Адам саудасы қылмыстарына қарсы күрес мәселелерін теориялық тұрғыдан қарау, әсіресе, Қазақстандық және халықаралық дәрежеде осы мәселенің шешілу жолдарын көрсету, адам саудасы қылмыстарының пайда болуының себептері мен олармен күрес жолдарын көрсету
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1. АДАМ САУДАСЫ ҚЫЛМЫСТАРЫНЫҢ ТҮСІНІГІ, ҚЫЛМЫСТЫҚ ЖІКТЕЛУІ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСТЫҚ ЖАУАПКЕРШІЛІК
1.1 Адам саудасы қылмыстарының пайда болу және мен оған қарсы мемлекеттердің әрекеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.2 Адам саудасы қылмыстарынын түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17 1. 3 Адам саудасы қылмыстарының қылмыстық жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
2. АДАМ САУДАСЫ ҚЫЛМЫСТАРЫНЫҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ . ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕЛУІ
2.1 Адам саудасы қылмыстарымен күрес саласындағы халықаралық құқықтық аткілер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34 2.2 Адам саудасы қылмыстары мәселелерін шешудегі халықаралық ұйымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
3. АДАМ САУДАСЫ ҚЫЛМЫСЫМЕН КҮРЕСУДІҢ ҚҰҚЫЛЫҚ МЕХАНИЗМІ АРҚЫЛЫ РЕТТЕЛУI
3.1 Адам саудасы қылмыстарымен күрес мәселесінде құқықтық саяси қызмет механизмінің жүзеге асуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..43
3.2 Адам саудасы қылмыстарымен күрес мәселелерін реттеудегі халықаралық және ұлттық құқықтың өзара қатынасы және өзара әрекеттесуі ... ... ... ... ... ... .57
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 61
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .64
1. АДАМ САУДАСЫ ҚЫЛМЫСТАРЫНЫҢ ТҮСІНІГІ, ҚЫЛМЫСТЫҚ ЖІКТЕЛУІ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСТЫҚ ЖАУАПКЕРШІЛІК
1.1 Адам саудасы қылмыстарының пайда болу және мен оған қарсы мемлекеттердің әрекеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.2 Адам саудасы қылмыстарынын түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17 1. 3 Адам саудасы қылмыстарының қылмыстық жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
2. АДАМ САУДАСЫ ҚЫЛМЫСТАРЫНЫҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ . ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕЛУІ
2.1 Адам саудасы қылмыстарымен күрес саласындағы халықаралық құқықтық аткілер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34 2.2 Адам саудасы қылмыстары мәселелерін шешудегі халықаралық ұйымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
3. АДАМ САУДАСЫ ҚЫЛМЫСЫМЕН КҮРЕСУДІҢ ҚҰҚЫЛЫҚ МЕХАНИЗМІ АРҚЫЛЫ РЕТТЕЛУI
3.1 Адам саудасы қылмыстарымен күрес мәселесінде құқықтық саяси қызмет механизмінің жүзеге асуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..43
3.2 Адам саудасы қылмыстарымен күрес мәселелерін реттеудегі халықаралық және ұлттық құқықтың өзара қатынасы және өзара әрекеттесуі ... ... ... ... ... ... .57
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 61
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .64
Халықаралық қауымдастықпен игерілген, тиісті халықаралық-құқықтық актілермен бекітілген және танылған құқықтар мен бостандықтар адамның әлеуметтік және заңды түрде қамтамасыздандырған тәртіп шарасы болып табылады. Олар бөлінбес, ажырамас қасиетке ие және адамның жүріп-тұру тәсілін еркін таңдау қабілетінде көрінісін табады, оған қатысты ешкім ешқандай тыйымдар мен шектеулер қоя алмайды. [1, 1б]
Соған қарамастан, біз адамның жалпыға танымал құқықтарының бұзылу мәселесінің өзекті болуының куәгерлері болып отырмыз. Адам құқықтары бұзылуының әртүрлі нысандары пайда болуда, олар - адамның өмір сүруге құқығының бұзылуынан бастап еркін сөзге құқықтың шектелуіне дейінгі нысандары. Соның ішінде, қазіргі кездегі адам құқықтары бұзылу нысандарының ең қауіптілерінің бірі – адам саудасы. [2, 45]
Қай заманда болмасын адамды қанау, зорлық-зомбылық жасау ең сорақы көрініс және үрей тудыра¬тын құбылыс болып саналады. Адам саудасы дегенде, әрбір кісінің жеке заңды құқығын ескерместен оларға зорлық-зомбылық жасау, азапты жұмыстарға жегу, адами еркін аяққа таптау арқылы белгілі бір топтардың, яғни оңай олжаға кенеліп, пайда табудың көзіне айналдыру секілді теріс сипатында көз алдымызға келеді.
Әр жыл сайын дүние жүзі бойынша 4 миллионға жуық адам құлдыққа сатылады. Алдап-арбау жолымен өз Отандарынан сырт мемлекеттерге әкетіліп, тегін жұмыс күші ретінде немесе жезөкшелікпен айналысуға итермелеу жағдайларын қазіргі заманның құлдығы дегеннен басқаша атау мүмкін емес. Ішкі мазмұны, орындалу механизмдері жұртшылыққа тіптен түсініксіз – сәби саудасы, шетелдерге жұмысқа жалдану, т.б. адам саудасының кеңінен жайылған түрлері. Өкінішке орай, уақыт сілкінісінен түсініксіз күй кешкен кез-келген мемлекет ХХІ ғасырдың құлдығына қарсы тұра алмады. Мұның көрінісін мынадан-ақ байқауға болады: біріншіден, адам саудалаушылар өздерінің қылмыстық қызметтерін сырт көзге байқалмайтындай етіп, ұйымдастыра алды. Екіншіден, экономикасы тұрақсыз, әлеуметтік жағдайы төмен елдің халқы құл иеленушілердің құрбандығына бірінші болып шалынады. Үшіншіден, соғыс өрті тұтанған немесе тұтануға жақын жанжалды аймақ – «қарбазардың» қызған орталығы деуге болады. Қалыпсыз аймақта адамды ешбір кедергісіз ұрлауға да, осында әкеліп сатуға да болады. Тіпті, «тірі тауарды» өлтіріп тастау да қиын емес. Жұмсартып айтқанда, адам құны арзандаған қоғамда, екі аяқты пенде қорғаныссыз қалып отыр. Бүгінгі күннің ең қатал, ең сұмдық, бірақ даусыз ақиқаты «ешкімнің ешкіммен шаруасы жоқ» формуласы – адам саудалаушылардың қолындағы таптырмас құралға айналды.
Тақырып өзектілігі. 1990 жылдардың бас кезінде пайда болып, бүгінгі уақытта ең шырқау шегіне жеткен адам саудасы әлемде есірткі мен қару-жарақ саудасынан кейінгі үшінші орында тұр. Әрине, табыстылығы мен таралу шеңбері бойынша мафияның жылдық бюджеті – 7 миллиард АҚШ долларының шамасында. Шындығы да сол, «тірі тауарға» салық төлеудің, инвестиция салудың, тасымалдаудың қажеті жоқ. Жеткізу нүктесіне өз аяғымен барады, қамшының астында жүріп, еңбегін ақтайды. Кеудесінде жаны шыққанша немесе бұғаудан қашып құтылғанша (алайда, мұндай жағдайлар өте сирек) қожайынға өте тірі табыс әкеледі. Өліп қалған жағдайда, құны жоқ. Екінші алданған құл кезекте тұрады.
Соған қарамастан, біз адамның жалпыға танымал құқықтарының бұзылу мәселесінің өзекті болуының куәгерлері болып отырмыз. Адам құқықтары бұзылуының әртүрлі нысандары пайда болуда, олар - адамның өмір сүруге құқығының бұзылуынан бастап еркін сөзге құқықтың шектелуіне дейінгі нысандары. Соның ішінде, қазіргі кездегі адам құқықтары бұзылу нысандарының ең қауіптілерінің бірі – адам саудасы. [2, 45]
Қай заманда болмасын адамды қанау, зорлық-зомбылық жасау ең сорақы көрініс және үрей тудыра¬тын құбылыс болып саналады. Адам саудасы дегенде, әрбір кісінің жеке заңды құқығын ескерместен оларға зорлық-зомбылық жасау, азапты жұмыстарға жегу, адами еркін аяққа таптау арқылы белгілі бір топтардың, яғни оңай олжаға кенеліп, пайда табудың көзіне айналдыру секілді теріс сипатында көз алдымызға келеді.
Әр жыл сайын дүние жүзі бойынша 4 миллионға жуық адам құлдыққа сатылады. Алдап-арбау жолымен өз Отандарынан сырт мемлекеттерге әкетіліп, тегін жұмыс күші ретінде немесе жезөкшелікпен айналысуға итермелеу жағдайларын қазіргі заманның құлдығы дегеннен басқаша атау мүмкін емес. Ішкі мазмұны, орындалу механизмдері жұртшылыққа тіптен түсініксіз – сәби саудасы, шетелдерге жұмысқа жалдану, т.б. адам саудасының кеңінен жайылған түрлері. Өкінішке орай, уақыт сілкінісінен түсініксіз күй кешкен кез-келген мемлекет ХХІ ғасырдың құлдығына қарсы тұра алмады. Мұның көрінісін мынадан-ақ байқауға болады: біріншіден, адам саудалаушылар өздерінің қылмыстық қызметтерін сырт көзге байқалмайтындай етіп, ұйымдастыра алды. Екіншіден, экономикасы тұрақсыз, әлеуметтік жағдайы төмен елдің халқы құл иеленушілердің құрбандығына бірінші болып шалынады. Үшіншіден, соғыс өрті тұтанған немесе тұтануға жақын жанжалды аймақ – «қарбазардың» қызған орталығы деуге болады. Қалыпсыз аймақта адамды ешбір кедергісіз ұрлауға да, осында әкеліп сатуға да болады. Тіпті, «тірі тауарды» өлтіріп тастау да қиын емес. Жұмсартып айтқанда, адам құны арзандаған қоғамда, екі аяқты пенде қорғаныссыз қалып отыр. Бүгінгі күннің ең қатал, ең сұмдық, бірақ даусыз ақиқаты «ешкімнің ешкіммен шаруасы жоқ» формуласы – адам саудалаушылардың қолындағы таптырмас құралға айналды.
Тақырып өзектілігі. 1990 жылдардың бас кезінде пайда болып, бүгінгі уақытта ең шырқау шегіне жеткен адам саудасы әлемде есірткі мен қару-жарақ саудасынан кейінгі үшінші орында тұр. Әрине, табыстылығы мен таралу шеңбері бойынша мафияның жылдық бюджеті – 7 миллиард АҚШ долларының шамасында. Шындығы да сол, «тірі тауарға» салық төлеудің, инвестиция салудың, тасымалдаудың қажеті жоқ. Жеткізу нүктесіне өз аяғымен барады, қамшының астында жүріп, еңбегін ақтайды. Кеудесінде жаны шыққанша немесе бұғаудан қашып құтылғанша (алайда, мұндай жағдайлар өте сирек) қожайынға өте тірі табыс әкеледі. Өліп қалған жағдайда, құны жоқ. Екінші алданған құл кезекте тұрады.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. Алматы, 1995ж. [1]
2. Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 16 шiлдедегі № 167 Қылмыстық Кодексі. [41]
3. Қазақстан Республикасының «Қылмыстық іс жүргізуге қатысатын тұлғаларды мемлекеттік қорғау туралы» 05.07.2000г. №72 Заңы.
4. Шетелдiктердiң құқықтық жағдайы туралы Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 19 маусымдағы № 2337 Заңы.
5. ҚР «Бала құқығы туралы» 08.08.2002 жылы қабылданған Заңы.
6. Қазақстан Республикасының «Неке және отбасы туралы» 17.12.1998 ж. № 321Заңы.
7. Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң адамдарды сатуға байланысты қылмысқа қарсы күрес, оны болдырмау және оның алдын алу жөнiндегi 2006 - 2008 жылдарға арналған iс-шаралар жоспары туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 10 сәуірдегі № 261 Қаулысы.
8. Адамдарды сатумен күреске байланысты Тәуелсіз Мемлекеттер достастығы мүше-мемлекеттерінің 2007-2010 жылдарға арналған ынтымақтастық Бағдарламасы.
9. 1926 жылғы 25 қыркүйектегі Құлдыққа қатысты БҰҰ конвенциясы.
10. 1930 жылғы 28 маусымдағы № 29 ХЕҰ-ның мәжбүрлі және міндетті еңбекке қатысты конвенциясы.
11. 1948 жылғы 10 желтоқсандағы БҰҰ-ның Адам құқықтары жөніндегі жалпыға бірдей декларациясы.
12. 1949 жылғы 2 желтоқсандағы Үшінші тұлғалармен жезөкшелікті пайдалану және адам саудасымен күрес туралы БҰҰ конвенциясы.
13. 1956 жылғы 7 қыркүйектегі Құлдық, құлдарды сату және құлдыққа ұқсас әдет-ғұрыптар мен институттарды жою туралы БҰҰ қосымша конвенциясы.
14. 1957 жылғы 25 маусымдағы мәжбүрлі еңбекті жою туралы № 105 ХЕҰ-ның конвенциясы.
15. 1966 жылғы 19 желтоқсандағы Азаматтық және саяси құқықтар жөніндегі Халықаралық пакт.
16. 1989 жылғы 20 қарашадағы Балалар құқығы туралы конвенция.
17. 1990 жылғы 18 желтоқсандағы Барлық еңбек етуші-мигранттар мен олардың жанұя мүшелерін қорғау туралы халықаралық конвенция.
18. 1998 жылғы 17 шілдедегі Халықаралық қылмыстық соттың Рим статуты.
19. 1999 жылғы 17 маусымдағы Балалардың еңбегінің ең жаман нысандарының жойылуы бойынша тыйым салу мен тез арадағы шаралар туралы № 182 ХЕҰ конвенциясы.
20. 2009 жылғы 25 мамырдағы Балаларды сату, бала жезөкшелігі мен бала порнографиясына қатысты балалар құқығы туралы БҰҰ конвенциясына № 2 Қосымша хаттама.
21. 2009 жылғы 15 қарашадағы Трансұлттық ұйымдасқан қылмысқа қарсы конвенция, 2009 жылғы 15 қарашадағы Трансұлттық ұйымдасқан қылмысқа қарсы конвенцияны толықтыратын адамды сату, әсіресе әйелдер мен балаларды сатудың алдын алу мен ескерту туралы № 2 Хаттама, 3-бабы [10]
22. Қазақстан Республикасы Конституциясының түсіндірме сөздігі. - Алматы, 1996.
23. Мыңбаев М.А. Еріксіз еңбекті құқықтық реттеу. Алматы, 2004.
24. Искатова С.Т. Жезөкшелікпен айналысуға тартқаны және осы іс-әрекеттерге арналған притондар ұйымдастырғаны немесе ұстағаны үшін қылмыстық жауаптылық. Астана, 2008.
25. Е.Б. Мизулина. «Торговля людьми и рабство в России». М., Юристъ. 2006, 163-225 бб [34; 35; 36]
26. Международное уголовное право / Под общ. Ред. В.Н. Кудрявцева. М., 1999, 135 бет [9]; 67 бет [13]; [14]; [15]; [30; 31; 32; 33;]
27. Общая теория государства и права / Под ред. В.В. Лазарева. М., 1994, 153-154 бет [12]
28. Черданцев А.В. Теория государства и права. М., 2008, 189-191 бет [37]
29Кудрявцев В.Н. Преступность и нравы переходного общества. М., Гардарики. 2002, 238-бет [6]
30Лунеев В.В. Преступность ХХ века. М., 1997, 311 б [7]
31Торговля людьми. Социокриминологический анализ. Центр по изучению транснациональной преступности и коррупции. Academia, Москва,2002, 157-159 бб [17]; [18] 59-63 бб; [21]; [26];
32Габов Ю.А. «Незаконная миграция и торговля людьми». Миграционные потоки и национальный консенсус, № 200 Караганда Би. 2005, 293-294 бет [22]; [29]
33.Н.М. Римашевская. Разорвать круг молчания. О насилии в отношении женщин. Москва, URSS. 2005. [5]; [11] 81 бет
34.Миграция в Центральной Азии: проблемы и перспективы. А.: Дайк-пресс, 2005, [5]
35.Милевский А.И. Уголовно-правовая борьба с торговлей несовершеннолетними. Дисс. к, ю. н. / Московская академия МВД РФ. – М., 2000, [19]
36.Нарикбаев Т.М. Криминологические проблемы борьбы с транснациональной преступностью. Астана, 2007, 40 бет [8]
37.Тлегенова Г.А., Токтыбаева К.А. Трафик людей: информация как предупреждение. А., 2002, 13-14 б [23]
38.Омашева А. «Адамдарды саудалауды халықаралық сипаттағы қылмыс ретінде қылмыстық-құқықтық саралау». Заң және заман №12, 2005. [4]; [16]
39.Кенжебеков Б. «Бала асырап алудың сыртында сату тұрған жоқ па?». Құқықтық Қазақстан, № 16, 15.06.2010, [44]
40Әділ Қ. «Бала тауарының бағы ашалап тұр». Заң газеті, № 19, 10.03.2004, [45]
41.Б. Сәрсембина. Ақтөбеде адам саудасы қызып тұр. Жас алаш. 2002 жыл 3 желтоқсан. [2]
42.Қалкөз Жүсіп. Адам саудасы асқынып барады. Заң газеті. №4, 14 қаңтар 2009, 1 бет, [3] [46]; [48]
43.Айхан Шәріп. Айқын газеті. 18 қаңтар 2008, 3 бет, [47]
44.Шабатова А.М. Торговля людьми - как один из видов организованной преступности. Экономика и право Казахстана. 2007. [2]; [43]
45.Бидаулетова А.Д. Роль ОБСЕ в предупреждении и борьбе с траффиком людей. Вестник КазНУ. Серия международные отношения и международное право.2007, 76-80 бет [38]
46. Гридчин А.А. «О борьбе международных полицейских организаций с торговлей женщинами и детьми» Правовая реформа в Казахстане. №2. 2006, 38-39 бет [39]
47.Ахметова С.Н. Нет работорговле. Юридическая газета, 25 января 2008, [24]
48. Н. Балабаева. Унесенные в неволю. Мысль. №3, 2006, 44-45б [25]; [28]
49.Мукашева А.А. Когда обещания ложь. Огни Алатау. 8 февраля 2007, [27]
50.Сейдинов Е. Правовой анализ национального законодательства в борьбе с вербовкой людей для эксплуатации. Экономика и право Казахстана. №3, 2008, 45 бет [42]
51. Бадикова Е. Торговля людьми как транснациональноая организованная преступная деятельность. Мир закона, №2, 2008, 99-102бет [40]
52. Алжанкулова С.А. Причины возникновения и распространения торговли людьми. Вестник КазНУ. Серия Международные отношения и международное право. №3-4. 2009.
53. Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің Қазақстан Республикасындағы АҚШ Елшілігіне адам саудасымен күрес бойынша сұрақтарына жауаптары, [49]
54. Первый доклад Государственного Департамента США о торговле людьми в странах мира. 2010, 84-86 бет [20]
55. Victims of Trafficking and Violence Protection Act of 2000: Trafficking in Persons Report 2007 [4].
2. Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 16 шiлдедегі № 167 Қылмыстық Кодексі. [41]
3. Қазақстан Республикасының «Қылмыстық іс жүргізуге қатысатын тұлғаларды мемлекеттік қорғау туралы» 05.07.2000г. №72 Заңы.
4. Шетелдiктердiң құқықтық жағдайы туралы Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 19 маусымдағы № 2337 Заңы.
5. ҚР «Бала құқығы туралы» 08.08.2002 жылы қабылданған Заңы.
6. Қазақстан Республикасының «Неке және отбасы туралы» 17.12.1998 ж. № 321Заңы.
7. Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң адамдарды сатуға байланысты қылмысқа қарсы күрес, оны болдырмау және оның алдын алу жөнiндегi 2006 - 2008 жылдарға арналған iс-шаралар жоспары туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 10 сәуірдегі № 261 Қаулысы.
8. Адамдарды сатумен күреске байланысты Тәуелсіз Мемлекеттер достастығы мүше-мемлекеттерінің 2007-2010 жылдарға арналған ынтымақтастық Бағдарламасы.
9. 1926 жылғы 25 қыркүйектегі Құлдыққа қатысты БҰҰ конвенциясы.
10. 1930 жылғы 28 маусымдағы № 29 ХЕҰ-ның мәжбүрлі және міндетті еңбекке қатысты конвенциясы.
11. 1948 жылғы 10 желтоқсандағы БҰҰ-ның Адам құқықтары жөніндегі жалпыға бірдей декларациясы.
12. 1949 жылғы 2 желтоқсандағы Үшінші тұлғалармен жезөкшелікті пайдалану және адам саудасымен күрес туралы БҰҰ конвенциясы.
13. 1956 жылғы 7 қыркүйектегі Құлдық, құлдарды сату және құлдыққа ұқсас әдет-ғұрыптар мен институттарды жою туралы БҰҰ қосымша конвенциясы.
14. 1957 жылғы 25 маусымдағы мәжбүрлі еңбекті жою туралы № 105 ХЕҰ-ның конвенциясы.
15. 1966 жылғы 19 желтоқсандағы Азаматтық және саяси құқықтар жөніндегі Халықаралық пакт.
16. 1989 жылғы 20 қарашадағы Балалар құқығы туралы конвенция.
17. 1990 жылғы 18 желтоқсандағы Барлық еңбек етуші-мигранттар мен олардың жанұя мүшелерін қорғау туралы халықаралық конвенция.
18. 1998 жылғы 17 шілдедегі Халықаралық қылмыстық соттың Рим статуты.
19. 1999 жылғы 17 маусымдағы Балалардың еңбегінің ең жаман нысандарының жойылуы бойынша тыйым салу мен тез арадағы шаралар туралы № 182 ХЕҰ конвенциясы.
20. 2009 жылғы 25 мамырдағы Балаларды сату, бала жезөкшелігі мен бала порнографиясына қатысты балалар құқығы туралы БҰҰ конвенциясына № 2 Қосымша хаттама.
21. 2009 жылғы 15 қарашадағы Трансұлттық ұйымдасқан қылмысқа қарсы конвенция, 2009 жылғы 15 қарашадағы Трансұлттық ұйымдасқан қылмысқа қарсы конвенцияны толықтыратын адамды сату, әсіресе әйелдер мен балаларды сатудың алдын алу мен ескерту туралы № 2 Хаттама, 3-бабы [10]
22. Қазақстан Республикасы Конституциясының түсіндірме сөздігі. - Алматы, 1996.
23. Мыңбаев М.А. Еріксіз еңбекті құқықтық реттеу. Алматы, 2004.
24. Искатова С.Т. Жезөкшелікпен айналысуға тартқаны және осы іс-әрекеттерге арналған притондар ұйымдастырғаны немесе ұстағаны үшін қылмыстық жауаптылық. Астана, 2008.
25. Е.Б. Мизулина. «Торговля людьми и рабство в России». М., Юристъ. 2006, 163-225 бб [34; 35; 36]
26. Международное уголовное право / Под общ. Ред. В.Н. Кудрявцева. М., 1999, 135 бет [9]; 67 бет [13]; [14]; [15]; [30; 31; 32; 33;]
27. Общая теория государства и права / Под ред. В.В. Лазарева. М., 1994, 153-154 бет [12]
28. Черданцев А.В. Теория государства и права. М., 2008, 189-191 бет [37]
29Кудрявцев В.Н. Преступность и нравы переходного общества. М., Гардарики. 2002, 238-бет [6]
30Лунеев В.В. Преступность ХХ века. М., 1997, 311 б [7]
31Торговля людьми. Социокриминологический анализ. Центр по изучению транснациональной преступности и коррупции. Academia, Москва,2002, 157-159 бб [17]; [18] 59-63 бб; [21]; [26];
32Габов Ю.А. «Незаконная миграция и торговля людьми». Миграционные потоки и национальный консенсус, № 200 Караганда Би. 2005, 293-294 бет [22]; [29]
33.Н.М. Римашевская. Разорвать круг молчания. О насилии в отношении женщин. Москва, URSS. 2005. [5]; [11] 81 бет
34.Миграция в Центральной Азии: проблемы и перспективы. А.: Дайк-пресс, 2005, [5]
35.Милевский А.И. Уголовно-правовая борьба с торговлей несовершеннолетними. Дисс. к, ю. н. / Московская академия МВД РФ. – М., 2000, [19]
36.Нарикбаев Т.М. Криминологические проблемы борьбы с транснациональной преступностью. Астана, 2007, 40 бет [8]
37.Тлегенова Г.А., Токтыбаева К.А. Трафик людей: информация как предупреждение. А., 2002, 13-14 б [23]
38.Омашева А. «Адамдарды саудалауды халықаралық сипаттағы қылмыс ретінде қылмыстық-құқықтық саралау». Заң және заман №12, 2005. [4]; [16]
39.Кенжебеков Б. «Бала асырап алудың сыртында сату тұрған жоқ па?». Құқықтық Қазақстан, № 16, 15.06.2010, [44]
40Әділ Қ. «Бала тауарының бағы ашалап тұр». Заң газеті, № 19, 10.03.2004, [45]
41.Б. Сәрсембина. Ақтөбеде адам саудасы қызып тұр. Жас алаш. 2002 жыл 3 желтоқсан. [2]
42.Қалкөз Жүсіп. Адам саудасы асқынып барады. Заң газеті. №4, 14 қаңтар 2009, 1 бет, [3] [46]; [48]
43.Айхан Шәріп. Айқын газеті. 18 қаңтар 2008, 3 бет, [47]
44.Шабатова А.М. Торговля людьми - как один из видов организованной преступности. Экономика и право Казахстана. 2007. [2]; [43]
45.Бидаулетова А.Д. Роль ОБСЕ в предупреждении и борьбе с траффиком людей. Вестник КазНУ. Серия международные отношения и международное право.2007, 76-80 бет [38]
46. Гридчин А.А. «О борьбе международных полицейских организаций с торговлей женщинами и детьми» Правовая реформа в Казахстане. №2. 2006, 38-39 бет [39]
47.Ахметова С.Н. Нет работорговле. Юридическая газета, 25 января 2008, [24]
48. Н. Балабаева. Унесенные в неволю. Мысль. №3, 2006, 44-45б [25]; [28]
49.Мукашева А.А. Когда обещания ложь. Огни Алатау. 8 февраля 2007, [27]
50.Сейдинов Е. Правовой анализ национального законодательства в борьбе с вербовкой людей для эксплуатации. Экономика и право Казахстана. №3, 2008, 45 бет [42]
51. Бадикова Е. Торговля людьми как транснациональноая организованная преступная деятельность. Мир закона, №2, 2008, 99-102бет [40]
52. Алжанкулова С.А. Причины возникновения и распространения торговли людьми. Вестник КазНУ. Серия Международные отношения и международное право. №3-4. 2009.
53. Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің Қазақстан Республикасындағы АҚШ Елшілігіне адам саудасымен күрес бойынша сұрақтарына жауаптары, [49]
54. Первый доклад Государственного Департамента США о торговле людьми в странах мира. 2010, 84-86 бет [20]
55. Victims of Trafficking and Violence Protection Act of 2000: Trafficking in Persons Report 2007 [4].
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 64 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 64 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1. АДАМ САУДАСЫ ҚЫЛМЫСТАРЫНЫҢ ТҮСІНІГІ, ҚЫЛМЫСТЫҚ ЖІКТЕЛУІ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСТЫҚ
ЖАУАПКЕРШІЛІК
1.1 Адам саудасы қылмыстарының пайда болу және мен оған қарсы
мемлекеттердің
әрекеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2 Адам саудасы қылмыстарынын
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
1. 3 Адам саудасы қылмыстарының қылмыстық жіктелуі
... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2. АДАМ САУДАСЫ ҚЫЛМЫСТАРЫНЫҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ - ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕЛУІ
2.1 Адам саудасы қылмыстарымен күрес саласындағы халықаралық құқықтық
аткілер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34 2.2 Адам саудасы
қылмыстары мәселелерін шешудегі халықаралық
ұйымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
3. АДАМ САУДАСЫ ҚЫЛМЫСЫМЕН КҮРЕСУДІҢ ҚҰҚЫЛЫҚ МЕХАНИЗМІ АРҚЫЛЫ РЕТТЕЛУI
3.1 Адам саудасы қылмыстарымен күрес мәселесінде құқықтық саяси қызмет
механизмінің жүзеге асуы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..43
3.2 Адам саудасы қылмыстарымен күрес мәселелерін реттеудегі халықаралық
және ұлттық құқықтың өзара қатынасы және өзара әрекеттесуі
... ... ... ... ... ... .57
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 61
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .64
КІРІСПЕ
Халықаралық қауымдастықпен игерілген, тиісті халықаралық-құқықтық
актілермен бекітілген және танылған құқықтар мен бостандықтар адамның
әлеуметтік және заңды түрде қамтамасыздандырған тәртіп шарасы болып
табылады. Олар бөлінбес, ажырамас қасиетке ие және адамның жүріп-тұру
тәсілін еркін таңдау қабілетінде көрінісін табады, оған қатысты ешкім
ешқандай тыйымдар мен шектеулер қоя алмайды. [1, 1б]
Соған қарамастан, біз адамның жалпыға танымал құқықтарының бұзылу
мәселесінің өзекті болуының куәгерлері болып отырмыз. Адам құқықтары
бұзылуының әртүрлі нысандары пайда болуда, олар - адамның өмір сүруге
құқығының бұзылуынан бастап еркін сөзге құқықтың шектелуіне дейінгі
нысандары. Соның ішінде, қазіргі кездегі адам құқықтары бұзылу нысандарының
ең қауіптілерінің бірі – адам саудасы. [2, 45]
Қай заманда болмасын адамды қанау, зорлық-зомбылық жасау ең сорақы
көрініс және үрей тудыратын құбылыс болып саналады. Адам саудасы дегенде,
әрбір кісінің жеке заңды құқығын ескерместен оларға зорлық-зомбылық жасау,
азапты жұмыстарға жегу, адами еркін аяққа таптау арқылы белгілі бір
топтардың, яғни оңай олжаға кенеліп, пайда табудың көзіне айналдыру секілді
теріс сипатында көз алдымызға келеді.
Әр жыл сайын дүние жүзі бойынша 4 миллионға жуық адам құлдыққа
сатылады. Алдап-арбау жолымен өз Отандарынан сырт мемлекеттерге әкетіліп,
тегін жұмыс күші ретінде немесе жезөкшелікпен айналысуға итермелеу
жағдайларын қазіргі заманның құлдығы дегеннен басқаша атау мүмкін емес.
Ішкі мазмұны, орындалу механизмдері жұртшылыққа тіптен түсініксіз – сәби
саудасы, шетелдерге жұмысқа жалдану, т.б. адам саудасының кеңінен жайылған
түрлері. Өкінішке орай, уақыт сілкінісінен түсініксіз күй кешкен кез-келген
мемлекет ХХІ ғасырдың құлдығына қарсы тұра алмады. Мұның көрінісін мынадан-
ақ байқауға болады: біріншіден, адам саудалаушылар өздерінің қылмыстық
қызметтерін сырт көзге байқалмайтындай етіп, ұйымдастыра алды. Екіншіден,
экономикасы тұрақсыз, әлеуметтік жағдайы төмен елдің халқы құл
иеленушілердің құрбандығына бірінші болып шалынады. Үшіншіден, соғыс өрті
тұтанған немесе тұтануға жақын жанжалды аймақ – қарбазардың қызған
орталығы деуге болады. Қалыпсыз аймақта адамды ешбір кедергісіз ұрлауға
да, осында әкеліп сатуға да болады. Тіпті, тірі тауарды өлтіріп тастау да
қиын емес. Жұмсартып айтқанда, адам құны арзандаған қоғамда, екі аяқты
пенде қорғаныссыз қалып отыр. Бүгінгі күннің ең қатал, ең сұмдық, бірақ
даусыз ақиқаты ешкімнің ешкіммен шаруасы жоқ формуласы – адам
саудалаушылардың қолындағы таптырмас құралға айналды.
Тақырып өзектілігі. 1990 жылдардың бас кезінде пайда болып, бүгінгі
уақытта ең шырқау шегіне жеткен адам саудасы әлемде есірткі мен қару-жарақ
саудасынан кейінгі үшінші орында тұр. Әрине, табыстылығы мен таралу шеңбері
бойынша мафияның жылдық бюджеті – 7 миллиард АҚШ долларының шамасында.
Шындығы да сол, тірі тауарға салық төлеудің, инвестиция салудың,
тасымалдаудың қажеті жоқ. Жеткізу нүктесіне өз аяғымен барады, қамшының
астында жүріп, еңбегін ақтайды. Кеудесінде жаны шыққанша немесе бұғаудан
қашып құтылғанша (алайда, мұндай жағдайлар өте сирек) қожайынға өте тірі
табыс әкеледі. Өліп қалған жағдайда, құны жоқ. Екінші алданған құл кезекте
тұрады.
Шетелдерде үй күтушісі, даяшы, бала бағушы жұмыстары ұсынылады. Қыз-
келіншектерге көбіне 500-700 доллар көлемінде жалақы уәде етіледі. Расында,
мұның сыртында күштеп жезөкшелікпен айналысу тұр. Ер адамдарды кәсіби
біліктілікті аса көп қажет етпейтін жұмыстармен қызықтырады. [3,42]
Адам саудасымен күрес мәселелері бойынша Америка Құрама Штаттары
Мемлекеттік хатшысының кеңесшісі Джон Миллер адам саудасы – бұл құлдықтың
қазіргі нысаны және бүкіләлемдік мәселе деп басып айтты [4,58]. Біріккен
Ұлттар ұйымының адам құқықтары жөніндегі Жоғарғы комиссары Луиза Арбурдың
пікірі бойынша: Адам саудасы халықаралық қауымдастық күрес жүргізетін адам
құқықтары бұзылуының алғашқысы болса да, оның өткен шаққа кеткенін айту әлі
ерте. Оны түбімен жою үшін аса үлкен күш салу қажет. Бұған қоса құлдық
алуан түрлі нысанда болады. Оның нысандары уақыт өте келе өзгеріп,
әлеуметтік-экономикалық және діни мағынасын көрсетеді. Адам саудасы -
күшпен қорқыту, алаяқтық, билігін асыра пайдалану немесе жағдайдың
осалдығын пайдалану жолымен, немесе басқа тұлғаны бақылайтын тұлғаның
келісімін алу мақсатында төлемақы немесе олжа түрінде пара беру жолымен
пайдалану мақсатында жалдау, тасымалдау, беру, жасырушылық немесе адамды
иемденуді білдіреді [5, 34].
Адам саудасының жолын кесу әзірге мүмкін емес. Қоғам, билік осы қанды
бизнестің қауіптілігін сезініп отырған жоқ. Трафикке (адам саудасына) қарсы
бағытталған ақпараттық соғыстың тым бәсеңдеп кеткендігін де атап өткен жөн.
Шетелде оңай олжа жатпағандығын аңғал жұртымызға айта беру керек.
Ақпараттық компанияның әлсіздігі адам саудалаушы трансұлттық қылмыстық
топтар үшін де пайдалы, табысты бизнестерін өркендетуге еш кедергі жоқ.
Жоғарыда көрсетілген жағдайды ескере отырып, осы дипломдық жұмыстың
негізгі идеясы адам саудасы мен құлдық қылмыстарының қазіргі кездегі
құқықтық реттелуін, онымен халықаралық-құқықтық күрес мәселелерін ашып
көрсету болып табылады.
Еңбектің әдістемелік негізі. Жұмысты жасау барысында келесідей ғылыми
әдістер пайдаланылды: танымды-диалектикалық, тарихи, статистикалық,
формалды-заңдық, салыстырмалы талдау және комплекстік көзқарас әдістері.
Осы зерттеу жұмысының ғылыми-теориялық негізін мынадай ғалым-
құқықтанушылар, мамандар мен тәжірибешілер құрайды: Е.Б. Мизулина, М.А.
Сарсембаев, А. Сыдыкова, Е. Бадикова, Е. Сейдинов, С.А. Алжанкулова, Н.
