеге бейімдеу мақсатында өткізіліп жүрген алқалы жиындардың да оңды нәтижеге қол жеткізбей жай әңгіме деңгейінен аса алмай қалатындығының астарында айналып өтуге болмайтын осындай ақиқат себептер бар сияқты. Қай кезде де қылмыстың кейде азайып, кейде көбейіп тербеліп отырғандығы қоғамдағы әл - ауқат деңгейінің ахуалына байланысты, сондықтан да тарыдай шашылып жатқан тәлім - тәрбие жұмыстары мен патриоттық рухты бір бағытқа шоғырландыратындай қуатты идеологияны экономикалық әлеуметтік мәселелермен қатар дамытпайынша уақыт шабысынан артта қалып, тұйыққа тіреле беретініміз белгілі жағдай. Осындай орыны ойсырап көрініп тұрған осал буын күнделікті тіршілікте жол таппай дағдарыстан көптеген жасөспірімдердің кейде жансақтықпен, ал кейде ауыр қылмысқа ашықтан ашық баруына өзінді ықпалын тигізетін негізгі факторларға айналып келеді. ҚР ҚҚ аталған санаттағы тұлғалардың қылмыстық жауапкершілігінің ерекшеліктерін бекітіп, оны ерекше демографиялық топқа бөлуді жастық белгілерін анықтады. Кәмелетке толмағандардың жауапкершілігі, ол қылмыстың алдын алудың ең басты міндеттерінің бірі жасөспірімдерді тура жолға түсіру, қоғамға қауіптілігін азайту, болашаққа жаңа көз ашу. Жалпы айтатын болсақ, кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауапкершіліктің мақсаты қазіргі жасөспірімдерді тура жолға түсіру, кәмелетке толмағандардың қылмысын азайту, ондай қылмыстың алдын алу, түсінігін беру болып табылады.

Кәмелетке толмағандардың қылмыстылығы ғалымдар мен тәжірибелік қызметкерлердің көңілін бірнеше себептерге байланысты алады. Ең бастысы жас уақытында қылмыс жасап отырған тұлғалар, кейінен, әдетте, түзеуге келмейді және ересек, рецидивті қылмыстың негізгі резервін құрады. Кез келген қоғамның ерекше қамқорлығы пәні ретінде өсіп келе жатқан ұрпақтың денсаулығын қорғау және нығайту, олардың ортасында пайда болатын маскүнемдік, есірткіқұмарлық, жезөкшелік сияқты теріс әлеуметтік құбылыстармен күресу болып табылады. ҚР Конституциясының 27 бабына сәйкес мемлекетпен танылатын және қорғалатын маңызды құндылықтырдың бірі болып табылады. Алайда соңғы жылдары объективтік түрде келесіні мойындау қажет: кәмелетке толмағандарды адамгершіліктік, құқықтық және физикалық тәрбиелеу жеткілікті көңіл бөлінбейді, оған кейде ас қатыгездікпен олардың тарапынан жасалатын қылмыстық әрекеттердің санының өсуі куә болады. Кәмлетке толмағандардың қылмыстық жауапкершілігі, кәмелетке толмағандар қылмыстылығымен күресу көптеген ғалымдардың, зерттеушілірдің зерттеу пәні болып табылады. Бұл жұмыста М. Нарикбаев, К. Бегалиев, Е. Қайыржанов, Д. Чукмаитов, В. Кубрявцев, В. Эминов, В. Щепельков сияқты белді ғалымдардың еңбектері қолданылды. Бұл жұмыста кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауаптылық жағдайлары, ерекшеліктері қарастырылып, олардың тиімділігін арттыру бойынша ұсыныстар жасасуға талпыныс бар. Кәмелетке толмағандар қылмыстарымен күресудің тиімді шараларын іздеу, анықтау мақсатында оның тарихи аспектісіне көңіл бөлінеді.

Жаңа ҚК-те кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауаптылығы жеке дараланып, арнаулы бөлімде көрсетілген.

Бұл дегеніміз мемлекеттің әділеттік және ізгілік принциптерін басшылықа ала отырып, кәмелетке толмағандардың жас жағынан және ақыл -ойы жөнінен толық жетілмегендігін ескере отырып, оларды арнаулы қамқорлыққа алуының көрінісі болып табылады. Осыған орай қылмыстық заң кәмелетке томағандарға ересектермен бірдей талап қоймайды. Кәмелетке толмағандардың психологиясын ескере отырып, оған қылмыстық жауаптылықтың ерекше жағдайларын белгілеу қылмыстық жазаның мақсатарына жетудің бірде бір оңтайлы жолы болып табылады. Сондықтанда кәмелетке толмағандарға қылмыстық заң жаза болып табылмайтын тәрбиелік сипаттағы мәжбүрлеу шараларын кеңінен қолдануды белгіленген.