Балабаева, Г.А.Тлегенова, К.А. Токтыбаева, А.И. Милевский, Л. Найденова,
А.М. Шабатова, А. Омашева, т.б. Сонымен қатар ғалымдар мен тәжірибешілер
тақырып бойынша халықаралық және аймақтық конференциялар өткізу барысында
өз үлесін қосты: Н.М. Абдиров, К.Ж. Балтабаев, К.А. Бегалиев, И.Ш.
Борчашвили, У.С. Жекебаев, Б.Ж. Жүнісов, Е.И. Қаиржанов, М.Ч. Коғамов, Г.С.
Мауленов, А.Х. Мындағұлов, М.С. Нәрікбаев, Е.А. Онғарбаев, және т.б.
Зерттеу жұмысының нормативтік құқықтық актілеріне адам саудасы және
құлдыққа қарсы ұлттық заңнама ғана емес, халықаралық-құқықтық актілер
(Конвенциялар, мемлекеттер арасындағы келісім-шарттар, т.б.) де кіреді.
Зерттеу жұмысының мақсаты. Осы зерттеу жұмысының мақсаты – адам
саудасы қылмыстарына қарсы күрес мәселелерін теориялық тұрғыдан қарау,
әсіресе, қазақстандық және халықаралық дәрежеде осы мәселенің шешілу
жолдарын көрсету, адам саудасы қылмыстарының пайда болуының себептері мен
олармен күрес жолдарын көрсету. Бұл мақсаттан дипломдық жұмыстың нақты
міндеттері туындайды:
- адам саудасы қылмыстарына сипаттама беру;
- адам саудасы қылмыстарын түрлер мен нысандарға бөлу;
- адам саудасы қылмыстарының пайда болу себептерін көрсету;
- адамды сатумен күрес саласындағы халықаралық актілерді таңдау;
- адам саудасы қылмыстарымен күрес бойынша халықаралық ынтымақтастық.
Зерттеу жұмысының пәні – адам саудасы қылмыстарының пайда болуы,
олармен күрес мәселелері, көрсетілген қылмыстың пайда болу себептері.
Зерттеу жұмысының объектісі – адам саудасы қылмыстары.
Дипломдық жұмыстың құрамы. Дипломдық жұмыс Кіріспеден, Негізгі
бөлімнен, негізгі бөлім үш тараудан, Қорытындыдан, Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі мен Қосымшалардан тұрады.
1.АДАМДЫ САТУ ҚЫЛМЫСТАРЫНЫҢ ТҮСІНІГІ, ҚЫЛМЫСТЫҢ ЖІКТЕЛУІ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСТЫҚ
ЖАУАПКЕРШІЛІК
1. Адамды сату қылмыстарынын түсінігі және тарихы
Халықаралық дәрежеде біз қылмыстылықтың жаһандануымен қақтығысамыз, ал
қоғамдық салттың саласында әр түрлі халыққа, тұрғындар қабаты мен
кластарына тән көзқарастардың, әдеттердің, мінез-құлық және тәртіп
нормаларының алуандығымен кездесеміз. ХХІ ғасырдың халықаралық
қылмыстылығына 3 ерекшелік тән – сандық өсуі, оның ұйымдастырушылық
дәрежесінің өсуі, алдында кездескен немесе мүлде кездеспеген қылмыс
түрлерінің пайда болуы [6, 30].
Адам саудасы ерте заманда пайда болған алғашқы қызмет түрі. Ол
толықтай саудагердің меншігі болып саналады. Бас бостандығынан айырылып,
күштеп қара жұмысқа салынған азамат саудагерге бағынышты, әрі олардың
сыртқы бейнесінде белгі болады.
Адам саудасы 90 жылдардың басында пайда болды. КСРО құлап, Қазақстан
Республикасы мен ТМД елдерінің шетелдік ірі мемлекеттермен қарым-қатынас
орнатуға жаңа мүмкіндіктері ашылды. Шетелге іс-сапармен бару, қызметке тұру
шаралары кеңінен жүзеге асты. Халықаралық көші-қон ұйымының мәліметтері
бойынша соңғы екі жыл ішінде адам саудасымен күрес жүргізу істері көбейген.
Алматының өзінде 87 мың адам заң бұзған.
Адам саудасы – бұл адам құқықтарын өрескел бұзумен ұштасатын құлдықтың
қазіргі заманғы түрі болып табылады.
Халықаралық қылмыс ұйымдарының кірістері көптеген ірі елдердің
мемлекеттік бюджетінен асып түседі. Осы ұйымдармен жасалатын ең көп
таралған қылмыс түрлеріне есірткінің заңсыз айналымы; қару және оқ-
дәрілерді, химиялық және ядролық материалдарды заңсыз жеткізу; ішкі және
халықаралық лаңкестік; адам саудасы, соның ішінде әйелдерді және балаларды
сату; адам органдарын сату; автомобильдерді ұрлау және жасырын тарату.
Ұйымдасқан қылмыс заңды бизнес пен мемлекеттік аппаратқа кіру тенденциясын
көрсетеді [7, 31].
Трансұлттық қылмыстың бір түрі халықаралық сипаттағы қылмыстың
бірнеше құрамын біріктіретін адам саудасы болып табылады. Оларға құлдық,
құлдарды сату, сондай-ақ әйелдерді сату, балаларды сату және мәжбүрлі еңбек
жатады [8, 37].
Халықаралық қауымдастық құлдарды сатуды халықаралық қылмыс деп таныды.
Құлдық пен құлдарды сатумен қатар оларға ұқсас тағы да қылмыстар қатары
бар. Ол әйелдерді сату (оның ішінде жезөкшелік, балаларды сату және
мәжбүрлі еңбек [9, 26].
"Адамдарды сату" пайдалану мақсатында адамдарды арбау, тасымалдау,
тапсыру, жасыру немесе күш қолданамын деп қорқыту немесе оны қолдану немесе
мәжбүрлеудің, ұрлаудың, алаяқтықтың, алдаудың, билігін асыра пайдаланудың
немесе жағдайының осалдығын пайдаланудың басқа нысандары арқылы не басқа
адамды бақылайтын адамның келісімін алу үшін төлемдер немесе пайда түрінде
параға сатып алу арқылы адамдарды алуды білдіреді. Пайдалануға, кемінде,
басқа адамдардың жезөкшелігін пайдаланудың немесе сексуалдық пайдаланудың
басқа нысандары, мәжбүрлі еңбек немесе қызметтер көрсету, құлдық не
құлдыққа ұқсас салттар, бағынышты жағдайды немесе дене мүшелерін кесіп алу
кіреді [10, 20].
Қазіргі құлдарды сатудың тигізетін зардаптарының ішінен мыналарды
бөліп айтуға болады:
- Ұлттық аспектіде адам саудасы және соның ішінде әйелдер мен
балаларды сату дүние жүзінде соншалықты ауыр құбылыс болғаны, оның
қауіпсіздікке де, ұлттық генофондқа да қаупі бар.
- Халықаралық аспектіде адам саудасына әсер ететін басты элементтер –
бұл ұлты мен азаматтығына қарамастан ұйымдасқан жүйедегі қылмыскерлердің
болуы. Мұндай құқықбұзушылық түрінен ешбір мемлекет сақтандырылмаған.
- Психологиялық-құқықтық аспектіде адамды сату басқа себептер ішінде,
бірінші кезекте, жәбірленушілердің құқықтық қорғалмағандығынан және заңи
дайындалмағандығынан болады. Дүниежүзілік құқық қорғау органдары мен
үкіметтік емес ұйымдардың сараптамасы бойынша, құлдықтан қаша алған
тұлғалардың аса ауыр мәселелерінің пайда болуын көрсетеді. Ең алдымен, бұл
психологиялық мәселе. Тағы бір негативті зардабы – бұл келуші мемлекеттің
лауазымды органдары жәбірленушілерге қарсы қылмыс болғаны туралы деректі
куәландыруды сұраса, жәбірленушілер бұған өте аз жағдайда келісімін береді
[11, 34].
Қазіргі таңда халықаралық қауымдастықпен қабылданған адамды сату
қылмыстарымен күреске бағытталған халықаралық актілер саны біршама. Олардың
барлығы да өзара ішкі байланысы бойынша пәндік жалпылау мен жүйелеуді,
келіспеушіліктерді жоюды, анықталмаған және қалыс қалған мәселелерді
табуды қажет етеді. Сонымен қатар халықаралық актілердің кодификациясы мен
ресми жүйеленуі жүргізілмегенін естен шығармау қажет. Сондықтан ең бірінші
міндетіміз – адамды сатумен күрес саласындағы халықаралық актілерді таңдау.
Таңдау үшін критерийлер ретінде екі өзара байланысты критерийлер алынды:
1) халықаралық актілердегі мынадай түсініктердің қолданылуы:
адам саудасы, құлдарды сату, балалар саудасы,
құлдық еңбек, міндетті және күштеу арқылы еңбек және
осылармен мағыналас түсініктер (мәселен, адамды ұрлау,
заңсыз миграция және т.б.);
2) онда нормативтік ережелердің, яғни бірнеше рет қолдануға
арналған жүріп-тұру ережелерінің (тыйым салулар, рұқсат
етулер және заңды жауапкершілік) болуы.
Сонымен бұл дипломдық жұмыста база ретінде адамды сатумен күреске
бағытталған халықаралық құқықтық актілер қолданылады.
Адамды сатумен күреске бағытталған халықаралық құқық нормаларының
пайда болу тарихы құлдарды сату әлеуметтік құбылыс ретінде танылған кездегі
уақытқа өз түбірімен кетеді. Құлиеленушілік қоғамдық-экономикалық
формацияның құлауы құлдықтың автоматты түрде жойылуына алып келген жоқ.
Құлдарды сату модификацияланған түрде өмір сүре берді. Өкінішке орай, олар
қазір де адамзат қоғамының ұяты ретінде, колониализмнің саяси және
моральдық кінәлаушылығы, колониялық жүйенің құлауына қарамастан, құлдарды
сатудың барлық нысандарына заңи тыйым салынуына қарамастан өмір сүріп
келеді.
Ең алғаш рет, нақтырақ айтсақ, африкандық негрлерді сатуға халықаралық
дәрежеде 1815 жылғы Вена конгресінің декларациясы құлдарды сатуға тыйым
салды. Бұл бағытта келесі қадамды 1818 жылғы Аахендік конгресс жасады,
мұнда тек қана негрлерді сатуға тыйым салынбай, сонымен қатар бұл іс-әрекет
қылмыс деп жарияланды. Бірақ та бұл екі шешім де ешбір тәжірибелік шарамен
бекітілмей, декларациялық болды, сондықтан құлдық та, құлдарды сату да
табысты шаруашылық болып қала берді.
Құлдарды сатумен күрес бойынша алғашқы тәжірибелік шаралар Англия,
Франция, Ресей, Австрия және Пруссия мемлекеттерімен жасалған 1847 жылғы
Лондон келісім-шартында қабылданған. Осыған сәйкес, құлдарды сату сол
кезеңдегі қарақшылықпен тең жазаланып, ал келісуші мемлекеттердің әскери
кемелері Атлант мұхиты мен Үнді мұхитының батыс бөлігі кіретін күдікті деп
саналатын белдеу шегінде құлдарды сатумен айналысады деп күдік тудыратын
кемелерде тінту жүргізуге құқық берілді. 1862 жылы АҚШ пен Англия арасында
күдікті деп саналатын кемелерді өзара тінту туралы келісім жасалды.
1885 жылы 16 мемлекет Берлин конференциясының Бас актісіне қол қойды,
онда құлдарды сату халықаралық құқықпен тыйым салынған деп айтылады.
Сонымен қатар, мұнда Конго өзенінің аумағын қара түсті құлдарды сату базары
ретінде қолдану және оларды тасымалдау кезінде транзиттік жолдарды
қолдануға тыйым салынды.
Келесі маңызды акт – бұл 1890 жылғы Брюссель конференциясының Бас
актісі, онда құлдарды сатумен күрес жөнінде нақты тәжірибелік шаралардың
қабылдануы көзделген. Ең маңыздысы – келісуші мемлекеттер еріксіздердің
күштеу арқылы ұсталуы үшін қылмыстық жазаны орнататын заңды қабылдауы.
Келісуші мемлекеттер құлдарды сатудың алдын алуға бағытталған арнайы іс-
шаралар ұйымдастыруға міндеттенді (құлдар тасымалы жүргізілу мүмкін
жолдарды жабу үшін арнайы әскери посттарды бекіту; порттарда сәйкес тәртіп
орнату және т.б.). Сонымен қатар анықталған аумақтық күдік тудыратын
белдеу бекітілді, онда Үнді мұхитының батыс бөлігі, Қызыл теңіз және Парсы
шығанағы кірді, осы жерлерде, көбінесе, еріксіздерді сату жүргізілді, және
келісуші мемлекеттердің әскери кемелері күдік тудыратын кемелерде тінту
жүргізуге құқығы болды. Бас акті құлдарды сатумен күрес жөнінде арнайы
органдарды құруды көздеді – Құлдарды сату жөніндегі құжаттар мен
ақпараттарды жинаумен айналысатын Халықаралық теңіз бюросы (Занзибар
қаласы) және осы салада статистикалық ақпарат және заңдармен алмасу бойынша
делдал функцияларын атқаратын арнайы бюро (Брюссель қаласы).
Жоғарыда аталған халықаралық құқықтық актілер құлдықты толығымен жоюға
емес, құлдарды сатудың алдын алуға бағытталды. Тек ХХ ғасырда құлдарды
сатуға ғана емес, құлдыққа тыйым салатын халықаралық құқықтық актілер пайда
болды. 1890 жылғы Брюссель бас актісін жойған 1919 жылғы Сен-Жермен келісім-
шарты келісуші мемлекеттерді құлдарды сату және құлдықты толығымен жоюға
барлық үлесін қосуға міндеттейді. Осы саладағы халықаралық құқықтық актілер
әрі қарай даму тарихы халықаралық қауымдастықпен тығыз байланысты,
алғашында Ұлттар Лигасы шегінде, содан соң Біріккен Ұлттар ұйымында [12,
27].
Ұлттар Лигасының Кеңесі 1924 жылы 12 маусымда даярланған баяндама
негізінде құлдық жөнінде Уақытша комиссия құрды, біраз уақыттан соң Құлдық
туралы конвенция қабылданды, 1926 жылы 25 қыркүйекте қол қойылды (КСРО
қатысушысы болды). Бұл конвенция адам саудасымен күреске бағытталған
қазіргі халықаралық құқықтың нормалар жүйесінің пайда болуындағы басты
қайнар көздерінің бірі ретінде қаралады.
Адам саудасымен күреске бағытталған нормалары бар әрбір халықаралық
шарттың құқықтық маңыздылығын бағалау кезінде осы жұмыс
шегінде екі жағдай ескеріледі:
1) адам саудасымен күрес саласындағы құқықтық саланың
құрылуына әсер ететін категориялық аппарат;
2) мемлекеттердің халықаралық міндеттемелерінің мазмұны мен
көлемі, себебі заңды міндеттемелер оларды орындау
барысында нақты шарттық және кәдімгі нормаларға, яғни
халықаралық стандарттар ретінде қаралатын нормаларға
сүйенеді [13,26]. И.И. Лукашук пен А.В. Наумов халықаралық
стандарттарды халықаралық қауымдастықпен танылған қажетті
талаптар дәрежесі ретінде танылған, нақты жағдайда адам
саудасымен күрес саласындағы, адам құқықтарын жүзеге
асыруға ұсынылған
стандарттар ретінде анықтайды [14, 30].
Қазіргі таңда адамды сату қылмыстарымен күреске, оларды жоюға
бағытталған келісім-шарттар мен конвенциялар біршама. Оларға мына
конвенциялар жатады: 1926 жылғы 25 қыркүйектегі Құлдыққа қатысты БҰҰ
конвенциясы, 1930 жылғы 28 маусымдағы №29 ХЕҰ-ның мәжбүрлі және міндетті
еңбекке қатысты конвенциясы, 1945 жылғы 8 тамыздағы Еуропалық мемлекеттер
белдеуіндегі басты әскери қылмыскерлерді жазалау мен соттау үшін
Халықаралық әскери трибунал жарғысы, 1948 жылғы 10 желтоқсандағы БҰҰ-ның
Адам құқықтары жөніндегі жалпыға бірдей декларациясы, 1949 жылғы 2
желтоқсандағы Үшінші тұлғалармен жезөкшелікті пайдалану және адам
саудасымен күрес туралы БҰҰ конвенциясы, 1950 жылғы 4 қарашадағы Адам
құқықтары мен негізгі бостандықтарын қорғау туралы конвенция, 1956 жылғы 7
қыркүйектегі Құлдық, құлдарды сату және құлдыққа ұқсас әдет-ғұрыптар мен
институттарды жою туралы БҰҰ осыма конвенциясы, 1957 жылғы 25 маусымдағы
еріксіз еңбекті жою туралы №105 ХЕҰ-ның конвенциясы, 1966 жылғы 19
желтоқсандағы Азаматтық және саяси құқықтар жөніндегі Халықаралық пакт,
1966 жылғы 16 желтоқсандағы Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар
жөніндегі Халықаралық пакт, 1968 жылғы 26 қарашадағы Әскери қылмыстар мен
адамзатқа қарсы қылмыстарға талаптың ескіруін қолданбау туралы БҰҰ
конвенциясы, 1980 жылғы 25 қазандағы Балаларды халықаралық ұрлаудың
азаматтық-құқықтық аспектілері туралы конвенция, 1979 жылғы 18
желтоқсандағы Әйелдерге қатысты дискриминацияның барлық нысандарын жою
туралы конвенция, 1989 жылғы 20 қарашадағы Балалар құқығы туралы конвенция,
1990 жылғы 18 желтоқсандағы Барлық еңбек етуші-мигранттар мен олардың жанұя
мүшелерін қорғау туралы халықаралық конвенция, 1993 жылғы 29 мамырдағы
Шетелдік бала асырап алуға қатысты ынтымақтастық және балаларды қорғау
туралы конвенция, 1998 жылғы 17 шілдедегі Халықаралық қылмыстық соттың Рим
статуты, 1999 жылғы 17 маусымдағы Балалардың еңбегінің ең жаман
нысандарының жойылуы бойынша тыйым салу мен тез арадағы шаралар туралы
№182 ХЕҰ конвенциясы, 2000 жылғы 25 мамырдағы Балаларды сату, бала
жезөкшелігі мен бала порнографиясына қатысты балалар құқығы туралы БҰҰ
конвенциясына №2 Қосымша хаттама, 2000 жылғы 15 қарашадағы Трансұлттық
ұйымдасқан қылмысқа қарсы конвенция, 2000 жылғы 15 қарашадағы Трансұлттық
ұйымдасқан қылмысқа қарсы конвенцияны толықтыратын адамды сату, әсіресе
әйелдер мен балаларды сатудың алдын алу мен ескерту туралы №2 Хаттама, және
т.б.
Осы аталған бірнеше конвенцияларға сипаттама берейік, 1926 жылғы 25
қыркүйектегі Құлдыққа қатысты БҰҰ конвенциясы (1953 жылғы 7 желтоқсандағы
хаттамамен өзгертулер енгізілді) 1927 жылы 9 наурызда күшіне енді. КСРО
конвенцияға 1956 жылы 8 тамызда қосылды. Осы конвенцияда мынадай
түсініктердің анықтамасы берілген: құлдық (1 б. 1 т.), адамның үстінен
меншік құқығы немесе олардың кейбір түрі жүзеге асырылатын жағдайы мен
күйі деген түсінік білдіреді. Академик В.Н. Кудрявцевтің пікірінше бұл
түсінік қылмыстық заңнама үшін онша қолайлы емес, не қажетті нақтылығымен
ерекшеленбейді, оның мағынасы айқын: адам біреудің меншігі болуына жол
берілмейді. Мемлекеттің ішкі заңы осы терминнің мазмұнын әрі қарай аша
алады [15, 26].
еріксіздерді сату - құлдыққа сату мақсатымен адамды жаулап алу,
иемдену және кемсітудің кез-келген актісін білдіреді; оны сату немесе
ауыстыру мақсатымен еріксізді иемденудің кез-келген актісі; сату немесе
ауыстыру мақсатымен иемденген еріксізді сату немесе ауыстыру жолымен
кемітудің кез-келген актісі, еріксіздерді сату немесе тасымалдауының кез-
келген актісімен тең (1 б. 2 т.).
Конвенцияға қол қойған мемлекеттердің мынадай міндеттемелері бар:
1) еріксіздерді сатуға жол бермеу және алдын кесу (2 б.а т.);
2) құлдықтың барлық нысандарын ақырындап және мүмкіндігінше
қысқа мерзімде толық жою (2 б.бт. және 5 б.);
3) мүмкіндігінше қысқа мерзімде еріксіздерді сату туралы жалпы
конвенция қабылдау (3 б.);
4) еріксіздерді сату және құлдықты жоюға қол жеткізу үшін басқа
мүше-мемлекеттерге өзара көмек көрсету (4 б.);
5) осы құқықбұзушылықтар қатаң жазалануы үшін қажетті заңды
шаралар қабылдау (6 б.);
6) осы Конвенция ережелерін орындау мақсатында қабылданған
заңдар мен ережелер туралы ақпарат алмасу (7 б.).
1949 жылғы 2 желтоқсандағы Үшінші тұлғалармен жезөкшелікті пайдалану
және адам саудасымен күрес туралы БҰҰ конвенциясы БҰҰ Бас Ассамблеясымен ІV
сессиясында қабылданып, 1951 жылы 25 шілдеде күшіне енді. КСРО Конвенцияға
1954 жылы 11 тамызда қосылды.
Үшінші тұлғалармен жезөкшелікті пайдалану және адам саудасымен күрес
туралы БҰҰ конвенциясы төмендегі халықаралық актілерді біріктіріп, ең
алғашқы кодификацияланған акт болып табылады: 1948 жылғы 3 желтоқсандағы
БҰҰ Бас Ассамблеясымен қабылданған Хаттамамен өзгертулер енгізілген, 1904
жылғы 18 мамырдағы Ақ күңдерді сатумен күрес жөніндегі Халықаралық шарт;
аталған Хаттамамен өзгерістер енгізілген 1910 жылғы 4 мамырдағы Ақ күңдерді
сатумен күрес жөніндегі Халықаралық конвенция; 1947 жылғы 20 қазандағы БҰҰ
Бас Ассамблеясымен қабылданған Хаттамамен өзгертулер енгізілген, 1921 жылғы
30 қыркүйектегі Балалар мен әйелдерді сатумен күрес жөніндегі Халықаралық
конвенция; аталған Хаттамамен өзгерістер енгізілген, 1933 жылғы 11
қазандағы Кәмелетке толған әйелдерді сатумен күрес жөніндегі Халықаралық
конвенция.
Үшінші тұлғалармен жезөкшелікті пайдалану және адам саудасымен күрес
туралы БҰҰ конвенциясы ең алғашқы болып алдында қолданылған ақ күңдерді
сату, балалар мен әйелдерді сату, кәмелетке толған әйелдерді сату
түсініктерінің орнына адамды сату түсінігін енгізді. Бірақ та конвенция
бұл терминнің анықтамасын бермейді, ол тек аталған қылмыстың мақсатын
анықтайды. Жезөкшелік мақсатын көздейтін адамды сату қылмыс болып
саналады. Сонымен қатар жезөкшелік мақсатын көздейтін адамды сату және
жезөкшелікті пайдалану түсініктерін бөлу критерийлері түсініксіз.
Сол бір мезгілде Конвенцияның мынадай сөздерден басталатыны маңызды:
Жезөкшелік және онымен ере жүретін қастық, сол сияқты жезөкшелік мақсатын
көздейтін адамды сату... (преамбула). Біздің ойымызша, Конвенция авторлары
мұнда басып көрсеткісі келгені, адам саудасы – жезөкшеліктен туындайтын
құбылыс екендігі, ең алғашында жезөкшелік мақсатында балалар мен әйелдерді,
адамды жеткізу тәсілі.
Үшінші тұлғалармен жезөкшелікті пайдалану және адам саудасымен күрес
туралы БҰҰ конвенциясы мүше-мемлекеттерге келесідей міндеттемелер жүктейді:
1) кез-келген тұлғаға жаза тағайындау, екінші тұлғаның тән
құмарлығын қанағаттандыру үшін: сол тұлғаның келісімімен
де, жезөкшелік мақсатында тұлғаны көндіру, апару және
азғыру; сол тұлғаның келісімімен де, тұлғаны жезөкшелікке
пайдалану; төзімділік үйін ұстау немесе оны басқару, не
төзімділік үйін қаржыландыруды немесе қаржыландыруға
қатысты; үшінші тұлғалар жезөкшелік мақсатында
қолданылатынын біле тұра ғимаратты немесе оның бөлігін
жалға берсе немесе жалға алса; көзделген
құқықбұзушылықтардың кез-келгенін жасауға қастандық
жасаса, не оларды жасауға дайындық әрекеттерді жасаса (1-4
б.);
2) жезөкшелікпен айналысатын немесе оған күдікті деп
саналатын тұлғаларға қатысты ерекше құжаты болуды немесе
ерекше тіркеуге жататындығы туралы заң актілерін жоюға
міндетті (6 б.);
3) Конвенциядағы қылмыстарды тергеу қорытындыларын
орталықтандыру мен үйлестіру жөніндегі органды құру,
Конвенциядағы қылмыстар туралы ескерту мақсатында ақпарат
жинау мен оларға жаза тағайындау; басқа мемлекеттердің
ұқсас органдарымен ынтымақтастықты сақтау. Сонымен бірге
Конвенцияға сәйкес органдардың жинаған ақпараттарының
мынадай мәліметтері болу керек: әрбір қылмыс туралы толық
мәлімет; барлық іздеу жүргізу жағдайлары, қылмыстық
қудалау, қамауға алу, соттау, қылмыс бойынша кінәлі
тұлғаларды жер аударуға рұқсат бермеу, сонымен қатар
олардың тұрғылықты жерін өзгертуі туралы, осы қылмыс
түрімен күрес үшін қажетті кез-келген басқа ақпарат;
қылмыскерлердің сипаттамасы, олардың дактилоскопиялық
таңбасы, суреттері, жұмыс әдісі туралы хабарлама, полиция
анықтамалары мен сотталу туралы анықтамалары (14-15 б.);
4) Жезөкшелікпен күрестің және жезөкшелік құрбандарын білім
беру, денсаулық сақтау, әлеуметтік және экономикалық
қызмет көрсету және сонымен байланысты басқа да қызмет
көрсету түрлері салаларындағы үкіметтік және жеке
мекемелердің көмегі арқылы қалыпты әлеуметтік жағдайларға
қайтару және бейімдеу бойынша барлық қажетті шараларын
қабылдау мен мадақтау. (16 б.);
5) Жезөкшелік мақсатын көздейтін халықаралық адам саудасын
ескерту мақсатында келесідей шараларды көздейтін заң
актілерін қабылдау: иммигранттар мен эмигранттар, әсіресе,
балалар мен әйелдерді келу және жөнелу пункттерінде,
сонымен қатар жол жүру уақытында қорғау туралы; аталған
сауданың қаупі туралы тұрғын халыққа ақпарат тарату;
жезөкшелік мақсатын көздейтін халықаралық адам саудасын
ескерту мақсатында теміржол станциялары, әуежай, порттар
мен басқа қоғамдық жерлерде, сонымен қатар жол жүру
кезінде қадағалауды қамтамасыз ету; prima facie
мәліметтері бойынша осы сауданың құрбаны немесе астасы,
басты айыпкері болып табылатын тұлғалардың келуі туралы
уәкілетті органдарды хабардар ету (17 б.);
6) жезөкшелікпен айналысатын барлық шетелдіктер туралы,
олардың жеке басын куәландыру және әлеуметтік жағдайын
белгілеу мақсатында, сонымен қатар олардың өз мемлекетін
тастап кетуге мәжбүр еткен тұлғаларды табу мақсатында
билік жүргізушілердің мәліметтер жинауын міндеттеме
ретінде көздейтін заңдарды қабылдау; аталған тұлғалардың
репартациялануы мақсатында азаматы болып табылатын
мемлекет билігіне осы мәліметтерді хабарлау (18-19 б.),
т.б.
1956 жылғы 7 қыркүйектегі Құлдық, құлдарды сату және құлдыққа ұқсас
әдет-ғұрыптар мен институттарды жою туралы БҰҰ осыма конвенциясы Женева
қаласында қабылданды, 1957 жылы 30 сәуірде күшіне енді. КСРО үшін 1957 жылы
30 сәуірде күшіне енді.
1956 жылғы 7 қыркүйектегі Құлдық, құлдарды сату және құлдыққа ұқсас
әдет-ғұрыптар мен институттарды жою туралы БҰҰ қосымша конвенциясы құлдық
пен құлдарды сатуды қамтушы түсініктерін жүйелендіріп, оларға анықтама
береді. Онда:
1) ең алғаш құл және еріксіз жағдайдағы тұлға түсінігі беріледі. Құл
құлдық күйде немесе жағдайдағы тұлға (7 б. а т.). Ал, еріксіз жағдайдағы
тұлға дегеніміз құлдыққа ұқсас әдет-ғұрыптары немесе институттары
нәтижесінде жасалған күйде немесе жағдайдағы тұлға (7 б. б т.).
2) құлдықтың түрлі нысандарын көрсететін, құлдыққа ұқсас әдет-ғұрыптар
мен институттары көрсетіледі:
қарыздық езу, яғни қарыз адамның қарызды қамтамасыз етуі үшін өз
еңбегін немесе оған тәуелді тұлғаның еңбегін салудан пайда болатын күй
немесе жағдай, егер орындалатын жұмыстың тиісті анықталған құндылығы
қарызды өтеуге саналмаса, сонымен қатар жұмыстың ұзақтығы шектелмесе және
оның сипаты анықталмаса (1 б. а т.);
басыбайлы күй, яғни заң, әдет-ғұрып немесе келісім бойынша басқа
тұлғаның иелігіндегі жерді пайдаланушы жерде тұру және жұмыс істеу керек,
сонымен бірге не белгілі төлем үшін, не ешбір төлемсіз сондай басқа тұлғаға
анықталған жұмысты атқару керек және осы жағдайын өзгерте алмайды (1 б. б
т.);
кез-келген әдет-ғұрып немесе институт, мынадай жағдайды көздейді:
1) ата-аналары, қамқоршысы, жанұясы немесе кез-келген тұлға немесе
тұлғалар тобы ақшалай немесе заттай ақы төлеу үшін әйелдің ешбір қарсылық
білдіру құқығынсыз күйеуге беруге уәде беруі;
2) әйелдің күйеуі, күйеуінің жанұясы немесе күйеуінің ағайындары
әйелді ақы төлеу немесе басқа түрдегі пайда үшін басқа тұлғаға беру құқығы
бар;
3) әйел күйеуі қайтыс болған соң басқа тұлғаға мұрагерлікпен беріледі
(1 б. с т.);
4) 18 жастан кіші жасөспірім немесе бала өз ата-аналарымен немесе
қамқоршысымен, осы баланы немесе жасөспірімді немесе оның еңбегін қанау
мақсатында, ақы төлеумен немесе ақысыз басқа тұлғаға беріледі (1 б. д
т.);
3) ең алғаш құлдарды сату түсінігіне анықтама беріледі, яғни кез-
келген тұлғаны иелену, жаулап алу немесе оны құлға айналдыру мақсатындағы
оған билік жүргізумен қатысты кез-келген іс-әрекеттер; құлды иеленумен
қатысты оны сату немесе алмастыру мақсатындағы барлық іс-әрекеттер; тұлғаны
сатумен немесе алмастырумен қатысты, осы мақсатпен иеленген барлық іс-
әрекеттер, және кез-келген көлік түрімен құлдарды тасымалдау немесе сату
бойынша кез-келген іс-әрекет (7 б. с т).
Жоғарыда аталған құлдыққа ұқсас әдет-ғұрыптармен қатар Құлдық,
құлдарды сату және құлдыққа ұқсас әдет-ғұрыптар мен институттарды жою
туралы БҰҰ қосымша конвенциясына қатысушы мемлекеттер заңдарымен қылмыс
болып мына әрекеттер саналады:
1) құлдарды көлік құралдарымен бір мемлекеттен екінші
мемлекетке тасымалдау немесе оған қатысу (3 б. 1 т.);
2) құлға немесе еріксіз жағдайдағы басқа тұлғаға күйдіру
арқылы таңба басу немесе басқа тәсілмен оны жазалау
мақсатында немесе басқа бір себеппен зақым келтіру,
сонымен қатар осындай әрекеттер жасауға қатысу (5 б.);
3) басқа тұлғаны құлға айналдыру немесе өзін құл етуге
итермелеу, немесе басқа тұлғаға тәуелді тұлғаны құл қылу
немесе осындай әрекеттер жасауға қастандық жасау, оған
қатысу, немесе кез-келген осы әрекеттерді жасауға жасырын
келісуге қатысу (6 б.).
Сонымен қатар Біріккен Ұлттар Ұйымының есірткімен және қылмыспен
күрес бөлімі 12 ақпанда адам саудасы проблемасы жөніндегі жаңа есепті
жариялады. Әлемнің 155 елінде өткізілген зерттеуде адам саудасына қатысты
жағдайға ауқымды баға берілген және бұл келеңсіз құбылысты түп-тамырымен
жоюдың шаралары қарастырылған болған.
Біріккен Ұлттар Ұйымының сарапшылары 2006 жылы Қазақстанада тіркелген
адама саудасына қатысты кейбір мысалдарды келтірді.
БҰҰ-ның деректеріне қарағанда, 2006 жылы адам саудасымен айналысқаны
үшін сегіз қазақстандық айыпталаған. Осы кезеңде Қазақстанның басқа
аймақтарынан тағы үш азаматтың адам саудасына қатыстылығы анықталған.
2010-2011 жылдары адам саудасының 24 құрбанына үкіметтік емес екі
ұйымның тарапынан жәрдеам жаслаған. Тағы да 30 адам Қазақстанның өз
ішіндегі адам саудасының құрбаны болған.
БҰҰ – ның мәлеметтері бойынша, қазақстандық Сана сезім үкіметтік
емес ұйымы 2008 жылы Оңтүстік Қазақстан облысында алты өзбек азаматын адам
саудалаушылардан арашалап қалған.
Адам саудалаушылардың қолына алданып түскен жандар туралы Азаттық
радиосы үнемі айтып келеді. 2010 жылы Көші-қон жөніндегі халықаралық
ұйымының Алматыдағы өкілдігі мына жағдайды хабарлады. Өзбекстанның жиырмаға
жуық азаматын – ерлер мен әйелдерді, кәмелетке толмаған жасөспірімдерді
Қазақстан азаматтары еңбекпен қанап, жыныстық қатынасқа мәжбүрлеген.
БҰҰ-ның айтуынша, бүгінде Қзақстанда адам саудасының құрбандарына
мемлекеттік заңды қорғау көрсетіліп, оларды уақытша тіркеу енгізілген.
Алданып қалып, адам саудасының құрбандарына айналғандарға жергілікті
үкіметтік емес ұйымдар заңдық, медициналық, психологиялық және әлеуметтік
көмек көрсетеді.
Алайда, бұл проблеманы түп-тамырымен жою мақсатында Қазақстан
үкіметінің, жергілікті және халықаралық ұйымдардың қолға алып жатқан
шараларына қарамастан, адам саудасы оқиғалары тиылмай отыр.
Бақылаушылардың айтуынша, Қазақстанда көбінесе іргелес мемлекеттердің –
Өзбекстан, Қырғызстан және Тәжікстанның азаматтары адам саудалаушылардың
құрбанына айналады. Отбасын асырау үшін Отанынан жұмыс берушілердің кісі
қызығарлық ұсынысына келісім беріп, солардың құрығына түсіп қалады.
Іргелес мемлекеттердегі адам саудасымен айналысатын пысықайлар
азаматтарды Қазақстанға заңсыз түрде алып шығады немесе ел аумағына кірер
кезде олардың жеке бас құжаттарын алып қояды. Сондықтан да құрбандар қашып
шыққан жағдайда жергілікті заң орындарына бара алмайды. Өйткені, барған
күнде Қазақстанның көші-қон заңын бұзғаны үшін елден депортациялады деп
қорқады.