ҚК-нің 78- бабының 1- бөлігіне сәйкес «Кәмелетке толмағандар деп қылмыс жасаған езге қарай жасы он төртке толған, бірақ он сегізге толмаған адамдарды айтады». Яғни, қылмыстық жауаптылыққа тартылытын ең төменгі жас 14-ке толу.

Статистикалық мәліметтерге қарағанда, кәмелетке толмағандар қылмыстылығының деңгейі уақыт өткен сайын өсіп барады.

Кәмелетке толмағандар жасайтын қылмыстардың арасында пайдакүнемік және пайдакүнемдік-зорлық пиғылмен жасалатын ауыр қылмыстардың үлeci өте жоғары. Ондай қылмыстарға көбіне аса қатыгездік пен тағылықтың (вандализм) сипаттары тән болып келеді. Мұндай қылмыстардың көпшілігі қоса қатысу (көбінесе бipгe орындаушьлық түрінде), әcipece топқа қатысу (жартысына жуығы) турінде жасалады, ал мұның өзі жасөспіріндердің психологиясының өзіндік ерекшеліктеріне орайлас келеді. Жобамен алғанда олар жасаған үш қылмыстың, бipeyi ересектермен қосарласып істеледі.

Кәмелетке толмағандар қылмыстылығының, көрсетілген өзіне тән сипаттары заң шығарушыны кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауаптылығын мұқиятты түрде реттеу кажеттілігіне қарай (кей-кейде бұл жағдай қылмыстық жауаптылық пен жазаның жалпы ережелері мен бастамаларынан алшақтау жататыны болады) жетелеп әкеледі. Заңдарда кәмелетке толмағандар үшін жаза түрлерін белгілеудің, оларға жаза тағайындаудың, оларды қылмыстық жауаптылық пен жазадан босатудың, ecкipy мерзімдеріне есептеу мен соттылығын жоюдың айрықша шарттары қарастырылған.

ҚР ҚК-ның кәмелетке толмағандардың жауаптылығы жөніндегі бөлімі 86-бабының 1-бөлігінде кәмелетке толмағандар деп қылмыс жасаған кезге қарай жасы 14 толған, бірақ 18 толмаған адамдар танылатындығы белгіленген. Сот кәмелетке толмағандар жасаған қылмыстар туралы icтерді қарау барысында кәмелетке толмаған адамның жас шамасын (туған жылын, айын, күнін) дәл анықтауға шаралар қабылдауға міндетті. Кәмелетке толмаған сотталушының акыл-ойдан кемшіл екендігін куәландыратын деректер болса, сот қылмыстық ic-жүргізу заңдарына сәйкес кәмелетке толмаған адамның акыл-eci қаншалықты толық емес екендігін анықтауға міндетті, оның әрекеттерінің мағынасын сезіне алып, оларына басшылық жасауының, шегін белгілеу керек.

ҚР ҚК-ның 79-бабында кәмелетке толмағандарға арналғaн жаза турлері жазалардың жуйесіне енетіндерге қарағанда eкi есеге азайтылған. Бұл жағдай жазалардың қалған түрлері кәмелетке толмағандар жасайтын қылмыстардың ерекшеліктеріне, сондай-ақ кәмелетке толмағандарға қатысты жазаның алдында тұрған мақсаттардың өзгешеліктеріне орай қолдануға болмайтындығында жатыр.

2. Кәмелетке толмағандарға тағайындалатын жазалардың түpлepi мыналар:

1. айыппұл;

2. белгілі бip қызметпен айналысу құқығынан айыру;

3. міндетті жумыстар;

4. түзеу жумыстары;

5. қамау;

6. белгілі бip мерзімге бас бостандығынан айыру.

Көрсетілген жазалардың әрқайсысының, кәмелетке толмағандарға қолдануға келгенде де өзіндік epeкшеліктepi бар. Мәселен, айыппұл ҚР ҚК 79-бабының 2-бөлігіне сәйкес, кәмелетке толмай сотталған адамның дербес табысы немесе өндіріп алуға жарайтын мүлкі болған жағдайда ғана тағайындалады. Айыппұл оннан бес жүз айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде немесе кәмелетке толмаған адамның жалакысының немесе өзге табысының eкi аптадан алты айға дейінгі кезеңдегі мөлшерінде тағайындалады.

Міндетті жұмыстар ҚР ҚК 79-бабының 4-бөлігіне сәйкес, қырық сағаттан жүз алпыс сағатқа дейігі мерзімге тағайындалады, әpi кәмелетке толмаған адамның шамасы келетін және оқудан болмаса негізгі жұмысынан тыс уақытта орындалуы керек. Жазаның бұл түрін орындау ұзақтығы 15 жасқа дейінгілерге күніне eкi сағаттан, ал 15 пен 16 жас аралығындағыларға - күніне 3 сағаттан аспауы керек.

Түзеу жұмыстары кәмелетке толмай сотталғандарға 1 жылға дейінгі мерзімге тағайындалады (ҚР ҚК 79-б. 5-т. ) .

Қамау ҚР ҚК 79-бабының 8-бөлігігіне сәйкес, сот үкім шығapғaн кезде 16 жасқа жеткен кәмелетке толмаған адамдарға 1 айдан төрт aйдаға дейінгі мерзімге тағайындалады (бұл жағдайда ондай жазаның ең төменгі және ең жоғарғы шектері де қысқартылады) .

Кәмелетке толмағандар үшін бас бостандығынан айыру мерзімдері одан да айтарлықтай қысқартылады. Бұл жаза ҚР ҚК 79-бабы 7-бөлігіне сәйкес кәмелетке толмаған адамға 10 жылдан аспайтын мерзімге тағайындалуы мүмкін. Ондай жаза жалпы және кушейтілген режимдегі тәрбиелеу колонияларында өтеледі. Мұндай колониялардың бірінші түpi бас бостандығынан айыруға бірінші рет сотталған еркек жынысты кәмелетке толмағандарға, сондай-ақ әйел жынысты кәмелетке толмағандарға (олардың бұрын бас бостандығынан айыруға coтталған-сотталмағандығына қарамастан) арналған, ал eкінші түрі - бұрын бас бостандығынан айыру жазасын өтеген еркек жынысты кәмелетке толмағандарға арналған.

Сот ҚР ҚК 79-бабына сәйкес, кәмелетке толмағандарға жаза тағайындаларда, тәрбиелік мақсаттарға қол жеткізудің айрықша маңыздылығын ескере отырып, жазаны орындаушы органға кәмелетке толмай сотталған адаммен қарым-қатынас кезінде оның, жеке басының белгілі бip ерекшеліктерді есепке алу туралы нускау беруі мүмкін.

Алдында аталып кеткендей, айыпкерді кәмелетке толмауы жазаны жеңілдететін мән-жай болып табылады. Бірақ, бұл мән-жайға түпкілікті де шешуі мағына бермеуі керек. ҚР ҚК кәмелетке толмаған жас жеңілдететін мән-жай ретінде басқа да жеңілдететін және ауырлататын мән-жайлармен жиынтықта ескертеді.

ҚР ҚК-нің 82-бабына сәйкес, бірінші рет қылмысы немесе орташа ауырлыктағы қылмыс жасаған кәмелетке толмаған адам егер оны түзеуге тәрбиелеу әcepi бар мәжбүрлеу шараларын қолдану жолымен қол жеткізуге болады деп танылса, ол қылмыстық жауаптылықтан босатылуы мүмін.

Ондай шаралар:

ескерту;
ата-аналарының немесе олардың орнындағы адамдардың не мамандандырылған мемлекеттік органның қадағалуына беру;
келтірілген зиянды қалпына келтіру міндетті жүктеу;
бос уакытын шектеу және кәмелетке толмаған адамның жүріс-тұрысына ерекше талаптар белгілеу;
кәмелетке толмағандарға арналған арнаулы тәрбие немесе емдеу-тәрбиелеу мекемесіне орналастыру болып табылады.

«Қылмыстық кодекс кәмелетке толмаған адамға бip мезгілде тәрбиелік әcepi бар біреуіне тәрбиелеу шараларын тағайындауды да қарастырады. Ата-аналарының немесе олардың орнындағы адамдардың не мамандандырылған мемлекеттік органның, қадағалауына беру, сондай-ақ, бос уақытын шектеу және кәмелетке толмаған адамның жүріп-турысына ерекше талаптар белгілеу сияқты тәрбиелік әcepi бар мәжбурлеу шараларын қолдану мерзімінің ұзақтығын осы шараларды тағайындайтын орган белгілейді.

Тәрбиелік әcepi бар мәжбүрлеу шаралары өз табиғатында қылмыстық-құқықтық шаралар болып табылады. Қылмыстық кодексте көзделгендей, олар мемлекеттік мәжбүрлеуді өзгеде түрлері олардың кәмелетке толмаған айыпкерге қолданылуы оның қылмыстық жауаптылықтан босатылуын (ҚР ҚК 82-б. ), не жазадан босатылуын (ҚР ҚК 81-б. ) білдіреді. Бұл шаралардың жазадан өзгешелігі олардың, соттылық жүктемейтіндігінде жатыр.

Кәмелетке толмаған адам тәрбиелік әсepi бар мәжбүрлеу шарасын жүйелі түрде орындамаған жағдайда бұл шара кәмелетке толмаған адамның түзелуін қамтамасыз ететін мамандандырылған мемлекеттік органның ұсынысымен езгертіледі де, материалдар кәмелетке толмаған адамды Қылмыстык жауаптылыққа тартуға жіберіледі.