Қазақстандық үкіметтік емес ұйымдардың деректеріне қарағанда, 2008 жылы
Өзбекстанның, Қырғызстанның және таяу шетелдің жүзден астам азаматтары
Қазақстан аумағында еңбекке, жыныстық қатынасқа күштеп пайдаланылған.
Алматы қалалық ішкі істер департаментінің мәліметтері бойынша, 2009 жылы
Қазақстанның 20 азаматы іргелес елдердің азаматтарын жыныстық қатынасқа
мәжбүрлегені үшін қылмыстық жауапкершілікке тартылған.
Сарапшылардың пікірінше, қазіргі уақытта адам саудасы әлеменің
көптеген елдеріндегі, соның ішінде, Орталық Азия елдеріндегі шешуі ең қиын
мәселелердің қатарына қалып отыр.
Бақылаушылардың айтуынша, әзірге адам саудасын түп-тамырымен жоюдың
үкіметаралық деңгейдегі жолы табылмай отыр. Бір де бір мемлекет, оның
ішінднҚазақстан да, қандай жұмысқа баратындығы жөнінде толық ақпараты. жоқ.
2011 жылы Қазақстанның адам саудасына тосқауыл қою мәселесіне
қатысты кейбір заңнамалық актілеріне өзгерістер енгізілген. Қылмыстық
кодексте 128-ші баптың жаңа редакциясы пайда болды (Адамдарды пайдалану
үшін арбау, елден шығару және тасымалдау). Енді ол бап Адам саудасы деп
аталады және ондағы жазылған іс-әрекеттермен айналысқандарды адам саудасы
үшін жазалауға негіз болып табылады.
БҰҰ-ның айтуынша, бүгінде Қазақстанда адам саудасының құрбандарына
мемлекеттік заңдық қорғау көрсетіліп, оларды уақытша тіркеу тәртібі
енгізілген. Алданып қалып, адам саудасының құрбандарына айналғандарға
жергілікті үкіметтік емес ұйымдар заңдық, медициналық, психологиялық және
әлеуметтік көмек көрсетеді.
Алайда, бұл проблеманы түп-тамырымен жою мақсатында Қазақстан
үкіметінің, жергілікті және халықаралық ұйымдардың қолға алып жатқан
шараларына қарамастан, адам саудасы оқиғалары тиылмай отыр.
Бақылаушылардың айтуынша, Қазақстанда көбінесе іргелес мемлекеттердің –
Өзбекстан, Қырғызстан және Тәжікстанның азаматтары адам саудалаушылардың
құрбанына айналады. Отбасын асырау үшін Отанынан жұмыс іздеп шыққан олар
Қазақстанда көп ақша табуға болады деген жалған жұмыс берушілердің кісі
қызығарлық ұсынысына келісім беріп, солардың құрығына түсіп қалады.
Іргелес мемлекеттердегі адам саудасымен айналысатын пысықайлар
азаматтарды Қазақстанға заңсыз түрде алып шығады немесе ел аумағына кірер
кезде олардың жеке бас құжаттарын алып қояды. Сондықтан да құрбандар қашып
шыққан жағдайда жергілікті заң орындарына бара алмайды. Өйткені, барған
күнде Қазақстанның көші-қон заңын бұзғаны үшін елден депортацияланады деп
қорқады.
Қазақстандық үкіметтік емес ұйымдардың деректеріне қарағанда, 2008 жылы
Өзбекстанның, Қырғызстанның және таяу шетелдің жүзден астам азаматтары
Қазақстан аумағында еңбекке, жыныстық қатынасқа күштеп пайдаланылған.
Алматы қалалық ішкі істер департаментінің мәліметтері бойынша, 2008 жылы
Қазақстанның 14 азаматы іргелес елдердің азаматтарын жыныстық қатынасқа
мәжбүрлегені үшін қылмыстық жауапкершілікке тартылған.
Сарапшылардың пікірінше, қазіргі уақытта адам саудасы әлемнің
көптеген елдеріндегі, соның ішінде, Орталық Азия елдеріндегі шешуі ең қиын
мәселелердің қатарында қалып отыр.
Бақылаушылардың айтуынша, әзірге адам саудасын түп-тамырымен жоюдың
үкіметаралық деңгейдегі жолы табылмай отыр. Бір де бір мемлекет, оның
ішінде Қазақстан да, қандай жұмысқа баратындығы жөнінде толық ақпараты
жоқ, жақсы өмір үшін жұмыс іздеу мақсатында басқа елге бара жатқан
азаматтардың қауіпсіздігіне кепілдік бере алмайды.
1.2. Адамды сату қылмыстарының қылмыстық жіктелуі
Халықаралық құқықта адам саудасы қылмыстары туралы мәселе қозғалғанда,
конвенциялармен танысқан уақытта біз аталған қылмыстардың әр түрлі
нысандары мен түрлерін көре аламыз. Адамды сату қылмыстарының қылмыстық
классификациясы сол қылмыстардың түрлер мен нысандарға бөлінуін айтамыз.
Адамдарды саудалау мақсатында алдап-арбап, азғыртып-көндіру, күш
қолдану, қорқыту, не басқа да түрдегі мәжбүрлеу арқылы оларды жезөкшелікке
пайдалану, мәжбүрлі еңбек немесе қызмет көрсету, құлдықта ұстау, заңсыз
әрекеттер жасауға мәжбүрлеу немесе ішкі органдарын алу үшін адамдарды,
балаларды ұрлау – адам баласына қарсы жасалған ауыр қылмыстар болып
табылады [16, 38].
Адам саудасы қылмыстарын түрлерге қарай бөлетін болсақ:
1) оның объектілеріне қарай - әйелдерді сату, балаларды сату және
ерлерді сату деп бөле аламыз. Көбінесе, құлдарды сату қылмысының құрбандары
төмен әлеуметтік-экономикалық мәртебесі бар, төмен жалақылы жұмысы бар
немесе мүлде жұмысы жоқ қыздар мен әйелдер болады. Сонымен қатар жеңсік
құмарлық саудаға соңғы жылдары жоғары білімі бар көптеген әйелдер де
тартылды. Қылмыстық бизнес арасында соңғы жылдары құлдыққа сатылатын күшті
ерлер де пайда болуда, оларды құрылыс алаңдарында, фермерлік шаруашылықтағы
қауіпті, ауыр және лас жұмысқа тартады. Балаларды да құлдарды сатушылар
осы лас бизнеске күштеп тартуда: бақытты балалық шақ түсінігіне жатпайтын
қайыршылық, порнография, ауыр жұмыс.
2) адам саудасының нысандарына қарай: а) еріксіз еңбекке тарту; ә)
жеңсік құмарлық сауда (азаматтық жезөкшелікті ұйымдастыру, әскери
жезөкшелікті ұйымдастыру, жеңсік құмарлық туризмді ұйымдастыру); б) үйдегі
құлдық; в) күштеп некеге отырғызу, сонымен қатар пошта арқылы қалыңдық
жүйесі арқылы; г) бала тууды қосқанда күштеу арқылы репродуктивтік
функциялар; д) күштеу арқылы донорлық (органдар мен ұлпаларды
трансплантациялауға адамды сату); е) күштеу арқылы бала асырап алу [17,
32].
3) халықаралық-құқықтық актілерде берілетін адамдар саудасы мен құлдар
саудасының түрлеріне мыналар жатады:
а) 1956 жылғы 7 қыркүйектегі Құлдық, құлдарды сату және құлдыққа ұқсас
әдет-ғұрыптар мен институттарды жою туралы БҰҰ қосымша конвенциясында
құлдықтың түрлі нысандарын көрсететін, құлдыққа ұқсас әдет-ғұрыптар мен
институттары аталады. Олар жоғарыда аталып өткен.
ә) 1989 жылғы 20 қарашадағы БҰҰ Балалар құқығы туралы Конвенциясында
мынадай түсініктер қолданылады:
балаларды пайдалану балаларға қамқорлық жасайтын ата-аналары, заңды
қамқоршылары мен басқа да тұлғалар жағынан жеңсік құмарлық қиянат етушілік
(19 б. 1 т.); балаларды экономикалық пайдалану (32 б. 1 т.); балаларды
жеңсік құмарлық пайдалану және жеңсік құмарлық азғыру (34 б. b т.);
балаларды жезөкшелікке және жезөкшелік материалдарға пайдалану (34 б. с
т.); балаларды ұрлау (35 б.); кез-келген нысанда және кез-келген мақсатта
балаларды сату мен оларды жасырын тарату (35 б.); балалардың тұрмысының кез-
келген аспектіне зардап тигізетін балаларды пайдаланудың кез-келген нысаны
(36 б.).
б) 1999 жылғы 17 маусымдағы Балалардың еңбегінің ең жаман нысандарының
жойылуы бойынша тыйым салу мен тез арадағы шаралар туралы №182 ХЕҰ
конвенциясында балалар еңбегінің ең жаман нысандары берілген:
I) құлдықтың барлық нысандары немесе құлдыққа ұқсас тәжірибе, мәселен
балаларды сату және оларды саудалау, қарыздық езу мен басыбайлы күй,
сонымен қатар еріксіз немесе міндетті еңбек, соның ішінде оларды қарулы
қақтығыстарда пайдалану үшін балаларды міндетті немесе еріксіз жалдау; II)
жезөкшелікпен айналысу, порнографиялық өнімдерді немесе порнографиялық ойын-
сауық жасау үшін балаларды пайдалану, жалдау немесе ұсыну; III) құқыққа
қайшы қызметпен айналысу, соның ішінде есірткіні сату немесе жасау үшін
балаларды пайдалану, жалдау немесе ұсыну; IV) балалардың денсаулығы,
қауіпсіздігі мен адамгершілігіне қауіп төндіретін жұмыс. Сонымен қатар
құлдық пен адамды құл секілді пайдалану деген түсінік бар.
4) Адам саудасы бірнеше фазалар мен кезеңдерден тұрады. Сонымен қатар
олардың әрқайсысының түрлері болады. Мәселен, адамды иеленудің түрлері
мақсаты бойынша былайша бөлінеді:
а) болашақта сату мақсатымен (қайта сату);
ә) тікелей пайдалану мақсатында [18, 32].
Адам саудасы мен құлдық қылмыстарының ең көп тараған түрі - әйелдер
мен балаларды сату, оларды әр түрлі нысандар мен мақсаттарды пайдалану.
Қазақстанда осындай қылмыспен күресіп жүрген арнайы құрылымдар биыл
адам саудасына қатысты 250-ден астам істі тергеуге берді. Соңғы 10 айда
анықталған қылмыстардың ішінде кәмелетке толмаған жастарды сату, адамды
ұрлап, өз мақсатына пайдалану, жезөкшелікпен айналысуға мәжбүрлеу сияқты
адам баласын азғындап, түбінен тоздырған заңсыз әрекеттер бар. Оның басым
бөлігі (161 оқиға) жеңгетайлық пен жезөкшелік ұясы – притондарды ұстауға
байланысты. Сондай-ақ биыл адам саудасымен айналысқан екі ұйымдасқан
қылмыстық топтың әрекеті әшкереленді. Осы орайда Ішкі істер министрлігі
Криминалдық полиция комитетінің бастамасымен тоқсан сайын STOP трафик
жедел алдын алу іс-шарасының тиімділігін ерекше атап өткен жөн. Мәселен,
биылғы жылдың басында Алматы облысындағы қонақүй кешендерінің бірінде ұзақ
уақыттан бері кәмелетке толмағандарды саудаға салып, жезөкшелікпен
айналысуға мәжбүрлеген ұйымдасқан қылмыстық топты ұстады. Аталған топтың
мүшелері атқарған қызметтің асқынғаны соншалық – жеңгетайлардың жеңіл
жұмысымен тура сол жерде ашылған притон араның омартасындай болып кеткен.
Осы қылмысқа қатысы бар төрт сыбайлас, оның ішінде бір жас жұбайлар жұбы
құрықталды. Ал жәбір көрген қыздардың арасында қырғызстандық азаматтар да
бар. Олар 7-9 жылдан бері еріксіз қамауда отырып, тән сатуға мәжбүр болған.
Осыған байланысты сегіз қылмыстық іс қозғалды.
Биыл Жамбыл облысында жаңа туған нәрестелерді 6 мың доллардан
сату оқиғасы да үлкен қоғамдық резонанс тудырған болатын. Сенім
медициналық орталығы мен Үміт балалар үйі қызметкерлерінің екі жыл бойы
нәресте сатумен айналысқандары халықты дүр сілкіндірген еді. Үміт пен
сенімді арқалаған осы екі мекеменің заңсыз қызметі ағымдағы жылдың наурыз
айында ашылды. Сол кезде балалар үйінің директоры мен оның орынбасары жаңа
туған сәбиді 6 мың долларға сатып жатқан жерден ұсталды. Келісімшартқа
қатысқандар медициналық орталықтың маңайында қолға түсті. Осыдан кейін
Үміт үміттен қалып, Сенім сенімнен шыға алмай қалды. Жамбыл облыстық
ішкі істер департаменті хабарлағандай, бұған дейін балалар үйі мен
медициналық орталықтың арсыз қызметкерлері кем дегенде бес баланы сатып
үлгерген. Тергеу шаралары барысында белгілі болғандай, бұл мекемелердің
қызметкерлері жалған құжаттар жасап, ата-аналардың бас тартқан балаларын
сатқан. Ал Сенім жекеменшік медициналық орталығының директоры Раушан
Арынғазина бала сатудан түскен ақшаға шетелде демалған көрінеді. Себебі
жамбылдық тәртіп сақшылары оны Біріккен Араб Әмірліктерінен қайтқан жолынан
қолға түсірді. Бүгінде осы заңсыз сауданың құрбаны болған жеті нәресте
анықталып отыр. Оған қатысты сегіз қылмыстық іс қозғалып, оның кейбірі
сотта қарала бастады.
Балалар саудасының жағдайына талдау ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1. АДАМ САУДАСЫ ҚЫЛМЫСТАРЫНЫҢ ТҮСІНІГІ, ҚЫЛМЫСТЫҚ ЖІКТЕЛУІ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСТЫҚ
ЖАУАПКЕРШІЛІК
1.1 Адам саудасы қылмыстарының пайда болу және мен оған қарсы
мемлекеттердің
әрекеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2 Адам саудасы қылмыстарынын
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
1. 3 Адам саудасы қылмыстарының қылмыстық жіктелуі
... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2. АДАМ САУДАСЫ ҚЫЛМЫСТАРЫНЫҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ - ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕЛУІ
2.1 Адам саудасы қылмыстарымен күрес саласындағы халықаралық құқықтық
аткілер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34 2.2 Адам саудасы
қылмыстары мәселелерін шешудегі халықаралық
ұйымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
3. АДАМ САУДАСЫ ҚЫЛМЫСЫМЕН КҮРЕСУДІҢ ҚҰҚЫЛЫҚ МЕХАНИЗМІ АРҚЫЛЫ РЕТТЕЛУI
3.1 Адам саудасы қылмыстарымен күрес мәселесінде құқықтық саяси қызмет
механизмінің жүзеге асуы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..43
3.2 Адам саудасы қылмыстарымен күрес мәселелерін реттеудегі халықаралық
және ұлттық құқықтың өзара қатынасы және өзара әрекеттесуі
... ... ... ... ... ... .57
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 61
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .64
КІРІСПЕ
Халықаралық қауымдастықпен игерілген, тиісті халықаралық-құқықтық
актілермен бекітілген және танылған құқықтар мен бостандықтар адамның
әлеуметтік және заңды түрде қамтамасыздандырған тәртіп шарасы болып
табылады. Олар бөлінбес, ажырамас қасиетке ие және адамның жүріп-тұру
тәсілін еркін таңдау қабілетінде көрінісін табады, оған қатысты ешкім
ешқандай тыйымдар мен шектеулер қоя алмайды. [1, 1б]
Соған қарамастан, біз адамның жалпыға танымал құқықтарының бұзылу
мәселесінің өзекті болуының куәгерлері болып отырмыз. Адам құқықтары
бұзылуының әртүрлі нысандары пайда болуда, олар - адамның өмір сүруге
құқығының бұзылуынан бастап еркін сөзге құқықтың шектелуіне дейінгі
нысандары. Соның ішінде, қазіргі кездегі адам құқықтары бұзылу нысандарының
ең қауіптілерінің бірі – адам саудасы. [2, 45]
Қай заманда болмасын адамды қанау, зорлық-зомбылық жасау ең сорақы
көрініс және үрей тудыратын құбылыс болып саналады. Адам саудасы дегенде,
әрбір кісінің жеке заңды құқығын ескерместен оларға зорлық-зомбылық жасау,
азапты жұмыстарға жегу, адами еркін аяққа таптау арқылы белгілі бір
топтардың, яғни оңай олжаға кенеліп, пайда табудың көзіне айналдыру секілді
теріс сипатында көз алдымызға келеді.
Әр жыл сайын дүние жүзі бойынша 4 миллионға жуық адам құлдыққа
сатылады. Алдап-арбау жолымен өз Отандарынан сырт мемлекеттерге әкетіліп,
тегін жұмыс күші ретінде немесе жезөкшелікпен айналысуға итермелеу
жағдайларын қазіргі заманның құлдығы дегеннен басқаша атау мүмкін емес.
Ішкі мазмұны, орындалу механизмдері жұртшылыққа тіптен түсініксіз – сәби
саудасы, шетелдерге жұмысқа жалдану, т.б. адам саудасының кеңінен жайылған
түрлері. Өкінішке орай, уақыт сілкінісінен түсініксіз күй кешкен кез-келген
мемлекет ХХІ ғасырдың құлдығына қарсы тұра алмады. Мұның көрінісін мынадан-
ақ байқауға болады: біріншіден, адам саудалаушылар өздерінің қылмыстық
қызметтерін сырт көзге байқалмайтындай етіп, ұйымдастыра алды. Екіншіден,
экономикасы тұрақсыз, әлеуметтік жағдайы төмен елдің халқы құл
иеленушілердің құрбандығына бірінші болып шалынады. Үшіншіден, соғыс өрті
тұтанған немесе тұтануға жақын жанжалды аймақ – қарбазардың қызған
орталығы деуге болады. Қалыпсыз аймақта адамды ешбір кедергісіз ұрлауға
да, осында әкеліп сатуға да болады. Тіпті, тірі тауарды өлтіріп тастау да
қиын емес. Жұмсартып айтқанда, адам құны арзандаған қоғамда, екі аяқты
пенде қорғаныссыз қалып отыр. Бүгінгі күннің ең қатал, ең сұмдық, бірақ
даусыз ақиқаты ешкімнің ешкіммен шаруасы жоқ формуласы – адам
саудалаушылардың қолындағы таптырмас құралға айналды.