Кәмелетке толмаған адамды ата-аналарына немесе олардың орнындағы адамдарға не мамандандырылған мемлекеттік органның қадағалауына беру кәмелетке толмаған адамға тәрбиелік әсер ету және оның қылмыстығының бақылау жөнінде адамдарға не органға міндеттер жүктеуден тұрады.

3. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі бойынша, қылмыстық жауапкершілікке 16 жастан. Ал оның кейбір ауыр түрлері атап айтқанда қасақана кісі өлтіру, дене жарақатын салу, денсаулығына зиян келтіру, зорлау, шабуыл жасап тонау, ұрлық, кәдімгі және айрықша бұзақылық, мемлекеттің, қоғамның және жеке адамның мүлкін жою немесе зақымдау, атыс қаруын әскери оқ-дәрі мен жарылғыш заттарды талан таражға салу сияқты ауыр қылмыс жасағаны үшін 14 жастан қылмыстық жауапқа тартылып, заң алдында әділ жазасын алады.

Кәмелеттік жасқа толмаған жас өспірімдер қылмысын зерттеген белгілі ғылымдардың әлеуметтік-құқықтық саладағы арнаулы еңбектері көрсеткендей, ұрлық, тонау, шабуыл жасап тонау, бұзақылық, жеке меншікке зиян келтіргені үшін бас бостандығынан айрылғандардың 3\2 қылмысты бала кезінен жасап әдептенгендер. Кейінгі кезде 14-16 жас аралығындағы кәмелетке толмағандар арасындағы қылмысқа қоса, 9-13 жас аралығындағы балалардың құқық бұзушылығы көп тарауда. Құқық жас балалар жасайтын жат әрекеттің көп тараған түрі ұрлық болса олардың ұрлайтыны көбіне ақша, киім кешек секілділер. Ал бұдан көбіне көп таныстары не бірге оқитын балалары зәбір көреді. Бесіктен белі шықпай жатып бұлардың жат әрекетке баруына басты себебі не? Кім кінәлі? Қоршаған орта ма әлде? Мектеп пе? Жоқ әлде жүре түзеліп кетер деп баласының оғаш іс әрекетіне нем құрайлы қарайтын ата ана ма?

Біздің пікірімізше баланы құқық бұзушылығы тұрмыстық кейбір келеңсіз жағдайларына етене жақын. Тұрмыс ауыртпалығы қаншада бала өміріне өз табасын қалдырмақ. Бұл орайда профессор Ашаффенбургтың «қылмыс және онымен күрес» еңбегінде «Балалық шақ сәл ғана итеріп жіберсең, ойнау тәсілін өзгертетін аспап тәрізді» деген пікірі еріксіз ойға оралды.

14 - әлеуметтік-психологиялық дамудың белгілі бір деңгейде қалыптасатынын көрсететін жас. Яғни, осы жастағы жасөспірім ұжым қоғам алдындағы жауапкершілігін сезініп, достық, адалдық, әділдік, мейірімділік қасиеттерін түсініп, айыра алатындай дәрежеде. Ол өзінің әр бір теріс қадамның зардабын, тигізер кері әсер ықпалын сезіне алатындықтан, заңда олардың қоғамға жат іс әрекеті үшін моральдық және құқықтық жауапкершілігін 14 (ауыр қылмыс үшін), 16 (жалпы қылмыс үшін) жастан белгіленді.

Көптеген елдің заңдары бойынша қоғамға қарсы жасаған қауіпті іс әрекеті үшін 14 жасқа толмағандар қылмыстық жауапкершілікке тартылмайды. Ондай жаза жасөспірімдердің өзі жасаған іс әрекеттің қоғамға қаншалықты қауіпті әрі заңға қайшылығын түсіне алатын дәрежеге жеткенде ғана жүзеге асады.

Қала жағдайында қылмыс көбіне вокзал, базар, саябақта жасалады.

Мектеп тарапынан ұйымдық жұмыстардың өте төмен дәрежеде жүргізілуі, өзіне қызықтырып, тарта алмауы, балалардың немқұрайлы қарауы салдарынан бір Шығыс Қазақстан облыстық кәмелетке жасы толмаған жасөспірімдер комиссияның себебінде 12-13 жас аралығында қылмыс жасаған 200-ден астам бала саны өспесе, азаймай тұр.

Қылмысты ішінде денеге қасақана жарақат салу, адам өлтіру, жеке меншік, мемлекет, қоғам мүлкіне зиян келтіру 9-13 жастағы балалардың арасында сирек болса да кездесетін ауыр қылмыс.

Көптеген педагогтардың пікірінше, 10-13 жасар баланың қылмысқа баруына тікелей ата-ана себепкер.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.