Тақырып өзектілігі. 1990 жылдардың бас кезінде пайда болып, бүгінгі
уақытта ең шырқау шегіне жеткен адам саудасы әлемде есірткі мен қару-жарақ
саудасынан кейінгі үшінші орында тұр. Әрине, табыстылығы мен таралу шеңбері
бойынша мафияның жылдық бюджеті – 7 миллиард АҚШ долларының шамасында.
Шындығы да сол, тірі тауарға салық төлеудің, инвестиция салудың,
тасымалдаудың қажеті жоқ. Жеткізу нүктесіне өз аяғымен барады, қамшының
астында жүріп, еңбегін ақтайды. Кеудесінде жаны шыққанша немесе бұғаудан
қашып құтылғанша (алайда, мұндай жағдайлар өте сирек) қожайынға өте тірі
табыс әкеледі. Өліп қалған жағдайда, құны жоқ. Екінші алданған құл кезекте
тұрады.
Шетелдерде үй күтушісі, даяшы, бала бағушы жұмыстары ұсынылады. Қыз-
келіншектерге көбіне 500-700 доллар көлемінде жалақы уәде етіледі. Расында,
мұның сыртында күштеп жезөкшелікпен айналысу тұр. Ер адамдарды кәсіби
біліктілікті аса көп қажет етпейтін жұмыстармен қызықтырады. [3,42]
Адам саудасымен күрес мәселелері бойынша Америка Құрама Штаттары
Мемлекеттік хатшысының кеңесшісі Джон Миллер адам саудасы – бұл құлдықтың
қазіргі нысаны және бүкіләлемдік мәселе деп басып айтты [4,58]. Біріккен
Ұлттар ұйымының адам құқықтары жөніндегі Жоғарғы комиссары Луиза Арбурдың
пікірі бойынша: Адам саудасы халықаралық қауымдастық күрес жүргізетін адам
құқықтары бұзылуының алғашқысы болса да, оның өткен шаққа кеткенін айту әлі
ерте. Оны түбімен жою үшін аса үлкен күш салу қажет. Бұған қоса құлдық
алуан түрлі нысанда болады. Оның нысандары уақыт өте келе өзгеріп,
әлеуметтік-экономикалық және діни мағынасын көрсетеді. Адам саудасы -
күшпен қорқыту, алаяқтық, билігін асыра пайдалану немесе жағдайдың
осалдығын пайдалану жолымен, немесе басқа тұлғаны бақылайтын тұлғаның
келісімін алу мақсатында төлемақы немесе олжа түрінде пара беру жолымен
пайдалану мақсатында жалдау, тасымалдау, беру, жасырушылық немесе адамды
иемденуді білдіреді [5, 34].
Адам саудасының жолын кесу әзірге мүмкін емес. Қоғам, билік осы қанды
бизнестің қауіптілігін сезініп отырған жоқ. Трафикке (адам саудасына) қарсы
бағытталған ақпараттық соғыстың тым бәсеңдеп кеткендігін де атап өткен жөн.
Шетелде оңай олжа жатпағандығын аңғал жұртымызға айта беру керек.
Ақпараттық компанияның әлсіздігі адам саудалаушы трансұлттық қылмыстық
топтар үшін де пайдалы, табысты бизнестерін өркендетуге еш кедергі жоқ.
Жоғарыда көрсетілген жағдайды ескере отырып, осы дипломдық жұмыстың
негізгі идеясы адам саудасы мен құлдық қылмыстарының қазіргі кездегі
құқықтық реттелуін, онымен халықаралық-құқықтық күрес мәселелерін ашып
көрсету болып табылады.
Еңбектің әдістемелік негізі. Жұмысты жасау барысында келесідей ғылыми
әдістер пайдаланылды: танымды-диалектикалық, тарихи, статистикалық,
формалды-заңдық, салыстырмалы талдау және комплекстік көзқарас әдістері.
Осы зерттеу жұмысының ғылыми-теориялық негізін мынадай ғалым-
құқықтанушылар, мамандар мен тәжірибешілер құрайды: Е.Б. Мизулина, М.А.
Сарсембаев, А. Сыдыкова, Е. Бадикова, Е. Сейдинов, С.А. Алжанкулова, Н.
Балабаева, Г.А.Тлегенова, К.А. Токтыбаева, А.И. Милевский, Л. Найденова,
А.М. Шабатова, А. Омашева, т.б. Сонымен қатар ғалымдар мен тәжірибешілер
тақырып бойынша халықаралық және аймақтық конференциялар өткізу барысында
өз үлесін қосты: Н.М. Абдиров, К.Ж. Балтабаев, К.А. Бегалиев, И.Ш.
Борчашвили, У.С. Жекебаев, Б.Ж. Жүнісов, Е.И. Қаиржанов, М.Ч. Коғамов, Г.С.
Мауленов, А.Х. Мындағұлов, М.С. Нәрікбаев, Е.А. Онғарбаев, және т.б.
Зерттеу жұмысының нормативтік құқықтық актілеріне адам саудасы және
құлдыққа қарсы ұлттық заңнама ғана емес, халықаралық-құқықтық актілер
(Конвенциялар, мемлекеттер арасындағы келісім-шарттар, т.б.) де кіреді.
Зерттеу жұмысының мақсаты. Осы зерттеу жұмысының мақсаты – адам
саудасы қылмыстарына қарсы күрес мәселелерін теориялық тұрғыдан қарау,
әсіресе, қазақстандық және халықаралық дәрежеде осы мәселенің шешілу
жолдарын көрсету, адам саудасы қылмыстарының пайда болуының себептері мен
олармен күрес жолдарын көрсету. Бұл мақсаттан дипломдық жұмыстың нақты
міндеттері туындайды:
- адам саудасы қылмыстарына сипаттама беру;
- адам саудасы қылмыстарын түрлер мен нысандарға бөлу;
- адам саудасы қылмыстарының пайда болу себептерін көрсету;
- адамды сатумен күрес саласындағы халықаралық актілерді таңдау;
- адам саудасы қылмыстарымен күрес бойынша халықаралық ынтымақтастық.
Зерттеу жұмысының пәні – адам саудасы қылмыстарының пайда болуы,
олармен күрес мәселелері, көрсетілген қылмыстың пайда болу себептері.
Зерттеу жұмысының объектісі – адам саудасы қылмыстары.
Дипломдық жұмыстың құрамы. Дипломдық жұмыс Кіріспеден, Негізгі
бөлімнен, негізгі бөлім үш тараудан, Қорытындыдан, Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі мен Қосымшалардан тұрады.
1.АДАМДЫ САТУ ҚЫЛМЫСТАРЫНЫҢ ТҮСІНІГІ, ҚЫЛМЫСТЫҢ ЖІКТЕЛУІ ЖӘНЕ ҚЫЛМЫСТЫҚ
ЖАУАПКЕРШІЛІК
1. Адамды сату қылмыстарынын түсінігі және тарихы
Халықаралық дәрежеде біз қылмыстылықтың жаһандануымен қақтығысамыз, ал
қоғамдық салттың саласында әр түрлі халыққа, тұрғындар қабаты мен
кластарына тән көзқарастардың, әдеттердің, мінез-құлық және тәртіп
нормаларының алуандығымен кездесеміз. ХХІ ғасырдың халықаралық
қылмыстылығына 3 ерекшелік тән – сандық өсуі, оның ұйымдастырушылық
дәрежесінің өсуі, алдында кездескен немесе мүлде кездеспеген қылмыс
түрлерінің пайда болуы [6, 30].
Адам саудасы ерте заманда пайда болған алғашқы қызмет түрі. Ол
толықтай саудагердің меншігі болып саналады. Бас бостандығынан айырылып,
күштеп қара жұмысқа салынған азамат саудагерге бағынышты, әрі олардың
сыртқы бейнесінде белгі болады.
Адам саудасы 90 жылдардың басында пайда болды. КСРО құлап, Қазақстан
Республикасы мен ТМД елдерінің шетелдік ірі мемлекеттермен қарым-қатынас
орнатуға жаңа мүмкіндіктері ашылды. Шетелге іс-сапармен бару, қызметке тұру
шаралары кеңінен жүзеге асты. Халықаралық көші-қон ұйымының мәліметтері
бойынша соңғы екі жыл ішінде адам саудасымен күрес жүргізу істері көбейген.
Алматының өзінде 87 мың адам заң бұзған.
Адам саудасы – бұл адам құқықтарын өрескел бұзумен ұштасатын құлдықтың
қазіргі заманғы түрі болып табылады.
Халықаралық қылмыс ұйымдарының кірістері көптеген ірі елдердің
мемлекеттік бюджетінен асып түседі. Осы ұйымдармен жасалатын ең көп
таралған қылмыс түрлеріне есірткінің заңсыз айналымы; қару және оқ-
дәрілерді, химиялық және ядролық материалдарды заңсыз жеткізу; ішкі және
халықаралық лаңкестік; адам саудасы, соның ішінде әйелдерді және балаларды
сату; адам органдарын сату; автомобильдерді ұрлау және жасырын тарату.
Ұйымдасқан қылмыс заңды бизнес пен мемлекеттік аппаратқа кіру тенденциясын
көрсетеді [7, 31].
Трансұлттық қылмыстың бір түрі халықаралық сипаттағы қылмыстың
бірнеше құрамын біріктіретін адам саудасы болып табылады. Оларға құлдық,
құлдарды сату, сондай-ақ әйелдерді сату, балаларды сату және мәжбүрлі еңбек
жатады [8, 37].
Халықаралық қауымдастық құлдарды сатуды халықаралық қылмыс деп таныды.
Құлдық пен құлдарды сатумен қатар оларға ұқсас тағы да қылмыстар қатары
бар. Ол әйелдерді сату (оның ішінде жезөкшелік, балаларды сату және
мәжбүрлі еңбек [9, 26].
"Адамдарды сату" пайдалану мақсатында адамдарды арбау, тасымалдау,
тапсыру, жасыру немесе күш қолданамын деп қорқыту немесе оны қолдану немесе
мәжбүрлеудің, ұрлаудың, алаяқтықтың, алдаудың, билігін асыра пайдаланудың
немесе жағдайының осалдығын пайдаланудың басқа нысандары арқылы не басқа
адамды бақылайтын адамның келісімін алу үшін төлемдер немесе пайда түрінде
параға сатып алу арқылы адамдарды алуды білдіреді. Пайдалануға, кемінде,
басқа адамдардың жезөкшелігін пайдаланудың немесе сексуалдық пайдаланудың
басқа нысандары, мәжбүрлі еңбек немесе қызметтер көрсету, құлдық не
құлдыққа ұқсас салттар, бағынышты жағдайды немесе дене мүшелерін кесіп алу
кіреді [10, 20].
Қазіргі құлдарды сатудың тигізетін зардаптарының ішінен мыналарды
бөліп айтуға болады:
- Ұлттық аспектіде адам саудасы және соның ішінде әйелдер мен
балаларды сату дүние жүзінде соншалықты ауыр құбылыс болғаны, оның
қауіпсіздікке де, ұлттық генофондқа да қаупі бар.
- Халықаралық аспектіде адам саудасына әсер ететін басты элементтер –
бұл ұлты мен азаматтығына қарамастан ұйымдасқан жүйедегі қылмыскерлердің
болуы. Мұндай құқықбұзушылық түрінен ешбір мемлекет сақтандырылмаған.
- Психологиялық-құқықтық аспектіде адамды сату басқа себептер ішінде,
бірінші кезекте, жәбірленушілердің құқықтық қорғалмағандығынан және заңи
дайындалмағандығынан болады. Дүниежүзілік құқық қорғау органдары мен
үкіметтік емес ұйымдардың сараптамасы бойынша, құлдықтан қаша алған
тұлғалардың аса ауыр мәселелерінің пайда болуын көрсетеді. Ең алдымен, бұл
психологиялық мәселе. Тағы бір негативті зардабы – бұл келуші мемлекеттің
лауазымды органдары жәбірленушілерге қарсы қылмыс болғаны туралы деректі
куәландыруды сұраса, жәбірленушілер бұған өте аз жағдайда келісімін береді
[11, 34].
Қазіргі таңда халықаралық қауымдастықпен қабылданған адамды сату
қылмыстарымен күреске бағытталған халықаралық актілер саны біршама. Олардың
барлығы да өзара ішкі байланысы бойынша пәндік жалпылау мен жүйелеуді,
келіспеушіліктерді жоюды, анықталмаған және қалыс қалған мәселелерді
табуды қажет етеді. Сонымен қатар халықаралық актілердің кодификациясы мен
ресми жүйеленуі жүргізілмегенін естен шығармау қажет. Сондықтан ең бірінші
міндетіміз – адамды сатумен күрес саласындағы халықаралық актілерді таңдау.
Таңдау үшін критерийлер ретінде екі өзара байланысты критерийлер алынды:
1) халықаралық актілердегі мынадай түсініктердің қолданылуы:
адам саудасы, құлдарды сату, балалар саудасы,
құлдық еңбек, міндетті және күштеу арқылы еңбек және
осылармен мағыналас түсініктер (мәселен, адамды ұрлау,
заңсыз миграция және т.б.);
2) онда нормативтік ережелердің, яғни бірнеше рет қолдануға
арналған жүріп-тұру ережелерінің (тыйым салулар, рұқсат
етулер және заңды жауапкершілік) болуы.
Сонымен бұл дипломдық жұмыста база ретінде адамды сатумен күреске
бағытталған халықаралық құқықтық актілер қолданылады.
Адамды сатумен күреске бағытталған халықаралық құқық нормаларының
пайда болу тарихы құлдарды сату әлеуметтік құбылыс ретінде танылған кездегі
уақытқа өз түбірімен кетеді. Құлиеленушілік қоғамдық-экономикалық
формацияның құлауы құлдықтың автоматты түрде жойылуына алып келген жоқ.
Құлдарды сату модификацияланған түрде өмір сүре берді. Өкінішке орай, олар
қазір де адамзат қоғамының ұяты ретінде, колониализмнің саяси және
моральдық кінәлаушылығы, колониялық жүйенің құлауына қарамастан, құлдарды
сатудың барлық нысандарына заңи тыйым салынуына қарамастан өмір сүріп
келеді.
Ең алғаш рет, нақтырақ айтсақ, африкандық негрлерді сатуға халықаралық
дәрежеде 1815 жылғы Вена конгресінің декларациясы құлдарды сатуға тыйым
салды. Бұл бағытта келесі қадамды 1818 жылғы Аахендік конгресс жасады,
мұнда тек қана негрлерді сатуға тыйым салынбай, сонымен қатар бұл іс-әрекет
қылмыс деп жарияланды. Бірақ та бұл екі шешім де ешбір тәжірибелік шарамен
бекітілмей, декларациялық болды, сондықтан құлдық та, құлдарды сату да
табысты шаруашылық болып қала берді.
Құлдарды сатумен күрес бойынша алғашқы тәжірибелік шаралар Англия,
Франция, Ресей, Австрия және Пруссия мемлекеттерімен жасалған 1847 жылғы
Лондон келісім-шартында қабылданған. Осыған сәйкес, құлдарды сату сол
кезеңдегі қарақшылықпен тең жазаланып, ал келісуші мемлекеттердің әскери
кемелері Атлант мұхиты мен Үнді мұхитының батыс бөлігі кіретін күдікті деп
саналатын белдеу шегінде құлдарды сатумен айналысады деп күдік тудыратын
кемелерде тінту жүргізуге құқық берілді. 1862 жылы АҚШ пен Англия арасында
күдікті деп саналатын кемелерді өзара тінту туралы келісім жасалды.
1885 жылы 16 мемлекет Берлин конференциясының Бас актісіне қол қойды,
онда құлдарды сату халықаралық құқықпен тыйым салынған деп айтылады.
Сонымен қатар, мұнда Конго өзенінің аумағын қара түсті құлдарды сату базары
ретінде қолдану және оларды тасымалдау кезінде транзиттік жолдарды
қолдануға тыйым салынды.
Келесі маңызды акт – бұл 1890 жылғы Брюссель конференциясының Бас
актісі, онда құлдарды сатумен күрес жөнінде нақты тәжірибелік шаралардың
қабылдануы көзделген. Ең маңыздысы – келісуші мемлекеттер еріксіздердің
күштеу арқылы ұсталуы үшін қылмыстық жазаны орнататын заңды қабылдауы.
Келісуші мемлекеттер құлдарды сатудың алдын алуға бағытталған арнайы іс-
шаралар ұйымдастыруға міндеттенді (құлдар тасымалы жүргізілу мүмкін
жолдарды жабу үшін арнайы әскери посттарды бекіту; порттарда сәйкес тәртіп
орнату және т.б.). Сонымен қатар анықталған аумақтық күдік тудыратын
белдеу бекітілді, онда Үнді мұхитының батыс бөлігі, Қызыл теңіз және Парсы
шығанағы кірді, осы жерлерде, көбінесе, еріксіздерді сату жүргізілді, және
келісуші мемлекеттердің әскери кемелері күдік тудыратын кемелерде тінту
жүргізуге құқығы болды. Бас акті құлдарды сатумен күрес жөнінде арнайы
органдарды құруды көздеді – Құлдарды сату жөніндегі құжаттар мен
ақпараттарды жинаумен айналысатын Халықаралық теңіз бюросы (Занзибар
қаласы) және осы салада статистикалық ақпарат және заңдармен алмасу бойынша
делдал функцияларын атқаратын арнайы бюро (Брюссель қаласы).
Жоғарыда аталған халықаралық құқықтық актілер құлдықты толығымен жоюға
емес, құлдарды сатудың алдын алуға бағытталды. Тек ХХ ғасырда құлдарды
сатуға ғана емес, құлдыққа тыйым салатын халықаралық құқықтық актілер пайда
болды. 1890 жылғы Брюссель бас актісін жойған 1919 жылғы Сен-Жермен келісім-
шарты келісуші мемлекеттерді құлдарды сату және құлдықты толығымен жоюға
барлық үлесін қосуға міндеттейді. Осы саладағы халықаралық құқықтық актілер
әрі қарай даму тарихы халықаралық қауымдастықпен тығыз байланысты,
алғашында Ұлттар Лигасы шегінде, содан соң Біріккен Ұлттар ұйымында [12,
27].
Ұлттар Лигасының Кеңесі 1924 жылы 12 маусымда даярланған баяндама
негізінде құлдық жөнінде Уақытша комиссия құрды, біраз уақыттан соң Құлдық
туралы конвенция қабылданды, 1926 жылы 25 қыркүйекте қол қойылды (КСРО
қатысушысы болды). Бұл конвенция адам саудасымен күреске бағытталған
қазіргі халықаралық құқықтың нормалар жүйесінің пайда болуындағы басты
қайнар көздерінің бірі ретінде қаралады.
Адам саудасымен күреске бағытталған нормалары бар әрбір халықаралық
шарттың құқықтық маңыздылығын бағалау кезінде осы жұмыс
шегінде екі жағдай ескеріледі:
1) адам саудасымен күрес саласындағы құқықтық саланың
құрылуына әсер ететін категориялық аппарат;
2) мемлекеттердің халықаралық міндеттемелерінің мазмұны мен
көлемі, себебі заңды міндеттемелер оларды орындау
барысында нақты шарттық және кәдімгі нормаларға, яғни
халықаралық стандарттар ретінде қаралатын нормаларға
сүйенеді [13,26]. И.И. Лукашук пен А.В. Наумов халықаралық
стандарттарды халықаралық қауымдастықпен танылған қажетті
талаптар дәрежесі ретінде танылған, нақты жағдайда адам
саудасымен күрес саласындағы, адам құқықтарын жүзеге
асыруға ұсынылған
стандарттар ретінде анықтайды [14, 30].
Қазіргі таңда адамды сату қылмыстарымен күреске, оларды жоюға
бағытталған келісім-шарттар мен конвенциялар біршама. Оларға мына
конвенциялар жатады: 1926 жылғы 25 қыркүйектегі Құлдыққа қатысты БҰҰ
конвенциясы, 1930 жылғы 28 маусымдағы №29 ХЕҰ-ның мәжбүрлі және міндетті
еңбекке қатысты конвенциясы, 1945 жылғы 8 тамыздағы Еуропалық мемлекеттер
белдеуіндегі басты әскери қылмыскерлерді жазалау мен соттау үшін
Халықаралық әскери трибунал жарғысы, 1948 жылғы 10 желтоқсандағы БҰҰ-ның
Адам құқықтары жөніндегі жалпыға бірдей декларациясы, 1949 жылғы 2
желтоқсандағы Үшінші тұлғалармен жезөкшелікті пайдалану және адам
саудасымен күрес туралы БҰҰ конвенциясы, 1950 жылғы 4 қарашадағы Адам
құқықтары мен негізгі бостандықтарын қорғау туралы конвенция, 1956 жылғы 7
қыркүйектегі Құлдық, құлдарды сату және құлдыққа ұқсас әдет-ғұрыптар мен
институттарды жою туралы БҰҰ осыма конвенциясы, 1957 жылғы 25 маусымдағы
еріксіз еңбекті жою туралы №105 ХЕҰ-ның конвенциясы, 1966 жылғы 19
желтоқсандағы Азаматтық және саяси құқықтар жөніндегі Халықаралық пакт,
1966 жылғы 16 желтоқсандағы Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар
жөніндегі Халықаралық пакт, 1968 жылғы 26 қарашадағы Әскери қылмыстар мен
адамзатқа қарсы қылмыстарға талаптың ескіруін қолданбау туралы БҰҰ
конвенциясы, 1980 жылғы 25 қазандағы Балаларды халықаралық ұрлаудың
азаматтық-құқықтық аспектілері туралы конвенция, 1979 жылғы 18
желтоқсандағы Әйелдерге қатысты дискриминацияның барлық нысандарын жою
туралы конвенция, 1989 жылғы 20 қарашадағы Балалар құқығы туралы конвенция,
1990 жылғы 18 желтоқсандағы Барлық еңбек етуші-мигранттар мен олардың жанұя
мүшелерін қорғау туралы халықаралық конвенция, 1993 жылғы 29 мамырдағы
Шетелдік бала асырап алуға қатысты ынтымақтастық және балаларды қорғау
туралы конвенция, 1998 жылғы 17 шілдедегі Халықаралық қылмыстық соттың Рим
статуты, 1999 жылғы 17 маусымдағы Балалардың еңбегінің ең жаман
нысандарының жойылуы бойынша тыйым салу мен тез арадағы шаралар туралы
№182 ХЕҰ конвенциясы, 2000 жылғы 25 мамырдағы Балаларды сату, бала
жезөкшелігі мен бала порнографиясына қатысты балалар құқығы туралы БҰҰ
конвенциясына №2 Қосымша хаттама, 2000 жылғы 15 қарашадағы Трансұлттық
ұйымдасқан қылмысқа қарсы конвенция, 2000 жылғы 15 қарашадағы Трансұлттық
ұйымдасқан қылмысқа қарсы конвенцияны толықтыратын адамды сату, әсіресе
әйелдер мен балаларды сатудың алдын алу мен ескерту туралы №2 Хаттама, және
т.б.
Осы аталған бірнеше конвенцияларға сипаттама берейік, 1926 жылғы 25
қыркүйектегі Құлдыққа қатысты БҰҰ конвенциясы (1953 жылғы 7 желтоқсандағы
хаттамамен өзгертулер енгізілді) 1927 жылы 9 наурызда күшіне енді. КСРО
конвенцияға 1956 жылы 8 тамызда қосылды. Осы конвенцияда мынадай
түсініктердің анықтамасы берілген: құлдық (1 б. 1 т.), адамның үстінен
меншік құқығы немесе олардың кейбір түрі жүзеге асырылатын жағдайы мен
күйі деген түсінік білдіреді. Академик В.Н. Кудрявцевтің пікірінше бұл
түсінік қылмыстық заңнама үшін онша қолайлы емес, не қажетті нақтылығымен
ерекшеленбейді, оның мағынасы айқын: адам біреудің меншігі болуына жол
берілмейді. Мемлекеттің ішкі заңы осы терминнің мазмұнын әрі қарай аша
алады [15, 26].
еріксіздерді сату - құлдыққа сату мақсатымен адамды жаулап алу,
иемдену және кемсітудің кез-келген актісін білдіреді; оны сату немесе
ауыстыру мақсатымен еріксізді иемденудің кез-келген актісі; сату немесе
ауыстыру мақсатымен иемденген еріксізді сату немесе ауыстыру жолымен
кемітудің кез-келген актісі, еріксіздерді сату немесе тасымалдауының кез-
келген актісімен тең (1 б. 2 т.).
Конвенцияға қол қойған мемлекеттердің мынадай міндеттемелері бар:
1) еріксіздерді сатуға жол бермеу және алдын кесу (2 б.а т.);
2) құлдықтың барлық нысандарын ақырындап және мүмкіндігінше
қысқа мерзімде толық жою (2 б.бт. және 5 б.);
3) мүмкіндігінше қысқа мерзімде еріксіздерді сату туралы жалпы
конвенция қабылдау (3 б.);
4) еріксіздерді сату және құлдықты жоюға қол жеткізу үшін басқа
мүше-мемлекеттерге өзара көмек көрсету (4 б.);
5) осы құқықбұзушылықтар қатаң жазалануы үшін қажетті заңды
шаралар қабылдау (6 б.);
6) осы Конвенция ережелерін орындау мақсатында қабылданған
заңдар мен ережелер туралы ақпарат алмасу (7 б.).
1949 жылғы 2 желтоқсандағы Үшінші тұлғалармен жезөкшелікті пайдалану
және адам саудасымен күрес туралы БҰҰ конвенциясы БҰҰ Бас Ассамблеясымен ІV
сессиясында қабылданып, 1951 жылы 25 шілдеде күшіне енді. КСРО Конвенцияға
1954 жылы 11 тамызда қосылды.
Үшінші тұлғалармен жезөкшелікті пайдалану және адам саудасымен күрес
туралы БҰҰ конвенциясы төмендегі халықаралық актілерді біріктіріп, ең
алғашқы кодификацияланған акт болып табылады: 1948 жылғы 3 желтоқсандағы
БҰҰ Бас Ассамблеясымен қабылданған Хаттамамен өзгертулер енгізілген, 1904
жылғы 18 мамырдағы Ақ күңдерді сатумен күрес жөніндегі Халықаралық шарт;
аталған Хаттамамен өзгерістер енгізілген 1910 жылғы 4 мамырдағы Ақ күңдерді
сатумен күрес жөніндегі Халықаралық конвенция; 1947 жылғы 20 қазандағы БҰҰ
Бас Ассамблеясымен қабылданған Хаттамамен өзгертулер енгізілген, 1921 жылғы
30 қыркүйектегі Балалар мен әйелдерді сатумен күрес жөніндегі Халықаралық
конвенция; аталған Хаттамамен өзгерістер енгізілген, 1933 жылғы 11
қазандағы Кәмелетке толған әйелдерді сатумен күрес жөніндегі Халықаралық
конвенция.
Үшінші тұлғалармен жезөкшелікті пайдалану және адам саудасымен күрес
туралы БҰҰ конвенциясы ең алғашқы болып алдында қолданылған ақ күңдерді
сату, балалар мен әйелдерді сату, кәмелетке толған әйелдерді сату
түсініктерінің орнына адамды сату түсінігін енгізді. Бірақ та конвенция
бұл терминнің анықтамасын бермейді, ол тек аталған қылмыстың мақсатын
анықтайды. Жезөкшелік мақсатын көздейтін адамды сату қылмыс болып
саналады. Сонымен қатар жезөкшелік мақсатын көздейтін адамды сату және
жезөкшелікті пайдалану түсініктерін бөлу критерийлері түсініксіз.
Сол бір мезгілде Конвенцияның мынадай сөздерден басталатыны маңызды:
Жезөкшелік және онымен ере жүретін қастық, сол сияқты жезөкшелік мақсатын
көздейтін адамды сату... (преамбула). Біздің ойымызша, Конвенция авторлары
мұнда басып көрсеткісі келгені, адам саудасы – жезөкшеліктен туындайтын
құбылыс екендігі, ең алғашында жезөкшелік мақсатында балалар мен әйелдерді,
адамды жеткізу тәсілі.
Үшінші тұлғалармен жезөкшелікті пайдалану және адам саудасымен күрес
туралы БҰҰ конвенциясы мүше-мемлекеттерге келесідей міндеттемелер жүктейді:
1) кез-келген тұлғаға жаза тағайындау, екінші тұлғаның тән
құмарлығын қанағаттандыру үшін: сол тұлғаның келісімімен
де, жезөкшелік мақсатында тұлғаны көндіру, апару және
азғыру; сол тұлғаның келісімімен де, тұлғаны жезөкшелікке
пайдалану; төзімділік үйін ұстау немесе оны басқару, не
төзімділік үйін қаржыландыруды немесе қаржыландыруға
қатысты; үшінші тұлғалар жезөкшелік мақсатында
қолданылатынын біле тұра ғимаратты немесе оның бөлігін
жалға берсе немесе жалға алса; көзделген
құқықбұзушылықтардың кез-келгенін жасауға қастандық
жасаса, не оларды жасауға дайындық әрекеттерді жасаса (1-4
б.);
2) жезөкшелікпен айналысатын немесе оған күдікті деп
саналатын тұлғаларға қатысты ерекше құжаты болуды немесе
ерекше тіркеуге жататындығы туралы заң актілерін жоюға
міндетті (6 б.);
3) Конвенциядағы қылмыстарды тергеу қорытындыларын
орталықтандыру мен үйлестіру жөніндегі органды құру,
Конвенциядағы қылмыстар туралы ескерту мақсатында ақпарат
жинау мен оларға жаза тағайындау; басқа мемлекеттердің
ұқсас органдарымен ынтымақтастықты сақтау. Сонымен бірге
Конвенцияға сәйкес органдардың жинаған ақпараттарының
мынадай мәліметтері болу керек: әрбір қылмыс туралы толық
мәлімет; барлық іздеу жүргізу жағдайлары, қылмыстық
қудалау, қамауға алу, соттау, қылмыс бойынша кінәлі
тұлғаларды жер аударуға рұқсат бермеу, сонымен қатар
олардың тұрғылықты жерін өзгертуі туралы, осы қылмыс
түрімен күрес үшін қажетті кез-келген басқа ақпарат;
қылмыскерлердің сипаттамасы, олардың дактилоскопиялық
таңбасы, суреттері, жұмыс әдісі туралы хабарлама, полиция
анықтамалары мен сотталу туралы анықтамалары (14-15 б.);
4) Жезөкшелікпен күрестің және жезөкшелік құрбандарын білім
беру, денсаулық сақтау, әлеуметтік және экономикалық
қызмет көрсету және сонымен байланысты басқа да қызмет
көрсету түрлері салаларындағы үкіметтік және жеке
мекемелердің көмегі арқылы қалыпты әлеуметтік жағдайларға
қайтару және бейімдеу бойынша барлық қажетті шараларын
қабылдау мен мадақтау. (16 б.);
5) Жезөкшелік мақсатын көздейтін халықаралық адам саудасын
ескерту мақсатында келесідей шараларды көздейтін заң
актілерін қабылдау: иммигранттар мен эмигранттар, әсіресе,
балалар мен әйелдерді келу және жөнелу пункттерінде,
сонымен қатар жол жүру уақытында қорғау туралы; аталған
сауданың қаупі туралы тұрғын халыққа ақпарат тарату;
жезөкшелік мақсатын көздейтін халықаралық адам саудасын
ескерту мақсатында теміржол станциялары, әуежай, порттар
мен басқа қоғамдық жерлерде, сонымен қатар жол жүру
кезінде қадағалауды қамтамасыз ету; prima facie
мәліметтері бойынша осы сауданың құрбаны немесе астасы,
басты айыпкері болып табылатын тұлғалардың келуі туралы
уәкілетті органдарды хабардар ету (17 б.);
6) жезөкшелікпен айналысатын барлық шетелдіктер туралы,
олардың жеке басын куәландыру және әлеуметтік жағдайын
белгілеу мақсатында, сонымен қатар олардың өз мемлекетін
тастап кетуге мәжбүр еткен тұлғаларды табу мақсатында
билік жүргізушілердің мәліметтер жинауын міндеттеме
ретінде көздейтін заңдарды қабылдау; аталған тұлғалардың
репартациялануы мақсатында азаматы болып табылатын
мемлекет билігіне осы мәліметтерді хабарлау (18-19 б.),
т.б.
1956 жылғы 7 қыркүйектегі Құлдық, құлдарды сату және құлдыққа ұқсас
әдет-ғұрыптар мен институттарды жою туралы БҰҰ осыма конвенциясы Женева
қаласында қабылданды, 1957 жылы 30 сәуірде күшіне енді. КСРО үшін 1957 жылы
30 сәуірде күшіне енді.
1956 жылғы 7 қыркүйектегі Құлдық, құлдарды сату және құлдыққа ұқсас
әдет-ғұрыптар мен институттарды жою туралы БҰҰ қосымша конвенциясы құлдық
пен құлдарды сатуды қамтушы түсініктерін жүйелендіріп, оларға анықтама
береді. Онда:
1) ең алғаш құл және еріксіз жағдайдағы тұлға түсінігі беріледі. Құл
құлдық күйде немесе жағдайдағы тұлға (7 б. а т.). Ал, еріксіз жағдайдағы
тұлға дегеніміз құлдыққа ұқсас әдет-ғұрыптары немесе институттары
нәтижесінде жасалған күйде немесе жағдайдағы тұлға (7 б. б т.).
2) құлдықтың түрлі нысандарын көрсететін, құлдыққа ұқсас әдет-ғұрыптар
мен институттары көрсетіледі:
қарыздық езу, яғни қарыз адамның қарызды қамтамасыз етуі үшін өз
еңбегін немесе оған тәуелді тұлғаның еңбегін салудан пайда болатын күй
немесе жағдай, егер орындалатын жұмыстың тиісті анықталған құндылығы
қарызды өтеуге саналмаса, сонымен қатар жұмыстың ұзақтығы шектелмесе және
оның сипаты анықталмаса (1 б. а т.);
басыбайлы күй, яғни заң, әдет-ғұрып немесе келісім бойынша басқа
тұлғаның иелігіндегі жерді пайдаланушы жерде тұру және жұмыс істеу керек,
сонымен бірге не белгілі төлем үшін, не ешбір төлемсіз сондай басқа тұлғаға
анықталған жұмысты атқару керек және осы жағдайын өзгерте алмайды (1 б. б
т.);
кез-келген әдет-ғұрып немесе институт, мынадай жағдайды көздейді:
1) ата-аналары, қамқоршысы, жанұясы немесе кез-келген тұлға немесе
тұлғалар тобы ақшалай немесе заттай ақы төлеу үшін әйелдің ешбір қарсылық
білдіру құқығынсыз күйеуге беруге уәде беруі;
2) әйелдің күйеуі, күйеуінің жанұясы немесе күйеуінің ағайындары
әйелді ақы төлеу немесе басқа түрдегі пайда үшін басқа тұлғаға беру құқығы
бар;
3) әйел күйеуі қайтыс болған соң басқа тұлғаға мұрагерлікпен беріледі
(1 б. с т.);
4) 18 жастан кіші жасөспірім немесе бала өз ата-аналарымен немесе
қамқоршысымен, осы баланы немесе жасөспірімді немесе оның еңбегін қанау
мақсатында, ақы төлеумен немесе ақысыз басқа тұлғаға беріледі (1 б. д
т.);
3) ең алғаш құлдарды сату түсінігіне анықтама беріледі, яғни кез-
келген тұлғаны иелену, жаулап алу немесе оны құлға айналдыру мақсатындағы
оған билік жүргізумен қатысты кез-келген іс-әрекеттер; құлды иеленумен
қатысты оны сату немесе алмастыру мақсатындағы барлық іс-әрекеттер; тұлғаны
сатумен немесе алмастырумен қатысты, осы мақсатпен иеленген барлық іс-
әрекеттер, және кез-келген көлік түрімен құлдарды тасымалдау немесе сату
бойынша кез-келген іс-әрекет (7 б. с т).
Жоғарыда аталған құлдыққа ұқсас әдет-ғұрыптармен қатар Құлдық,
құлдарды сату және құлдыққа ұқсас әдет-ғұрыптар мен институттарды жою
туралы БҰҰ қосымша конвенциясына қатысушы мемлекеттер заңдарымен қылмыс
болып мына әрекеттер саналады:
1) құлдарды көлік құралдарымен бір мемлекеттен екінші
мемлекетке тасымалдау немесе оған қатысу (3 б. 1 т.);
2) құлға немесе еріксіз жағдайдағы басқа тұлғаға күйдіру
арқылы таңба басу немесе басқа тәсілмен оны жазалау
мақсатында немесе басқа бір себеппен зақым келтіру,
сонымен қатар осындай әрекеттер жасауға қатысу (5 б.);
3) басқа тұлғаны құлға айналдыру немесе өзін құл етуге
итермелеу, немесе басқа тұлғаға тәуелді тұлғаны құл қылу
немесе осындай әрекеттер жасауға қастандық жасау, оған
қатысу, немесе кез-келген осы әрекеттерді жасауға жасырын
келісуге қатысу (6 б.).
Сонымен қатар Біріккен Ұлттар Ұйымының есірткімен және қылмыспен
күрес бөлімі 12 ақпанда адам саудасы проблемасы жөніндегі жаңа есепті
жариялады. Әлемнің 155 елінде өткізілген зерттеуде адам саудасына қатысты
жағдайға ауқымды баға берілген және бұл келеңсіз құбылысты түп-тамырымен
жоюдың шаралары қарастырылған болған.
Біріккен Ұлттар Ұйымының сарапшылары 2006 жылы Қазақстанада тіркелген
адама саудасына қатысты кейбір мысалдарды келтірді.
БҰҰ-ның деректеріне қарағанда, 2006 жылы адам саудасымен айналысқаны
үшін сегіз қазақстандық айыпталаған. Осы кезеңде Қазақстанның басқа
аймақтарынан тағы үш азаматтың адам саудасына қатыстылығы анықталған.
2010-2011 жылдары адам саудасының 24 құрбанына үкіметтік емес екі
ұйымның тарапынан жәрдеам жаслаған. Тағы да 30 адам Қазақстанның өз
ішіндегі адам саудасының құрбаны болған.
БҰҰ – ның мәлеметтері бойынша, қазақстандық Сана сезім үкіметтік
емес ұйымы 2008 жылы Оңтүстік Қазақстан облысында алты өзбек азаматын адам
саудалаушылардан арашалап қалған.
Адам саудалаушылардың қолына алданып түскен жандар туралы Азаттық
радиосы үнемі айтып келеді. 2010 жылы Көші-қон жөніндегі халықаралық
ұйымының Алматыдағы өкілдігі мына жағдайды хабарлады. Өзбекстанның жиырмаға
жуық азаматын – ерлер мен әйелдерді, кәмелетке толмаған жасөспірімдерді
Қазақстан азаматтары еңбекпен қанап, жыныстық қатынасқа мәжбүрлеген.
БҰҰ-ның айтуынша, бүгінде Қзақстанда адам саудасының құрбандарына
мемлекеттік заңды қорғау көрсетіліп, оларды уақытша тіркеу енгізілген.
Алданып қалып, адам саудасының құрбандарына айналғандарға жергілікті
үкіметтік емес ұйымдар заңдық, медициналық, психологиялық және әлеуметтік
көмек көрсетеді.
Алайда, бұл проблеманы түп-тамырымен жою мақсатында Қазақстан
үкіметінің, жергілікті және халықаралық ұйымдардың қолға алып жатқан
шараларына қарамастан, адам саудасы оқиғалары тиылмай отыр.
Бақылаушылардың айтуынша, Қазақстанда көбінесе іргелес мемлекеттердің –
Өзбекстан, Қырғызстан және Тәжікстанның азаматтары адам саудалаушылардың
құрбанына айналады. Отбасын асырау үшін Отанынан жұмыс берушілердің кісі
қызығарлық ұсынысына келісім беріп, солардың құрығына түсіп қалады.
Іргелес мемлекеттердегі адам саудасымен айналысатын пысықайлар
азаматтарды Қазақстанға заңсыз түрде алып шығады немесе ел аумағына кірер
кезде олардың жеке бас құжаттарын алып қояды. Сондықтан да құрбандар қашып
шыққан жағдайда жергілікті заң орындарына бара алмайды. Өйткені, барған
күнде Қазақстанның көші-қон заңын бұзғаны үшін елден депортациялады деп
қорқады.
Қазақстандық үкіметтік емес ұйымдардың деректеріне қарағанда, 2008 жылы
Өзбекстанның, Қырғызстанның және таяу шетелдің жүзден астам азаматтары
Қазақстан аумағында еңбекке, жыныстық қатынасқа күштеп пайдаланылған.
Алматы қалалық ішкі істер департаментінің мәліметтері бойынша, 2009 жылы
Қазақстанның 20 азаматы іргелес елдердің азаматтарын жыныстық қатынасқа
мәжбүрлегені үшін қылмыстық жауапкершілікке тартылған.
Сарапшылардың пікірінше, қазіргі уақытта адам саудасы әлеменің
көптеген елдеріндегі, соның ішінде, Орталық Азия елдеріндегі шешуі ең қиын
мәселелердің қатарына қалып отыр.
Бақылаушылардың айтуынша, әзірге адам саудасын түп-тамырымен жоюдың
үкіметаралық деңгейдегі жолы табылмай отыр. Бір де бір мемлекет, оның
ішінднҚазақстан да, қандай жұмысқа баратындығы жөнінде толық ақпараты. жоқ.
2011 жылы Қазақстанның адам саудасына тосқауыл қою мәселесіне
қатысты кейбір заңнамалық актілеріне өзгерістер енгізілген. Қылмыстық
кодексте 128-ші баптың жаңа редакциясы пайда болды (Адамдарды пайдалану
үшін арбау, елден шығару және тасымалдау). Енді ол бап Адам саудасы деп
аталады және ондағы жазылған іс-әрекеттермен айналысқандарды адам саудасы
үшін жазалауға негіз болып табылады.
БҰҰ-ның айтуынша, бүгінде Қазақстанда адам саудасының құрбандарына
мемлекеттік заңдық қорғау көрсетіліп, оларды уақытша тіркеу тәртібі
енгізілген. Алданып қалып, адам саудасының құрбандарына айналғандарға
жергілікті үкіметтік емес ұйымдар заңдық, медициналық, психологиялық және
әлеуметтік көмек көрсетеді.
Алайда, бұл проблеманы түп-тамырымен жою мақсатында Қазақстан
үкіметінің, жергілікті және халықаралық ұйымдардың қолға алып жатқан
шараларына қарамастан, адам саудасы оқиғалары тиылмай отыр.
Бақылаушылардың айтуынша, Қазақстанда көбінесе іргелес мемлекеттердің –
Өзбекстан, Қырғызстан және Тәжікстанның азаматтары адам саудалаушылардың
құрбанына айналады. Отбасын асырау үшін Отанынан жұмыс іздеп шыққан олар
Қазақстанда көп ақша табуға болады деген жалған жұмыс берушілердің кісі
қызығарлық ұсынысына келісім беріп, солардың құрығына түсіп қалады.
Іргелес мемлекеттердегі адам саудасымен айналысатын пысықайлар
азаматтарды Қазақстанға заңсыз түрде алып шығады немесе ел аумағына кірер
кезде олардың жеке бас құжаттарын алып қояды. Сондықтан да құрбандар қашып
шыққан жағдайда жергілікті заң орындарына бара алмайды. Өйткені, барған
күнде Қазақстанның көші-қон заңын бұзғаны үшін елден депортацияланады деп
қорқады.
Қазақстандық үкіметтік емес ұйымдардың деректеріне қарағанда, 2008 жылы
Өзбекстанның, Қырғызстанның және таяу шетелдің жүзден астам азаматтары
Қазақстан аумағында еңбекке, жыныстық қатынасқа күштеп пайдаланылған.
Алматы қалалық ішкі істер департаментінің мәліметтері бойынша, 2008 жылы
Қазақстанның 14 азаматы іргелес елдердің азаматтарын жыныстық қатынасқа
мәжбүрлегені үшін қылмыстық жауапкершілікке тартылған.
Сарапшылардың пікірінше, қазіргі уақытта адам саудасы әлемнің
көптеген елдеріндегі, соның ішінде, Орталық Азия елдеріндегі шешуі ең қиын
мәселелердің қатарында қалып отыр.
Бақылаушылардың айтуынша, әзірге адам саудасын түп-тамырымен жоюдың
үкіметаралық деңгейдегі жолы табылмай отыр. Бір де бір мемлекет, оның
ішінде Қазақстан да, қандай жұмысқа баратындығы жөнінде толық ақпараты
жоқ, жақсы өмір үшін жұмыс іздеу мақсатында басқа елге бара жатқан
азаматтардың қауіпсіздігіне кепілдік бере алмайды.
1.2. Адамды сату қылмыстарының қылмыстық жіктелуі
Халықаралық құқықта адам саудасы қылмыстары туралы мәселе қозғалғанда,
конвенциялармен танысқан уақытта біз аталған қылмыстардың әр түрлі
нысандары мен түрлерін көре аламыз. Адамды сату қылмыстарының қылмыстық
классификациясы сол қылмыстардың түрлер мен нысандарға бөлінуін айтамыз.
Адамдарды саудалау мақсатында алдап-арбап, азғыртып-көндіру, күш
қолдану, қорқыту, не басқа да түрдегі мәжбүрлеу арқылы оларды жезөкшелікке
пайдалану, мәжбүрлі еңбек немесе қызмет көрсету, құлдықта ұстау, заңсыз
әрекеттер жасауға мәжбүрлеу немесе ішкі органдарын алу үшін адамдарды,
балаларды ұрлау – адам баласына қарсы жасалған ауыр қылмыстар болып
табылады [16, 38].
Адам саудасы қылмыстарын түрлерге қарай бөлетін болсақ:
1) оның объектілеріне қарай - әйелдерді сату, балаларды сату және
ерлерді сату деп бөле аламыз. Көбінесе, құлдарды сату қылмысының құрбандары
төмен әлеуметтік-экономикалық мәртебесі бар, төмен жалақылы жұмысы бар
немесе мүлде жұмысы жоқ қыздар мен әйелдер болады. Сонымен қатар жеңсік
құмарлық саудаға соңғы жылдары жоғары білімі бар көптеген әйелдер де
тартылды. Қылмыстық бизнес арасында соңғы жылдары құлдыққа сатылатын күшті
ерлер де пайда болуда, оларды құрылыс алаңдарында, фермерлік шаруашылықтағы
қауіпті, ауыр және лас жұмысқа тартады. Балаларды да құлдарды сатушылар
осы лас бизнеске күштеп тартуда: бақытты балалық шақ түсінігіне жатпайтын
қайыршылық, порнография, ауыр жұмыс.
2) адам саудасының нысандарына қарай: а) еріксіз еңбекке тарту; ә)
жеңсік құмарлық сауда (азаматтық жезөкшелікті ұйымдастыру, әскери
жезөкшелікті ұйымдастыру, жеңсік құмарлық туризмді ұйымдастыру); б) үйдегі
құлдық; в) күштеп некеге отырғызу, сонымен қатар пошта арқылы қалыңдық
жүйесі арқылы; г) бала тууды қосқанда күштеу арқылы репродуктивтік
функциялар; д) күштеу арқылы донорлық (органдар мен ұлпаларды
трансплантациялауға адамды сату); е) күштеу арқылы бала асырап алу [17,
32].
3) халықаралық-құқықтық актілерде берілетін адамдар саудасы мен құлдар
саудасының түрлеріне мыналар жатады:
а) 1956 жылғы 7 қыркүйектегі Құлдық, құлдарды сату және құлдыққа ұқсас
әдет-ғұрыптар мен институттарды жою туралы БҰҰ қосымша конвенциясында
құлдықтың түрлі нысандарын көрсететін, құлдыққа ұқсас әдет-ғұрыптар мен
институттары аталады. Олар жоғарыда аталып өткен.
ә) 1989 жылғы 20 қарашадағы БҰҰ Балалар құқығы туралы Конвенциясында
мынадай түсініктер қолданылады:
балаларды пайдалану балаларға қамқорлық жасайтын ата-аналары, заңды
қамқоршылары мен басқа да тұлғалар жағынан жеңсік құмарлық қиянат етушілік
(19 б. 1 т.); балаларды экономикалық пайдалану (32 б. 1 т.); балаларды
жеңсік құмарлық пайдалану және жеңсік құмарлық азғыру (34 б. b т.);
балаларды жезөкшелікке және жезөкшелік материалдарға пайдалану (34 б. с
т.); балаларды ұрлау (35 б.); кез-келген нысанда және кез-келген мақсатта
балаларды сату мен оларды жасырын тарату (35 б.); балалардың тұрмысының кез-
келген аспектіне зардап тигізетін балаларды пайдаланудың кез-келген нысаны
(36 б.).
б) 1999 жылғы 17 маусымдағы Балалардың еңбегінің ең жаман нысандарының
жойылуы бойынша тыйым салу мен тез арадағы шаралар туралы №182 ХЕҰ
конвенциясында балалар еңбегінің ең жаман нысандары берілген:
I) құлдықтың барлық нысандары немесе құлдыққа ұқсас тәжірибе, мәселен
балаларды сату және оларды саудалау, қарыздық езу мен басыбайлы күй,
сонымен қатар еріксіз немесе міндетті еңбек, соның ішінде оларды қарулы
қақтығыстарда пайдалану үшін балаларды міндетті немесе еріксіз жалдау; II)
жезөкшелікпен айналысу, порнографиялық өнімдерді немесе порнографиялық ойын-
сауық жасау үшін балаларды пайдалану, жалдау немесе ұсыну; III) құқыққа
қайшы қызметпен айналысу, соның ішінде есірткіні сату немесе жасау үшін
балаларды пайдалану, жалдау немесе ұсыну; IV) балалардың денсаулығы,
қауіпсіздігі мен адамгершілігіне қауіп төндіретін жұмыс. Сонымен қатар
құлдық пен адамды құл секілді пайдалану деген түсінік бар.
4) Адам саудасы бірнеше фазалар мен кезеңдерден тұрады. Сонымен қатар
олардың әрқайсысының түрлері болады. Мәселен, адамды иеленудің түрлері
мақсаты бойынша былайша бөлінеді:
а) болашақта сату мақсатымен (қайта сату);
ә) тікелей пайдалану мақсатында [18, 32].
Адам саудасы мен құлдық қылмыстарының ең көп тараған түрі - әйелдер
мен балаларды сату, оларды әр түрлі нысандар мен мақсаттарды пайдалану.
Қазақстанда осындай қылмыспен күресіп жүрген арнайы құрылымдар биыл
адам саудасына қатысты 250-ден астам істі тергеуге берді. Соңғы 10 айда
анықталған қылмыстардың ішінде кәмелетке толмаған жастарды сату, адамды
ұрлап, өз мақсатына пайдалану, жезөкшелікпен айналысуға мәжбүрлеу сияқты
адам баласын азғындап, түбінен тоздырған заңсыз әрекеттер бар. Оның басым
бөлігі (161 оқиға) жеңгетайлық пен жезөкшелік ұясы – притондарды ұстауға
байланысты. Сондай-ақ биыл адам саудасымен айналысқан екі ұйымдасқан
қылмыстық топтың әрекеті әшкереленді. Осы орайда Ішкі істер министрлігі
Криминалдық полиция комитетінің бастамасымен тоқсан сайын STOP трафик
жедел алдын алу іс-шарасының тиімділігін ерекше атап өткен жөн. Мәселен,
биылғы жылдың басында Алматы облысындағы қонақүй кешендерінің бірінде ұзақ
уақыттан бері кәмелетке толмағандарды саудаға салып, жезөкшелікпен
айналысуға мәжбүрлеген ұйымдасқан қылмыстық топты ұстады. Аталған топтың
мүшелері атқарған қызметтің асқынғаны соншалық – жеңгетайлардың жеңіл
жұмысымен тура сол жерде ашылған притон араның омартасындай болып кеткен.
Осы қылмысқа қатысы бар төрт сыбайлас, оның ішінде бір жас жұбайлар жұбы
құрықталды. Ал жәбір көрген қыздардың арасында қырғызстандық азаматтар да
бар. Олар 7-9 жылдан бері еріксіз қамауда отырып, тән сатуға мәжбүр болған.
Осыған байланысты сегіз қылмыстық іс қозғалды.
Биыл Жамбыл облысында жаңа туған нәрестелерді 6 мың доллардан
сату оқиғасы да үлкен қоғамдық резонанс тудырған болатын. Сенім
медициналық орталығы мен Үміт балалар үйі қызметкерлерінің екі жыл бойы
нәресте сатумен айналысқандары халықты дүр сілкіндірген еді. Үміт пен
сенімді арқалаған осы екі мекеменің заңсыз қызметі ағымдағы жылдың наурыз
айында ашылды. Сол кезде балалар үйінің директоры мен оның орынбасары жаңа
туған сәбиді 6 мың долларға сатып жатқан жерден ұсталды. Келісімшартқа
қатысқандар медициналық орталықтың маңайында қолға түсті. Осыдан кейін
Үміт үміттен қалып, Сенім сенімнен шыға алмай қалды. Жамбыл облыстық
ішкі істер департаменті хабарлағандай, бұған дейін балалар үйі мен
медициналық орталықтың арсыз қызметкерлері кем дегенде бес баланы сатып
үлгерген. Тергеу шаралары барысында белгілі болғандай, бұл мекемелердің
қызметкерлері жалған құжаттар жасап, ата-аналардың бас тартқан балаларын
сатқан. Ал Сенім жекеменшік медициналық орталығының директоры Раушан
Арынғазина бала сатудан түскен ақшаға шетелде демалған көрінеді. Себебі
жамбылдық тәртіп сақшылары оны Біріккен Араб Әмірліктерінен қайтқан жолынан
қолға түсірді. Бүгінде осы заңсыз сауданың құрбаны болған жеті нәресте
анықталып отыр. Оған қатысты сегіз қылмыстық іс қозғалып, оның кейбірі
сотта қарала бастады.
Балалар саудасының жағдайына талдау ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz